Dudek

UKŁAD WEWNĘTRZNEGO

UKŁAD WEWNĘTRZNEGO

WYDZIELANIA

WYDZIELANIA

1. Mechanizm działania

hormonów

2. Podwzgórze
3. Przysadka

Dudek

DEFINICJA

Hormon

(hormonaly przekaźnik chemiczny)

:

- jest to fizjologicznie czynny związek chemiczny

wytwarzany w specjalnych komórkach gruczołów

- wydzielany jest przez nie do otaczającego

środowiska

- skąd transportowany jest do komórek docelowych z

którymi reaguje za pośrednictwem specjalnych
receptorów

- wywołując reakcje fizjologiczną, morfologiczną i

biologiczną

- nie podlega zużyciu ani jako źródło energii, ani jako

produkt metaboliczny

Dudek

= neurosekrecja

przedni płat
przysadki

tylny płat
przysadki

nerka

tarczyca

przytar-
czyce

jajnik jądra

kora
nad-
nerczy

rdzeń
nad-
nerczy

trzustka

KIEROWANIE FUNKCJAMI WEGETATYWNYMI

PRZEZ UKŁAD EDOKRYNNY

Dudek

Ze względu na miejsce komórki wydzielającej hormon i
lokalizację receptora docelowego hormony możemy
podzielić na:

Hormony parakrynne

(wydzielany hormon przez komórkę

wydzielniczą działa na przylegającą do niej komórkę w której jest
dla niego receptor)

Hormony autokrnne

(wydzielany przez komórkę

wydzielniczą hormon działa na nią gdyż w niej jest dla niego
receptor)

Hormony endokrynne

(wydzielany przez komórkę

wydzielniczą hormon dostaje się do krwi z pośrednictwem której
transportowany jest do odległych komórek w których znajduje
się dla niego receptor)

Hormony neurokrynne

(wydzielany przez komórkę

wydzielniczą hormon – neurotransmiter do przestrzeni
synaptycznej lub na łączach synaptycznych działa na
przylegającą do niej komórkę w której jest dla niego receptor)

Dudek

Ze względu na miejsce i zakres działania hormony
można podzielić na:

Hormony miejscowe

(autakoidy) – działają w

najbliższym sąsiedztwie miejsca uwalniania

Hormony tkankowe

– wytwarzane w komórkach nie

skupionych w podzielnych gruczołach wydzielania
wewnętrznego wpływające a czynność innych narządów
w miejscu swego uwalniania

(parakrynne, neurokrynne)

lub poprzez układ krążenia

(endokrynne)

Hormony ogólnodziałające

(endokrynne)

–

wydzielane są przez swoiste gruczoły dokrewne i
działają na komórki docelowe wyłącznie za
pośrednictwem układu krążenia krwi

Dudek

Ze względu na budowę chemiczną hormony możemy

podzielić na:

Hormony aminokwasowe:

Adrenalina
Dopamina
Tyroksyna (T

3

)

Tróijodotyronina (T

4

)

Melatonina

rozpuszczalne są w wodzie (za wyjątkiem T

3

i T

4

), z trudnością

przenikają przez bariery lipidowe po zastosowaniu doustnym albo
są aktywne (T

3

i T

4

), albo tracą swą aktywność (adrenalina,

noradrenalina)

Hormony polipeptydowe

mają budowę od trójpeptydów do złożonych białek, są
rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej

Hormony steroidowe

wytwarzane są przez korę nadnerczy, gonady i łożysko, zaliczamy
do nich aktywną hormonalną postać vit. D

3,

są rozpuszczalne w

tłuszczach, z łatwością przenikają przez barierę lipidową,
wywierają wpływ na OUN

Dudek

BIOSYNTEZA HORMONÓW

HORMONY
POLIPEPTYDOWE

HORMONY STEROIDOWYCH

1) Synteza w ziarnistej
siateczce śródplazmatycznej
w postaci prohormonu lub
preprohormonu

2) Przemieszczany do aparatu
Golgiego gdzie przekształca się w
postać hormonu ostatecznego

3) Ostatecznie
magazynowany w
ziarnistościach komórki
dokrewnej

1) Pobudzenie komórki
gruczołowej przez hormon
tropowy przysadki

2) Przemiany cholesterolu w
mitochondriach w pregnenolol i hormony
ostateczne

Dudek

MECHANIZMY UWALNIANIA

HORMONÓW

Istnieją różne mechanizmy wewnątrzkomórkowe uwalniania

hormonów, wspólne dla wielu różnych gruczołów są:

