Nacjonalizm- jako

nowe zjawisko

społeczno-polityczne

w XIX i XX wieku.

Naród

Według M. Waldenberga istnieje wiele definicji słowa
Naród, jednak żadna z nich nie jest definicją jedyną i
słuszną. Wskazuje jednak pojęcie narodu występujące
w Europie zachodniej czyli naród polityczny, oraz
pojecie narodu występujące w Europie Środkowo-
Wschodniej, czyli naród etniczny. Definicję narodu
powstawały często w celach politycznych, ażeby
„odmówić” pewnym grupom etnicznym miana narodu.
Zwraca uwagę na to, że istnieją różne stopnie bycia
narodem.

Co powinno się składać na model

narodu?

 Istnienie wspólnego języka

 Terytorium które się zamieszkuje i uważa za ziemię ojczystą

 Dziedzictwo kulturowe

 Wspólny zasób uczuć i myśli

 Przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu

 Poczucie wspólnoty miedzy ludźmi różnych klas

 Istnienie świadomości odrębności narodowej

Z powyższych czynników można zauważyć,
iż w tym co powinno składać się na model
państwa dominujące są uczucia i emocje.

Kwestia narodowa

Klasyczna

„kwestia

narodowa”

występuje

w

państwach

wielonarodowościowych

oraz

niehomogenicznym

państwie

narodowym. Kwestia narodowa w tym znaczeniu występuje tam ,
gdzie występuje dyskryminacja pewnej zbiorowości lub dana
zbiorowość uważa że jest dyskryminowana, niezależnie od tego czy
tak

jest.

W momencie gdy ludzie zaczynają czuć się dyskryminowani,
zaczynają walczyć o swoje prawa. Mobilizują się do walki, chcą zmian.
W taki właśnie sposób rodzi się ruch narodowy.

Ruch narodowy

• Ruch narodowy możemy podzielić na 2 zasadnicze

kategorie :

Jednolity:
Identyczne aspiracje i
przekonania o tym
jakimi środkami należy
się posługiwać, aby
osiągnąć zamierzony
cel

Niejednolity:
Różne koncepcje co do
postulatów lub środków.
Tu możemy odnaleźć
różne nurty.

Definicja nacjonalizmu

Co rozumiesz przez nacjonalizm? Takie pytanie jest właściwe

gdy chcemy mówić o nacjonalizmie. Zauważyć możemy, że poprzez

postawienie takiego pytania, odpowiedź może być różna w

zależności od tego z kim rozmawiamy. Termin ten podzielić można

na dwie kategorie:

Nacjonalizm jako
postawa pozytywna:

o Łączona z
patriotyzmem

oMiłość do ojczyzny

o Troska o dobro
narodu

o Gotowość do ofiar

Nacjonalizm jako
postawa negatywna:

o Łączona z ksenofobią

o Szowinizm

o Może przerodzić się w
faszyzm

Trumf nacjonalizmu: blaski i cienie- Żydzi

Okres międzywojenny

Przez wieki Żydzi stanowili naturalną część

społeczno - gospodarczego pejzażu Europy Środkowo

- Wschodniej, grupę żyjącą w swym własnym i

odrębnym świecie, a jednocześnie uczestniczącą w

życiu krajów swego zamieszkania- Na przykład

będąc zobowiązani w Rzeczypospolitej do świadczeń

w czasie wojen. W okresie międzywojennym, a

szczególnie w latach trzydziestych, kwestia

żydowska w Europie Środkowo- Wschodniej wzrosła i

nabrała szczególnie większej formy w krajach takich

jak: Polska i Węgry- gdzie ówcześnie znajdowały się

największe skupiska Żydów. Już we wcześniejszej

epoce Żydzi stanowili część ludności historycznej

Rzeczypospolitej oraz krajów Koron Świętego

Wacława i Świętego Stefana od wczesnego

średniowiecza.

