•Wykład 4

•Teoria wymiany

międzynarodowej

2

2

Rozważania wstępne na temat

istoty teorii handlu
międzynarodowego

Teoria wymiany międzynarodowej jest częścią międzynarodowych

stosunków

gospodarczych, która poświęcona wyjaśnieniu przyczyn i

struktury wymiany

handlowej z zagranicą oraz korzyści z tej wymiany.
Stara się znaleźć odpowiedzi na poniższe pytania:

1)

Dlaczego różne kraje ze sobą handlują?

2) Jaki korzyści czerpią poszczególne kraje z wymiany handlowej z

zagranicą?

3) Co decyduje o kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego?
4) Jak kształtują się ceny towarów eksportowanych i importowanych

przez poszczególne kraje?

Starożytność

• Brak intensywnego handlu

międzynarodowego

• Brak bezpiecznych i tanich środków

transportu

• Rozproszone ośrodki handlu

międzynarodowego

• Handel na dużych odległościach tylko

dobrami luksusowymi

• Stabilność struktury towarowej

praktycznie do okresu podbojów

kolonialnych

III-IV wiek

Szlak Jedwabny

III-IV wiek

Szlak Bursztynowy

III-IV wiek

Koncepcja psychozy lęku przed

brakiem towarów

Pierwszą mało zwartą, dogmatyczną

koncepcją rozwoju handlu

międzynarodowego była koncepcja

psychozy lęku przed brakiem

towarów.
Zgodnie z nią starali się handlować

władcy starożytnego Egiptu, Fenicji,

Grecji oraz starożytnego Rzymu.
Dążyli oni do uzyskania możliwie jak

największej ilości dóbr, starając się

jednocześnie oferować w zamian

możliwie jak najmniej.

Koncepcja psychozy lęku

przed brakiem towarów

Istotą wymiany było to, aby

przez podział pracy, niekiedy
noszący znamiona rabunku,
dysponować towarami
umożliwiającymi zaspokojenie
potrzeb produkcyjnych i
konsumpcyjnych.

Średniowiecze

XIII-XIV wiek

• Mało intensywny handel

międzynarodowy

• Ojcowie Kościoła
• Podróże Marco Polo (XIII wiek)
• Handel głównie towarami potrzebnymi

do żeglugi (płótno, drewno, sól, smoła),
także przyprawami

• Handel hanzeatycki

Handel hanzeatycki

XIII-XIV wiek

Dogmat słusznej ceny

• Św. Augustyn w epoce poważnych

napięć społecznych, w której żył

(rewolty chłopów w Afryce, Numidii i

Mauretanii) sprecyzował doktrynę

Kościoła Katolickiego w kwestii

własności ziemskiej, niewolnictwa a

tym samym i bogactwa.

• W kwestii własności ziemskiej

stwierdził, że bogactwo bogatych nie

jest potępione, podobnie jak ubóstwo

nie sławi biednych. Św. Augustyn

wskazuje na potrzebę indywidualnego

rozwoju duszy, bogactwa stanowią

raczej przeszkodę niż pomoc.

Dogmat słusznej ceny

• W odniesieniu do problemu niewolnictwa,

nie uznaje on innych różnic między ludźmi,

jak tylko duchowe. Nie sprzeciwia się

jednak niewolnictwu, ponieważ nie

zamierza burzyć instytucji stworzonych

przez człowieka.

• Św. Augustyn głosi pochwałę rzemiosł, ze

względu na fakt, że nie absorbują one

umysłu człowieka do tego stopnia, by nie

mógł skupić się na sprawach wyższych.

Wykazuje, podobnie jak Św. Ambroży

nieufność do handlu oraz sympatię dla

rolnictwa.

Dogmat słusznej ceny

Św. Tomasz z Akwinu wyraża pogląd na temat

handlu, jest autorem dogmatu słusznej ceny.
Handel jest raczej przez niego tolerowany niż

uznawany, a jego wykonywanie obwarowane

jest licznymi przestrogami.

Handel nie tylko pochłania zdolności

intelektualne człowieka, odwodzi od życia

duchowego, lecz także jego główna sprężyna,

tj. zysk opiera się na motywie

antychrześcijańskim.

Zysk jest uzasadniony, jeśli dla człowieka nie

jest on cele samym w sobie, a jedynie zapłatą

za pracę. Tak więc źródłem zysku jest jedynie

praca.

Cena produktu według Św. Tomasza jest funkcją

kosztów produkcji, tj. pracy w nim zawartej.

Dogmat słusznej ceny

Według Św. Tomasz z Akwinu każdy
towar ma swoją słuszną cenę,
powyżej lub poniżej której nie
powinien być sprzedawany.

Cena ustalana na towary będące
przedmiotem obrotu miała
pokrywać koszty produkcji.

Dogmat słusznej ceny

W miarę postępujących zmian w sferze produkcji i

wymiany ewoluował także dogmat słusznej ceny.
Za słuszne uważano ceny, które kształtują się na

rynku.

