CWICZENIA

BORÓWKA WYSOKA (AMERYKAŃSKA) typowy krzew owocowy.

Rząd: Bicornes

Rodzaj: Ericaceae-wrzosowate

Rodzaj: Vaccinicum-borówka

Vaccinicum myrtillus-borówka czernica (czarna, jagoda leśna)

Vaccinicum vitis-idaea-borówka brusznica (czerwona)

Vaccinicum uliginosum-borówka błotna (pijanica)

V. australe

V. corymbosum-poczodzi od niej większość odmian szlachetnych

V. angustifolium

W Polsce występują:

-V. myrtillus L-borówka czernica, powszechnie zwana czarną jagodą

-V. uliginosus-bagienna, zwana łochynią

-V. vitis-idaea-borówka czerwona

Botanicy wyróżniają ponad 300 gat z rodzaju Vaccinium występujących na kuli ziemskiej od tropiku aż po koło biegunowe. W Ameryce Płn występuje 20 gat borówek. Borówka wysoka u nas zwana amerykańską, powstała w wyniku selekcji i krzyżowania amerykańskich gatunków na początku XX w. Pionierami jej uprawy byli Amerykanie. W ciepłych krajach: V. ashei small-borówka rzepowata oraz mieszaniec-południowa borówka wysoka. W strefie klimatu umiarkowanego-północna borówka wysoka (Vaccinicum x V. Corilleanum Buthus et Pliszka).

Gleba-duża zawartość próchnicy (ok 7), 30-40 cm poziomu wody gruntowej, czarny ugór na całej powierzchni, Casorbn-herbicyd dla borówki, stosowany wczesną wiosną niszczy chwasty; ściółka-trociny z drzew iglastych, kora (10-15 cm), czarna folia na glebach wysoko próchnicznych obniża pH i hamuje chwasty, gleba uzdatniana całkowicie-borówka rośnie na zagonach, nawadnianie kropelkowe.

WYKŁADY

Najwięksi producenci-USA, Niemcy, Japonia, Polska, Chile, Australia i Nowa Zelandia.

Zagospodarowanie owoców borówki wysokiej w Ameryce Północnej:

Gatunek	Przetwórstwo		Owoce świeże		`Zbieraj sam'' (PYO)
		ha	%	ha	%	ha	%
uprawa	9408	43	9845	45	2612	12
dzikie	50155	97	1541	3	10	-
Razem	59563	81	11368	15	2622	-

Skład chemiczny owoców borówki amerykańskiej: 83,4 % wody; 0,6 % białko; 0,6 % tłuszczów; 15,17 % węglowodanów.

W 100 g świeżych owoców: 16 mg wapnia; 13 mg fosforu; 0,8 jm żelaza; 280 jm wit A; 0,02 mg wit B1; 0,02 mg wit B2; 0,3 mg wit PP; 16 mg wit C.

Owoce posiadają dużo antocjanów (neutralizują wolne rodniki). Clarin zawiera w swoim składzie sproszkowane owoce borówki wysokiej + wit A, E (odpowiednik norweskiego Spix).

Kwiaty-długość płatków korony do 7 cm, nektarniki umieszczone na samym dnie, owadopylne (trzmiele, pszczoły, samotnice)

Trwałość-większa niż innych owoców jagodowych.

Miąższ-jasny, prawie biały

Skórka-granatowa

Zbiór-kilkakrotny

Temperatury:

-pąki w fazie nabrzmiewania wytrzymują spadki temp do -6*

-z rozluźnionymi poszczególnymi kwiatami w baldachogronie do -4*

-kwiaty rozwijające się (wyraźnie widoczne płatki korony) do -2*

-w pełni otwarte-silnie uszkodzone przy temp 0*

Poleca się stosowanie preparatów na 1-7 dni przed zapowiadanymi przymrozkami. Odmiany najbardziej podatne na uszkodzenia przymrozkowe-Patriot, Darrow, Earliblue. Najmiejsze uszkodzenia mrozowe u odmian uprawianych w Polsce-Jersey, Lateblue.

-pH 3,5-4,5,

-zdrowy materiał nasadzeniowy.

-Choroby zgorzelowe powodowane przez 2 grzyby Godronia Cassandrae i Diaparthe szczególnie groźna dla młodych nasadzeń, infekcjom sprzyjają zranienia (rozległe nekrotyczne plamy barwy brązowej)

-ściółkowanie-trociny (najlepsze), ściółkę uzupełnia się co 2 lata (1 m³ na 10-15 m bieżących), konieczne jest nawadnianie

-optymalne pH gleby: w KCL 3,2-3,8; w H₂O 4,2-4,5; pH powyżej 4,0 (w KCL) ogranicza wzrost i plonowanie krzewów borówki wysokiej.

