Socjologiczne teorie rozwoju

społecznego

Klasyczne teorie rozwoju

społecznego. Teorie

modernizacji, konwergencji,

zależności

Paweł Zart
Rafał Ziental
Grupa J

Plan prezentacji:

1. Rozwój społeczny

• Rozwój jednoliniowy

• Rozwój wieloliniowy

2.

Klasyczne teorie rozwoju społecznego

• Marksizm

• Ewolucjonizm

3. Teoria modernizacji
4. Teoria konwergencji
5. Teoria koncepcji zależności systemu światowego

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Proces kierunkowy napędzany
przez mechanizmy
wewnątrzspołeczne - endogenne, w
którym poziom pewnych istotnych
zmiennych jest stale rosnący.

Rozwój jednoliniowy czyli taki, w którym
sekwencja zmian biegnie zawsze tym
samym, jednym torem, po regularnej,
wyznaczonej jakby z góry trajektorii.

Rozwój wieloliniowy czyli taki, w którym
różne sekwencje zmian maja jedynie
zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w
różny sposób, różnymi torami czy
trajektoriami, w zależności od konkretnych
warunków historycznych czy kulturowych
danego społeczeństwa.

KLASYCZNE

TEORIE ROZWOJU

SPOŁECZNEGO:

Społeczeństwo ukazywało się jako obiektywnie

istniejąca całość, której wszystkie części są ze
sobą powiązane, a zainteresowanie jego zmianą
prowadziło do koncentrowania uwagi na procesie
historycznym. Marks uznał, że proces ten,
podobnie jak procesy przyrodnicze, poddany jest
rządom praw i przebiega w sposób konieczny.
Marksowska teoria zmiany stała się teorią
rozwoju społecznego, zadaniem naczelnym zaś
wykrycie jego praw. Dostrzeżone prawidłowości
dynamiki analizowanego kapitalizmu
doprowadziły Marksa do sformułowania teorii
formacji społecznych, które były przez niego
traktowane zarówno jako typy społeczeństw jak i
etapy rozwoju społecznego.

MARKSIZM

Marks wyróżnił formacje:



azjatycką,



antyczną,



feudalną



burżuazyjną,



wspólnoty pierwotnej,



formację komunistyczną.

Marks uważał, że charakter formacji

określa istniejący w niej sposób produkcji
uwarunkowany poziomem materialnych sił
wytwórczych, tj. środków technicznych i
umiejętności posługiwania się nimi.

Z teorią Marksa łączy ją przekonanie, że rozwojem

społecznym rządzą prawa. Jednak o zasadniczej

odmienności ewolucjonizmu i teorii marksowskiej decydują

dwie rzeczy:



Odmienne pojmowanie praw rządzących rozwojem

społecznym. Dla Marksa prawa te były prawami ściśle

społecznymi, chociaż pod względem rygoryzmu podobnymi

do praw przyrody. Dla Spencera, prawa rządzące ewolucją

społeczeństw były tymi samymi prawami, które rządzą

ewolucją w świecie przyrody. Za podstawowe, ogólne prawo

ewolucji uznawali integrację materii i rozproszenie ruchu.



Odmienna orientacja czasowa, która u ewolucjonistów jest

orientacją przeszłościową. Uwagę ich przyciąga droga, jaką

ludzkość kroczyła i kroczy w kierunku nowoczesnego

społeczeństwa przemysłowego. Za główne zadanie uważają

wykreślenie ogólnej linii rozwoju, który mniej lub bardziej

wyraźnie utożsamiają z postępem.

EWOLUCJONIZM

Zaliczanie społeczeństw do

różnych stadiów jednokierunkowego
rozwoju nie mogło nie mieć w
podtekście elementu oceniającego. W
rezultacie uboczną konsekwencją
orientacji ewolucjonistycznej stało
się odmawianie wartości tym
elementom kultury, które odbiegały
od wzorów europejskich.

Modernizacja oznacza proces zmian prowadzących

do powstania nowoczesnego społeczeństwa

przemysłowego.