Przykładem takiego podejścia są rozważania

ekonomisty z XIII wieku Ricardusa de Medica

Villa, który sądził, że różne kraje są nierówno

obdarzone przez naturę różnymi dobrami, które

w związku z tym ceni się mniej lub bardziej.

Wobec tego uzasadniony jest rozwój handlu

międzynarodowego i kupiec zaangażowany w

tym procesie nie wyrządza krzywdy żadnemu z

konsumentów w różnych krajach. Wykorzystuje

on międzynarodowe różnice obfitości towarów i

dolicza do ich cen pewien sprawiedliwy zysk.

Era odkryć

geograficznych

• Udoskonalenia w żegludze
• Bartolomeo Diaz – Przylądek Dobrej

Nadziei (1487)

• Vasco da Gama – nowa droga do Indii

(1498)

• Krzysztof Kolumb – „odkrycie” Ameryki

(1492)

• Ferdinand Magellan – wyprawa dookoła

świata (1519-1521)

XV-XVI wiek

Doktryna

merkantylistyczna

Wzrost zainteresowania sprawami

gospodarczymi nastąpił wraz z odkryciem

Nowego Świata i rozwojem żeglugi.

Państwa zaangażowane w podboje

kolonialne czerpały zyski z eksploatacji

kopalń złota i rozwoju handlu towarami

kolonialnymi.

Zaważyło to na wzroście zainteresowania

zagadnieniami gospodarczymi w okresie

XVI-XVIII wieku.

Doktryna

merkantylistyczna

Zainteresowanie sprawami gospodarczymi
wraz ze powstałym wówczas układem
stosunków ekonomicznych wytworzyło
politykę merkantylistyczną, zmierzającą
do powiększania dochodu społeczeństw
przez pozyskiwanie kruszcu, handel
międzynarodowy, protekcję celną i
industrializację krajów.

Doktryna

merkantylistyczna

Politykę merkantylistyczną prowadziło

wiele państw europejskich:

• w Anglii – królowa Elżbieta i Oliwer

Cromwell,

• we Francji – Ludwik XIV, Sully, Colbert,
• W Holandii – Jan de Witt.

Mniejsze znaczenie polityka

merkantylistyczna odgrywała w krajach
Półwyspu Iberyjskiego, a także Włoszech.

Doktryna

merkantylistyczna

Główne nurty merkantylizmu:
• Bulioniści (najbardziej pierwotna

doktryna merkantylistyczna),

• Merkantyliści (kładli nacisk na

politykę handlową),

• Statyści (rozwijali badania nad

zamożnością i produkcją w Anglii),

• Kameraliści (kładli nacisk na

zagadnienia skarbu i ludności,

głównie w Niemczech).

Doktryna

merkantylistyczna

Główne idee merkantylistyczne:
- Utożsamianie bogactwa z kruszcem i

pieniądzem kruszcowym,

- Dodatni bilans handlowy jako środek

zdobycia kruszców,

- Industrializacja,
- Interwencjonizm państwowy,
- Autarkia,
- Podniesienie jakości pracy,
- Zagadnienia skarbu i ludności.

Doktryna

merkantylistyczna

Główne założenia:
• źródłem bogactwa każdego narodu jest korzystne

kształtowanie się bilansu handlowego i bilansu
szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z
zagranicą;

• celowym jest zwiększanie przez każdy kraj

zasobów różnego rodzaju kruszców i (lub)
pieniądza,;

• uzasadnione jest także prowadzenie polityki

ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów
(np. ograniczanie importu za pomocą ceł czy
kontyngentów ilościowych przywozu, promowanie
eksportu przez udzielanie subsydiów).

Doktryna

merkantylistyczna

Elementy merkantylizmu, które zachowały

swoją aktualność współcześnie:

• Nadwyżka handlowa pozwala pełniej

wykorzystać moce produkcyjne w sytuacji

niewystarczającego popytu na rynku

krajowym;

• Nadwyżka handlowa zainwestowana za

granicą staje się dodatkowym źródłem

przyszłych dochodów z kapitału;

• Popieranie eksportu i w rezultacie wzrost

jego udziału w gospodarce sprzyja

dostosowaniu krajowych producentów do

potrzeb rynku międzynarodowego;

Doktryna

merkantylistyczna

Elementy merkantylizmu, które

zachowały swoją aktualność

współcześnie (c.d.):

• Nadwyżki w bilansie handlowym

umożliwiają gromadzenie rezerw

walutowych, co umacnia

bezpieczeństwo ekonomiczne kraju;

- Wyposażenie kraju w zasoby materialne

nie jest sprawą najważniejsza, bardziej

istotne jest wytwarzanie produktów, za

które można kupić niezbędne surowce.