-nawożenie borówki wysokiej na glebie słabo próchnicznej zwiększa owocowanie

-wrażliwa na niewłaściwe pH

-niezbyt wrażliwa na małą zawartość fosforu i potasu w glebie; niedobór tych składników ogranicza plony (siarczan potasu, amonowy, superfosfat potrójny)

-trociny 1 rok-silny stres dla roślin jeśli nie da się azotu (na 100 kg trocin 5 kg azotu)

-słaby system korzeniowy-nie wytwarzają włośników

-można zakwaszać glebę siarką

-woda deszczowa ma wysokie pH

Do nawadniania można stosować:

-nawadnianie kropelkowe lub minizraszacze

-woda o zawartości wapnia ponad 100 mg/l i magnezu ponad 40 mg/l bez uzdatniania nie nadaje się do podlewania

-Insol pH (puławskie Azoty)

-stosowanie wody twardej o dużej zawartości Ca⁺⁺ HCO₃^- powoduje podniesienie pH w zwilżanej strefie gleby

-zawartość w wodzie jonów Fe⁺⁺ (>1 mg/l) jest powodem zapychania się kanalików.

ODMIANY BORÓWKI WYSOKIEJ:

1) Wczesne: pora dojrzewania 2 poł VII

-Earliblue-najwcześniej dojrzewa, owoce rzadko pękają

-Bluetta

-Patriot-nowa, owoce zróżnicowane co do wielkości

-Spartan

2) Średnio wczesne: pora dojrzewania przełom VII/VIII

-Berkley

-Blueray

-Bluecrop-owoce smaczne, stosunkowo trwałe, odm dobrze plonująca

3) Późne: pora dojrzewania 2 poł IX

-Jersey nie w każdym roku uzyskuje się

-Darrow dobrej jakości owoce

-Lateblue

W Polsce najlepiej uprawiać odmiany wczesne i średnio wczesne.

Niemcy poza amerykańskimi uprawiają władne odmiany: Heerma, Ama, Ascorba, Gila, Gretha.

W Polsce: Bonifacy (poł VII-poł VIII)

W Australii: Brigitta Blue (k VII-VIII), Bluerose, Denise Blue.

W Nowej Zelandii: Pumi, Nui, Reka.

W Japonii: Osuboshi, Amatsuboshi.

Chanticleer-wczesna, wrażliwość kwiatów na przymrozki

Duke-niezawodna w plonowaniu, stosunkowo odporna na mróz, kwitnie późno, owoce średniej wielkości lub duże

Collins-niezbyt plenna, wczesna, wielkoowocowa

Toro-stosunkowo odporna na mróz, owoce duże zebrane w długich gronach przypominaja winogrona

Chandler-plenna o bardzo dużych owocach, długi okres dojrzewania i zbioru jagód 4-6 tyg

Droper-plenna, owoce duże wyrównane co do wielkości, jasnoniebieskie, równomierne i prawie jednoczesne dojrzewanie owoców

Brigitta Blue-plenna, wyselekcjonowana w gorącym klimacie australijskim, zawiązuje dużo pąków kwiatowych dość równomiernie rozłożonych na pędach, owoce średniej wielkości lub duże

Rubel-wyselekcjonowana z dzikich form Vainium Australe, póżno dojrzewa, jagody małe, silnie zabarwiony miąższ pod skórką, małosmaczna, owoce zebrane w luźne grona, do zbioru mechanicznego

Liberty-

Aurora-

W pełnię owocowania wchodzą w 6-8 roku po posadzeniu. Pedy wegetatywne. Inicjowanie pąków VII-VIII w roku poprzedzającym owocowanie. Na wierzchołku pędu-kwiatostan. Do sadzenia najlepszy jest materiał 2letni. Jest rośliną światłolubną, nie znosi zacienienia. Pędy krzyżujące się, stare, połamane wycinamy.

Rozmnażanie:

-sadzonki zdrewniałe-tnie się pędy 1roczne na odcinki 12-15 cm, o średnicy nie mniejszej niż 7 mm (sztobry) (dmiany wrażliwe na mróz tniemy po pierwszych silniejszych przymrozkach) i przechowuje się w niezbyt wilgotnej piwnicy w piasku; opryskać preparatem grzybobójczym.

-sadzonki półzdrewniałe-na przełomie VI/VII boczne pędy 7-11 cm, usuwa się liście z piętką, ukorzeniacz, przez tydzień przykrywa się włókniną, ¾ sadzonki wkłada sie do podłoża, prewparaty grzybobójcze, ogrzewane podłoże i zamgławianie, po przezimowaniu doniczkuje się i sprzedaje.