Stosunek do Żydów

• Wyznaczała z jednej strony religia i nastawienie

Kościoła, a z drugiej - polityka monarchów, szlachty i
mieszczaństwa nacechowana głównie względami
natury gospodarczej co wiązało się z traktowaniem
Żydów jako jednego ze stanów, a ich status określały
przywileje o charakterze religijno - stanowym.
Jednocześnie występowały poważne różnice
pomiędzy krajami Europy Środkowo - Wschodniej.
Rzeczypospolita stanowiła przykład większej
tolerancji niż Czechy i Węgry. Ludność Żydowska
posiadała szeroką autonomię i Żydzi nie mieli
obowiązku noszenia szczególnych oznak na ubiorach

Ruch Haskala

Ruch Haskala zapoczątkowany w Berlinie, pragnął

włączyć Żydów w procesy modernizacyjne poprzez

emancypację i asymilację. W krajach monarchii

habsburskiej, gdy reformy Józefińskie zniosły szereg

ograniczeń i umożliwiały Żydom dostęp do państwowej

edukacji, urzędów i służby wojskowej, następowała

jednocześnie pewna germanizacja m.in. poprzez

narzucanie niemiecko brzmiących nazwisk, natomiast w

Rzeczypospolitej procesy emancypacyjne i prądy

asymilatorskie opóźniał bardziej ortodoksyjny i

konserwatywny chasydyzm, przekładający wiarę nad

racjonalizm i propagujący odseparowanie się od świata

chrześcijańskiego.

Wschodni i zachodni

nacjonalizm:

Zachodni typ ”nacjonalizmu ”traktujący naród jako zintegrowaną
wspólnotę, zorganizowaną w państwie na bazie względnej jedności
narodowej i odpowiadającej realiom gospodarczo-społeczno-
politycznym, traktowany jest jako zjawisko pozytywne.”Nacjonalizm”
ów zmierzał ku społeczeństwu otwartemu i pluralistycznemu.

Wschodni typ będący często protestem przeciw państwu rozwijał się
wśród etnicznej różnorodności i wyprzedzał przeobrażenia społeczno-
gospodarcze. Dążył on do monolitycznej wspólnoty o cechach
autorytarnych.

Model Polski

Odznaczał się on przede wszystkim dążeniem do odzyskania utraconej
niepodległości państwowej. Rozbiory Polski obok rewolucji francuskiej
są wyznacznikiem narodzin nowoczesnego nacjonalizmu.

Tym co determinuje rozwój ruchu narodowego jest przerwana
państwowość. W dobie oświecenia, pojęcia „państwo” i „naród” były
pojęciami jednoznacznymi co oznaczało, że zagłada państwa jest
równoznaczna z zagładą narodu.

Według Walickiego narodowy patriotyzm był historycznie kształtowany
przez trzy tradycje: woli narodowej, idei narodowej i interesu
narodowego.
Według pierwszej naród to suwerenność czyli wyraz woli politycznej.
Według drugiej naród jest pojmowany w relacji do ideału etycznego.
Według trzeciej w realistycznych kategoriach interesu.

Konstytucja 3maja 1791r. – początek przemiany narodu
politycznego z narodu szlacheckiego w naród obywateli
legitymujących się cenzusem majątkowym.

Statut polskich republikanów 1798r. – obejmował pojęciem
suwerennego narodu wszystkich mieszkańców.

Manifest Polskich emigrantów (1836) – Każdy jest Polakiem.

Lata 30 wieku XIX – romantyczna wizja narodu i mesjanizm

Wiosna Ludów i Powstanie styczniowe – etap procesu
załamywania się wiary w braterstwo ludów; narastanie konfliktów
miedzy narodami w Polsce.

Uwłaszczenie w latach dwudziestych w zaborze Pruskim, 1848 w
austriackim, 1864 w rosyjskim.

Lata dziewięćdziesiąte – powstanie i rozwój polskiego
nacjonalizmu w okresie powstaniowym i w kontekście
zaawansowanej rewolucji przemysłowej.

Naród pojmowano jako organizm głównie w sensie etnicznym,
który rządził się własnymi prawami moralnymi.

Poddawanie się rusyfikacji, germanizacji = zdrada narodowa!

Model Węgierski

Pod wielu względami jest podobny do modelu polskiego, zwłaszcza
jeśli chodzi o długą tradycję państwową, konstytucjonalizm
szlachecki czy strukturą społeczno-gospodarczą.

Endre Kiss przyjął typologię , w której występują 3 formy
„nacjonalizmu węgierskiego”.
Są nimi : koncepcja „strukturalno-modernistyczna”, „romantyczno-
autopoetyczna”, „etatystyczno-obronna”.

Naród węgierski pozostawał nadal – w odróżnieniu od porozbiorowej
Polski – narodem rządzącym. Węgrzy będąc w szczęśliwszym
położeniu wchodzili jednakże w skład państwa Habsburgów.

