Historia polskich symboli

narodowych.

Opracował: Zbigniew Syska

Symbole narodowe

• Godło
• Barwy
• Hymn

Symbole narodowe -

Godło

Godło państwowe to wizerunek
będący symbolem określonego
państwa, umieszczany na fladze
państwowej, pieczęciach
państwowych i monetach.

Godło – legendarny

początek

Legenda o Lechu, który założył gród w

miejscu, gdzie „ na wysokich i wyniosłych

drzewach znalazł orle gniazdo ”, do dziś

pozostaje tylko legendą i do dzisiaj nie

jest wiadome dlaczego godłem państwa

polskiego stał się biały orzeł. Historycy

Polscy nie są do końca pewni, czy orzeł

był znakiem dynastii Piastów. Na

pierwszych bitych monetach króla Polski

Bolesława Chrobrego widnieje wprawdzie

ptak, ale nie da się jednoznacznie ustalić,

czy jest to orzeł, czy może paw.

Godło pierwszych Piastów

. Po raz pierwszy w
naszej historii rysunek
ptaka pojawił się na
denarach Bolesława
Chrobrego. z około
1000 roku.

(

Trzeba jednak zaznaczyć, ze

niektórzy widzą na tym
denarze wizerunek innego
ptaka: gołębia, koguta albo
pawia.)

Godło Polski w okresie rozbicia

dzielnicowego

Posługiwali się nim
zarówno książęta
piastowscy na
Mazowszu jak i na
Śląsku. Najstarsze
przedstawienie orła w
postaci zbliżonej do
heraldycznej znajduje
się na brakteacie
Kazimierza
Sprawiedliwego (1198-
1202).

Przemysł II 1257-1296

Orzeł w koronie
polskiej po raz
pierwszy pojawił się
podczas koronacji
Przemysława II w 1295
r., kiedy to stał się
godłem zjednoczonego
Królestwa Polskiego.
Od połowy XIV w. znak
ten zaczął figurować
na pieczęciach
koronnych, fladze
koronnej i monetach.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU.

Orzeł na pieczęci
Wacława II (1300-
1305)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU.

Władysław Łokietek
ozdobił tarczą z
białym orłem miecz
koronacyjny (1320
r.) tzw. Szczerbiec

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIV WIEKU.

Orzeł z pieczęci
majestatycznej
Kazimierza
Wielkiego (1336)

Godło - Jagiellonów 1386-

1572

Z nastaniem dynastii jagiellońskiej pojawiła się
nowa sytuacja. Królestwo Polskie i Wielkie
Księstwo Litewskie utworzyło nowe państwo -
Rzeczpospolita Obojga Narodów. Orzeł Biały
oczywiście pozostał herbem Królestwa Polskiego
(Korony). choć nie był już herbem
dynastycznym, gdyż Jagiellonowie używali
własnego. Jednak od czasów Zygmunta Starego
orzeł ponownie nabrał znaczenia herbu dynastii,
co podkreślano przez umieszczanie
monogramów na jego piersi: S - Zygmunt
(Sigismundus) Stary, SA - Zygmunt August, A -
Anna Jagiellonka.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI

WIEKU.

Orzeł Władysława

Jagiełły (wg
wawelskiego
grobowca króla)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI

WIEKU.

Orzeł Kazimierza
Jagiellończyka
(wg nagrobka
dłuta Wita
Stwosza)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI

WIEKU.

Orzeł
Zygmunta
Starego - wg
drzeworytu
Hieronima
Wietora
(1521)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI

WIEKU.

Orzeł Zygmunta
Augusta na
arrasie
wawelskim (1553)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV I XVI

WIEKU.

Orzeł z
modlitewnika
Anny Jagiellonki

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XV i XVI

WIEKU.

Orzeł w niszy nad
grobowcem Anny
Jagiellonki

KRÓLOWIE ELEKCYJNI

1573-1795

W czasach panowania królów
elekcyjnych Orzeł Biały pozostaje
herbem Królestwa Polskiego
(Korony). Z biegiem czasu zmienia
się rysunek orła, kształt noszonej
przez niego korony (korona
zamknięta, zwieńczona krzyżem w
miejsce stosowanej do tej pory
korony otwartej).
Na piersi umieszczany jest herb
panującego.

