ZSRR wobec Polski i Polaków w okresie II wojny światowe1 2


ZSRR wobec Polski i Polaków w okresie II wojny światowej (na szerszym tle wydarzeń na ziemiach polskich w tym okresie). oprac. RM.

1.ZSRR wobec Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej - w świetle tajnego

protokołu Paktu Ribbentrop - Mołotow - pogorszenie położenia geopolitycznego Polski w

wyniku podpisania przez III Rzeszę i ZSRR Paktu Ribbentrop - Mołotow

Pakt Ribbentrop - Mołotow podpisany został w Moskwie 23 VIII 1939

składa się z dwóch części: - układu o nieagresji między Niemcami a ZSRR (jawnego)

- tajnego protokołu dodatkowego

treść tajnego protokołu dodatkowego: podział części Europy (Środkowowschodniej) na dwie

strefy wpływów

• w radzieckiej strefie wpływów znajdą się: Finlandia, Estonia, Łotwa, Besarabia, wschodnia

część państwa polskiego (aż do linii Narew - Wisła - San)

• w niemieckiej strefie wpływów znajdą się: Litwa i zachodnia część Polski (do linii Narew

- Wisła - San)

2. Wkroczenie wojsk sowieckich na wschodnie tereny II Rzeczpospolitej 17 IX 1939 (201 tys. km)

- propagandowe uzasadnienie zajęcia przez ZSRR tych obszarów - treść noty dyplomatycznej

zastępcy Mołotowa - Potiomkina, skierowana do polskiego ambasadora w Moskwie Wacława

Grzybowskiego:

• „wojna niemiecko - polska ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego, rząd polski

uległ rozkładowi, a państwo polskie przestało istnieć”

• ZSRR zamierza „wziąć pod opiekę” zamieszkującą ten obszar ludność ukraińską i białoruską

wkroczenia armii sowieckiej (zaleca unikanie starć zbrojnych z armią radziecką, podejmowanie

walki z wojskami sowieckimi tylko w razie ich natarcia lub prób rozbrojenia, nakazuje także

dowódcom polskich oddziałów pertraktować z dowódcami sowieckimi w sprawie swobodnego

przemarszu do granicy z Rumunią lub z Węgrami)

- opuszczenie przez najwyższe władze II RP terytorium państwa polskiego - przekroczenie przez

nie granicy z Rumunią (17 IX w godzinach wieczornych, na wieść o zbliżaniu się wojsk

sowieckich do miejsca pobytu władz II RP na pograniczu polsko-rumuńskim: Zaleszczyki -

Kuty)

3. Niemiecko - radziecki układ o granicach i przyjaźni, zawarty w Moskwie 28 IX 1939 oraz podział

ziem II RP w wyniku jego podpisania (podział ziem II RP wzdłuż linii „Narew - Bug - San”,

ustalono także, iż Litwa znajdzie się w sowieckiej strefie wpływów, dokonano więc zmian

postanowień tajnego protokołu paktu Ribbentrop - Mołotow z 23 VIII 1939

4. Przemówienie W. Mołotowa na forum Rady Najwyższej ZSRR 31 X 1939 (nazwał państwo

polskie „pokracznym bękartem traktatu wersalskiego”, zadeklarował sojusz ZSRR z III Rzeszą,

skrytykował Francję i W. Brytanię za wypowiedzenie wojny Niemcom 3 IX)

5. Polityka okupanta sowieckiego - od 17 IX 1939 do 22 VI 1941

Litwie Wileńszczyzny przez ZSRR 18 X 1939, inkorporacja Litwy do ZSRR w 1940 r.)

indoktrynacja polityczna i propaganda w duchu komunizmu i stalinizmu

utrzymanie szkolnictwa wyższego i średniego i jego ideologiczna sowietyzacja (w duchu komunizmu i stalinizmu, ateizmu)

względy ideowe), np. postawa Wandy Wasilewskiej (członek Rady Najwyższej ZSRR), podr. ,s.

217 - 218

wg danych NKWD niecałe 0,5 mln.- raport do Berii z 1945 r.)

luty1940 - ok. 220 tys., kwiecień 1940 - ok. 320 tys. osób, czerwiec i lipiec 1940 - ok. 200 tys., czerwiec 1941 - ok. 300 tys.

z polskich szacunków wynika, że połowa deportowanych zmarła przed czerwcem 1941 r.