Należy do nich:



upowszechnienie umiejętności czytania i pisania,



rozwój oświaty,



miast,



dróg,



wodociągów i kanalizacji,



systemów komunikacji,



opieki medycznej



zmiany w sposobie patrzenia na świat i systemach

wartości oraz kształtowanie się osobowości

człowieka nowoczesnego.

TEORIA MODERNIZACJI

W okresie zimnej wojny powstał
podział na dwa główne światy.

Pierwszy świat tworzyły Stany

Zjednoczone i Europa Zachodnia. Kraje,
które do niego należały cechował wysoki
stopień uprzemysłowienia, kapitalistyczna
forma gospodarki rynkowej, ustrój
demokratyczny i wyższy niż gdzie indziej
poziom dobrobytu.

Drugi świat, w którym główną rolę

odgrywał Związek Radziecki, obejmował
kraje słabiej uprzemysłowione, o
socjalistycznej formie gospodarki
planowanej, ustrojach autorytarnych, niższej
stopie życiowej, natomiast większej pewności
pracy i bardziej rozwiniętym systemie
zabezpieczeń społecznych.

Poza tymi dwoma

światami znajdowały się
kraje słabo, jeśli w ogóle,
uprzemysłowione, które
przyjęło się określać mianem
Trzeciego Świata.

Każdy z tych światów

musiał sam stworzyć
program swoich zmian
modernizacyjnych,
uwzględniając własne
możliwości wyłonienia sił
zdolnych go realizować.

U podstaw tej teorii leżało ewolucjonistyczne

założenie, że w miarę postępującego
uprzemysłowienia wszystkie kraje w sposób
konieczny będą upodabniać się do siebie, w tym
również pod względem ustroju politycznego. Od
klasycznych teorii modernizacji różniło ją
koncentrowanie się nie na Trzecim Świecie, ale
na odmienności pierwszego i drugiego. Teoria
konwergencji głosiła, że pierwszy i drugi świat
różnią się nie jakościowo odmiennymi ustrojami,
ale odmiennym usytuowaniem na tej samej linii
rozwojowej, wiodącej do rozwiniętego
społeczeństwa przemysłowego.

TEORIA KONWERGENCJI

Globalizacja prowadzi do wzajemnego uzależniania

się wszystkich krajów, w wyniku czego powstaje jeden

system światowy, który wywiera znaczący wpływ na

całość życia poszczególnych krajów.

Światowy system gospodarczy jest obszarem

nierówności i wyzysku. Podział bogactwa, władzy i

zasobów jest w świecie nierówny. Pozwala to krajom

najbardziej rozwiniętym wyzyskiwać gospodarczo

kraje słabo rozwinięte, podporządkowując je sobie

politycznie, a także traktując wyłącznie jako źródło

surowców i taniej siły roboczej, co hamuje ich rozwój i

utrwala biedę. W rezultacie kraje biedne, dotychczas

względnie samowystarczalne gospodarczo, uzależniają

się od rynków międzynarodowych.

KONCEPCJA ZALEŻNOŚCI I
SYSTEMU ŚWIATOWEGO



Centrum tworzą je kraje bogate, wysoko uprzemysłowione,

rozporządzające najnowocześniejszymi technologiami i

produkującymi zróżnicowane produkty. Sprawują kontrolę nad

większością zasobów produkcyjnych i finansowych świata. Są

stosunkowo niezależne, stabilne politycznie, o ustrojach

demokratycznych.



Peryferie tworzą je kraje niegdyś zaliczane do Trzeciego Świata.

Są ubogie i maja mało zasobów produkcyjnych. Dostarczają

surowców lub jednorodnych produktów przemysłowych. Są

uzależnione od krajów tworzących centrum: od napływu stamtąd

nowych technologii, od ich rynków, a nawet pomocy finansowej. W

rezultacie kraje peryferyjne są mało stabilne politycznie i dalekie

od demokracji.



Półperyferie to kraje, które ze względu na swój poziom rozwoju

gospodarczego sytuują się między centrum a peryferiami. Są to

zarówno odnoszące sukcesy kraje pozaeuropejskie jak i

postkomunistyczne kraje europejskie, w których poziom życia

wyraźnie odbiega od poziomu życia czołówki europejskiej.

Podstawowe pojęcia koncepcji systemu światowego: