Rozwój układu nerwowego

Rozwój OUN u człowieka obejmuje
okres od stadium zarodkowego do
drugiego dziesiątka lat życia, kiedy
dobiega końca kształtowanie się
jego metabolizmu i funkcji.
19 dzień życia – płytka nerwowa
(komórki ektodermy) → rynienka
nerwowa → (22-25 dzień) cewa
nerwowa
Z przedniego dogłowowego odcinka
cewy tworzą się 3 pęcherzyki
pierwotne, z których powstaną
przodomózgowie, śródmózgowie i
tyłomózgowie.

Rozwój układu nerwowego

24 dzień – płytka skrzyżowania
wzrokowego
28 dzień – zawiązek pęcherzyków
półkulowych, rdzeń: rogi
przednie, początek korzeni
6 tydzień – migracja neuroblastów
do kory półkul
5-8 tydzień – zawiązek prążkowia,
węchomózgowia, móżdżku
11 tydzień – bruzdy: Sylwiusza,
Hipokampa, rowek ciemieniowo-
potyliczny

Rozwój układu nerwowego

9-12 tydzień – spoidło przednie
24 tydzień – widoczna kora
sześciowarstwowa
28 tydzień – masa mózgu 155 g
29-32 tydzień - pełny rozwój
spoidła
40 tydzień – masa mózgu 330-400
g, dalsze dojrzewanie
neuroblastów w poszczególnych
warstwach kory

• Okres noworodkowy – płaty czołowy,

ciemieniowy, skroniowy i potyliczny
zróżnicowane. Na przekroju trudno jest
oddzielić substancję białą od szarej.
Mózg noworodka zawiera 90% wody
( dorośli 76%). Wiele włókien i dróg
nerwowych pozostaje
niezmielinizowanych. Biała substancja
półkul mózgowych niemal
niezmielinizowana

Rozwój układu nerwowego

Rozwój układu nerwowego

• I okres : faza migracji i podziałów komórkowych
• II okres: wzrost komórek, tworzenie się dendrytów i

aksonów, zmiany w jądrze i powstawanie jąderka

• III okres: czas, w którym zmniejsza się tempo wzrostu

komórek, powstają osłonki mielinowe, pojawia się
czynność bioelektryczna mózgu.

• IV okres: faza stabilizacji składu chemicznego.

Morfologicznie kończy się mielinizacja - grubieją
osłonki.

Wady rozwojowe, czyli nieprawidłowe ukształtowanie

się poszczególnych struktur i ostateczne różnicowanie
się ich morfologii powstają w I i częściowo w II okresie
rozwoju układu nerwowego.

W 3 m.ż.pł.

kształtuje

się

ostateczna

budowa

rdzenia i nakrywki pnia mózgu, wzrost
pęcherzyków

zapoczątkowuje

wykształcanie się przodomózgowia. Z
przedniej części kanału centralnego
zaczyna się tworzyć układ komorowy.
Migracja neuroblastów ze skupisk
macierzy

wokół

komory

III

do

podwzgórza

i

wzgórza

przebiega

głównie w 2 i 3 m.ż.pł,
natomiast z gniazd przy komorach
bocznych do kory trwa dłużej.

• Do końca 5 m.ż.pł

. proces migracji

neuroblastów w półkulach jest
głównym zjawiskiem rozwojowym,
następuje pełne zakończenie
morfologicznego ukształtowania się
uwarstwienia i uzwojenia kory
półkul mózgu.

• W chwili porodu kora jest

warstwowo zróżnicowana, ale
neurony nie są morfologicznie
dojrzałe.

• Rozwój OUN prowadzi do dominacji

struktur młodych filogenetycznie
nad strukturami starymi, a więc
mózgowia nad rdzeniem kręgowym,
mózgu nad pniem mózgu, nowej
kory nad starą, powierzchownych
warstw nad głębszymi

.

 

Pozostałości filogenetyczne

ujawniają się ponownie w
warunkach patologicznych.

 

Prawidłowy rozwój psychoruchowy dziecka w

pierwszym roku życia

 
 

W pierwszych 3 latach życia, a

szczególnie w 1 rż rozwój ruchowy jest
ściśle powiązany z rozwojem sfery
psychicznej, dlatego mówimy o
rozwoju psychoruchowym.