Teoria kosztów absolutnych

Merkantylistyczne ujęcie korzyści z

wymiany międzynarodowej było

przedmiotem krytyki już w drugiej

połowie XVII w. głównie przez

D. Northa i D. Hume.

A. Smith podważył tezy o korzyściach

z wymiany w zależności od

kształtowania się bilansu handlowego

i bilansu szerzej rozumianej wymiany

gospodarczej z zagranicą.

Teoria kosztów absolutnych

W opublikowanym w 1776 r. traktacie

Badania nad naturą i przyczynami

bogactwa narodów, A. Smith stwierdził, że

jeśli dwa kraje podejmują bez przymusu

wzajemny handel, to oba osiągają korzyści,

gdyby bowiem jeden z krajów nie osiągnął

korzyści lub wręcz ponosił straty, zapewne

nie angażowałby się w rozwój wymiany

międzynarodowej.

Podejście to pozwoliło A. Smithowi na

sformułowanie teorii kosztów absolutnych,

będącą pierwszą stosunkowo dobrze

rozwiniętą teorią handlu zagranicznego.

Teoria kosztów absolutnych

Zgodnie z teorią kosztów absolutnych

podstawą rozwoju specjalizacji i
zarazem źródłem osiągania korzyści z
handlu międzynarodowego jest
występowanie między różnymi
krajami bezwzględnych różnic
kosztów wytwarzania, mierzonych
nakładami pracy.

Teoria kosztów

absolutnych

Główne założenia:
• Specjalizacja w oparciu o różnice w

kosztach wytwarzania,

• Koszty ujęte w sposób absolutny,
• Koszty są determinowane nakładami

pracy,

• Różnice w kosztach mogą wynikać z

przyczyn naturalnych lub wtórnych
(wiedza, technologia).

Teoria kosztów absolutnych

Według A. Smitha jeśli w określonych warunkach

kraj A jest bardziej efektywny (dysponuje
absolutną przewagą) w produkcji towaru x, a
zarazem jest mniej efektywny w niż kraj B (nie
dysponuje nad tym krajem absolutną przewagą)
w produkcji towaru y, to oba kraje mogą osiągnąć
korzyści z rozwoju międzynarodowego podziału
pracy pod warunkiem, że kraj A eksportuje do
kraju B całość lub część produkcji towaru x, w
przypadku którego dysponuje absolutną
przewagą, w zamian za import z kraju B całości
lub części towaru y, w przypadku którego
absolutną przewagą dysponuje jego partner
handlowy.

Teoria kosztów absolutnych

Przykład 1

Produ

kt

Kraj A

Kraj B

Razem

wielkoś

ć

produk

cji

Wielkoś

ć

produk

cji

Ogóln

y

nakła

d

Koszt

jednostko

wy

Wielkoś

ć

produk

cji

Ogóln

y

nakła

d

Koszt

jednostko

wy

x

60

60

1

60

180

3

120

y

60

120

2

60

540

9

120

Ogółe

m

-

180

-

-

720

-

-

Teoria kosztów absolutnych

Ocena teorii kosztów absolutnych:
• pierwsza koncepcja teoretyczna

podważająca merkantylistyczne
wnioski na temat rozwoju
handlu międzynarodowego;

• korzyści z rozwoju handlu

międzynarodowego nie zależą od
stanu bilansu płatniczego;

Teoria kosztów absolutnych

• rozwój międzynarodowego

podziału pracy zapewnia
osiąganie korzyści wszystkim
uczestniczącym krajom;

• przyjęcie założenia wolnego

handlu (A. Smith dopuszczał
stosowanie interwencjonizmu
państwowego, np. w odniesieniu
do dziedzin o strategicznym
znaczeniu);

Teoria kosztów absolutnych

• teoria kosztów absolutnych wyjaśnia

handel międzynarodowy surowcami i
produktami rolnymi, wymianę surowców
na dobra inwestycyjne, wymianę surowców
na przemysłowe produkty konsumpcyjne;

• teoria kosztów absolutnych ma także

walory informacyjno-operacyne (politykom
gospodarczym);

• A. Smith nie dał w swej teorii żadnych

wskazówek krajom, które produkują
wszystkie wyroby (lub większość)
absolutnie drożej niż ich partnerzy.

Teoria kosztów względnych

Udoskonalenie tzw. klasyczne teorii handlu

międzynarodowego przez sformułowanie teorii

kosztów względnych (nazywanej także teorią

kosztów komparatywnych lub porównawczych)

nastąpiło na początku XIX w.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że

pierwszy dokonał tego D. Ricardo w

opublikowanej w 1817 r. pracy Zasady

ekonomii politycznej i opodatkowania. Są

jednak dowody na to, iż pionierem w tym

względzie był inny angielski ekonomista, R.

Torens. W wydanej w 1808 r. pracy pt. Traktat

na temat handlu zagranicznego zbożem zawarł

on najważniejsze elementy omawianej teorii.