Po przesadzeniu:

-przycinamy tylko krzewy ze słabym systemem korzeniowym nad 2-3 pączkiem i usunąć wszystkie słabe pędy

-poleca się usuwanie pąków kwiatowych z głównych pędów od góry, tak aby zachować oś pionową

-dobrze utrzymane krzewy posadzone jako 2-letnie w pełnię owocowania wchodzą w 6-7 roku trwania plantacji

-krzew powinien mieć budowę luźną. Przeciętna liczba pędów głównych 6-8. W pierwszej kolejności wycina się pędy najstarsze

-w 5 roku życia pędu spada jego plenność, dlatego starsze pędy (o średnicy 4 cm) należy usunąć. Co roku usunąć ok 20 % starych pędów

Wpływ gęstości sadzenia roślin w rzędach na plonowanie:

Rozstawa w rzędach w m	Liczba rośl na 1 ha	Plon		Różnica w porówn do kontroli
					kg/rośl	t/ha
0,4	7143	1,56	11,14	3,17
0,6	4762	2,39	11,38	3,41
0,8	3571	2,67	9,53	1,56
1,0	2857	2,79	7,97	0,00

Plon i masa owoców kilku odmian borówki wysokiej:

	Plon kg/rośl		Suma lat	Masa 100 owoców
		1997			1998
Bluegold	0,69	1,16	1,85	191
Bluecrop	0,14	1,29	1,43	200
Bluetta	0,13	0,27	0,40	117
Nelson	0,08	0,89	0,97
Sunrise	0,56	0,59

Przechowywanie:

-przechowywane w chłodni zwykłej zachowują zadowalającą jakość przez 2-3 tyg, natomiast w chłodni KA nawet do 5-6 tyg

-przechowywane w atmosferze zawierającej 18 % CO₂ ulegają galaretowaceniu i odznaczają się niską jędrnością

-przechowywane w KA (1,5 lub 3 % O₂) odznaczają się wyższą zawartością polifenoli i antocyjanów niż owoce przechowywane w chłodni zwykłej

-aktywność przeciwutleniająca jagód borówki wysokiej zależy zarówno od zawartości antocyjanów jak i polifenoli; zawartość antocyjanów determinuje tę właściwość owoców w większym stopniu niż zawartość polifenoli.

Zalety i wady przedwczesnego zbioru owoców borówki wysokiej:

Zalety:

-owoce jędrne i dużej trwałości

-łatwiejsza ochrona przed ptakami i złodziejami

-mniejsza obawa spękania owoców podczas długotrwałych deszczów

-czasami dla odmian wczesnych, wyższa cena rynkowa.

Wady:

-mniejsza masa owoców

-niska zawartość cukrów, a zatem niska jakość i słaby aromat

-utrudniony i mało wydajny zbiór z dużą ilością szypułek i otarć w miejscu szypułki

-większa krotność zbiorów

-owoce łatwo wysychające podczas przechowywania

-niska jakość handlowa ze względu na małe owoce, otarcia nalotu woskowego, uszkodzenia skórki i mierny smak.

Wady i zalety opóźnionego zbioru:

Zalety:

-wyższa nawet o 30 % masa owoców

-wysoka zawartość cukrów, bdb smak

-wyrównany i atrakcyjny kolor z nalotem

-łatwy i wydajny zbiór

-wysoka jakość konsumpcyjna i handlowa (kolor, nalot, wielkość).

Wady:

-niska trwałość (miękkie, mało kwasów)

-większa możliwość porażenia przez grzyby szczególnie podczas wilgotnej pogody (Botrytis, Alternaria)

-możliwość poparzeń słonecznych lub uszkodzeń przez wiatr i deszcz

-owoce miękkie, wrażliwe na sortowanie

-większe zagrożenie plonu przez ptaki, osy, złodzieji

-osłabienie wzrostu i słabsze zakładanie pąków kwiatowych na rok następny, szczególnie u odmian późnych.

Najwyższe koszty ponosimy na cięcie, zbiór, opakowania.

BORÓWKA BRUSZNICA krzewinka do 60 cm, tworzy rozłogi, słaby system korzeniowy, w czasie zbiorów uszkadza się rośliny, owocuje 2 razy w ciągu roku (k VII i k X). Kwitnie 2 razy (w V na ubiegłorocznych pędach, a na tegorocznych na pocz VII). Z 1 rośliny zbieramy 150 g owoców (5-6 ton z ha). Wymaga kwaśnych gleb.

Część nadziemna składa się z 2 rodzajów pędów:

-pęd wegetatywny, na którym wyrastają

-krótkie pędy owocujące.

Odmiany: Koralle (Hol), Aron (Fin), Masovia (PL), Erntedank (CD), Erntekrane (CD), Erntesegen (CD).

ŻURAWINA

Skład: cukry redukujące 4,2; woda 88 %; kwasy 2,4; pektyny 1,2; tłuszcze 0,4; białko 0,2; popiół 0,2; substancje włókniste 1,6; inne 1,8; potas, wapń, magnez, fosfor, sód, żelazo, wit (A, C, B₁, B₂, B₆).

---