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH

Orzeł Stefana
Batorego (wg
ryciny z herbarza
Paprockiego -
1582)

Talar koronny Stefana
Batorego

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH

Orzeł
Zygmunta III

Wazy

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH

Orzeł Jana III
Sobieskiego
(wg wizerunku w
Kościele
Mariackim w
Krakowie)

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH

Orzeł z czasów
Augusta II
Mocnego
(wg ryciny z
herbarza
Niesieckiego -
1728)

Insygnia koronacyjne
Augusta II

GODŁO KRÓLÓW ELEKCYJNYCH

Orzeł
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego

Najwyższe odznaczenie
polskie Order Orła Białego
Ustanowiony przez króla
Stanisława Poniatowskiego

Okres rozbiorów

Po III rozbiorze Polski (1795) Orzeł Biały pozostawał
w ukryciu lub na emigracji.
Orzeł wrócił wraz z wojskami napoleońskimi - na
sztandarach, znakach wojskowych i w herbie
Księstwa Warszawskiego
Po upadku Napoleona (w 1815) podzielono Księstwo
Warszawskie, ale powstało Królestwo Polskie
zjednoczone z Cesarstwem Rosji (tzw. Królestwo
Kongresowe). Wojska Królestwa zachowały odrębne
znaki wojskowe z Orłem Białym.
W czasie powstania listopadowego (1830-1831) często
używano tych samych znaków. Po upadku powstania
listopadowego Orzeł Biały powracał na sztandary w
czasie powstania w 1848 i powstania styczniowego
1863.

ORZEŁ PAŃSTWOWY - KSIĘSTWO

WARSZAWSKIE

Biały Orzeł w herbie
Księstwa
Warszawskiego
(w drugim polu za
herbem Saksonii).

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU

Orzeł w herbie
Królestwa
Polskiego (1815-
1830)

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU

Godło Polski i
Litwy z okresu
powstania
listopadowego
1830

Odznaka z powstania
listopadowego

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU

Orzeł
ze sztandaru z
czasu powstania
w 1848 r.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W XIX WIEKU

Orzeł ze
sztandaru z czasu
powstania
styczniowego
(1863)

XX WIEK

Po wybuchu w 1914 roku I wojny światowej

Orzeł Biały pojawił się we Francji na

sztandarach polskich żołnierzy w armii Hallera.

Niemcy i Austriacy pozwolili na używanie znaku

Orla na terenach okupowanych przez siebie

terenach byłego Królestwa Kongresowego. W

1916 roku cesarze Austrii i Niemiec ogłosili

utworzenie Królestwa Polskiego. W 1917 roku

na wyemitowanych banknotach umieszczono

wizerunek Orła, który można uznać za pierwsze

od kilkudziesięciu lat oficjalne użycie Orła jako

godła państwowego.

Po odzyskaniu niepodległości (w 1918)

próbowano wprowadzić wizerunek Orła bez

korony. Ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór

Orła nawiązujący do Orła sprzed rozbiorów.

XX WIEK- I WOJNA ŚWIATOWA

(1914-1918)

Orzeł legionowy z
okresu
I wojny światowej

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1917-1939

Orzeł na
banknocie
Polskiej Krajowej
Kasy Pożyczkowej
- 1917

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1917-1939

Orzeł z plakatu -

jesień 1918

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1917-1939

Herb Polski 1919-

1927

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1918-1939

W 1927 roku
przyjęto nowy wzór
herbu państwowego
wg projektu
Zygmunta
Kamińskiego.

Herb Polski od
1927 roku

Okres Polskiej Rzeczpospolitej

Ludowej 1944-1989

Wraz z władzą komunistyczną w Polsce
pojawił się orzeł bez korony.
Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł
zaprojektowany przez Janinę Broniewską
dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza
Kościuszki.

Ostatecznie w PRL używano
poprawianych rysunków orła Zygmunta
Kamińskiego - zawsze bez korony.

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1944-1989

Orzeł Janiny
Broniewskiej dla I
Dywizji Piechoty
im. Tadeusza
Kościuszki

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1944-1989

Herb Polski po II
wojnie światowej

ORZEŁ PAŃSTWOWY W LATACH

1944-1989

Herb PRL
- wzór z 1955

ORZEŁ PAŃSTWOWY III RP

Rząd Rzeczypospolitej na
Uchodźstwie oraz wszelkie ruchy
niepodległościowe używały zawsze
herbu z orłem w koronie. Dlatego
też w 1989 roku przywrócono herb
Polski przedstawiający
ukoronowanego Orła Białego wg
wzoru przedwojennego (z
niewielkimi zmianami).