Teoria kosztów

względnych

Główne założenia:
• Specjalizacja w oparciu o różnice w

kosztach wytwarzania,

• Koszty ujęte w sposób względny (w

porównaniu z …),

• Koszty są determinowane nakładami

pracy,

• Różnice w kosztach mogą wynikać z

przyczyn naturalnych lub wtórnych
(wiedza, technologia).

Teoria kosztów względnych

Zgodnie z zasadą kosztów względnych w

warunkach dysponowania przez kraj A
absolutną przewaga nad krajem B w obydwu
towarów, kraj ten powinien specjalizować się w
produkcji i eksporcie tego towaru, w przypadku
którego jego przewaga nad krajem B, mierzona
nakładami pracy, jest stosunkowo największa
lub brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy.
Jednocześnie kraj B powinien specjalizować się
w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku
którego niekorzystna pozycja tego kraju ujawnia
się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Teoria kosztów względnych

Zasadę kosztów względnych można

także ująć alternatywnie, tj. zawsze

korzystna jest specjalizacja w tej

dziedzinie produkcji, w której kraj A ma

stosunkową przewagę w wydajności pracy

nad krajem B, natomiast niekorzystna

jest specjalizacja w tej dziedzinie, w

której dany nie ma stosunkowej przewagi

nad partnerem handlowym. Traktując

kraj B jako pozostałe kraje świata

(otoczenie gospodarcze kraju A), to

klasycznie ujmowaną zasadę kosztów

względnych można uogólnić.

Teoria kosztów względnych

Przykład 2

Produ

kt

Kraj A

Kraj B

Razem

wielkoś

ć

produk

cji

Wielkoś

ć

produk

cji

Ogóln

y

nakła

d

Koszt

jednostko

wy

Wielkoś

ć

produk

cji

Ogóln

y

nakła

d

Koszt

jednostko

wy

x

-

-

-

150

450

3

150

y

90

180

2

30

270

9

120

Ogółe

m

-

180

-

-

720

-

-

Teoria kosztów względnych

Ocena teorii kosztów względnych
• R. Torrens i D. Ricardo nie

analizowali czynników, od
których zależy podział korzyści ze
specjalizacji i handlu
międzynarodowego;

Teoria kosztów względnych

• przyjęcie wielu założeń

upraszczających, z których
większość nie została wyraźnie
przez autorów sformułowana. W
celu udowodnienia swojej tezy,
autorzy teorii kosztów
względnych posługują się
założeniami, które można
podzielić na trzy grupy:

Teoria kosztów względnych

1. Uproszczony model świata złożony

z dwóch krajów wymieniających
dwa towary (tzw. model 2 X 2),
produkowane i wymieniane towary
są towarami konsumpcyjnymi
(wino i sukno) ponadto nie
uwzględnia się kosztów transportu,

Teoria kosztów względnych

2. Techniczne warunki produkcji i warunki

wyboru konsumenta:

- najważniejszym czynnikiem wytwórczym

jest praca ludzka, której nakłady
stanowią podstawę kształtowania się
kosztów produkcji i wartości wymiennych
towarów,

- istnienie doskonałej podzielności i

przenośności pracy w danym kraju z
jednej gałęzi produkcji do innych, przy
jednoczesnym braku tej przenośności w
skali międzynarodowej,

Teoria kosztów względnych

- koszty produkcji są stałe, brak

możliwości osiągnięcia korzyści skali w

sferze produkcji i zbytu,

- warunki produkcji są stałe, a zatem nie

uwzględnia się m. in. możliwości

przestawiania produkcji z

proeksportowej na zastępującą towary

importowane i na odwrót, a także

kosztów związanych ze zmianą profilu

produkcji,

- struktury konsumpcji

współpracujących ze sobą krajów są

identyczne i nie zmieniają się,

Teoria kosztów względnych

- występuje zgodność między

racjonalnymi dążeniami i interesami
poszczególnych jednostek
(producentów i konsumentów) oraz
społeczeństwa jako całości,

3. Założenia dotyczące systemu

funkcjonowania gospodarki i rynku
międzynarodowego. Przyjęcie
założenia warunków doskonałej
konkurencji na rynkach
międzynarodowych.

Stosunek wymienny

Zdaniem J. St. Milla, granice
opłacalności wymiany dwóch
towarów między dwoma krajami są
wyznaczone przez relacje kosztów
względnych na rynkach
międzynarodowych.
W celu określenia stosunku
wymiennego między tymi krajami
jest niezbędne uwzględnienie
strony popytowej, a ściślej
kształtowania się wielkości
wzajemnego popytu
współpracujących krajów.

Stosunek wymienny między dwoma
krajami kształtuje się w granicach
określonych przez koszty
komparatywne w zależności od
stosunku wzajemnego popytu.
Zbliża się on do stosunku
wymiennego kraju, którego popyt
na towary importowane jest
relatywnie wysoki.
W konsekwencji kraj o relatywnie
kraj o relatywnie wysokim popycie
odnosi z wymiany mniejsze
korzyści niż jego partner o
stosunkowo mniejszym popycie na
towary importowane.

