GLOBALNE PROCESY
SPOŁECZNE

Rozwój i niedorozwój

2005: Nelson Mandela: globalne nierówności są jak apartheid i niewolnictwo



W 2003 r. 18 państw o łącznej populacji 460 mln ludzi osiągnęło gorsze
wyniki na skali HDI niż w 1990 r.



10,7 mln dzieci umiera przed 5 rokiem życia; Afryka Subsaharyjska: rodzi
się tam co 5 dziecko, jednak 40% śmierci dzieci ma miejsce w Afryce.



2 na 3 dzieci umiera na uleczalne choroby: zapalenie płuc, zakażenie,
biegunkę i tężec; tylko na zapalenie płuc i biegunkę umiera 2.5 mln dzieci.



400 dzieci dziennie umiera z braku wody i dostępu do sanitariatów



Indie: 1 dziecko na 11 umiera przed 5 rokiem życia z braku niedrogich
procedur medycznych; połowa dzieci jest niedożywiona; co czwarta
dziewczynka i co 10 chłopiec nie chodzi do szkoły; dziewczynka w wieku 1-
5 ma 50% większe ryzyko śmierci niż chłopcy – 130 tys. „brakujących”
dziewczynek



2003 Lancet: 15 prostych zabiegów medycznych, głównie opieki
przedporodowej i antybiotyków – wykonywanych nawet przez wspólnoty
lokalne i niewykwalifikowany personel – ocaliłoby 6 mln dzieci.



500 najbogatszych osób na świecie ma większy dochód niż najbiedniejsze
416 mln



Najbogatsze 10% zawłaszcza 54% dochodu – najbiedniejsze 40% mniej niż
5%



Aby wydźwignąć 1 mld ludzi z ekstremalnej biedy potrzeba 300 mld dol –
co stanowi 1.6% dochodu najbogatszych 10%.

J. Vernon Henderson, Adam
Storeygard, and David N. Weil

Stosunek płac 20%
najbogatszych do 20%
najbiedniejszych
1960: 30:1
1990: 60:1
1997: 74:1

HDI 2005

TEORIE ROZWOJU ŚWIATOWEGO

GENEZA GLOBALIZMU

W społeczeństwie istnieją dwie klasy: wyzyskująca i
wyzyskiwana:

Wyzyskiwacze to

burżuazja

; wyzyskiwani są

robotnicy

Kapitalizm

= zasada posiadania własności prywatnej i pogoń za

zyskiem

KONFLIKT między klasami: Proletariusze
wszystkich krajów – łączcie się

KAROL MARKS

XIX w. –myśliciel angielski

Ekonomia rządzi ludzkim życiem

WŁODZIMIERZ
LENIN



Imperializm

jest

najwyższym stadium kapitalizmu



kiedy wyczerpią się możliwości
sprzedawania – robotnicy nie będą
mieli za co kupować – kapitalizm
upadnie



Już teraz konflikty o zasoby prowadzą
do wojen

SZKOŁA ZALEŻNOŚCI

(DEPENDYŚCI)



Zależność:



procesy ekonomiczne i społeczne w krajach słabo

rozwiniętych (peryferyjnych) są zdeterminowane przez

rozwój gospodarek krajów, tworzących centrum

światowego kapitalizmu.



Rozwój niedorozwoju

12

IMMANUEL WALLERSTEIN

Kiedyś istniały mini-systemy, które mogły
przeradzać się w imperia światowe.

