HENRYK SIENKIEWICZ - QUO VADIS
„Świat dźwiga na barkach nie Atlas, ale kobieta i czasem igra nim jak piłką” Petroniusz.
PETRONIUSZ- „przyjaciel” Nerona, częsty gość na jego ucztach- uznany za najlepszego powiernika cesarza. Przez swoją gnuśność doszedł do rozgłosu. Był uważany za wytwornego znawcę zbytku. Lubił rozkosze fizyczne. Kochała się w nim skrycie służka EUNICE, z którą później stworzy trwały i udany związek. Często cytuje Odyseję
MAREK WINICJUSZ- siostrzeniec Petroniusza. Kocha LIGIĘ, dla niej zmienia wyznanie i naraża się cezarowi. Jego przemiana jest jednym z ważniejszych tematów powieści.
NERON- ur. W 37 roku w Akcjum (gdzie później jeździ, by odpocząć). W 54 roku został ogłoszony cesarzem. Jego panowanie było oceniane pozytywnie: zapewnił pokój i dobrobyt, umożliwił rozwój gospodarki kultury. Ożeniony politycznie- stale szukał szczęścia z innymi kobietami. Nie stronił od stosunków homoseksualnych. W końcu kazał zabić żonę Oktawię i pojął Poppeę. Ta urodziła mu córkę Augustę. Po pożarze Neron pomógł pogorzelcom i przyczynił się do odbudowy miasta. Później zaczął prześladować chrześcijan. Po stłumieniu spisku przeciwko niemu (pod wodzą Pizona) udaje się w długą podróż. Gdy wraca- zastaje go sytuacja buntu. Znienawidzony i opuszczony, ogłoszony wrogiem państwa, popełnia w końcu samobójstwa. Cechował się bezwzględnym i natychmiastowym zaspokajaniem swoich ambicji i żądz seksualnych.
Arkus i Pomponia Grecyna- opiekunowie Ligii, wyznawcy monoteistycznej wiary.
Akte- wyzwolenica i kochanka Nerona. Wkradła się w serca cesarza ucztami i potajemnymi schadzkami. Zaspokajała jego miłosne popędy (bo jego zona wzbudzała w nim wstręt). Należała do ostatnich wiernych Neronowi kobiet, które pochowały ciało cesarza.
ZNAK RYBY- jest utworzony z pierwszych liter greckich słów: Jezus Chrystus, Boga Syn, Zbawiciel
CEZAR- to najwyższy kapłan, bóg i ateista w jednym
AKCJA: dzieje się 34 lata po śmierci Chrystusa.
Winicjusz przybywa do Petroniusza i opowiada o pięknej wychowance Arkusa Plancjusza i Pomponii Grecyny- o Ligii. Obydwaj udają się do ich domu, gdzie Marek wyznaje uczucie Ligii. Dziewczyna jest chrześcijanką i odmawia zostania kochanką Winicjusza.
Petroniusz wpada na pomysł zabrania Ligii z domu. Ligia jest rzymską zakładniczką i może zostać wezwana na dwór cesarski - rzekomo jest zabierana dla Cezara, ale w rzeczywistości jest porwana na zlecenie Winicjusza. Dzięki Petroniuszowi udało mu się nakłonić Nerona do wyrażenia na to zgody (bez niej nic nie może być w Rzymie zrobione). Ligia zostaje doprowadzona do pałacu, gdzie ma czekać na Marka.
Uczta u Nerona- ten otwarcie pokazuje swoje uwielbienia dla Pitagorasa (mimo, iż ma żonę - Poppeę). Wszyscy jedzą, piją i słuchają pieśni śpiewanych przez Cezara, który wygłasza swój poemat Troika. Petroniusz stwierdza, iż miasto w nim „za mało płonie”. Marek próbuje uwieść na uczcie Ligię- ta jednak wymyka się mu.
Marek posyła orszak do pałacu po Ligię. W czasie podróży zostaje jednak odbita przez jej „niewolnika” URSUSA. Winicjusz jest zrozpaczony, ponieważ czuje, że naprawdę ją kocha. Rozmawia z Akte, która tłumaczy mu wielkość charakteru i pochodzenie Ligii- to nie jest zwykła niewolnica. Marek tłumaczy, że był przeciwny uprowadzaniu jej z domu, lecz nakłonił go do tego Petroniusz, który twierdził, że inną drogą nigdy jej nie dostanie. Podkreśla, że za wszelka cenę chce odnaleźć dziewczynę.
