Przeklady z pisma sw. w literaturze sredniowiecza i renesansu
ŚREDNIOWIECZE - PRZEKŁADY PSAŁTERZA
Księga psalmów stanowiąca część składową tzw. Pism Starego Testamentu obejmuje 150 zróżniocowanych treściowo i artystycznie utworów lirycznych. Przyjmuje się, że psałterz jest komplikacją pewnej liczby mniejszych zbiorów i luźnych utworów powstających w różnych okresach pod piórem wielu twórców. Tradycja przypisywała autorstwo całości królowi żydowskiemu Dawidowi, badania potwierdziły to mniemanie tylko w wypadku 74 psalmów.
Próby przekładania całości Biblii na łacinę były podejmowane już w II i III wieku, jednakże dopiero pod piórem św. Hieronima powstało tłumaczenie uznane za obowiązujące w kościele chrześcijańskim. Dość wcześnie pojawiały się tłumaczenia na języki narodowe, np. w Czechach lub Niemczech.
Pierwszym, domyślnym przekładem jest Psałterz św. Kingi. Miał powstać w otoczeniu byłej małżonki księcia Bolesława Wstydliwego, która, owdowiawszy wstąpił do zakonu klarysek w Starym Sączu i tu, jak twierdzi anonimowy hagiograf (układał żywot w latach 1317-1329), oddawała się do śmierci praktykom religijnym, które miały stać się w przyszłości tytułem do wyniesienia jej na ołtarze.Ten sam biograf podaje,że Kinga miała zwyczaj przed wyjściem z kościoła odśpiewywać 10 psalmów In vulgari (a więc po polsku). Nie wiemy jednak czy można wierzyć franciszkańskiemu hagiografowi, nie znamy również twórcy przekładu.
Najwcześniejszą zachowaną wersją przekładu ksiąg psalmów jest tzw. Psałterz floriański (Psałterz Królowej Jadwigi). Powstało w końcu XIV i na początku XVw. Częściowo na Śląsku (w Kłodzku), częściowo w Krakowie. Trójjęzyczny tekst : łaciński, polski i niemiecki sporządziło trzech nie znanych z imienia kopistów, którzy pracowali w pewnych odstępach czasowych. Przyjmuję się na ogół,że pierwsza część kodeksu, pisana przez kopistę A, obejmująca psalmy od 1 do 101, powstała w końcu XIVwieku w Kłodzku. Część 2 obejmującą psalmy od 101 do 106 pisał kopista B, a ostatnią, od psalmu 106 do końca - kopista C. Ta ostatnia powstała prawdopodobnie w Krakowie. Śmierć Królowej w 1399r. stała się zapewne przyczyną przerwania prac. Tekst pisano staranną tekstura i obficie zdobiono.
Biblia Królowej Zofii- jedyny (znany nam dziś częściowo) całkowity przekład Starego Testamentu. Wykonany na zlecenie Zofii (Sonki) 4 żony Władysława Jagiełły. Polski tekst Biblii stanowi wierny przekład wersji czeskiej, a nie łacińskiej. Zrozumienie tekstu utrudniają dziś archaiczne cechy językowe, liczne bohemizmy oraz słowa nie używane już lub mające inne znaczenie.
PSAŁTERZ - XV
Psałterz puławski - nazwa wywodzi się od miejscu przechowywania rękopisu, który w XVIII stuleciu trafił do zbioru rodziny Czartoryskich na Puławach. W porównaniu do psałterza floriańskiego, składnia i leksyka puławskiego, bliższa jest normom mówionej polszczyzny. W psałterzu puławskim każdy psalm został poprzedzony łacińskim incipitem oryginału, a następnie argumentem. Argumenty miały pomóc w zrozumieniu ukrytego sensu pieśni Dawidowych. Psałterz puławski miał spełniać funkcję modlitewnika, w rękach osoby świeckiej bądź duchownej (niższego stopnia). Mieszczące się w nim instrukcje, dotyczące terminów odczytywania poszczególnych psalmów oraz ich związku z kolejnymi dniami i porami kalendarza kościelnego.
Żołtarz Dawida proroka - swobodny przekład Walentego Wróbla z licznymi komentarzami, stanowi raczej parafrazę niż literalny przekład łacińskiego tekstu psałterza. Komentarze Wróbla do tekstu psalmów są wielostronne i raczej samodzielne, choć widoczne są w nich ślady korzystania z wzorów np. Ludolfa z Saksonii czy z pism papieża św. Grzegorza. Składają się na nie przede wszystkim objaśnienia treści psalmów, a nadto noty do poszczególnych słów lub zwrotów.
U Hieronima Wietora w 1532r w Krakowie ukazał się druk pt. „Psałterz albo kościelne śpiewanie Krola Dawida, nowo pilnie przełożony z łacińskiego języka w polski, według szczerego tekstu” (potocznie nazywany „Psałterzem Krakowskim”) . Wprowadzona do tytułu informacja o dziele, iż zawiera ono tekst „nowo pilnie przełożony z łacińskiego języka w polski,” nie pokrywa się z prawdą bowiem wydano tłumaczenie dawne , unowocześniając miejscami słownictwo i dostosowując ortografię do obowiązujących aktualnie reguł.
RENESANS
W roku 1579 wychodzi Psałterz Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego.
Kochanowski korzystał prawdopodobnie w większości z Wulgaty, jednak w wielu miejscach spornych odstępował na rzecz oryginału hebrajskiego. Ze względu na temat wyróżnia się psalmy wielbiące Boga, błagalne, dziękczynne, historyczne, dogmatyczne, mesjanistyczne, pokutne (te najczęściej). Na psałterz składa się 5 nierównej wielkości ksiąg obejmujących razem 150 psalmów. Psałterz Dawidów Kochanowskiego jest dziełem, którego charakter wyznaniowy w samym zamyśle twórczym jest niejasny. Ani to przekład katolicki, ani protestancki. Czytali Kochanowskiego i śpiewali zarówno katolicy jak innowiercy w zborach. W przekładzie zacierają się albo mieszają wyobrażenia o Bogu - starotestamentowe, chrześcijańskie oraz greckie. Kochanowski tłumaczy Psałterz werset po wersecie nie zmienia układu całości ani konstrukcji poszczególnych psalmów. Obraz groźnego Boga zostaje złagodzony. W religijności Kochanowskiego jak dawno zauważono - brak kultu Maryi Panny. Bóg Starego testamentu jest w ujęciu Kochanowskiego jednolitym i stabilnym oparciem, dzięki któremu człowiek odnajduje sens i porządek w zagadce i chaosie świata.
W 1593r. ukazał się Nowy Testament przekładania Jakuba Wujka. W 1594r. wydał Wujek przekład Psałterza Dawidowego. W dalszym ciągu pracował nad tłumaczeniem całości, która ukazała się dopiero po jego śmierci pt. Biblia to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu (Kraków 1599). Zwierzchność zakonna nie była całkiem zadowolona z pracy Wujka i wyznaczyła osobną komisję dla jej skontrolowania i poprawienia. Komisja ta częściowo już po śmierci tłumacza przygotowała ostateczną redakcję do druku. Wujek w sytuacjach konfliktowych między literą oryginału a duchem języka polskiego szukał rozwiązań takich, które by nie kolidowały z estetycznym poczuciem językowym. Komisja zakonna przeciwnie - wątpliwości rozstrzygała na rzecz dosłowności przekładu, nawet za cenę pozostawienia zbytecznej hebrajskiej kalki czy wyraźnego latynizmu