Od XVI wieku zaczyna się rozszerzać na cały
świat

system kapitalistyczny

,

oparty na

dominacji

wysoko rozwiniętego

CENTRUM

nad dostarczającymi surowców i taniej siły
roboczej

PERYFERIAMI

;

w wymianie pośredniczą

PÓŁPERYFERIA

MNR porządek ekonomiczny

wg Wallersteina

Demokracja&pańs
two dobrobytu,
wysokie zarobki,
import surowców,
eksport towarów
przemysłowych

Niedemokratyczna
forma rządów, eksport
surowców, import
towarów
przemysłowych, bieda,
brak zabezpieczenia
socjalnego

NOŻYCE CEN

Ceny produktów
przetworzonych

rosną

Ceny surowców

spadają

Centrum się
bogaci –
peryferia
biednieją

Więcej na ten temat:
latynoamerykańska teoria
zależności
(Raul Prebisch, Andre
Gunder Frank, Henrique
Fernando Cardoso)

GLOBALNE NIERÓWNOŚCI

PRZEPAŚĆ MIĘDZY BIEDNYMI I BOGATYMI BEZUSTANNIE SIĘ POGŁĘBIA



POMIAR ROZWOJU



1990: Mahbub ul-Khan i Amartya Sen



Najważniejsze odkrycie: brak korelacji
między poziomem dochodu a poziomem
zdrowotności i wykształcenia



Odrzucenie mitu samoregulującego się
rynku (K. Polanyi)

WSPÓŁCZYNNIK ROZWOJU LUDZKIEGO HDI

średnia długość życia,
wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania,
PKB per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty (PPP $).

SKŁADNIKI ROZWOJU LUDZKIEGO

•Dobrobyt

:

poszerzanie marginesu
wolności

•Empowerment&a
gency

: umożliwianie

działania ludziom i grupom

•Sprawiedliwość

:

poszerzanie równości;
utrzymywanie rezultatów oraz
poszanowanie praw człowieka i
innych celów społecznych

NOWE WSKAŹNIKI



Inequality-adjusted HDI

: wskaźnik HDI,

obniżający ocenę, jeżeli dystrybucja danych dóbr w
społeczeństwie jest nierówna.



Multidimensional Poverty Index
(MPI)



1.75 mld ludzi w 104 państwach żyje w wielowymiarowej biedzie
(> 1.44 mld żyjących za 1.25 dol. dziennie)



Najwięcej: Afryka Subsaharyjska: 93% obywateli Nigru.



Gender Inequality Index

(GII,

"wskaźnik nierówności płci"): odzwierciedla dyskryminację
kobiet w obszarach opieki zdrowotnej, statusu społecznego i
rynku pracy.

WSPÓŁCZYNNIK WIELOWYMIAROWEJ
BIEDY

•W

yżywie

nie

•Ś

mie

rte

ln

ość

nie

mow

ląt

Zdrowie

•Li

czba

lat

spę

dzo

nych

w

szkol

e

•Od

sete

k d

zie

ci w

sz

kol

e

Wykształceni

e

•O

pał

do go

to

wa

nia

•T

oa

let

a

•W

oda

•E

le

ktr

yczn

ość

•P

odł

og

a

•o

szcz

ędno

ści

Poziom życia

WSPÓŁCZYNNIK NIERÓWNOŚCI
PŁCIOWEJ

•Ś

mie

rte

ln

ość

oko

ło

po

ro

do

wa

•Pł

od

ność

Zdrowie

reprodukcyjn

e

•R

ep

re

zent

acj

a

par

lame

ntarna

•W

yks

zta

łce

nie

p

owyże

j

śre

dn

ie

go

Empowerme

nt

•U

dzi

ał w

ry

nku

p

ra

cy

Rynek pracy

WSKAŹNIK ROZWOJU LUDZKIEGO
PRZEFORMUŁOWANY

•O

czeki

wa

na

d

łu

go

ść

ży

cia

w

mome

nci

e n

arod

zin

Zdrowie

•Ś

re

dn

ia

lic

zb

a l

at

sp

ędzo

ny

ch

w

szkol

e

•O

czeki

wa

na

lic

zb

a l

at

w s

yst

emi

e

edu

ka

cji

Wykształceni

e

•P

KB

p

er

ca

pit

a

Poziom życia

ROZWÓJ SPOŁECZNY NA WYŻSZYM

POZIOMIE W WIĘKSZOŚCI

REGIONÓW

ROZWÓJ OD 1990 R.