 

 

Czynniki wpływające na rozwój

psychoruchowy:

• wyposażenie biologiczne
organizmu:

- genetyczne
- paragenetyczne

• własna aktywność i
działalność dziecka
• warunki środowiskowe
• wychowanie i nauczanie
 
 

Czynniki wpływające na tempo

rozwoju

• przyśpieszające:

 

-korzystne warunki w okresie
prenatalnym
-dobry stan zdrowia i dobre
odżywianie w pierwszych
miesiącach życia
-wyższy IQ
-stymulacja, zachęta
-dzieci pierworodne

•opóźniające:

- wcześniactwo
- wady fizyczne
- ciężki poród
- nadopiekuńczość
- częste hospitalizacje
- trudne warunki socjalne

 

Podział rozwoju psychoruchowego na 4 sfery:

• postawa i lokomocja ( duża motoryka)
• koordynacja wzrokowo-ruchowa (mała
motoryka)
• kontakty społeczne
• mowa
 

 

Rozwój psychoruchowy

 

• jest indywidualnie zróżnicowany i niejednakowy, ale odznacza się określoną prawidłowością
• następuje zgodnie z prawem cefalokaudalnym i proksymodystalnym
• przebiega wg sekwencji rozwojowych, czyli pojawiania się kolejno poszczególnych
umiejętności
• czas ich pojawiania się wykazuje pewne różnice, ale kolejność ich osiągania jest zawsze stała
 
 

 
 
 
 
 

•

W I kwartale

stosunkowo duże

napięcie zginaczy kształtuje ułożenie ze
zgiętymi kkd i kkg
Ustawienie głowy ma wpływ na
ustawienie ciała
( o. toniczne szyjne

)

• W drugim półroczu

napięcie

zginaczy zmniejsza się, obserwujemy
stopniowe przechodzenie ułożenia
zgięciowego w wyprostne

Ruchy niemowlęcia początkowo mają
charakter uogólniony z użyciem dużych
stawów, następnie przeobrażają się w
ruchy dotyczące poszczególnych części
ciała

Etapy rozwoju chwytu

1mż

dłonie przeważnie zamknięte, obecny

o.chwytny

2 mż

faza przejściowa

3 –4mż

wiedzie rękę do przedmiotu, zaczyna sięgać

oburęcznie, niezdarnie, dłonie rozwiera i zaciska

5 – 6mż

celnie chwyta podaną zabawkę, chwyt

dłoniowy, przekłada zabawkę z ręki do ręki

7 – 8mż

trzyma klocek w każdej ręce, sprawnie

obraca i manipuluje, chwyt nożycowy

10mż

chwyt pęsetowy

11-12mż

chwyt szczypcowy

 

Chwyt dłoniowy Chwyt nożycowy

Chwyt pęsetowy Chwyt
szczypcowy

Etapy rozwoju chwytu

Reakcje odruchowe

• postawy ( statyczne)
• prostowania ( statokinetyczne)
• równowagi

Odruchy postawy

• zapewniają zachowanie prawidłowego

ułożenia

• statyczne
• mają charakter toniczny
• receptory: w obrębie st. kręgosłupa

szyjnego, zakończeniach nn. czuciowych
skóry oraz błędnikach

• integracja: rdzeń kręgowy i przedłużony
• zanikają ok. 6mż

Odruchy postawy:

• odruch skrzyżowanego wyprostu –do

3mż

• odruch skrócenia tułowia (Galanta) – do

4mż

• odruch podparcia – do 4-6 tż
• odruch toniczny szyjny asymetryczny

( ATOS)– do 6mż

• odruch toniczny szyjny symetryczny

( STOS)– między 3-6mż

• odruch toniczny błędnikowy – w 1mż

Odruchy prostowania:

• służą do uzyskania i utrzymania pozycji

pionowej

• statokinetyczne
• reakcje złożone
• w ich powstawaniu dużą rolę odgrywa

błędnik i wzrok, reakcje proprioceptywne i
dotykowe

• integracja: most i śródmózgowie
• rozwijają się ok. 5mż a całkowicie zanikają

ok. 5rż

 

Odruchy prostowania:

• odruch szyjny toniczny prostujący – poniżej 6mż
• odruch prostujący typu śrubowego – 7mż- 2-3rż
• odruch Landaua – 7mż – 3rż
• odruch błędnikowy prostujący głowę – powyżej

6mż

• gotowość do skoku – od 7mż
• reakcja spadochronowa - od 8-9mż
 
 

 

Reakcje równowagi:

• rola ich polega na adaptacji

ustawienia ciała do zmieniających się
warunków położenia środka ciężkości

• pojawiają się po 6 mż i są wyrazem

współdziałania kory, jąder
podkorowych, móżdżku i układów
zmysłów

• pełny rozwój przypada na przełom 1 i

2 rż

• dojrzewanie ich umożliwia uzyskanie

pozycji dwunożnej

 

Okresy fizjologicznego powstawania

reakcji równowagi:

 

• W pozycji supinacyjnej – ok.6mż
• W pozycji pronacyjnej – ok.8mż
• W pozycji siedzącej – ok.10-12 mż
• W pozycji stojącej – 15-18mż

Inne automatyzmy ruchowe:

• odruch Moro – do 5mż
• odruchy chwytne rąk – do 3mż
• odruchy chwytne stóp – do 12mż
• odruch ssania – do 12mż
• odruch szukania – do 3-4mż
 

Napięcie mięśniowe

• W okresie niemowlęcym ulega

ewolucji od hipertonii do względnej
hipotonii

• Oceniamy: spoistość mięśni, zakres

ruchów biernych, odruchy głębokie i
patologiczne

• Można posłużyć się tzw objawem

,,szala”

• Badając dziecko trzeba pamiętać,

żeby głowa była w linii środkowej

• Dziecko powinno być spokojne

Noworodek

•W położeniu supinacyjnym głowa ułożona na boku
•Kończyny w całkowitym ułożeniu zgięciowym
•Naprzemienne ruchy kkd bez preferowania żadnej ze stron
•W pozycji pronacyjnej obraca głowę z położenia środkowego

w bok

•Dłonie przeważenie zamknięte – wyraźny o.chwytny
•Reaguje niechęcią na ostre światło i mocne głosy
•Uspokaja się , gdy jest brane na ręce
•Energiczne ssanie
 

 

 
 
  
 

 
 
 

Koniec 1 miesiąca

• •Śledzi wzrokiem czerwoną zabawkę w obie

strony do 45

o

• W pozycji pronacyjnej utrzymuje głowę min. 3

sek.

• W położeniu supinacyjnym głowa w linii

srodkowej min. 10 sek.

• Dłonie częściej lekko otwarte
• Wymawia samogłoski a i e, często połączące z h
• Na widok twarzy na moment nieruchomieje

 

•

Koniec 2 miesiąca

• Śledzi wzrokiem czerwoną grzechotkę od jednego do

drugiego kąta oka

• Reaguje na głos dzwonka przez zatrzymanie spojrzenia

lub ruchów

• W pozycji pronacyjnej unosi głowę pod kątem 45 º i

utrzymuje min.10 sek.

• W pozycji siedzącej utrzymuje głowę prosto ok. 5 sek.
• Zatrzymuje wzrok na poruszającej się twarzy i śledzi ją
• Wymawia głoski gardłowe: e-che, ek-che, e-rrche

Koniec 3 miesiąca

• W pozycji pronacyjnej unosi głowę pod kątem

45-90 i utrzymuje min 1 min, łokcie do tyłu od
linii barków

• Podparcie na obu przedramionach, biodra

stopniowo prostują się

• W pozycji siedzącej utrzymuje głowę prosto

ok.1/2min

• Dotyka podłoża zgiętymi nogami
• Wiedzie rękę w kierunku przedmiotu
• Próbuje trzymać podaną do ręki zabawkę
• Zaczyna zbliżać ręce do linii środkowej
• Pierwsze łańcuchy sylabowe – gruchanie
• Uśmiech społeczny
   

Koniec 4 miesiąca

 

• W pozycji pronacyjnej pewne podparcie na

przedramionach, łokcie na poziomie linii
barków

• Podczas próby trakcyjnej unosi głowę i

lekko zgięte kkd

• Naprzemienne zginanie i prostowanie kkd

przy dotykaniu podłoża, bez przyjmowania
ciężaru ciała

• Dłonie przeważnie na wpół otwarte
• Bawi się swoimi rączkami
• Ogląda zabawkę w swoich rączkach
• Wkłada zabawkę do swoich ust

( koordynacja ręka-usta)

• Wymawia głoski szczelinowe, wargowe
• Okrzyki radości

Koniec 5 miesiąca

 
 