Model Czeski

-Kompletnie inni niż model polski i węgierski

- wrogość wobec Niemców

- koniec XVIIIw. Czechy, Morawy i resztki
Śląska zostały dziedzicznymi prowincjami
austriackimi.

-Zniemczenie (język czeski wśród
chłopstwa)

-Pierwsza połowa XIXw. – podkreślanie
wzajemności Słowiańskiej

-Odrodzenie było normalną reakcja na
germanizację

Zwycięstwo idei samostanowienia narodów po I wojnie światowej zaowocowało powstaniem
czy odrodzeniem, choć w zmienionej formie, niepodległej Polski, Węgier i Litwy, oraz
nominalnie odrębnej Ukraińskiej i Białoruskiej SSR. Z połączenia ziem dawnej Korony czeskiej
i Słowacji powstała Czechosłowacja, podczas gdy Chorwacja stała się częścią Królestwa
Serbów, Chorwatów i Słoweńców, nazwanego później Jugosławią.
Z wyjątkiem drastycznie okrojonych Węgier – i w dużej mierze Litwy – żadne wyżej
wymienionych państw nie było i nie mogło być państwem narodowym w sensie etnicznym
ze względu na przemieszczenia ludności na obrzeżach nawet w centrum kraju.

Model szwajcarski , nie był serio traktowany przez żaden z naródów który uzyskał
niepodległość.

Ani Polacy ani Litwini ani Czesi nie byli gotowi przyjąć rozwiązań federalnych ani traktować
innych narodowości jako współpartnerów w rządach. Tam gdzie jeden naród nie stanowił
poważnej większości głoszono fikcję nowego narodu lub starano się promować
ponadnarodowy Jugosławizm, który dla Chorwatów i Słoweńców był przykrywką dla
dominanty serbskiej. W pozostałych wypadkach, a Polska z około trzydziestoprocentową
mniejszością stanowiła najlepszy przykład, panowała zasada państwa narodowego stojąca w
sprzeczności z wieloetniczną ludnością kraju.

Ernest Gellner

• ur. 9 grudnia 1925 r. w Paryżu, zm. 5

listopada 1995 r. w Pradze.

• Brytyjski filozof, socjolog i

antropolog społeczny

• Urodził się w rodzinie żydowskiej,

wychowywał się w Czechosłowacji

• Przez 22 lata był profesorem filozofii,

logiki i metodologii naukowej w
London school of economics (lse)

• Profesor antropologii przez 10 lat na

uniwersytecie w Cambridge

• Później został szefem nowego

centrum badań nad nacjonalizmem
w Pradze

• Przez cale życie uczył, pisał i

prowadził aktywność polityczną

• Był przeciw komunizmowi,

psychoanalizie i relatywizmowi

„narody i nacjonalizm”

Nacjonalizm jest zasadą polityczną według której

jednostki polityczne powinny pokrywać się z

jednostkami narodowymi. Nacjonalizm można rozumieć

jako sentyment lub jako ruch polityczny. Jest też teoria

politycznego legitymizmu.

Autor rozróżnia dwie wersje nacjonalizmu:

- Nacjonalizmy etyczne: kierowanie do swojego narodu

- Nacjonalizmy uniwersalistyczne: w odniesieniu do

wszystkich narodów

Definicja „Państwo”

Definiując państwo autor przytacza Maxa
Webera i określa je społecznym działaniem
mającym na użyciu przemocy, inna formą
wyjaśniania tego pojęcia jest charakterystyczny
sposób społecznego podziału pracy. Jeszcze
inna definicja przytoczoną w książce określa
państwo jako instytucje lub zbiór instytucji
wymuszających ład publiczny.
Według Ernesta Gellnera pojęcie państwa i
nacjonalizm są ze sobą bardzo związane.

Trzy fazy rozwoju

społeczeństw:

• Społeczeństwa preagrarne
• Społeczeństwa agrarne ( tu pojawia

się instytucja państwa)

• Społeczeństwa industrialne

Definicja „naród”

• Wspólnota połączona wspólna kultura

(system idei, znaków, skojarzeń,
sposobów zachowywania i
porozumiewania się)

• Ludzie muszą świadomie wyrażać

(czuć) przyłączenie do narodu

• Według niej narody są więc

wytworem ludzkiej solidarności i
lojalności