JEST NIERÓWNY

Postęp

Problem

130 mln ludzi

wydźwigniętych
z skrajnego ubóstwa

2,5 miliarda ludzi żyje za

mniej niż 2 $ dziennie

2 mln mniej zgonów

dzieci
w ciągu roku

Co godzinę 1200 dzieci

umiera na uleczalne

choroby (10 mln)

30 mln dzieci więcej

chodzi do szkoły

115 mln dzieci jest ciągle

poza szkołą; dzieci w Azji

Południowej chodzą

dwukrotnie krócej do

szkoły niż w krajach

bogatych

1,2 miliarda ludzi

uzyskało dostęp do

czystej wody

Ciągle 1 miliard ludzi nie

ma dostępu do czystej

wody

18 państw o łącznej populacji 460 mln ludzi zanotowało

spadek wskaźnika rozwoju społecznego w latach 90-
tych

ZMIANA PARADYGMATU
W BADANIACH NAD ROZWOJEM

Ubóstwo

Rozwój

Głód

Podejście

tradycyjne

Niezaspokojon

e potrzeby

materialne

Liniowy: od

tradycji do

nowoczesnośc

i

Niewystarczaj

ąca ilość

pożywienia

dla wszystkich

Podejście

alternatywne

Niezaspokojon

e potrzeby

materialne i

niematerialne

Uzależniony

od warunków

lokalnych

(instytucje!)

Wystarczająca

ilość

pożywienia –

problem w

dystrybucji i

prawie do

żywności

DZIAŁANIA
INSTYTUCJONALNE NA
RZECZ WALKI Z
NIEDOROZWOJEM

MILENIJNE CELE ROZWOJU (2000)

przyjęte

w Deklaracji Milenijnej

przez przywódców 189 państw

na szczycie ONZ

Cel

Konkrety

Fakty

Eliminacja

skrajnego

ubóstwa i

głodu

Zmniejszenie o ½ liczby ludzi,

których dochód nie przekracza 1

dol. dziennie

W Azji w latach 1990-

1999 liczba ludzi

żyjących za mniej niż 1

USD dziennie spadła o

226 mln ludzi, jednak w

Afryce liczba ludzi

niedożywionych wzrosła

800 mln ludzi jest

niedożywionych

Powszechne

nauczanie

na poziomie

podstawow

ym

Pełny cykl nauki na poziomie

podstawowym na wszystkich

dziewcząt i chłopców

W najbiedniejszych

krajach co 5 dziecko nie

chodzi do szkoły = 114

mln ludzi

Promocja

równości

płci i

awansu

społeczneg

o kobiet

Eliminacja nierównego dostępu płci

do I i II stopnia edukacji

W 18 państwach Afryki,

Azji i Ameryki Łacińskiej

mniej niż 80 dziewcząt

przypada na 100

chłopców chodzących do

szkoły.

w skali globalnej kobiety

zajmują niecałe 15%

miejsc w parlamentach

krajowych

Ograniczeni

e

umieralnośc

i dzieci

Zmniejszenie o 2/3 wskaźnika

umieralności dzieci do lat 5

Co roku prawie 11 mln

dzieci umiera na

uleczalne choroby

Cel

Konkrety

Fakty

Poprawa opieki

zdrowotnej nad matkami

Zmniejszyć o ¾

wskaźnik umieralności

matek

w krajach rozwijających

się co roku umiera pół

miliona kobiet w ciąży,

czyli jedna kobieta co

minutę?

99% zgonów kobiet w

ciąży notuje się w

krajach rozwijających

się.

Ograniczenie

rozprzestrzeniania się

HIV/AIDS, malarii i

innych chorób

zakaźnych

1 mln ludzi umiera

rocznie na malarię i 1,6

mln na gruźlicę, głównie

w Afryce Subsaharyjskiej

Zapewnienie ochrony

środowiska naturalnego

Zmniejszyć o ½ liczbę

ludzi pozbawionych

stałego dostępu do

czystej wody

2,4 mld ludzi nie ma

dostępu do sanitariatów

Stworzenie globalnego

partnerskiego

porozumienia na rzecz

rozwoju

dopracować dostępny

dla wszystkich, oparty

na jasnych przepisach,

przewidywalny i nikogo

nie dyskryminujący

system handlowo-

finansowy,

zwiększyć skalę redukcji

zadłużenia krajów

rozwijających się

Wysoko rozwinięte

państwa przeznaczają

rozwój biedniejszych

krajów 68 mld rocznie, a

na dotację dla rolnictwa

– 300 mld.

POMOC ROZWOJOWA:
KRYTYKA

DEFINICJA PROBLEMU



Development biz i development buzz –
źle definiują problem jako lukę między
górnym miliardem a resztą świata



w 2050 r. luka rozwojowa między
złapanym w pułapkę „dolnym miliardem”
a resztą świata



58 państw w pułapce rozwojowej: „Afryka
+”



Małe: łącznie mają mniej ludności niż Chiny
lub Indie => ok. miliarda ludzi



Pomoc rozwojowa nie trafia do
najbiedniejszych



Duży napływ pomocy nierzadko zwiększa
ryzyko rebelii lub zamachu stanu

PUŁAPKI

konflikt

• 73% mieszkańców z

dolnego miliarda cierpi lub

cierpiało z powodu wojny

domowej

• Przyczyny: niski dochód,

niski wzrost, bogactwo

naturalne

• Brak związku: represje

polityczne, dyskryminacja

na tle etnicznym,

nierówność dochodowa,

walki etniczne

• Ponad połowa krajów po

zakończeniu konfliktu w

ciągu dekady znów się w

nim pogrąża

• Wojna domowa obniża

wzrost PKB o 2.3% rocznie

• Po zakończeniu konfliktu:

lawinowy wzrost

przestępczości

Zasoby naturalne

• „holenderska choroba”

• 29% mieszkańców z

dolnego miliarda mieszka w

krajach o gospodarce

zdominowanej przez zasoby

naturalne

• Dochody z zasobów

przyczyniają się do

dysfunkcji demokracji:

osłabiają mechanizmy

kontrolne, ponieważ nie ma

potrzeby nakładania

podatków

Brak dostępu do morza i źli

sąsiedzi

• Co może zrobić kraj bez

dostępu do morza?

• Zwiększyć korzyści ze

wzrostu dla sąsiadów, np.

przez handel transgraniczny

• Wpływać pozytywnie na

politykę gospodarczą

• Poprawić dostęp do morza

• Stać się regionalnym

centrum

• Nie pogrążyć się w izolacji

powietrznej lub e-izolacji

• Zachęcać emigrantów do

przysyłania pieniędzy

• Stworzyć przejrzysty i

przyjazny dla inwestorów

system wydobywczy

• Rozwijać regiony wiejskie

• Starać się przyciągać pomoc

Złe rządy

• Potrzeba 59 lat stabilnych

rządów, by państwo wyszło z

upadłości

REMEDIA



Wyjście z pułapki konfliktu



Stabilna pomoc przez co najmniej dekadę



Obecność zewnętrznych sił militarnych przez co
najmniej dekadę



Wyjście z pułapki zasobów



Międzynarodowy pakt na kształt procesu
Kimberley (proces certyfikacji diamentów na
podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego NZ,
2000)



Ustanowienie połączeń handlowych dla
państw bez dostępu do morza



Wyjście z impasu reform

http://williameasterly.org/



Planujący a Szukający (Planners and
Searchers)



Krytyka pomocy rozwojowej jako zbyt
abstrakcyjnej, na zbyt wysokim poziomie, nie
rozwijającej lokalnej przedsiębiorczości

Nielimitowana pomoc
rozwojowa dla
afrykańskich rządów
sprzyja uzależnieniu,
korupcji, złemu
zarządzaniu i biedzie