Według J. St. Milla, jeśli popyt
kraju A na importowany towar x
wzrośnie silniej niż popyt kraju
B na importowany towar y, to
relacja wymienna będzie
kształtowała się korzystniej dla
kraju B, i na odwrót.

Sformułowanie klasycznej teorii kosztów
względnych zapoczątkowało rozwój
dwóch zasadniczych kierunków w myśli
ekonomicznej dotyczącej handlu
międzynarodowego.
Pierwszy, określany mianem
marksistowskiego, wskazuje, że relacje
wymienne w handlu międzynarodowym są
określane przez relacje nakładów pracy, a
o kształtowaniu się wartości
międzynarodowej decydują warunki
produkcji.
Drugi, zapoczątkowany przez J. St. Milla
polegał on na stopniowym odchodzeniu
od teorii wartości opartej na pracy i
uwzględnianiu – w określaniu wartości
międzynarodowej - w coraz większym
stopniu czynników rynkowych.

Teoria kosztów realnych

Podstawowe twierdzenie teorii

kosztów realnych głosi, że
możliwości korzystnej
specjalizacji międzynarodowej
istnieją wtedy, gdy między
współpracującymi ze sobą krajami
występują względne różnice
“ujmowanych” i wyrażonych w
pieniądzu kosztów zastosowania
pracy i innych czynników
wytwórczych.

Teoria kosztów

alternatywnych

• Według G. Haberlera każdy kraj dysponuje

określonym zasobem czynników wytwórczych,

które mogą być alternatywnie zastosowane w

gałęzi P produkującej towar p (np. pszenicę) lub

w gałęzi S wytwarzającej towar s (np. sukno).

Każdy kraj jest w stanie wytworzyć pewną ilość

towaru p, koncentrując się wyłącznie na jego

produkcji, bądź pewną ilość towaru s, bądź też

pewną kombinację tych towarów przy

skierowaniu czynników wytwórczych częściowo

do gałęzi P i częściowo do gałęzi S.

• Istnienie możliwości wyboru między produkcją

towaru p oraz towaru s, powoduje powstawanie

kosztów, nazwanych przez G. Haberlera

kosztami alternatywnymi.

Teoria kosztów

alternatywnych

Według G. Haberlera koszt

alternatywny oznacza konieczność
rezygnacji z produkcji określonej
ilości towaru p po to, aby wytworzyć
określoną ilość towaru s, lub na
odwrót. Rezygnacja ta i przesuwanie
zasobów mogą mieć miejsce, gdy
jest rozwijana korzystna
specjalizacja międzynarodowa.

Teoria kosztów

alternatywnych

Zgodnie z teorią kosztów

alternatywnych G. Haberlera,
potrzeba specjalizacji i handlu
międzynarodowego istnieje w
sytuacji zróżnicowania kosztów
alternatywnych w różnych krajach.

Każdy kraj powinien przy tym

specjalizować się w tych
dziedzinach lub produktach, w
przypadku których ma relatywnie
niższe koszty alternatywne.

Teoria obfitości zasobów

Teoria obfitości zasobów, zwana

także teorią proporcji w zasobach,
jest owocem kontynuacji kierunku
ewolucji teorii kosztów względnych,
zmierzającego do powiązania strony
popytowej ze stroną podażową w
handlu międzynarodowym, przy
utrzymaniu założeń równowagi
ogólnej.

Teoria kosztów

alternatywnych

W zasadniczych zarysach teoria obfitości

zasobów sformułowana została przez E.
Heckschera, B. Olihna, którzy wykorzystali
dorobek kilku innych przedstawicieli tzw.
szkoły szwedzkiej, a zwłaszcza K. Wiksella i C.
Cassela.

W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX

w. teorię tę rozwinęło kilku innych
ekonomistów, w tym szczególnie P. A.
Samuelson. Z tego też względu używa się
nazwy “teoria Heckschera - Ohlina -
Samuelsona”.

Teoria obfitości zasobów

Założenia teorii obfitości zasobów:
• założenia początkowe,
• założenia dotyczące technicznych

warunków produkcji i warunków
wyboru konsumenta,

• założenia dotyczące systemu

funkcjonowania gospodarki
narodowej i rynku
międzynarodowego.

Teoria obfitości zasobów

Założeniami początkowymi są:
• istnieją dwa rynki, dwa towary i

dwa czynniki wytwórcze (kapitał i
praca);

• nie ma kosztów transportu;
• analizowane kraje są różnie

wyposażone w czynniki
wytwórcze.

Teoria obfitości zasobów

Założenia dotyczące technicznych warunków

produkcji i warunków wyboru konsumenta:

• czynniki wytwórcze są jednorodne

(homogeniczne), doskonale podzielne i
porównywalne w skali międzynarodowej;

• relatywne wyposażenie w czynniki wytwórcze

się nie zmienia, tzn. funkcje produkcji dla
wszystkich towarów są stałe i ściśle
określone;

• poziom kosztów i cen oraz ich relacje

kształtują się wyłącznie pod wpływem
relatywnego wyposażenia w czynniki
wytwórcze;

Teoria obfitości zasobów

• niezmienne funkcje produkcji w różnych

krajach zachowują jednakowy kierunek
relacji czynników wytwórczych;

• funkcje produkcji dla wszystkich towarów są

jednorodne stopnia pierwszego, co oznacza
brak rosnących lub malejących przychodów;

• w analizowanych krajach preferencje

konsumentów są takie same i nie zmieniają
się w czasie; konsument dysponuje skalą
preferencji, maksymalizuje swoją funkcję
użyteczności i ma pełną swobodę wśród
różnych wariantów.

Teoria obfitości zasobów

Założenia odnoszące się do systemu

funkcjonowania gospodarki narodowej

i rynku międzynarodowego:

• działanie rynków narodowych

współpracujących ze sobą krajów wg

schematu wolnej konkurencji, przy

pełnym wykorzystaniu czynników

wytwórczych;

• istnienie doskonałej konkurencji w

skali międzynarodowej, tj. brak

jakichkolwiek przeszkód dla

międzynarodowych przepływów

towarów.

Teoria obfitości zasobów

Zgodnie z twierdzeniem o obfitości

zasobów każdy kraj powinien

eksportować towary, których

wewnętrzna produkcja wymaga bardziej

intensywnego zastosowania relatywnie

obfitszego i przez to tańszego czynnika

wytwórczego, a jednocześnie

importować towary wymagające bardziej

intensywnego zastosowania relatywnie

mniej obfitego i w związku z tym

droższego czynnika wytwórczego.

Teoria obfitości zasobów

• Kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał

powinien eksportować towary

kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie

bardziej obfity w pracę – towary

pracochłonne.

• Uzasadnienie tej tezy: bezpośrednią

konsekwencją zróżnicowania krajów-

partnerów pod względem obfitości zasobów

kapitału i pracy są różnice kosztów

zastosowania tych czynników, a więc różnice

produkcji i cen towarów pracochłonnych oraz

towarów kapitałochłonnych. Istnieją wtedy

przesłanki rozwoju handlu

międzynarodowego. Chodzi więc o

występowanie między krajami relatywnych

różnic cen czynników wytwórczych i towarów.

Teoria obfitości zasobów

Twierdzenie dotyczące wyrównywania się

cen czynników wytwórczych

Handel przenosi za pośrednictwem

towarów zasoby relatywnie obfite w danym
kraju (regionie) do kraju (regionu), w
którym ich ilość jest ograniczona. Zgodnie
z zasadą wyrównywania się cen czynników
wytwórczych, handel międzynarodowy
prowadzi do względnego i absolutnego
wyrównywania się między krajami
przychodów z tytułu zastosowania
jednorodnych czynników.

Teoria obfitości zasobów

Twierdzenie Stoplera-Samuelsona
Według twierdzenia Stoplera-

Samuelsona istnieje ścisły związek

między zmianami cen towarów a

zmianami cen czynników wytwórczych,

tzn. mamy do czynienia z

jednoznacznie określonymi

konsekwencjami zmian cen towarów

dla kształtowania się cen czynników

wytwórczych, stąd także dochodów ich

właścicieli.

Teoria obfitości zasobów

Twierdzenie Rybczyńskiego
Zgodnie z tym twierdzeniem wzrost

zasobów jednego czynnika wytwórczego
powoduje w warunkach stałych cen
relatywnych absolutny przyrost produkcji
towaru wymagającego bardziej
intensywnego nakładu tego właśnie
czynnika, a zarazem absolutny spadek
produkcji towaru wymagającego bardziej
intensywnego nakładu czynnika, którego
zasoby nie ulegają zmianie.

Teoria obfitości zasobów

Ocena teorii obfitości zasobów
• stanowi podstawową koncepcję

wyjaśniającą kształtowanie się

rozmiarów i struktury handlu

międzynarodowego;

• twierdzenie o obfitości zasobów oraz

twierdzenie dotyczące wyrównywania

się cen czynników wytwórczych

precyzyjnie wskazują na warunki,

których spełnienie gwarantowałoby

optymalizację międzynarodowego

podziału pracy;

Teoria obfitości zasobów

• teoria obfitości zasobów jest

traktowana w literaturze przedmiotu
jako “nowoczesna wersja teorii
kosztów komparatywnych”;

• mankamentem jest rygorystyczny

charakter założeń twierdzenia
wyrównywania się cen czynników
wytwórczych (sześć głównych
przejawów nieadekwatności założeń
tego twierdzenia do współczesnej
rzeczywistości J. Meade’a);

Teoria obfitości zasobów

• doceniając jednak walory teorii

obfitości zasobów, podejmowano
liczne próby analiz empirycznych,
np. K. Arrow, H. Chenery, R.
Solow i inni.

Teoria obfitości zasobów

Paradoks Leontiefa: udział Stanów

Zjednoczonych w
międzynarodowym podziale pracy
opiera się raczej na eksportowej
specjalizacji w dziedzinach, w
których procesy wytwórcze
wymagają relatywnie większych
nakładów pracy, oraz w imporcie
towarów, których produkcja
wymaga relatywnie więcej kapitału.

Współczesna teoria wymiany

międzynarodowej

• Dodatkowe czynniki wytwórcze.
• Znaczenie postępu technicznego jako

determinanty wymiany.

• Przyczyną podjęcia wymiany mogą być

efekty skali.

• Wykluczona jest konkurencja

doskonała.

• Rozwój handlu wewnątrzgałeziowego.

Teorie neoczynnikowe

Teoria trójczynnikowa (J. Vanek)
W oparciu o teorię kosztów

względnych w teorii tej
dodatkowo uwzględniono oprócz
pracy i kapitału także zasoby
naturalne jako niezależny
czynnik wytwórczy.

Teorie neoczynnikowe

Teoria wewnętrznej złożoności czynników pracy i

kapitału

Autorzy tej teorii (D. Keesing, P. B. Kenen, H.

B. Lary, G. C. Hufbauer) wskazali na

niejednorodność czynników pracy i kapitału.

Zaproponowali m. in. dezagregację tych

czynników. Wyodrębnili zatem pracę prostą i

złożoną oraz kapitał rzeczowy i kapitał ludzki.

Uzasadniając potrzebę wyodrębnienia kapitału

ludzkiego, stanowiącego w istocie pracę

złożoną, stwierdzają, że dysponowanie

nagromadzonym w społeczeństwie zasobem

wiedzy i umiejętności wymagało dokonania w

okresach poprzednich “inwestycji w

człowieka”.

Teorie neoczynnikowe

Teoria wieloczynnikowa
Teoria wieloczynnikowa stanowi

syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z

poglądami zwolenników tej teorii (G.

C. Haufbauer, R. E. Baldwin, E. A.

Leamer) podstawową przesłanką

rozwoju specjalizacji i handlu

międzynarodowego są relatywne

różnice między poszczególnymi

krajami w zakresie wyposażenia w

zasoby naturalne, kapitał rzeczowy,

pracę prostą i kapitał ludzki.

Teorie neotechnologiczne

Teoria luki technologicznej
Według teorii luki technologicznej (M.

Posner) o kierunkach i strukturze
handlu międzynarodowego decydują
opóźnienia poszczególnych krajów w
tworzeniu i (lub) opanowywaniu
technik produkcji nowoczesnych
wyrobów oraz w wykorzystywaniu
osiągnięć postępu technicznego.

Teorie neotechnologiczne

•

Kraje, w których przedsiębiorstwa, branże i

gałęzie gospodarki odznaczają się dużą

innowacyjnością i które tym samym mogą

sprostać wymaganiom nieustannego

wyścigu technicznego w świecie, mają

łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków

zbytu (w rezultacie stałej lub czasowej

przewagi technologicznej).

•

Z kolei kraje o mniejszej zdolności

innowacyjnej muszą konkurować w

eksporcie innych wyrobów i usług oraz

dążyć do zdobycia zagranicznych rynków

zbytu innymi sposobami (głównie przez

konkurencję cenową).

Teorie neotechnologiczne

Kraje innowacyjne mają łatwiejszy dostęp do

rynków zagranicznych z uwagi na zajmowaną

quasi monopolistyczną pozycję. Osiągana

dzięki temu “renta” technologiczna pozwala

im szybko zwiększać eksport. W miarę

upływu czasu partnerzy zagraniczni uczą się

nowej technologii i przejmują produkcję

wytwarzanych na jej podstawie towarów.

Osiągają już jednak mniejsze korzyści niż

kraj innowator, ponieważ naśladowców jest

zwykle wielu, a z czasem upowszechniania

się nowej technologii konkurencja między

producentami nabiera charakteru cenowego,

tym bardziej, że popyt w fazie imitacji rośnie

już wolniej niż w okresie wprowadzania

innowacji. Towar bowiem przestaje być

nowością.

Teorie neotechnologiczne

Teoria cyklu życia produktu
Podstawy tej teorii sformułował J. A.

Schumpeter, ale w sposób całościowy

przedstawił ja R. Vernon. Według teorii

cyklu życia produktu każdy produkt (gałąź)

przechodzi przez różne etapy rozwoju, przy

czym fazy “życia” różnych produktów nie

muszą się na siebie nakładać. Oznacza to, w

każdej gospodarce występują gałęzie nowe

(wiodące technologicznie), gałęzie

wzrostowe, przechodzące przez okres

ekspansji oraz gałęzie dojrzałe (schyłkowe),

należące do poprzedniej fali innowacyjnej.