– Cykliczny adenozynofosforan (cAMP)
– Jony Ca

2+

– Kurczliwe elementy mikrotubularne

(mikrofilamenty, mikrotubule)

Dudek

MECHANIZM DZIAŁANIA HORMONÓW

O BUDOWIE PEPTYDOWEJ

Receptor w błonie

komórkowej

Hormon

polipeptydowy

Receptor

związany z
hormonem

Cykleaza

adenylowa nie

aktywna

Cykleaza

adenylowa nie

aktywna

Kinazy białkowe

aktywne

cATP

ATP

Kinazy białkowe

nieaktywne

mRNA siateczki

śródplazmatycznej

ziarnistości

DNA jądra

komórkowego

System polipepydów w

rybosomach

Aminokwasy

w

cytoplazmie

Dudek

MECHANIZM DZIAŁANIA HORMONÓW

O BUDOWIE STEROIDOWEJ

Receptor

cytoplazmatyczny

wolny

Hormon steroidowy

Receptor

cytoplazmatyczny z

hormonem

Obszar chromosomu

aktywny a jądrze

komórkowym

Obszar chromosomu

nieaktywny w jądrze

komórkowym

m RNA siateczki

śródplazmatycznej

ziarnistej

DNA jądra

komórkowego

Synteza polipeptydów w

rybosomach

Aminokwasy w

cytoplazmie

Dudek

RODZAJE KONTROLI WYDZIELANIA

DOKREWNEGO

• Nerwowa
• Hormonalna
• Metaboliczna

Dudek

NERWOWA KONTROLA WYDZIELANIA

DOKREWNEGO

komórka gruczołowa
wydzielania
wewnętrznego

Neuron

przedzwojowy

Neuron

pozazwojowy

komórka rdzenia
nadnerczy

ACh

ACh

Podwzgórzow
e czynniki
uwalniające

AVP

Płat tylny

Płat przedni

Hormon tropowy

Neurony poza zwojowe bezpośrednio

działają na komórki dokrewne

Neurony

neurosekrecyjne

uwalniają

wazopresynę

argininową w tylnym

płacie przysadki

Czynniki uwalniane przez

neurony podwzgórza

przedostają się do

przedniego płata przysadki i

stymulują uwalnianie

hormonów tropowych

Dudek

METABOLICZNA KONTROLA

WYDZIELANIA DOKREWNEGO

Insulina

Glukoza
(+)

Glukagon

(-
)

Insulina

Glukagon

W

y

d

zi

e

la

n

ie

h

o

rm

o

n

u

Stężenie glukozy we krwi

Komórki B

Komórki A

W

ą

tr

o

b

a

Dudek

HORMONALNA KONTROLA WYDZIELANIA

DOKREWNEGO

Przysadkowy

hormon

tropowy

Hormon gruczołu

docelowego

(wolny)

Płat

przedni

Gruczoł

docelow

y

Podwzgórz

e

+

-

+

-

-

Hormony

podwzgórzo

we

Neuron bioaminergiczny

Neuron peptydergiczny

Dudek

CECHY WSPÓLNE HORMONÓW

• Okres utajonego pobudzenia (letencji)
• Zapewniają homeostazę
• Kontrolują reakcje lub procesy o kluczowym

znaczeniu dla metabolizmu komórkowego

• Działanie hormonów występuje przy przy ich

stosunkowo niskim stężeniu (10

-7

-10

–12

mol/l)

• Pojedynczy hormon może wywierać wpływ na

wiele tkanek i odwrotnie

• Prawidłowo istnieje równowaga hormonalna

(wytwarzanie hormonu związane jest z jego
metabolizmem)

Dudek

cAMP – JAKO ,,secend messanger”

Dudek

EFEKT DZIAŁANIA HORMONÓW NA

KOMÓRKI DOCELOWE

• Zmiany aktywności enzymów
• Zmiany syntezy enzymów
• Zmiany działania receptorów błony

komórkowej

• Zmiany działania receptorów

cytoplazmatycznych lub jądrowych

Dudek

PODWZGÓRZOWE HORMONY

POBUDZAJĄCE

(uwalniające)