Do poszukiwań Ligii zostaje zatrudnione CHILON CHILONIDES- na zlecenie M.W. Przynosi wkrótce wiadomość, że Ligia jest chrześcijanką. Udaje przed Ursusem chrześcijanina i nakazuje mu zabić Glaukosa jako prześladowcę wiernych nauce Chrystusa.
Umiera mała córeczka Nerona (Augusta)- zrozpaczona Poppea oskarża o to Ligię, która przebywała czas jakiś w pałacu i rzekomo wywołała u dziewczynki chorobę (wierzono wówczas, iż chrześcijanie maja taką moc)
Chrześcijanie zbierają się na modły w OSTRIANUM- jest tam Święty Piotr, który mówi o śmierci Jezusa. Chilon wraz z Winicjuszem udają się na tajne spotkanie chrześcijan- słuchają kazania Świętego Piotra. Odnajdują w końcu Ligię- śledzą ją i docierają do domu, w którym mieszka z innymi wyznawcami. Wyznawcy w większości mieszkają na Zatybrzu.
Winicjusz próbuje odbić Ligię z rąk chrześcijan, ale zostaje pokonany przez Ursusa. Jest ciężko ranny- zostaje w ich domu (w domu Miriam), opiekuje się nim Ligia. Ta zauważa, że Marek nie jest jej obojętny- kocha go, ale jest przekonana, że to wbrew jej religii, że to grzech- tłumi w sobie uczucie i w końcu ucieka z domu.
Winicjusz zaczyna się zmieniać pod wpływem Ligii i obcowania wśród chrześcijan- zwłaszcza Św. Piotra i Pawła z Tarsu. Nauka ta staje mu się coraz bliższa.
Petroniusz odkrywa uczucia Eunice i postanawia się z nią związać- twierdzi, że to najlepsza i najbardziej oddana mu kobieta. Zaczyna ją nawet kochać.
Winicjusz odnajduje ponownie Ligię. Święty Piotr błogosławi ich, tłumacząc, że miłość nie jest grzechem- Ligia przyznaje się do swojego uczucia.
Cezar bawi się w Akcjum. Winicjusz znajduje się w jego orszaku. Petroniusz rywalizuje z Tygellinusem o pozycję i względy Nerona. Cezar, aby dostać się w „zaświaty” zabił swoją matkę i żonę- myślał, że jeśli złoży je w ofierze dostąpi łaski. Teraz pragnie podpalić Rzym, aby móc w pełni ukończyć swoje dzieło Troikę. Musi zobaczyć na żywo wielki ogień, by móc go potem opisać. W międzyczasie Neron błogosławi związek Winicjusza i Ligii i pozwala mu oddelegować się.
Rzym płonie! Winicjusz gorączkowo szuka Ligii. Nero chełpi się swoim czynem- odśpiewuje pieśni nad płonącym miastem.
Winicjusz odnajduje Ligię. Przyjmuje chrzest z rąk Świętego Piotra.
Pożar Rzymu trwał 7 dni, spalił 10 z 14 dzielnic miasta. Lud chce zadośćuczynienia i znalezienia winnych. Tygellinus chce, aby ofiarą dla ludu stali się chrześcijanie. Petroniusz stara się ich bronić, ale podpada tym u Nerona. Chrześcijanie zostają oskarżeni o podpalenie i masowo są aresztowani.
Chilo sprzedaje się Neronowi i wydaje mu informacje miejscach, gdzie są chrześcijanie. Wydaje także Ligię i Winicjusza oraz Petroniusza! Wkrótce potem Marek dowiaduje się o tej zdradzie. Petroniusz popadł w niełaskę, teraz u boku Nerona prym wiodą Tygelinus i Chilonides.
Ligia jest w wiezieniu Mamertyńskim i zapada na „więzienną gorączkę”- Winicjusz odwiedza ukochaną i planuje jej ucieczkę. Modli się też o jej wyzdrowienie.
Rozpoczynają się igrzyska- walki gladiatorów, loterie, uczty, a największą atrakcją są męki chrześcijan: rozszarpywanie przez zwierzęta (lwy, wilki), ukrzyżowania, palenie na drewnianym palu (którzy na arenie śpiewają pieśń Chrystus regnat).
W uwolnieniu Ligii Markowi pomaga Nazariusz (przebierają się za grabarzy- Ligia ma być wyniesiona jako zmarłą)- nie udaje się to jednak, bo Ligia zostaje przeniesiona do innego wiezienia- Eskwilińskiego. Ligia jest ciężko chora- żegna się z Markiem i prosi go, by nie tracił wiary!