• Przy próbie trakcyjnej unosi głowę w przedłużeniu

tułowia

• W pozycji pronacyjnej opiera się na

przedramionach z łokciami do przodu od linii
barków

• Obraca się z pleców na boki
• Sięga ręką za kolano
• Tzw. pływanie
• Przy pionizacji opiera się na czubkach palców
• Prowadzi rękę do zabawki i ją dotyka
• Chwyta zabawkę przy dotknięciu – ch.dłoniowy
• Śmieje się do swojego odbicia w lustrze
• Rytmiczne ciągi sylabowe:”a,ghee,ra,de”

Koniec 6 miesiąca

 

•

Aktywnie obraca się z pleców na brzuch i

odwrotnie
• W pozycji pronacyjnej podpiera się na
dłoniach i wyprostowanych ramionach
• W próbie trakcyjnej lekko ugina oba
ramiona i aktywnie się podciąga
• Próbuje samodzielnie siedzieć
• Trzymane pionowo częściowo utrzymuje
ciężar ciała
• Inaczej zachowuje się w stosunku do osób
znanych i nieznanych
• Celnie chwyta podaną zabawkę
• Przekłada zabawkę z ręki do ręki
• Chwyt dłoniowy
• Gaworzenie

Koniec 7 miesiąca

•

W pozycji pronacyjne utrzymuje rękę nad

podłożem min.3 sek
•Bawi się swoimi nóżkami ( koordynacja ręka-
stopa)
•Potrafi samodzielnie siedzieć
•Trzymane za tułów ,,sprężynuje”
•Uważnie obserwuje czynności osób mu bliskich
•Chwyt nożycowy
•Potrafi trzymać jednocześnie dwa przedmioty w
dwóch rączkach
•Dużo gaworzy

 
 

 
 

Koniec 8 miesiąca

 

• Z położenia na plecach podciąga się do siadu na

podanych mu palcach

• Siedzi pewniej
• Podtrzymywane pod pachy pewnie trzyma się na

nogach

• Pełza jak foka
• Potrafi wyraźnie szeptać
• Reaguje radośnie na zabawę w chowanego
• Bawi się rzucając zabawki, uderzając jednym

przedmiotem o drugi

 

Koniec 9 miesiąca

 

• Siedzi swobodnie
• Samodzielnie siada z pozycji leżącej
• Kołysze się oparte na dłoniach i kolanach
• Raczkuje w sposób nieskoordynowany
• Podciąga się do stania z pozycji siedzącej
• Czasami stoi na całych stopach trzymając

się czegoś lub kogoś

• Celowo upuszcza przedmiot
• Podwajanie sylab
• Robi ,,kosi, kosi”, ,,pa pa”

Koniec 10 miesiąca

• Raczkuje z koordynacją skrzyżną
• Chodzi na dłoniach i stopach –

czworakowanie

• Stoi samodzielnie przytrzymując się

mebli

• Chwyt pęsetowy
• Palcem wskazującym dotyka szczegółu

przedmiotu

• Naśladuje usłyszane dżwięki - echolalia
• Rozumie zakaz

Koniec 11 miesiąca

• Niektóre dzieci nadal raczkują lub

czworakują

• Pełna równowaga w siadzie prostym
• Samodzielnie podciąga się przy

meblach

• Chodzi bokiem przytrzymując się

mebli

• Stawia kroki do przodu trzymane za

obie ręce

• Chwyt szczypcowy
• Pierwsza sensowna sylaba

Koniec 12 miesiąca

• Stoi samodzielnie
• Stawia kroki do przodu trzymane za 1

rękę

• Ok. 40% dzieci chodzi samodzielnie, łatwo

tracąc równowagę

• Pociąga za sznurek zabawkę
• Wrzuca krążki do pudełka
• Mówi pojedyncze słowa
• Rozumie więcej niż potrafi powiedzieć
• Wykonuje proste polecenia

Chodzenie we wczesnych stadiach

• Tułów jest wyprostowany
• Ruch odbywa się z użyciem samych nóg
• Ręce wyciągnięte przed siebie lub

odwiedzione

• Stopy skierowane na zewnątrz
• Kroki krótkie, niezgrabne
• Chód na szerokiej podstawie
• Głowa wysunięta lekko ku przodowi

 

Pierwsze oznaki zaburzeń neurorozwojowych:

• Nadmierne odginanie głowy
• Prężenie kończyn dolnych
• Baletowe ustawienie stopy z przywodzeniem przodostopia
• Trudności zginania , odwodzenia kończyn podczas toalety i

ubierania niemowlęcia

• Drżenia kończyn
• Silne i częste zaciskanie piąstek
• Przywiedzenie kciuka pod koniec pierwszego kwartału i

potem

• Niechęć dziecka do leżenia na brzuchu pod koniec

pierwszego kwartału oraz w późniejszym okresie

• Nadmierna i nieuporządkowana ruchliwość dziecka
• Mostki i reakcje odgięciowe tułowia
• Nadwrażliwość, niepokój, małe zapotrzebowanie na sen
• Trudności nawiązywania i utrzymania kontaktu

wzrokowego z najbliższymi

• Drgawki, bezdechy, wyłączenie świadomości.

Badanie neurologiczne niemowląt

 

• obserwacja wzrostu obwodu głowy

( małogłowie, wielkogłowie, przedwczesne
zarośnięcie szwów czaszkowych – kraniostenoza

• - brachycefalia (spłaszczenie głowy w

wymiarze przednio-tylnym) przedwczesne
zarośnięcie szwu wieńcowego

• - dolichocefalia (długa wąska głowa)-

przedwczesne zarośnięcie szwu strzałkowego

• - plagiocefalia (asymetria ułożeniowa)
• badanie nerwów czaszkowych
• nerw wzrokowy (II) - odruch oczno - powiekowy
• - reakcja na bodźce

wzrokowe:

• I okres- bezcelowe błądzące spojrzenie
• II okres spojrzenie nieruchome, dziecko

zaczyna panować nad ruchami oka (6 tż)

• III okres- wodzenie za przedmiotem (8-12 tż)

Badanie neurologiczne niemowląt

• nerwy III, IV i VI – ocena ustawienia i ruchów

gałek ocznych

• ( występowanie oczopląsu, zez zbieżny), ocena

szerokości szpar powiekowych

• nerw V – obserwacja ssania ( ocena części

ruchowej nerwu)

• nerw VII –ruchy mimiczne twarzy
• nerw VIII – ocena słuchu (odruch uszno –

powiekowy), badanie audiologiczne

• nerw IX i X – ocena prawidłowego procesu

ssania, ruchy podniebienia, dysfonia, dysfagia

• nerw XII- obserwacja ruchów ust i języka

Badanie neurologiczne niemowląt

• badanie napięcia mięśniowego i

odruchów głębokich

badanie zakresu ruchów biernych w

poszczególnych częściach ciała
( ruchy głowy, zginanie i prostowanie
kończyn, odwodzenie w stawach
biodrowych

Objawy oponowe

•podmiotowe – bóle głowy, nudności, wymioty,

światłowstręt, nadwrażliwość na bodźce słuchowe,
przeczulica skóry

•przedmiotowe – zależne od wieku dziecka

–sztywność karku
–objaw Brudzińskiego

•karkowy
•policzkowy
•łonowy

–objaw Kerniga

•górny
•dolny

–objaw Flataua (karkowo-źreniczny, karkowo-

midriatyczny)

–objaw Flataua (erekcyjny)
–objaw Amosa (objaw „trójnoga”)

Objawy oponowe u niemowląt

Ciemię przednie wygórowane,

napięte, twarde, rozstęp

szwów

czaszkowych

Wzmożone napięcie mięśni karku

Prawidłowy skład płynu mózgowo-

rdzeniowego

• Barwa – wodojasny
• Ilość 100-200 ml
• Ciśnienie 100-200 ml H

2

O

• Komórki (cytoza, pleocytoza):

– noworodki 12-20 komórek w 1 mm

3

– niemowlęta do 7 komórek w 1 mm

3

– dzieci powyżej 1 roku 0-5 komórek w 1

mm

3

• Białko –15-35 mg% ( w tym albuminy 80%,

globuliny 20%), u noworodków stężenie białka
jest większe - 60-80-mg%

• Odczyny białkowe globulinowe: Pandy’ego-

ujemny, Nonnego-Apelta – ujemny ( w okresie
noworodkowym słabo dodatnie lub ujemne)

• Cukier – 2/3 stężenia we krwi, co stanowi ok. 50-

70 mg%

• Chlorki 116-130 mmol/l