I HAMUJĄCE

• TRH

hormon uwalniający tyreotropinę

• GnRH

hormon uwalniający gonadotropinę

• GH-RH

hormon uwalniający hormon wzrostu

• CRH

hormon uwalniający hormon adenokortykotropowy

• PRH

hormon uwalniający prolaktynę

(prolaktolibryna)

• MSH-RH

hormon uwalniający hormon melanotropowy

• SRIF

hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu

• PIH

hormon hamujący uwalnianie prolaktyny

• MRIH

hormon hamujący uwalnianie hormonu

melanotropowego

Dudek

Układ przysadkowo – podwzgórzowy
(schematycznie)

przedni płat
przysadki
Adrenohypophysis

tylny płat przysadki
Neurohypophysis

A. hypophyseos
inferior

żyły zwrotne

A. hypophyseos
superior

SCHEMAT UKŁADU PODWZGÓRZOWO-

PRZYSADKOWEGO

Dudek

Jądro
przykomoroweWłókna nerwowe

eferentne

Wazopresyna
Oksytocyna

Ciało
suteczkowate

Lejek

Hormony podwzgórzowe
uwalniające

Tętnica

Część nerwowa
przysadki

Wazopresywne
Oksytocyna

Hormon wzrostu
Prolaktyna
ACTH
Hormon tyreotropowy
Hormon folikulotropowy
+ hormon luteinizujący

Jądro
nadwzrokowe

Skrzyżowanie
nerwów
wzrokowych

Tętnica przysadkowa
górna

Część gruczołowa
przysadki

SCHEMAT UKŁADU PODWZGÓRZOWO-

PRZYSADKOWEGO

Dudek

PRZYSADKA

Przedni płat

przysadki o

budowie

gruczołowej

(adenihypophysis)

Tylny płat

przysadki

będący częścią

mózgowia

(neurohypophisis)

Na postawia badania imunocytochemicznego

tkanki przysadki wyróżniono pięć typów
komórek:

1. somatotropowe
2. kortykotropowe
3.Tyreotropowe
4.Gonado tropowe
5.Laktotropowe

Na podstawie zwykłego barwienia tkanki

przysadki wyróżniono

:

1. Komórki barwnikooporne (chromofobowe)
2. Komórki barwnikochłonne (chromofilne)



Komórki kwasochłonne (alfa)



Komorki zasadochłonne (beta)

Dudek

GŁÓWNE CZYNNIKI POBDZAJĄCE

WYDZIELANIE WAZOPRESYNY

• Wzrost ciśnienia osmotycznego osocza

krwi i płynu mózgowo rdzeniowego o 1-

2% ponad wartość prawidłową

• Zmniejszenie objętości krwi i ciśnienia

tętniczego o 5-10%

• Działanie angiotensyny II
• Pobudzenie OUN w stanach ,,stresowych”

w wyniku urazu fizycznego lub bodźców

emocjonalnych

• Działanie prostaglandyn
• Działanie nikotyny

Dudek

GŁÓWNE CZYNNIKI HAMUJĄCE WYDZIELANIE

WAZOPRESYNY

• Wzrost objętości krwi krążącej
• Wzrost ciśnienia tętniczego
• Alkohol

Dudek

Wzmożona zwrotna
resorpcja wody

Wazopresyna

JN

Angiotensyna II

Stany
„stresowe”

Zwiększenie
objętości krwi
i spadek
ciśnienia
tętniczego

Zmiejszenie
objętości krwi
i spadek
ciśnienia
tętniczego

Nikotyna Alkohol

Prawidłowy punkt nastawczy

Osmo –
recetory

O

s

m

o

la

rn

o

ś

ć

O

s

o

c

ze

CZYNNIKIPOBUDZAJĄCE WYDZIELANIE

WAZOPRESYNY I JEJ DZIAŁANIE NA WZROTNĄ

RESRBCJĘ WODY

Dudek

GŁÓWNE FUNKCJE OKSYTOCYNY

• Ułatwia wypływ mleka z przewodów

mlecznych

• Powoduje gwałtowny skurcz mięśni

macicy w trakcie akcji porodowej

• Bierze udział w akcie płciowym i

zapłodnieniu

Dudek

WYDZIELANIE OKSYTOCYNY

Bodźce
wzrokowe,
Słuchowe i inne

Jądro
przykomorkowe

Tylny płat przysadki

Uwalnianie oksytocyny

Ogólne krążenie

Komórka
mioepitelialna

Stres

Neuron
podwzgórzowy

Neuron Rdzeniowy

Czuciowa komórka
zwojowa

Bodziec ssania

Brodawka sutka

Dudek

HORMONY PRZEDNIEGO PŁATA

PRZYSADKI

• GH

hormon wzrostu

• PRL

prolaktyna

• LH

hormon luteinizujący

• FSH

hormon folikulotropowy

• TSH

hormon tyreotropowy

• ACTH

hormon adrenokortykotrpowy

• POMC

proopiomelanokortyna

z której

powstaje

– ACTH

hormon adrenokortykotrpowy

– LPH

hormon beta lipotropowy

– MSH

hormony melanotropowe

– .