„aresztowani” - ludność trafiająca do obozów pracy przymusowej (łagrów)

„specprzesiedleńcy” - zesłańcy mający ograniczoną swobodę poruszania się, zmuszani do

ciężkiej pracy, ograniczone normy żywnościowe

„wolni zesłańcy” - zesłańcy nie zmuszani do pracy, ale pozbawieni środków do życia

- losy polskich jeńców wojennych w ZSRR

• do niewoli sowieckiej (od 17 IX) trafiło ok. 230 tys. żołnierzy wojska polskiego

• około 15 tys. polskich oficerów, podoficerów, policjantów zostało osadzonych w trzech

obozach specjalnych: Kozielsk, Ostaszkowo, Starobielsk, zostali oni w 1940 r. zamordowani

przez oddziały NKWD: w Katyniu, Miednoje (koło Tweru - Kalinin) i pod Charkowem,

rozkaz został wydany osobiście przez Stalina i Berię

wyniku podpisania „układu Sikorski - Majski” (30 VII 1941), po odzyskaniu wolności ich celem

było dotarcie do ośrodków formowania się Armii Polskiej gen. W. Andersa

- ilość Polaków deportowanych w głąb ZSRR w latach 1939 - 1941

▪ dane szacunkowe sporządzone przez stronę polską - ok. 1 mln, 1,5 mln, 2 mln

▪ źródła NKWD (raporty, sprawozdania) podają 0,5 mln ( raport wiceministra Czernyszewa dla Berii z

listopada 1945 r. podaje liczbę 494310 deportowanych Polaków)

- odkrycie przez Niemców śladów zbrodni katyńskiej w kwietniu 1943 r.

6. ZSRR wobec Rządu RP i sprawy polskiej na arenie międzynarodowej w okresie istnienia

wielkiej koalicji antyhitlerowskiej (1941 - 1945)

A. „Układ Sikorski - Majski” z 30 VII 1941 (zawarty między Rządem RP a ZSRR), tekst układu - podr. s. 193 - 194

przyczyny zawarcia układu:

▪ agresja Hitlera na ZSRR (22 VI 1941)

▪ naciski W. Churchilla na rząd polski w sprawie wznowienia przez niego stosunków

dyplomatycznych z ZSRR (Churchilowi zależało na stworzeniu koalicji antyhitlerowskiej z

udziałem ZSRR, a następnie na utrzymaniu jej spoistości aż do końca wojny)

▪ przekonanie części członków rządu o konieczności nawiązania stosunków dyplomatycznych z

ZSRR w nowej sytuacji politycznej, jaką było rozpoczęcie wojny niemiecko - radzieckiej 22 VI

1941 r. (możliwość odzyskania wolności przez tysiące Polaków przebywających w sowieckich

łagrach i obozach jenieckich, a także utworzenia w ZSRR armii polskiej

postanowienia układu:

• Rząd ZSRR uznaje, że traktaty radziecko - niemieckie z roku 1939 dotyczące zmian terytorialnych

w Polsce, utraciły swoją moc,

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Rządem RP a ZSRR

• deklaracja współdziałania obu rządów w wojnie przeciw hitlerowskim Niemcom,

• utworzenie na terytorium ZSRR Armii Polskiej, której dowództwo będzie mianowane przez Rząd

Polski w porozumieniu z Rządem ZSRR, armia ta „podlegać będzie w sprawach operacyjnych

Naczelnemu Dowództwu ZSRR, w skład którego wejdzie przedstawiciel Armii Polskiej”

• treść dodatkowego protokołu do układu: „Z chwilą przywrócenia stosunków dyplomatycznych

rząd Radziecki udzieli amnestii wszystkim obywatelom polskim, którzy są obecnie pozbawieni

wolności na terytorium ZSRR, bądź jako jeńcy wojenni, bądź na innych podstawach”

znaczenie układu:

• uratował życie i przywrócił wolność tysiącom Polaków przebywających w sowieckich łagrach i

obozach jenieckich,

• układ wywołał kryzys w rządzie RP i opuszczenie rządu premiera Sikorskiego przez niektórych

ministrów (A. Zaleski, K. Sosnkowski, M. Seyda), układ był krytykowany przez część rządu RP,

w tym także przez prezydenta Raczkiewicza oraz SN i część PPS (A. Ciołkosz) za nazbyt uległy

wobec ZSRR:

- ZSRR nie potwierdził bowiem nienaruszalności granicy polsko - radzieckiej wytyczonej w traktacie

ryskim w 1921 r.,

- przyjęte w protokole dodatkowym określenie „amnestia” wobec niewinnych Polaków (ofiar

stalinowskich represji od 17 IX 1939) było niestosowne

B. Polsko - radziecka umowa dotycząca utworzenia armii polskiej w ZSRR (14 VIII 1941)

- dowódcą Armii Polskiej w ZSRR został gen. Władysław Anders

- ustalono, że pod względem organizacyjnym ma podlegać rządowi RP, pod względem operacyjnym

naczelnemu dowództwu ZSRR

- wyposażenie armii miało być dostarczone przez ZSRR lub przez rząd RP z dostaw amerykańskich

przyznanych w ramach „lend - lease”

