ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA

ISTOTA ROZWOJU

• istotą rozwoju są zmiany

• psychologia rozwojowa zajmuje się ontogenezą od chwili poczęcia aż do śmierci, rejestruje zmiany, docieka przyczyn, źródeł

• psychologia rozwoju bada i postęp i regres

RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH

Zmiany rozwojowe:

• ilościowe

• np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech (np. masa ciała, poszerzenie słownika, pamięć)

• jakościowe

• f-cja przekształca się zasadniczo np. przejście od gaworzenia do gruchania, od pamięci mimowolnej do dowolnej

Zmiany rozwojowe:

• zmiany wielkości

• odpowiednik zmian ilościowych

• zmiany proporcji

• zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, (np. proporcja ciała, proporcje między 3 formami działalności: zabawa, nauka, praca)

• zanikanie dawnych właściwości

• np. wypadanie zębów mlecznych, zanikanie raczkowania jako formy przemieszczania, zanikają niektóre odruchy bezwarunkowe, zanikanie gaworzenia

• nabywanie nowych właściwości

Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):

• zmiany uniwersalne

• takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi

• zmiany wspólne

• są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu

• kohorta- grupa osób żyjąca w tym samym czasie i miejscu

• zmiany indywidualne

• wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę

CZYNNIKI ROZWOJU

Dlaczego człowiek się rozwija, co powoduje zmiany- teoria 4 czynników:

1. genetyczne uwarunkowania rozwoju

2. środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju

3. nauczanie i wychowanie -wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

4. aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

ROLA DOJRZEWANIA I UCZENIA SIĘ

Dojrzewanie - te aspekty rozwoju, które są niezależne od doświadczenia indywidualnego

Cechy filogenetyczne - gatunkowe

Uczenie się - proces prowadzący do zmian w zachowaniu na podłożu indywidualnego doświadczenia

Okres sensytywny - największa podatność na bodźce danego rodzaju

PERIODYZACJA

Periodyzacja - podział życia człowieka na okresy

2 stanowiska:

• I że periodyzacja ma znaczenie porządkujące, podkreśla ciągłość rozwoju a dzielimy żeby było łatwiej opisywać, granice podziału nie są ustalone przypadkowo, ten pogląd jest bardziej powszechny

• II rozwój ma charakter stadialny

• stadium prenatalne - od poczęcia do rozwiązania ( 9 m-cy)

• wczesne dzieciństwo - od narodzin do 3 lat

• wiek niemowlęcy - 1 rok życia

• wiek poniemowlęcy - 2 i 3 rok życia

• średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny) - 4-6 lat

• późne dzieciństwo (wiek szkolny) - 7-10/12 lat

• adolescencja - 12-22 lata

• a. Wczesna - 12-17 lat

• a. Późna - 17-22 lata

• wiek dorastania - 10/12-18 lat

• wiek młodzieńczy - 19-15 lat

• wczesna dorosłość

• średnia dorosłość

• późna dorosłość (okres starzenia się)

BADANIA NAD ROZWOJEM

PODEJŚCIA DO BADANIA ROZWOJU

Rożne podziały

2 modele podejść do analizy rozwoju:

1. model mechanistyczny badań nad rozwojem - w analizie zmian zachowania

• rozwój traktowany jako naturalne następstwo, zmiany są spowodowane przez bodźce zewnętrzne

• zmiana rozwojowa utożsamiana ze zmianą zachowania

• człowiek traktowany jako bardzo prosta maszyna

• w tym modelu akcent na zmiany ilościowe, mają charakter ciągły

• analizowane jest również tempo rozwoju

• opisuje się zachowania ludzi w różnym wieku w różnych sytuacjach-badania poprzez model korelacyjny—korelacja-dwie zmienne są ze sobą związane, czyli wykazują systematyczną współzmienność

model organizmiczny badań nad rozwojem

• model ten obejmuje poziom T (modelu mechanistycznego,)czyli m.mechanistyczny jest fundamentem modelu organizmicznego

• odwołujemy się do wnętrza, do różnych właściwości procesów wewnętrznych struktur

• jeżeli akcent położymy na interakcje z otoczeniem to będzie to podejście kontekstualne (model kontekstualny)

• w tym modelu organizmicznym przyczyną zmiany jest to, co zachodzi od środka organizmu

Inne:

1. podejście diachroniczne

• obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze( mowy, percepcji, samooceny itp.) zachodzące w określonym czasie

• umożliwia dokonanie opisy takich cech procesu rozwoju jak jego tempo, dynamika czy rytm zmian

2. podejście synchroniczno-funkcjonalne

• dokonujemy analizy zmian ujawniających się jednocześnie w kilku obszarach w danym odcinku czasu

• pozwala na wyprowadzenie hipotez, co do kierunku i celu/sensu dokonujących się przemian

MODELE BADANIA

Modele zmiany rozwojowej (3 modele):

1. model liniowy z.r.

• jest realizowany w podejściu mechanistycznym

• źródłem zmiany rozwojowej są bodźce zewnętrzne działające na jednostkę

• otoczenie → jednostka (otoczenie wpływa na jednostkę)

• warunkiem zmiany jest wewnętrzna dojrzałość organizmu

• zmiana polega na kumulacji doświadczeń (wiedzy, umiejętności)

• nowe doświadczenie pojawia się obok starego

• rozwój rozumiany jako proces ciągły, płynny

• analizuje się tempo rozwoju

• analizowane są przede wszystkim zmiany ilościowe (przyrost, ew. różnicowanie itp.)