ORZEŁ PAŃSTWOWY NA

UCHODŹSTWIE

Herb Polski
ustanowiony
przez Rząd na
Uchodźstwie w
1956

ORZEŁ PAŃSTWOWY III RP

Herb Polski wg
wzoru
z 1990 roku

Symbole narodowe - Flaga

Symbole narodowe - Flaga

Pierwotnie polską barwą narodową

był karmazyn uważany za

najszlachetniejszy z kolorów.

Wykorzystywany był on jako symbol

dostojeństwa i bogactwa. Z uwagi

na cenę barwnika potrzebnego do

uzyskania tego koloru mało kto

mógł sobie na niego pozwolić

dlatego też był on wykorzystywany

jedynie przez najbogatszą szlachtę i

dostojników państwowych.

Symbole narodowe - Flaga

Barwy biała i czerwona zostały uznane za
narodowe po raz pierwszy 3 maja 1792. Podczas
obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia
Ustawy Rządowej damy wystąpiły wówczas w
białych sukniach przepasanych czerwoną
wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy
biało-czerwone.
Nawiązano tą manifestacją do heraldyki
Królestwa Polskiego –
Białego Orła na czerwonej tarczy herbowej.

Symbole narodowe - Flaga

Po raz pierwszy polskie barwy
zostały skodyfikowane
uchwałą Sejmu Królestwa
Polskiego z 7 lutego 1831
Artykuł 1.
Kokardę Narodową stanowić
będą kolory herbu Królestwa
Polskiego i Wielkiego
Księstwa Litewskiego, to jest
kolor biały z czerwonym.
Artykuł 2.
Wszyscy Polacy, a mianowicie
Wojsko Polskie te kolory nosić
mają w miejscu gdzie takowe
oznaki dotąd noszonymi były.

Symbole narodowe – Flaga 1918-

1939

Po odzyskaniu niepodległości barwy
narodowe uchwalił sejm odrodzonej
Polski 1 sierpnia 1919.

W ustawie podano:
Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej
uznaje się kolor biały i czerwony w
podłużnych pasach równoległych, z
których górny – biały, dolny zaś –
czerwony.

Symbole narodowe – Flaga 1918-

1939

Z ustawy z 1919 nie wynikało, jaki ma
być odcień czerwieni. Dopiero dwa
lata później ukazała się wydana przez
Ministerstwo Spraw Wojskowych,
opracowana przez Stanisława Łozę
broszura "Godło i barwy
Rzeczypospolitej Polskiej" z barwnymi
wizerunkami znaków państwowych.
Czerwień miała tam odcień
karmazynu. Jednakże w
rozporządzeniu Prezydenta
Rzeczypospolitej z13 grudnia1927
odcień czerwieni zmieniono na
cynober.

Symbole narodowe - Flaga

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W latach PRL barwy Polski nie były

dokładnie sprecyzowane, ograniczono się

wyłącznie do ich słownego opisu. W

Dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle

i barwach Polskiej Rzeczypospolitej

Ludowej oraz o pieczęciach państwowych

w art. 2 zapisano, że "Barwami Polskiej

Rzeczpospolitej Ludowej są kolory biały i

czerwony w dwóch poziomych pasach

równoległych równej szerokości i

długości, z których górny jest biały a

dolny czerwony, odpowiadający barwie

cynobru."

Symbole narodowe – Flaga

Okres III RP

Konstytucja
Rzeczpospolitej
Polskiej z 1997 r. w
art. 28 określiła, że
barwami
Rzeczypospolitej
Polskiej są kolory
biały i czerwony.

Symbole narodowe - Hymn

Hymn to uroczysty i podniosły utwór
pochwalny, pierwotnie sławiący bóstwo,
później także bohaterskie czyny, wielkie
idee, otoczone powszechnym szacunkiem
wartości i instytucje.
Źródłem europejskiej tradycji były antyczne
hymny greckie. W średniowieczu rozwinął
się hymn kościelny, związany z tradycją i
liturgią chrześcijańską.

Hymn państwowy to tradycyjna pieśń
patriotyczna, będąca symbolem jedności i
odrębności narodowej.