C. Wizyta Sikorskiego w Moskwie (przełom listopada i grudnia 1941)

D. Ewakuacja armii polskiej gen. Władysława Andersa z ZSRR do Iranu w 1942 r.

przyczyny:

• zmniejszenie przez władze radzieckie racji żywnościowych dla Armii Polskiej,

• dążenie Churchilla do ewakuacji armii polskiej na Bliski Wschód w celu wsparcia wojsk

brytyjskich

• uzasadniona nieufność gen. W. Andersa wobec władz sowieckich (obawa przed wykorzystaniem

przez dowództwo ZSRR Armii Polskiej na najtrudniejszym odcinku frontu w celu jej znacznego

osłabienia)

• dążenie do wyprowadzenia z ZSRR na Bliski Wschód polskich cywilów (kobiet i dzieci)

skutki:

• dla Stalina ewakuacja Armii Polskiej była pretekstem do pogorszenia stosunków między ZSRR a

Rządem RP (było to zgodne z jego dążeniem do podporządkowania Polski po wojnie oraz

uniemożliwieniem Rządowi RP powrotu z emigracji)

E. Odkrycie przez Niemców śladów zbrodni katyńskiej (IV 1943) i zerwanie przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z rządem RP (25 IV 1943)

- zerwanie przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z Rządem RP wynikało z dążenia Stalina do

do podporządkowania Polski po wojnie, wzmocnienia pozycji politycznej polskich komunistów

(PPR, ZPP), osłabienia pozycji politycznej Rządu RP oraz uniemożliwienia mu po wojnie

powrotu z emigracji do Polski (sprawa zbrodni katyńskiej była zatem dla Stalina dogodnym

pretekstem, aby zerwać stosunki dyplomatyczne z Rządem RP w Londynie)

F. Obóz polskiej lewicy komunistycznej w ZSRR w okresie II wojny światowej (podr., s. 190 - 191):

- utworzenie Związku Patriotów Polskich (ZPP) w marcu 1943 - skupiał grupę polskich

komunistów (Wanda Wasilewska, Alfred Lampe, Aleksander Zawadzki) oraz polityków opcji

prosowieckiej, którzy w zamyśle Stalina mieli (razem z przywódcami PPR - działającej od stycznia 1942 r.

w okupowanym przez Niemców kraju) w powojennej Polsce, uzależnionej od ZSRR, przejąć władzę - utworzenie 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki (dowódca - gen. Zygmunt Berling), bitwa pod

Lenino 12 X 1943 r., utworzenie 1. Armii WP w 1944 r., dowódca - gen. Zygmunt Berling

G. Czy śmierć Władysława Sikorskiego w katastrofie w Gibraltarze (4 VII 1943) była

skutkiem zamachu? - przejawem dążenia Stalina do uzależnienia powojennej Polski od ZSRR?

- nowym premierem został Stanisław Mikołajczyk (z SL)

nowym wodzem naczelnym wojsk polskich został gen. Kazimierz Sosnkowski

H. Sprawa polska na konferencji w Moskwie w październiku 1943 r.

I. Sprawa polska na konferencji w Teheranie (28 XI - 1XII 1943)

• „Przyjęto w zasadzie, że siedziba państwa i narodu polskiego powinna znajdować się między tzw.

linią Curzona a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład Polski Prus Wschodnich i prowincji

opolskiej. Jednakże ostateczne wytyczenie granic wymaga dokładniejszych studiów i w niektórych

punktach ewentualnego rozsiedlenia ludności” - tekst ten na prośbę Roosevelta pozostał tajny

(Roosevelt nie chciał bowiem zrażać do siebie amerykańskiej Polonii, krótko przed wyborami

prezydenckimi)

• Churchill i Roosevelt próbowali skłonić Stalina do ponownego nawiązania przez ZSRR

stosunków dyplomatycznych z rządem RP, Stalin odpowiedział gwałtownym atakiem na rząd

polski: „Agenci rządu polskiego przebywający w Polsce są powiązani z Niemcami. Zabijają oni

partyzantów. Nie możecie sobie wyobrazić co oni tam wyprawiają”

trzy mocarstwa podejmują decyzje dotyczące innych państw i narodów, nie pytając ich o swoje stanowisko, przesądzona została wschodnia granica Polski wzdłuż linii Curzona, niektóre

postanowienia konferencji w Teheranie były zatem sprzeczne z zasadami Karty Atlantyckiej (np.

