Noradrenalina
Działa głównie na receptor alfa( alfa 1 i 2). Nie pobudza układu bodźcoprzewodz. serca i nie przyspiesza jego czynności, a nawet ją zwalnia. Powoduje znaczny
Skurcz wszystkich naczyń krwionośnych (z wyjątkiem naczyń wieńcowatych), wskutek czego wydatniej wzrasta ciśnienie krwi. Wzrost ciśnienia po noradrenalinie jest zatem spowodowany wyłącznie jej działaniem obwodowym na naczynia. Noradrenalina wywiera jedynie nieznaczny wpływ na przemianę materii. Stosuje się ją w zapaściach naczyniowych i we wstrząsach, razem z lekami zniczulającymi.
Noradrenalina uczestniczy w następujących funkcjach OUN:
regulacja aktywności neuronalnej i czynności bioelektrycznej mózgu -pobudza i hamuje aktywność innych neuronów, jądro miejsca sinawego jest ważnym ogniwem w wstępującej, pobudzającej części tworu siatkowatego
regulacja czucia bólu - NA hamuje czucie bólu (np. w sytuacji ucieczki)
regulacja aktywności motorycznej - współuczestniczy z układami D i ACh. W trakcie aktywności ruchowej ↑ się wydzielanie NA w OUN.
uczenie się i pamięć -
hamowanie łaknienia
reakcje emocjonalne- ↑ NA = ↑ agresywność, miejsce sinawe jest częścią układu nagrody
Agresja afektywna = zwiększenie NA w ciele migdałowatym i podwzgórzu.
Spadek aktywności neuronów NA w układzie limbicznym jest przyczyną depresji endogennej. Leki zwiększające poziom NA (inhibitory moonoaminooksydazy MAO) lub blokujące jej wychwyt zwrotny (leki trójpierścieniowe) poprawiają stan pacjentów z depresją.
Nadmiar NA w mózgu prowadzi do stanów maniakalnych.
Dopamina produkowana jest również w ośrodkowym układzie nerwowym, gdzie wpływa na napęd ruchowy, koordynację i napięcie mięśni. Obniżenie przewodzenia dopaminergicznego w układzie piramidowym prowadzi do rozwoju choroby Parkinsona. Dopomina jest również przekaźnikiem w układzie limbicznym, odpowiadającym za procesy emocjonalne oraz w podwzgórzu, gdzie odpowiada za regulację uwalniania gonadotropin i prolaktyny. Stężenie dopaminy wzrasta m.in. w wyniku zażywania kokainy. Jako lek dopamina stosowana jest w przypadku znacznego obniżenia wartości ciśnienia tętniczego w leczeniu wstrząsu.
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienia tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie septycznym, kardiogennym, pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia.
Dopamina nazywana jest również "hormonem szczęścia", gdyż pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii. Cechą większości substancji uzależniających jest bezpośrednie lub pośrednie nasilenie dopaminergicznej impulsacji w układzie mezolimbicznym, co przejawia się zwiększonym stężeniem dopaminy w jądrze półleżącym przegrody. Główne działanie kokainy polega na stymulowaniu wydzielania dopaminy w mózgu. Odstawienie substancji narkotycznej wywołuje patologiczne obniżenie stężenie dopaminy w tej strukturze mózgu, co objawia się dysforią oraz objawami głodu narkotykowego.
Z drugiej strony, według niektórych teorii nadmierny poziom dopaminy jest jedną z przyczyn schizofrenii.
Jedną z przyczyn zespołu Tourette'a jest zaburzenie dozowania ilości dopaminy.
Zespół Tourette'a (syndrom Tourette'a) - wrodzone zaburzenie neurologiczne charakteryzujące się przede wszystkim występowaniem licznych tików ruchowych i werbalnych.
Objawy:
występują między 2. a 15. rokiem życia
tiki zazwyczaj występują w postaci łagodnej (prostej), ograniczając się do mrugania oczami, ruchów ramion i głowy, grymasów, pochrząkiwania, mlaskania
W ciężkiej postaci zespołu Tourette'a tiki (zwane złożonymi) praktycznie uniemożliwiają normalne życie - chorzy podskakują, dotykają siebie i innych, kręcą się w kółko, wykonują serie nieskoordynowanych gestów
koprolalia - patologiczna, niedająca się opanować potrzeba wypowiadania nieprzyzwoitych słów lub zdań, przekleństw lub obelg kierowanych do obcych.
Serotonina ma wpływ na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy np.: działa przeciwdepresyjnie (depresja), jest odpowiedzialna za sen fizjologiczny.
W mózgu serotonina gra ważną rolę w regulacji faz snu, nastroju, apetytu, odruchu wymiotnego i popędu seksualnego, wydzielania hormonów.
Zaburzenia poziomu serotoniny wiążą się z depresją, migrenami, stanami lękowymi, oraz cyklofrenią (chorobą dwubiegunową).