Symbole narodowe - Hymn

Pierwszym polskim hymnem była
pieśń „ Gaude Mater Polonia ”
( Raduj się, Matko Polsko), napisana
w połowie XIII stulecia przez
Wincentego z Kielc ku czci św.
Stanisława Szczepanowskiego.
Cały hymn liczy 11 zwrotek, w
których opowiedziane jest
męczeństwo Świętego oraz cuda
jakie miały miejsce za jego
przyczyną.

Symbole narodowe –

Gaude, Mater Polonia

,

Gaude, Mater Polonia,

Prole fecunda nobili,

Summi Regis magnalia

Laude frequenta vigili.

Cuius benigna gratia

Stanislai Pontificis

Passionis insignia

Signis fulgent mirificis

Tyranni truculentiam

Qui dum constanter arguit

Martyrii victoriam.

 

Symbole narodowe - Hymn

Najstarszą zachowaną pieśnią w języku polskim,
która w średniowieczu pełniła rolę hymnu
narodowego jest Bogurodzica.
Była ona śpiewana w czasie koronacji Jagiełły w
1386, przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 i
pod Nakłem w 1431, oraz pod Warną w 1444.
Dokładny czas jej powstania nie jest znany.
Pochodzenie Bogurodzicy stanowi zawiły
problem, którym zajmowali się wybitni badacze
kultury i języka. Legenda literacka głosi, że jej
autorem był św. Wojciech, zamordowany w
czasie chrystianizacji Prus. Na ogół jednak
językoznawcy na podstawie analizy tekstu
ustalają czas powstania na pierwszą połowę XIII
wieku.

Symbole narodowe -

Bogurodzica

Bogurodzica, dziewica, Bogiem
sławiena Maryja!
Twego syna, Gospodzina, matko
zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.

Twego dziela krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon

Symbole narodowe - Hymn

Kolejną słynną pieśnią był „ Hymn Szkoły

Rycerskiej ” Ignacego Krasickiego z XVIII

wieku znany także od pierwszych słów

jako „ Święta miłości kochanej ojczyzny ”.
Pisany po gorzkich doświadczeniach

konfederacji barskiej i I rozbioru, wiąże

po raz pierwszy "świętą miłość" ojczyzny

z ofiarą i cierpieniem.

Symbole narodowe –

Hymn do miłości ojczyzny

Święta miłości kochanej ojczyzny,

Czują cię tylko umysły poczciwe!

Dla ciebie zjadle smakują trucizny,

Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe.

Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,

Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe,

Byle cię można wspomóc, byle wspierać,

Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.

Symbole narodowe - Hymn

„Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”.

Gdy w 1797 roku w Lombardii
powstały Legiony Polskie,
żołnierze skarżyli się jednak na
brak odpowiedniej pieśni
bojowej . Tak było do połowy 1797
roku. Wtedy to do głównej
kwatery legionowej przybył Józef
Wybicki, poeta, publicysta i
gorący patriota. Ujrzawszy w
odległej włoskiej krainie polskie
wojsko, w narodowych
mundurach i pod rodzimymi
sztandarami, wzruszony napisał
„Pieśń Legionów Polskich we
Włoszech”. Jako podkład
muzyczny zaproponował
popularną w Polsce anonimową
melodię przypominającą mazurka.

Symbole narodowe - Hymn

„Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”.

Po raz pierwszy została odśpiewana dla
uświetnienia uroczystości pożegnania
odchodzących z miasta legionistów. Tekst
ogłoszono w Mantui w lutym 1799 r. w
gazetce pisanej "Dekada Legionowa".
Swoja karierę - od okolicznościowej
piosenki żołnierskiej do hymnu
narodowego - zawdzięcza Mazurek
Dąbrowskiego przede wszystkim
zawartej w celnej formule wstępnego
dwuwiersza myśli o trwaniu narodu
mimo utraty bytu państwowego. Myśl ta
stała się fundamentem świadomości
narodowej czasu niewoli.

Symbole narodowe - Hymn

„Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”.

Jej popularność wzrosła
po wkroczeniu armii
napoleońskiej na tereny
Polski. W 1806 r. ukazał
się w Warszawie jej
pierwodruk.
Za czasów Księstwa
Warszawskiego melodia
Mazurka Dabrowskiego
była często utrwalana na
walcach modnych
wówczas pozytywek.