z zasadą poszanowania granic)

J. ZSRR wobec Powstania Warszawskiego

(1VIII - 2 X 1944)

- wizyta premiera Mikołajczyka w Moskwie (3 - 9 VIII 1944)

• bezskuteczne zabiegi premiera o pomoc dla walczącej Warszawy

• Stalin zażądał od Mikołajczyka uznania linii Curzona za wschodnią granicę Polski oraz podjęcia

rozmów z PKWN w sprawie utworzenia nowego rządu polskiego

• rozmowy Mikołajczyka z PKWN zakończyły się fiaskiem (żądania PKWN: urząd prezydenta

dla B. Bieruta, konstytucja marcowa jako podstawa ustroju państwa, linia Curzona jako granica z

ZRRR, w rządzie liczebnie mieliby dominować ludzie z PKWN)

- Stalin wobec Powstania Warszawskiego

• uznał, że klęska powstania warszawskiego zwiększy możliwości podporządkowania Polski

Związkowi Radzieckiemu

• wydanie przez Stalina rozkazu wstrzymania radzieckiej ofensywy, w wyniku której Niemcom

nie udałoby się utrzymać linii Wisły i zostaliby zmuszeni do wycofania się z Warszawy

• depesze Stalina do Churchilla kilka dni po wybuchu powstania: pierwsze depesza: „powstanie

jeszcze się nie rozpoczęło”, druga depesza:„trzeba odciąć się od warszawskiej awantury”

• Stalin nie udzielił zgody na lądowanie alianckich samolotów na radzieckich lotniskach na

przedpolach Warszawy (cofnięcie zakazu nastąpiło dopiero 10 IX, gdy powstanie zaczęło chylić

się ku upadkowi)

- mocarstwa zachodnie (alianci) wobec powstania warszawskiego

• z obawy przed pogorszeniem stosunków ze Związkiem Radzieckim, rząd brytyjski dopiero we

wrześniu uznał walczącą w Warszawie AK za armię sojuszniczą (od tego momentu żołnierze

AK wzięci przez Niemców do niewoli byli traktowani jako jeńcy

K. Druga wizyta premiera Mikołajczyka w Moskwie (X 1944) i jego dymisja po powrocie do

Londynu (22 XI 1944)

• sprawa polska na konferencji moskiewskiej w październiku 1944 r.

razem z Churchillem do Moskwy przybył premier rządu RP - Stanisław Mikołajczyk,

został poinformowany przez Mołotowa o tajnym porozumieniu konferencji w Teheranie w sprawie

wschodniej granicy Polski wzdłuż linii Curzona, gdy premier Mikołajczyk nie zaakceptował tej

decyzji, wtedy Churchill zwrócił się do niego słowami „Nie macie poczucia odpowiedzialności. Nie

myślicie o przyszłości Europy. Macie na myśli tylko swój własny pożałowania godny interes”

• dymisja premiera S. Mikołajczyka (22 XI 1944) i powstanie rządu premiera Tomasza Arciszewskiego (po

dymisji S. Mikołajczyka), słaba pozycja polityczna jego rządu wobec mocarstw

L. Sprawa polska na konferencji w Jałcie (4 - 11 II 1945)

• sprawa ustroju politycznego w Polsce:

powinien powstać rząd koalicyjny („Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej”) -

utworzony w wyniku „przekształcenia” działającego w kraju Rządu Tymczasowego „na

szerszej podstawie demokratycznej z włączeniem przywódców demokratycznych z samej Polski i

od Polaków z zagranicy” , rząd ten „będzie miał obowiązek przeprowadzenia możliwie

najprędzej wolnych i nieskrępowanych wyborów” (...), w których „będą brały udział i

wystawiały kandydatów wszystkie partie demokratyczne i antynazistowskie”

• sprawa granic Polski:

wschodnia granica polski ma przebiegać wzdłuż linii Curzona, z odchyleniami od 5 do 8 km

na rzecz Polski, „Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na Północy i na

Zachodzie”(...) we właściwym czasie trzeba będzie zasięgnąć opinii nowego Polskiego Rządu

Tymczasowego Jedności Narodowej co do wielkości tego przyrostu (...) z ostatecznym

wyznaczeniem zachodniej granicy Polski należałoby zaczekać aż do Konferencji Pokojowej”.