Serotonina uczestniczy m.in. w następujących funkcjach OUN:
regulacja aktywności neuronalnej i czynności bioelektrycznej mózgu - uszkodzenie jąder szwu prowadzi do bezsenności.
Serotonina jest prekursorem melatoniny („zegar biologiczny”).
hamowanie czucia bólu - leczenie migreny
hamowanie łaknienia
regulacja stanów emocjonalnych - uszkodzenie jąder szwu wywołuje u zwierząt doświadczalnych agresję i impulsywność
Niektórym formom depresji towarzyszy ↓ ilości serotoniny w OUN. Fluoksetyna (Prozac) hamuje zwrotny wychwyt serotoniny i nasila pobudzenie układu serotoninergicznego.
Podobne działanie mają substancje halucynogenne. regulacja aktywności motorycznej - serotonina pobudza motoneurony.
Acetylocholina uczestniczy w następujących funkcjach OUN:
pamięć i funkcje poznawcze
w chorobie Alzheimera degeneracja komórek cholinergicznych w korze mózgowej i jądrze podstawnym Meynerta,
↓ aktywności enzymu syntetyzującego ACh w hipokampie i korze mózgowej.
sen i czuwanie - neurony cholinergiczne są odpowiedzialne za fazę snu REM. W REM obserwuje się ↑ wydzielania ACh w tworze siatkowatym pnia mózgu i ↑ obrotu ACh w korze.
aktywność ruchowa - pobudzenie / zahamowanie, zaburzenia napięcia mięsniowego w chorobie Huntingtona w wyniku ↓ poziomu Ach
regulacja ciśnienia tętniczego krwi
Acetylocholina między innymi:
powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych,
obniża ciśnienie krwi,
zwalnia częstość akcji serca,
zmniejsza siłę skurczu mięśnia sercowego,
powoduje skurcze mięśni gładkich oskrzeli, jelit i pęcherza moczowego,
powoduje zwężenie źrenicy,
zwiększenie wydzielania gruczołów,
skurcz mięśni prążkowanych (receptory nikotynowe).
Acetylocholina nie ma obecnie zastosowania leczniczego ze względu na nieswoiste, zbyt toksyczne i bardzo krótkie działanie.
Kwas γ-aminomasłowy (GABA)
GABA wywiera działanie przeciwbólowe, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe.
Choroba Huntingtona: ↓ poziomu GABA w jądrach podstawy
GABA odpowiada za zmniejszanie pobudliwości i rozluźnienie mięśni, stąd zablokowanie jego działania powoduje zespół niespokojnych nóg, a w sytuacjach znacznego braku konwulsje, a nawet śmierć.
Z tej przyczyny podanie dużej dawki czystego tujonu powoduje konwulsje i śmierć. Ratunkiem jest zwiększenie powinowactwa GABA w receptorach nie zajętych przez tujon za pomocą agonistów receptora benzodiazepinowego, np. alkoholu etylowego.
Choroba Huntingtoana (zwana też plasawicą Huntingtona), jest chorobą dziedziczną mającą przebieg przewlekły, postępujący. Spowodowana jest defektem chromosomalnym. Dziedziczona jest w większym stopniu ze strony ojca. Jej istotą są zmiany zwyrodnieniowe mózgu, min. w obrębie tzw. kory mózgowej .
Główne objawy:
- ruchy mimowolne (początkowo występujące w obrębie tułowia, twarzy, następnie w kończynach górnych i kończynach dolnych). Ruchy te nasilają się podczas chodzenia oraz pod wpływem emocji.
- trudności w artykulacji mowy oraz w połykaniu - mowa staje się niezrozumiała wskutek dołączających się ruchów mimowolnych języka oraz warg.
- chód chorego przypomina pląsanie, a po pewnym czasie dochodzi do całkowitego unieruchomienia
Charakterystyczne jest postępujące otępienie chorego. Często pojawiają się zaburzenia zwieraczy ( w postaci nietrzymania moczu). Niekiedy występują napady drgawek i zaburzenia psychiczne w postaci drażliwości, nieufności wobec otoczenia. Obserwuje się również stany depresyjne, a nawet omamy i urojenia.
Katalepsja (łac. catalepsis), stan kataleptyczny - specyficzne zesztywnienie mięśni, połączone z zastyganiem postawy ciała oraz położeniu kończyn i wygięciu szyi, także w nienaturalnych pozycjach.
Objaw spowodowany jest wzmożeniem napięcia mięśniowego przy jednoczesnym upośledzeniu lub nawet całkowitym zablokowaniu czynności ruchowych chorego. Zesztywnienie to jest elastyczne, to znaczy ciałem chorego można poruszać. W zależności od odmiany katalepsji, po poruszeniu ciałem chorego, zastyga ono w nowej pozycji - gibkość (giętkość) woskowa, lub też ciało wraca do poprzedniej pozycji.
Jeden z objawów chorobowych mogących występować w katatonii, a także w niektórych chorobach mózgu lub zatruciach. Podobne objawy można wywołać także hipnozą lub zablokowaniem receptorów dopaminergicznych (w skrajnych przypadkach).