Teorie neotechnologiczne

Przebieg handlu międzynarodowego

związanego z cyklem życia produktu jest

następujący:

• we wczesnych fazach życia produktu (w fazie

innowacyjnej i dojrzewania), zarówno

produkcja, jak i konsumpcja na rynku

wewnętrznym silnie wzrastają. Wysoka

dynamika wzrostu produkcji pozwala na

uruchomienie eksportu.

• w fazie standaryzacji produkcja zaczyna

spadać. Popyt kraju innowatora w tej fazie w

coraz mniejszym stopniu jest zaspakajany

przez produkcję krajową, a w coraz większym

stopniu przez import z kraju imitatora.

Wielkość importu zależy od rozmiarów

popytu, który staje się coraz bardziej wrażliwy

na ceny.

Handel wywołany cyklem życia produktu

Import

Eksport

a)

Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Import

Kraj
innowator

Konsumpcja

Produkcja

Czas (t)

b)

Kraj imitator

Czas (t)

Konsumpcja

Produkcja

I

mport

Eksport

Produkt
nowy

Produkt
dojrzewając
y

Produkt
standardow
y

Teorie neotechnologiczne

Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu

• Korzyści skali produkcji i zbytu występują

wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną

szybciej niż nakłady czynników wytwórczych.

• Ze statycznymi korzyściami mamy do

czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji

zwiększają się serie produkcyjne i serie

sprzedaży, co prowadzi do obniżenia

jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki

zmniejszeniu częstotliwości przestawiania

aparatu produkcyjnego, wzrostowi

wydajności pracy, rozłożeniu kosztów stałych

na większą liczbę jednostek, a także dzięki

dokonywaniu usprawnień w stosowanych

technikach produkcji.

Teorie neotechnologiczne

• Dynamiczne korzyści skali produkcji i

zbytu mają miejsce, gdy występują
bardziej radykalne zmiany techniki
produkcji, np. poprawa technologii
wytwarzania, zwiększenie zdolności
produkcyjnych urządzeń wytwórczych,
wzrost ich sprawności itp.

Teorie popytowo-podażowe

Teoria podobieństwa preferencji
Według S. B. Lindera kraj eksportuje

towary, na który istnieje “reprezentatywny

popyt”. Produkcja eksportowa jest przy

tym naturalnym rozszerzeniem produkcji

na rynek wewnętrzny. Eksport pojawia się

wtedy, gdy preferencje rynku krajowego i

zagranicznego są zbliżone. Podstawową

tezą tej teorii jest: intensywność handlu

międzynarodowego towarami

przemysłowymi jest tym większa, im

bardziej zbliżone są struktury popytu

krajów – partnerów.

Teorie popytowo-podażowe

Teoria zróżnicowania produktów
Według P. S. Armingtona rozmiary i

struktura międzynarodowych
obrotów handlowych są pochodną
dywersyfikacji produktów
przemysłowych. Sprawia to, że
produkty postrzegane są jako różne
ze względu na kraj pochodzenia,
walory estetyczne, użytkowe,
jakościowe, zdrowotne itd.

Współczesna gospodarka światowa

a teoria wymiany międzynarodowej

• Gospodarki wielu krajów upodabniają się

do siebie – efekt procesów integracji

ekonomicznej, umiędzynarodowienia

procesów gospodarczych, ekspansji

korporacji transnarodowych, inwestycji

zagranicznych.

• Wzrost w wielu krajach PKB per capita –

maleje znaczenie konsumpcji dóbr

podstawowych – zazwyczaj rolniczych.

• Upowszechnia się model konsumpcji

pochodzący z krajów dobrze rozwiniętych.

• Znaczenia nabierają czynniki produkcji

inne niż te z modeli klasycznych.

Współczesna gospodarka światowa

a teoria wymiany międzynarodowej

• Znaczna część handlu światowego

dokonuje się pomiędzy krajami

wysoko rozwiniętymi, nie różniącymi

się znacznie od siebie pod względem

czynników produkcji czy technologii.

• Duża część obrotów dotyczy raczej

dóbr substytucyjnych niż

komplementarnych.

• Wymiana na zasadzie surowce za

artykuły przetworzone zmienia się.

Wnioski

• Zaczyna dominować handel

podobnymi, choć nie jednakowymi
artykułami konsumpcyjnymi – handel
wewnątrzgałęziowy.

• Klasyczna teoria handlu nie znajduje

zastosowania (sic!)

Handel wewnątrzgałęziowy

• Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są

też dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie

międzynarodowej systematycznie wzrasta.

• Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w

konsumpcji, różnią się cechami

charakterystycznymi, jakością, ceną.

• Dobra zróżnicowane pojawiają się jako skutek

nowych możliwości produkcyjnych i nowych

preferencji konsumentów.

• Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej

branży, będące przedmiotem handlu

międzynarodowego.

• Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na

różnorodność.

• Warunki te są spełnione w krajach

uprzemysłowionych.