- Rząd RP premiera T. Arciszewskiego wobec postanowień jałtańskich: uznał je za V rozbiór Polski

oraz za naruszenie postanowień Karty Atlantyckiej

  1. Utworzenie TRJN (28 VI1945) w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej (II 1945) oraz rokowań moskiewskich (zakończonych 21VI 1945

- utworzenie TRJN w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej

w dniu zakończenia rokowań w sprawie utworzenia TRJN (21 IV 1945)

- uznanie przez USA i W. Brytanię TRJN za jedyny legalny polski rząd (5 VII 1945)

N. ZSRR wobec sprawy polskiej na konferencji w Poczdamie (17 VII - 2 VIII 1945)

- ZSRR, USA i Wielka Brytania uznały TRJN (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej) za jedyny

polski legalny rząd

- wytyczenie granicy polsko - niemieckiej wzdłuż Nysy Łużyckiej i Odry (z włączeniem do Polski

Szczecina, wyspy Wolin i części wyspy Uznam), ustalono, że ostateczne określenie granicy polsko

- niemieckiej nastąpi w traktacie pokojowym z Niemcami, do tego czasu tereny na wschód od Odry i Nysy

łużyckiej będą znajdować się „pod administracją” Polski

- podjęto decyzję o wysiedleniu ludności niemieckiej z Polski (w nowych granicach)

7. ZSRR wobec polskiego państwa podziemnego i powstania warszawskiego

Polskie państwo podziemne w okresie II wojny światowej - tajne struktury wojskowe, polityczne i cywilne funkcjonujące

w porozumieniu z rządem RP na wychodźstwie (uznające zwierzchnictwo Rządu RP na wychodźstwie)

  1. Wspieranie przez ZSRR obozu lewicy komunistycznej w okupowanej przez Niemców

Polsce

• KRN (Krajowa Rada Narodowa) - namiastka działającego w konspiracji parlamentu,

reprezentującego lewicę proradziecką (PPR oraz inne mało znaczące ugrupowania lewicowe -

RPPS, SL „Wola Ludu”), przewodniczącym KRN został Bolesław Bierut,

Stalin uznał KRN za oficjalną polityczną reprezentację narodu polskiego

• AL- powstała z przekształcenia GL jako ramię zbrojne KRN

B. Stosunki polskiego państwa podziemnego (Armii Krajowej i Delegatury Rządu na Kraj) z

wspieranym przez ZSRR obozem lewicy komunistycznej

- rozbieżności stanowisk między polskim państwem podziemnym a obozem lewicy komunistycznej w

sprawie metod walki z okupantem hitlerowskim

taktyka walki lewicy komunistycznej z okupantem hitlerowskim (propagowanie masowej akcji

zbrojnej przeciw okupantowi niemieckiemu, akcje terrorystyczne przeciw Niemcom w celu

wywołania efektu propagandowego, , t. źródłowy - podr, s. 201 - 202

- żądanie PPR wprowadzenia przedstawicieli GL do KG AK w II 1943 r. (odpowiedź Delegatury -

postawienie PPR następujących warunków: uznanie przez PPR Rządu RP, uznanie przez PPR niezależności o od ZSRR,

gotowość walki z każdym okupantem, uznanie nienaruszalności granicy polsko- radzieckiej wytyczonej w 1921 r.)

- oskarżanie AK przez PPR o „hańbiącą bezczynność”, „zbrodnicze stanie z bronią u nogi”

- stosunek PPR i KRN wobec Rządu RP w Londynie: Rząd RP w Londynie nie ma prawa w Polsce

po wojnie przejąć władzy, „sanacja jest polską odmianą faszyzmu”, Rząd RP w Londynie nie reprezentuje

narodu polskiego, prowadzi politykę sprzeczną z jego interesem, reprezentuje jedynie „wąską klikę

- „akcja K” BIP (Biuro Informacji i Propagandy) KG AK - zwalczanie propagandy komunistycznej i

ośmieszanie komunistów (w ramach Akcji K), Brzoza, s. 309 „PPR -płatne pachołki Rosji”

C. Program RJN (parlamentu polskiego państwa podziemnego) „O co walczy naród Polski ?” z

15 marca 1944 r. jako przejaw dążenia polskiego państwa podziemnego do zachowania po

wojnie niezależności Polski od ZSRR • jedyną legalną polską władzą państwową jest Rząd RP na wychodźstwie oraz jego przedstawicielstwa w kraju

(Delegatura, RJN, KRM, AK),

• w powojennym świecie mają obowiązywać zasady Karty Atlantyckiej,

• sojusz powojennej Polski z Wielką Brytanią, USA, Francją,

• dobre stosunki z ZSRR pod warunkiem uznania wschodniej granicy RP z 1921 oraz nieingerencji w

wewnętrzne sprawy Polski,

• przyłączenie do Polski Prus Wschodnich, Pomorza (po ujście Odry), Śląska Opolskiego,

• ustrój polityczny powojennej Polski: demokracja parlamentarna, prawa i swobody obywatelskie,