beta endorfina

Dudek

Jądro przykomorkowe

Jądro nadwzrokowe

Wyniosłość
pośrodkowa

Przedni płat
przysadki

Gruczoł tarczowy

Gruczoł sutkowy

Kora nadnerczy

Melanocyty

Kości MięśnieTkanka

tłuszczowa

Jądro

Jajnik

TSH

ACTH

Prolaktyna

MSH

Hormon
wzrostu

Gonadotropiny

FSH

LH

Podwzgórze

Układ wrotny

Lejek

Tylny płat przysadki

DZIAŁANIE HORMONÓ PRZEDNIEGO PŁATA PRZYSADKI NA

GRUCZOŁY DOKREWNE I TKANKI DOCELOWE

Dudek

GŁÓWNE FUNKCJE HORMONU

WZROSTU

• Pobudza proliferację komórek różnych

tkanek poprzez zwiększenie ich liczby i
wielkości

• Jest głównym hormonem poza

genetycznym pobudzającym wzrost
organizmu

Dudek

Tkanki

IGF – 1
IGF – 2

GH

SRIF GH – RH

Podwzgórze

Przysadka

Wątroba
I inne narządy

KONTROLA WYDZIELANIA HORMONU

WZROSTU

Dudek

GŁÓWNE FUNKCJE PROLAKTYNY

• Ułatwia wypływ mleka z

przewodów mlecznych

• Powoduje gwałtowny skurcz

mięśni macicy w trakcie akcji
porodowej

• Bierze udział w akcie płciowym

i zapłodnieniu

Dudek

Ssanie brodawki
sutka

Sen

Stres

Podwzgórze

PRH
(+)

TRH
(+)

Dopamina?
PF
(-)

Komórki
laktrotropowe

Estrogeny

Prolaktyna

(-)

(+)

(+)

(-)

KONTROLA WYDZIELANIA PROLAKTYNY

Dudek

B

Okres ciąży

Poród

Okres karmienia

PRH

Prolaktyna

Progesteron

(+)

Łożysko

Brak
wydzielania
mleka

Łożysko

Odruchy
z kanału
rodnego

Wydziela-
nie mleka

PRH

CRF

Kortyzol

Prolaktyna

Odruchy
z brodawki
sutka

A

Podwzgórze

Kora
nadnerczy

(+) (+)

(-) (-)

Przysadka

WPŁYW CHORMONÓW ŁOŻYSKA NA WYDZIELANIE

PROLAKTYNY I JEGO ZNIESIENIE PO JEGO WYDALENIU

Dudek

Podwzgórze

Jądro przykomorowe

Jądro nadwzrokowe

Hormony
podwzgórzowe
uwalniające

Wyniosłość
pośrodkowa

Wazo

pres

yna

Wchłanian
ie
zwrotne
wody

Skurcz

Gruczoł
sutkowy

Skurcz

Macica

Oksytocyna

Komórki
kwasochłonne

Hormon
melanotropowy

Melanocyty

Wzrost

Somatomedyny

Mięśnie

Hiperglikemia

Tkanka tłuszczowa

Czynnik
hipoglikeniczny

Gruczoł
sutkowy

Wydzielanie

Prolaktyna

LH

FSH

TSH

ACTH

Androgeny

Progesteron

Estrogeny

T

3

/T

4

Kortyzol

(-) Chromofobne

Komórki
zasadochłonne

Hormony
Podwzgórzowe
uwalniające

Układ
wrotny

Kora nadnerczy

Gruczoł tarczowy

Jajniki

Jajniki

Jądra

Jądra

Owulacja

H

o

rm

o

n

w

zr

o

st

u

(-)

HORMPNY PODWZGÓRZA I PRZYSADKI I ICH KONTOLA

PRZEZ HORMONY GRUCZOŁÓW OBWODOWYCH