Chilo przyznaje się do zdrady wśród chrześcijan i mówi kto naprawdę podpalił Rzym- Święty Piotr wybacza mu i chrzci go. Glaukos również przebacza mu. Tygellinus tymczasem bierze go na męki- Chilo umiera na krzyżu, śmiercią męczennika.
Ligia w ostatnim dniu igrzysk wjeżdża na arenę naga przywiązana do rogów olbrzymiego byka. Uwalnia ja Ursus na oczach tłumu, który wiwatuje. Pod jego wpływem Neron wydaje znak łaski (palec uniesiony ku górze). Marek Winicjusz odzyskuje ukochaną.
„QUO VADIS, DOMINE”- mówi Święty Piotr na widok Chrystusa, gdy ucieka z Rzymu przed aresztowaniami. Pod jego wpływem zawraca z drogi ucieczki (do której namawiali go Ligia i Marek). Apostołowie Piotr i Paweł zostają ukrzyżowani. Żegna ich modlący się lud pozostały przy życiu.
Nero odkrywa liczne spiski w swym gronie- zaczyna wszystkich podejrzanych mordować. W Rzymie panuje strach i żałoba. Wyrok zapada też na Petroniusza- ale ten uprzedza go i popełnia samobójstwo: na wydanej przez siebie uczcie umiera wraz z Eunice poprzez upuszczenie krwi. Przed śmiercią pisze list do Nerona, w którym wyznaje całą prawdę na temat jego nędznej działalności artystycznej. Mówi, ze jest beznadziejny.
Epilog: w mieście wybuchają bunty, z Galbem na czele, który wkrótce zostaje ogłoszony nowym Cezarem. Nero pragnie dalej mordować i pławić się w rozpuście. Ale zostaje zmuszony do popełnienia pseudosamobójstwa- chce wbić sobie nóż w gardło, ale czynu dopełnia ktoś inny- najprawdopodobniej Epafrodyt, Chrześcijanie wznoszą bazylikę Świętego Piotra.
To powieść historyczna, napisana w latach 1895-96. Sienkiewicz stworzył ją pod wpływem malarstwa Henryka Siemiradzkiego oraz twórczości Tacyta i Swetoniusza. Powieść to historia miłości zamożnego patrycjusza i chrześcijańskiej dziewczyny, księżniczki ligijskiej. Nadbudowana jest nad tym historia prześladowań pierwszych chrześcijan.
Wielu podkreślało uniwersalizm powieści, która przedstawiała wielki przełom w dziejach świata- upadek Rzymu i powstanie na jego gruzach wspólnoty chrześcijańskiej. Zwycięstwo dobra, skromności, pokory, szacunku i miłości do drugiego człowieka wobec klęski żywiołowego świata rozpusty i ambicji.
Quo vadis? Znaczy dokąd idziesz? Pytanie to odnosi się do wszystkich bohaterów powieści. W utworze przeplatają się dwa wątki: historyczny i miłosny. Do wielkiego zetknięcia się dwóch światów (pogaństwa i chrześcijaństwa) i dwóch wątków dochodzi w momencie zakochania się dwójki głównych bohaterów. Winicjusz obcując z Ligią zaczyna się zmieniać- i z poganina pogrążonego w rozpuście zmienia się w gorliwego katolika.
Sienkiewicz nakreślił Nerona w jednoznaczny sposób- to bezwzględny i nieodpowiedzialny władca, nie dostrzegający potrzeb swojego państwa. Ten, kto nie czci jest uznawany za wroga Rzymu. Neron czuje się wielkim poetą, muzykiem, aktorem i śpiewakiem. Bardzo nudzi się w Rzymie (jego doskonałość jest zbyt wielka na tak skromne miejsce). W rzeczywistości Neron jest komediantem, zaślepionym swoją wielkością, nie dostrzegającym, iż nawet bliski mu Petroniusz kpi z niego w żywe oczy. Cesarz jest tchórzem- gdy Rzym dogasa szybko pozwala zrzucić winę na chrześcijan- wykorzystując to na zorganizowanie kolejnej imprezy „kulturalnej”. Równie ciekawą postacią jest Petroniusz, który jako osoba niezwykle inteligentna i odważna, nie sprzeciwia się temu, co widzi- zdaje sobie sprawę z otaczającego zła, ale nie walczy z tym. W powieści to on jest łącznik dwóch skrajnych światów- zatopiony w obu, w końcu decyduje się na samobójstwo.
Powieść kończy się symboliczną zmianą epok, której znakiem jest krzyż.
3