• sprawiedliwy podział dochodu narodowego, uspołecznienie kluczowych gałęzi przemysłu, upaństwowienie

lasów, reforma rolna (parcelacja majątków ziemskich przekraczających 50 ha), wprowadzenie zasad

gospodarki planowej,

• parlament wybrany w wolnych, demokratycznych wyborach zadecyduje, czy reforma rolna oraz nacjonalizacja

przemysłu nastąpią za odszkodowaniem dla dotychczasowych właścicieli lub bez odszkodowania

• „w zestawieniu z rosyjskim wschodem i germańskim barbarzyństwem Polaków cechuje tysiącletnia tradycja

wolności i kultura chrześcijańska”

D. Plan Burza Armii Krajowej jako przejaw dążenia polskiego państwa podziemnego do

zachowania po wojnie niezależności Polski od ZSRR Plan „Burza” - działania operacyjne (wojskowe) Armii Krajowej na tyłach wojsk niemieckich, w

rejonach natarcia Armii Czerwonej, podejmowane od pierwszych miesięcy 1944 r. (gdy wojska

radzieckie dotarły do przedwojennej wschodniej granicy II RP)

Cele planu „Burza”:

- cele bezpośrednie

• wyzwolenie ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały AK

• występowanie przedstawicieli polskiego państwa podziemnego w roli gospodarzy przed wkraczającymi na

ziemie polskie (w granicach przedwojennej II RP) wojskami radzieckimi

- cele pośrednie

• umożliwienie Rządowi RP w Londynie powrotu do kraju po wojnie (w celu przejęcia w nim władzy)

• zachowanie niezależności powojennej Polski od ZSRR

• uniemożliwienie komunistom (PPR) przejęcia władzy w powojennej Polsce

Realizacja planu Burza

- realizacja planu Burza na obszarze wschodnich obszarów II RP:

rola 27 Dywizji Piechoty AK, wyzwolenie przez oddziały AK Wilna (13 VII) i Lwowa (27 VII)

- Powstanie Warszawskie jako część planu Burza

- zapobieżenie przez oddział AK wysadzeniu Jasnej Góry przez wycofujące się wojska niemieckie w

początkach 1945 r.

Bilans planu Burza: ziemie polskie zostały wyzwolone spod okupacji niemieckiej, nie udało się jednak uniknąć

przejęcia władzy przez komunistów i uzależnienia Polski od ZSRR, żołnierze AK po wkroczeniu armii

radzieckiej byli narażeni na surowe represje (zwłaszcza oficerowie)

E. Powstanie Warszawskie (1 VIII - 2 X 1944) jako przejaw dążenia polskiego państwa podziemnego do zachowania niezależności polski od ZSRR

- przyczyny wybuchu:

• powstanie w Warszawie miało być częścią planu Burza, a zatem przyczyny Powstania Warszawskiego

wiązały się z celami Planu Burza

• wyzwolenie Warszawy przez AK spod okupacji hitlerowskiej (niedopuszczenie do masowych represji

wycofujących się Niemców wobec ludności cywilnej, nakaz niemieckich władz okupacyjnych stawienia się

100 tys. mężczyzn do prac fortyfikacyjnych)

• zbliżanie się wojsk radzieckich do Warszawy (przekroczenie rzeki Bug 21 VII),

niedopuszczenie do zdobycia Warszawy przez wojska radzieckie,

wystąpienie przedstawicieli Rządu RP oraz polskiego państwa podziemnego w roli gospodarzy przed wkraczającymi

wojskami radzieckimi,

niedopuszczenie do przejęcia władzy w Warszawie przez komunistów i proradziecki PKWN (utworzony w

Moskwie 21 VII 1944 i określający się - w porozumieniu z KRN - jako legalna w Polsce władza)

• decyzja o wybuchu powstania została podjęta przez komendanta AK gen. T. „Bora” Komorowskiego (podr,

s. 211) oraz Delegata J. S. Jankowskiego 31 VII o godz. 18 na fałszywą wieść o zbliżaniu się do

warszawskiej Pragi radzieckich czołgów

Oceny Powstania Warszawskiego

„Nie były to (...) ofiary zupełnie daremne. Stalin przekonał się, że sowietyzacja Polski nie pójdzie tak łatwo. Tym samym powściągnąć musiał myśl o uczynieniu z Polski republiki radzieckiej. Zagłada Warszawy kosztowała ZSRR parę miesięcy zastoju na froncie. W tym samym czasie armie anglo - amerykańskie dotarły do Renu.