Symbole narodowe - Hymn

Mazurek Dąbrowskiego współzawodniczył

w kilkoma innymi pieśniami pretendującymi

do miana hymnu narodowego.
Po 1863 z "Boże, coś Polskę" Antoniego

Felińskiego.
Z "Rotą" Marii Konopnickiej napisaną w

1908. Muzykę do „Roty”napisał Feliks

Nowowiejski w 1910 r. Utwór powstał na

wskutek strajku antygermanizacyjnego we

Wrześni (1901-1902). Wykonano ją 15.III

1910r, w uroczystość odsłonięcia Pomnika

Grunwaldzkiego Krakowie. Przed I wojną

światową była hymnem narodowym.

Symbole narodowe - "Boże, coś

Polskę"

"Boże, coś Polskę"
Antoniego
Felińskiego,
śpiewana bardzo
chętnie zwłaszcza
w latach 1860-62, a
także w okresie
stanu wojennego ze
zmienionymi
słowami „ (...)
Ojczyznę wolną
racz nam wrócić
Panie”

Symbole narodowe - ROTA

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród.

Nie damy pogrześć mowy,

Polski my naród, polski lud,

Królewski szczep piastowy.

Nie damy, by nas gnębił wróg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył

Bronić będziemy ducha,

Aż się rozpadnie w proch i pył

Krzyżacka zawierucha.

Twierdzą nam będzie każdy próg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w

twarz,

Ni dzieci nam germanił,

Orężny wstanie hufiec nasz,

Duch będzie nam hetmanił.

Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg

Symbole narodowe - Hymn

Po odzyskaniu niepodległości odżyła sprawa hymnu
państwowego. W 1921 r przy MWRiOP powołano komisję, która
odnalazła w Muzeum Wojska Polskiego pozytywkę z czasów
Księstwa Warszawskiego, tam zanotowaną melodię Jeszcze
Polska uznano za pierwowzór. Po dojściu do władzy w 1926 r.
eks-legionistów, uważających się za spadkobierców idei i czynów
żołnierzy generała J.H. Dąbrowskiego, "Mazurek Dąbrowskiego"
został zatwierdzony jako hymn państwowy 26 lutego 1927.

Po II Wojnie Światowej "Mazurek Dąbrowskiego" uznano
ponownie, ale już urzędowo jako hymn państwowy w 1948 r.
Obowiązujący tekst hymnu i jego zapis nutowy zawiera Ustawa
Sejmowa z 31 stycznia 1980 r.

Również po odzyskaniu niepodległości w 1989 r. w konstytucji z
1997 r. potwierdzono że hymnem narodowym Polski jest
„Mazurek Dąbrowskiego”

Symbole narodowe - Hymn

Tekst według pisowni rękopisu

Wybickiego

Jeszcze Polska nie umarła,

kiedy my żyjemy.

Co nam obca moc wydarła,

szablą odbijemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski

do Polski z ziemi włoski

za Twoim przewodem

złączem się z narodem.

Jak Czarnecki do Poznania
wracał się przez morze

dla ojczyzny ratowania

po szwedzkim rozbiorze.
Marsz, marsz, Dąbrowski...

Aktualna treść

Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca przemoc wzięła,

Szablą odbierzemy.

Marsz, marsz Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski.

Za twoim przewodem

Złączym się z narodem.

Przejdziem Wisłę, przejdziem

Wartę,

Będziem Polakami.

Dał nam przykład Bonaparte,

Jak zwyciężać mamy.

Symbole narodowe - Hymn

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Przejdziem Wisłę przejdziem

Wartę

będziem Polakami

dał nam przykład Bonaparte

jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Niemiec, Moskal nieosiędzie,

gdy iąwszy pałasza,

hasłem wszystkich zgoda

będzie

jak ojczyzna nasza.

Marsz, marsz, Dąbrowski...

Już tam ojciec do swej Basi

mówi zapłakany:

"słuchaj jeno, pono nasi

biją w tarabany."

Marsz, marsz...

Jak Czarniecki do
Poznania
Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrócim się przez morze.
Marsz, marsz...

Już tam ojciec do swej
Basi
Mówi zapłakany
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.

Polskie symbole narodowe wyrażają

miłość Polaków do ojczyzny i

dążenie do jedności narodu. Są

znamionami tożsamości, honoru,

dumy i godności Polaków.

To one zapewniają nam godne

miejsce wśród innych narodów i

państw.

Opracował: Zbigniew Syska

WOM 2007