• jest ciągły progres (postęp)

• w efekcie zamiast starej struktury pojawia się nowa struktura

2. model stadialny z.r.

• plateau - okres zastoju

• realizowany w podejściu organizmicznym

• źródłem zmian są czynniki wewnętrzne, tkwiące w jednostce możliwości

• wyznaczniki zmian: dojrzewanie

• warunkiem dla rozwoju są bodźce zewnętrzne

• zmiany mają charakter kumulacyjny

• nowe doświadczenia są wchłaniane przez stare struktury

• nowe struktury istnieją obok starych

• opisujemy tempo (jak szybko) i rytm (stosunek I fazy - progres do II fazy - zastuj)

• właściwości całości decydują o funkcjonowaniu całości

• analizowane zmiany są ilościowe i jakościowe

• rozwój ma charakter skokowy

3. model cykliczno fazowy z.r.

• stosujemy, kiedy rozpatrujemy rozwój w modelu kontekstualnym

• źródłem zmiany jest aktywność jednostki

• zakłada stałą interakcje między czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi

• warunki zmiany stwarza dopasowanie między dojrzałością organizmu a bodźcami zewnętrznymi

• charakter zmian polega na transformacji doświadczenia

• stare struktury zmieniają się pod wpływem nowych doświadczeń i pojawia się nowa jakość

• przebieg zmian cykliczny

• zmiany ilościowe i jakościowe

• relacja wzajemności: część↔całość

• integracja nowego, dezintegracja starego i reintegracja nowe/stare

STRATEGIE BADAWCZE

Badania nieeksperymentalne mogą być prowadzone w różnych strategiach

1. strategia badań poprzecznych

• polega na badaniu grup ludzi w różnym wieku i porównywaniu uzyskanych wyników

• każda osoba badana jest tylko raz

• badacz porównuje wyniki uzyskane od osób w różnym wieku i analizuje istniejące między nimi podobieństwa i różnice

• wady

• nie jest kontrolowany wpływ zmiennej tj. przynależność do grupy pokoleniowej/kohorty (dzielące podobne doświadczenia życiowe)

• nie weryfikują żadnego z modeli ujmowania zmiany rozwojowej

• badacz nie kontroluje, w jakie interakcje ze sobą wchodziły zmienne w każdej z porównywanych grup do momentu badań oraz w trakcie.

• zalety:

• wymagają niewielkiego nakładu czasu

2. strategia badań podłużnych

• badania tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasu

• badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka zbiorów wyników, które ze sobą porównuje

• wady:

• kilkakrotne wykonywanie pomiarów jest czynnikiem samym w sobie zniekształcającym badanie

• trudność w utrzymaniu początkowej liczebności grupy przy badaniach trwających dłuższy czas

• wchodzenie badanych w interakcje z badającymi i z samymi sobą

• zalety:

3. strategia badań sekwencyjnych

• wiążą się ze zbieraniem danych, co najmniej od dwóch różnych grup pokoleniowych badanych w niej mniej niż dwóch odcinkach czasu

• badania ukośne - badanie kilku grup pokoleniowych w tym samym wieku, ale różnym czasie

• badania czasowo-sekwencyjne - powtarzanie, co jakiś czas badań przekrojowych

• badania pokoleniowo-sekwencyjne - kilkukrotne badania podłużne połączone z porównywaniem odpowiadających sobie grup wiekowych

• badania przekrojowo-sekwencyjne - porównywanie kilku grup wiekowych, z których każda badana jest kilka razy, badania różnych grup wiekowych należących do różnych pokoleń

BADANIA KORELACYJNE I EKSPERYMENTALNE

B.korelacyjne - obserwuje się współwystępowanie zmiennych i na tej podstawie wnioskuje się o związku między nimi. Nie pozwala na wyciągnięcie wniosków przyczyn. Nie manipuluje się.

B. eksperymentalne -

• wady:

• trudno badać w długim przedziale czasowym

• trudności w losowym doborze osób

• ograniczenia mają charakter etyczny

• jak i techniczny

• zalety:

METODY BADANIA ROZWOJU

Eksperyment - m.badawcza, w której obserwacje określonych zachowań przeprowadza się w systematycznie zmienianych warunkach, a osoby badane przydziela się losowo odp. poszczególnych warunków (grup)

Wywiad-rozmowa w 4 oczy pomiędzy badaczem a badanym w celu zebrania szczegółowych informacji o tym ostatnim

Obserwacja- (naturalna) obserwacja zachowań występujących w sposób naturalny, bez podejmowania prób, aby je zmienić lub zakłócić; zbieranie danych bez zastosowania laboratoryjnych środków kontroli czy manipulacji zmiennymi

Test- rzadko używany do badań psychologicznych nad rozwojem człowieka a w szczególności rozwojem dziecka

Ankieta- metoda zbierania informacji od dużej liczby ludzi; informację samoopisową zbiera się w formie odpowiedzi na listę pytań, przedstawionych w ustalony sposób

Kwestionariusze opisowe(od 15 r.ż.)- kwestionariusz- zbiór pytań w formie pisemnej stosowany w celu uzyskania indywidualnych odpowiedzi

---