O ile latem 1944 r. otwierała się przed Stalinem szansa na podbój większej części Niemiec, o tyle teraz nie mógł na to liczyć (...). Bezczynność AK w chwili wejścia Armii Czerwonej wzmocniłaby propagandę radziecką o rzekomej współpracy polskiej armii podziemnej z okupantem i pozwoliłaby zniszczyć setki tysięcy jej członków bez najmniejszego rozgłosu” Wojciech Roszkowski

A. Radziwiłł, W. Roszkowski, Historia 1939 - 1956, Warszawa 1998, s.109

„Brak polsko- radzieckiej współpracy wojskowej oraz całkowite nieliczenie się dowództwa AK w czasie podejmowania decyzji z możliwością poniesienia klęski, uczyniły z powstania bezprzykładną tragedię narodową, której nikt nie jest w stanie usprawiedliwić. W wyniku walk Warszawa uległa zniszczeniu. Dla całego londyńskiego obozu upadek powstania był wielką polityczną, militarną i psychologiczną klęską, z której nigdy się już nie podniósł” Jan Ciechanowski, historyk związany z emigracją w Londynie, uczestnik powstania

J. M. Ciechanowski, Powstanie warszawskie, Londyn 1971, s. 378

F. ZSRR wobec Powstania Warszawskiego (1VIII - 2 X 1944)

- wizyta premiera Mikołajczyka w Moskwie (3 - 9 VIII 1944)

• bezskuteczne zabiegi premiera o pomoc dla walczącej Warszawy

• Stalin zażądał od Mikołajczyka uznania linii Curzona za wschodnią granicę Polski oraz podjęcia

rozmów z PKWN w sprawie utworzenia nowego rządu polskiego

• rozmowy Mikołajczyka z PKWN zakończyły się fiaskiem (żądania PKWN: urząd prezydenta

dla B. Bieruta, konstytucja marcowa jako podstawa ustroju państwa, linia Curzona jako granica z

ZRRR, w rządzie liczebnie mieliby dominować ludzie z PKWN)

- Stalin wobec Powstania Warszawskiego

• uznał, że klęska powstania warszawskiego zwiększy możliwości podporządkowania Polski

Związkowi Radzieckiemu

• wydanie przez Stalina rozkazu wstrzymania radzieckiej ofensywy, w wyniku której Niemcom

nie udałoby się utrzymać linii Wisły i zostaliby zmuszeni do wycofania się z Warszawy

• depesze Stalina do Churchilla kilka dni po wybuchu powstania: pierwsze depesza: „powstanie

jeszcze się nie rozpoczęło”, druga depesza:„trzeba odciąć się od warszawskiej awantury”

• Stalin nie udzielił zgody na lądowanie alianckich samolotów na radzieckich lotniskach na

przedpolach Warszawy (cofnięcie zakazu nastąpiło dopiero 10 IX, gdy powstanie zaczęło chylić

się ku upadkowi)

- mocarstwa zachodnie (alianci) wobec powstania warszawskiego

• z obawy przed pogorszeniem stosunków ze Związkiem Radzieckim, rząd brytyjski dopiero we

wrześniu uznał walczącą w Warszawie AK za armię sojuszniczą (od tego momentu żołnierze

AK wzięci przez Niemców do niewoli byli traktowani jako jeńcy

G. ZSRR wobec polskiego państwa podziemnego po upadku powstania warszawskiego oraz

w momencie wkraczania przez Armię Czerwona na ziemie polskie (1944 - 1945)

skazani m.in. gen. L. Okulicki (10 lat), J. S. Jankowski (8 lat), S. Jasiukowicz (5 lat), A. Pajdak (10 lat), K. Pużak, A. Bień

8. Rola ZSRR w procesie przejmowania przez komunistów władzy w Polsce w latach 1944 - 1945

- wyzwolenie ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej przez Armię Czerwoną jako czynnik

ułatwiający podporządkowanie powojennej Polski ZSRR

▪ zajęcie przez armię radziecką ziem polskich na wschód od Wisły (VII - IX 1944)

▪ ofensywa styczniowa Armii Czerwonej (od 12 I 1945) oraz zajęcie ziem polskich na zachód od Wisły (np.

Warszawa 17 I, Kraków 18 I, Oświęcim 27 I, Górny Śląsk

▪ rola wojsk 1 Frontu Białoruskiego (marszałek G. Żukow) oraz wojsk 1 Frontu Ukraińskiego (marszałek

Iwan Koniew)

▪ podporządkowanie Armii Czerwonej oddziałów Ludowego Wojska Polskiego: rola 1 Armii WP (gen.

Zygmunt Berling, od IX 44 gen. S. Popławski) oraz 2 Armi WP (gen. Karol Świerczewski)

- pojęcie „Polski Lubelskiej” - struktury państwa tworzone przez tzw. władzę ludową (PKWN i

KRN) od końca lipca 1944 r. (z tymczasową stolicą w Lublinie), w porozumieniu i z pomocą

ZSRR, na obszarze zajętym przez wojska Armii Czerwonej; dominującym ugrupowaniem

politycznym na obszarze „Polski Lubelskiej” była PPR, „Polska Lubelska” to zatem pierwsze

miesiące istnienia Polski Ludowej

treść Manifestu PKWN: KRN i PKWN to jedyne legalne władze w Polsce, rząd londyński to władza

„nielegalna”, „samozwańcza”, oparta na „faszystowskiej konstytucji kwietniowej”, „hamuje walkę z

okupantem”, , podkreślenie roli Armii Czerwonej w wyzwalaniu Polski, zapowiada reformę rolną

- znaczenie Manifestu PKWN: jak pisze W. Roszkowski, Manifest miał charakter „propagandowo -

dezinformacyjny”, miał uzasadniać przejęcie władzy w Polsce przez komunistów, przekonać

społeczeństwo do „władzy ludowej” oraz podporządkowania Polski ZSRR, ogłoszenie „Manifestu

Lipcowego” uważano za umowny początek istnienia Polski Ludowej

- tajne porozumienia moskiewskie PKWN z rządem ZSRR (26 VII i 27 VII 1944):

podporządkowanie polskiej administracji do zakończenia wojny naczelnemu dowództwu Armii Czerwonej

J. Stalinowi, uznanie linii Curzona za wschodnią granicę Polski, ZSRR zobowiązał się poprzeć polskie

starania dotyczące granicy zachodniej

podporządkowaniu Polski ZSRR)

skazani m.in. gen. L. Okulicki (10 lat), J. S. Jankowski (8 lat), S. Jasiukowicz (5 lat), A. Pajdak (10 lat), K. Pużak, A. Bień

- utworzenie TRJN (28 VI1945) w wyniku ustaleń konferencji jałtańskiej (II 1945) oraz rokowań

moskiewskich (zakończonych 21VI 1945

▪ rokowania moskiewskie w sprawie utworzenia TRJN („władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy” -

W. Gomułka do S. Mikołajczyka w trakcie moskiewskich rokowań)

▪ ogłoszenie wyroku w procesie moskiewskim 16 przywódców polskiego państwa podziemnego

w dniu zakończenia rokowań w sprawie utworzenia TRJN (21 IV 1945)

▪ uznanie przez USA i W. Brytanię TRJN za jedyny legalny polski rząd (5 VII 1945)

- „taktyka salami” komunistów w procesie przejmowania władzy (przejmowanie władzy będzie

następować stopniowo - „po kawałku”, nie od razu w pełnym zakresie)

- repatriacje Polaków ze wschodnich terenów przedwojennej Polski („zza Buga”), ok. 2 mln.

osób, przeważnie na tzw. ziemie odzyskane (np. zob. film „Sami swoi”, Wrocław jako „mały

Lwów”, przeniesienie Biblioteki Ossolineum ze Lwowa do Wrocławia, reaktywowanie po

wojnie działalności Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej przez polskie

środowisko naukowe przedwojennego Lwowa, uniwersytet w Toruniu stworzony w dużym

stopniu przez polskie środowisko naukowe przedwojennego Wilna)

repatriacja - powrót obywateli do swojego państwa (łac. patria - ojczyzna)

Teksty źródłowe (Wiek XX w źródłach):

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Polityka okupantów wobec Polaków w okresie II wojny światowe
15 Los ludności Zydowskiej w okresie II Wojny Światowej na terenie Polski
!! Wypracowania !!, 84, Opisz powstanie i działalność Rządu Polskiej Rzeczypospolitej na emigracji w
24 Polskie Państwo Podziemne w końcowym okresie II wojny światowej X 1944 VIII 1945
język polski- wypracowania, Obraz II wojny światowej w literaturze i filmie. Omów zagadnienie ilustr
Warszawa w okresie II wojny światowej, Moje pasje POWSTANIE WARSZAWSKIE
Działalność pielęgniarek i pielęgniarzy w okresie II wojny światowej w Krakowie, Fizjologia, Podstaw
Los polskich arystokratów podczas II wojny światowej i w PRL, Polska
Spis?3 Polskie pieśni żołnierskie I i II wojny światowej
Wojsko polskie na frontach II wojny swiatowej
Polskie ofiary II wojny światowej na 1000 Polaków zabito 220
matura ustna polski - Różne postawy ludzi wobec okrucieństw II Wojny Światowej, !!!prace matura, Pre
Polskie ofiary II wojny światowej na 1000 Polaków zabito 220

więcej podobnych podstron