Autonomia pacjenta

Romuald Krajewski

Etyka

2

Co to jest autonomia?

Etyka

3

• Dosłownie – samorząd.
• Zdolność myślenia, decydowania

oraz swobodnego i niezależnego
działania bez przeszkód i
utrudnień.

• Jest to forma wolności/swobody

polegającej na korzystaniu z
ludzkiej racjonalności.

• Wyróżnia się autonomię myśli,

woli i działania.

Etyka

4

Co to jest autonomia
pacjenta?

Etyka

5

• Autonomia pacjenta jest to prawo do

wyłącznego decydowania o własnym
zdrowiu, o tym jaką opiekę otrzyma
pacjent i kto będzie wykonywał
świadczenia.

• Autonomia pacjenta jest szczególnym

zastosowaniem ogólnej autonomii
osoby ludzkiej, zdolnej do
samodzielnego i świadomego
podejmowania decyzji –
podstawowego prawa każdego
człowieka.

Etyka

6

Co było przed
wprowadzeniem zasady
autonomii?

Etyka

7

Paternalizm

• Paternalizm jest przeniesieniem na

medycynę idei (dobrego) ojca, który

lepiej od dzieci wie, co dla nich jest

dobre i stosując różne sposoby

narzuca im swą wolę.

• Istnieje wiele odmian paternalizmu w

medycynie, w których prawo pacjenta

do wyrażania własnej woli jest

negowane częściowo lub całkowicie.

• Paternalizm radykalny zakłada, że

wolno narzucić wolę leczącemu nawet

pacjentowi, który jest w pełni władny

ocenić sytuację i podjąć własną

decyzję.

Etyka

8

Jakie są argumenty za
paternalizmem?

Etyka

9

• Dobroczynność – pielęgniarka czy

lekarz narzucając swą decyzję
pacjentowi robią to zgodnie ze swoją
wiedzą i przekonaniem dla DOBRA
pacjenta.

• Nierównowaga – pacjent ma za mało

informacji aby móc podejmować
rozsądne decyzje. Nawet jeśli
zostanie poinformowany i tak musi
wybrać to, co zostanie przedstawione
jako najlepsze przez fachowca.

Etyka

10

Na czym polegają problemy
z takim podejściem?

Etyka

11

• Zastosowanie zasady dobroczynności

zakłada, że czyniący dobro wie co tym

dobrem w danej sytuacji jest. Badania

preferencji pacjentów wskazują, że w

sytuacjach, w których istnieje wybór,

ich decyzje są zróżnicowane i inne niż

decyzje fachowców.

• Nierównowaga występuje w

większości relacji między ludźmi i

właściwe rozwiązanie polega nie na

tym, żeby pacjent wiedział tyle samo

co fachowiec, lecz na tym, by

otrzymał krótką, ale rzetelną i

zrozumiałą informację.

Etyka

12

Jakie były przyczyny
włączenia autonomii do
podstawowych zasad etyki
medycznej?

Etyka

13

• Paternalizm zawsze był

względny: Platon pisał, że
lekarz nic nie musi wyjaśniać,
tylko zleca niewolnikowi co
ma zrobić i ten bez wahania
musi wypełnić zlecenie, ale
lekarz powinien dokładnie
wyjaśnić co zamierza robić
osobom możnym i uzyskać ich
akceptację.

Etyka

14

• Autonomia jest jednym z

przejawów powszechnie
uznawanej wolności człowieka.
Człowiek ma prawo sam
decydować o tym co jest dla
niego dobre, o ile nie narusza
dóbr innych ludzi.

• Zdrowie nie jest wartością

nadrzędną, wobec której
wolność musi ustąpić.

Etyka

15

•

Nie wszystkie działania
motywowane
dobrem/dobroczynnością dają
dobre efekty, a pacjenci mają
różne dążenia i oczekiwania, o
których tylko oni sami mogą
wiedzieć i decydować.

•

Powszechna akceptacja autonomii
wynikła też w znacznym stopniu
jako reakcja na liczne nadużycia
modelu paternalistycznego.

Etyka

16

Jakie są ograniczenia
autonomii?

Etyka

17

• Autonomia innych ludzi – prawo do

autonomicznego wyboru sięga do miejsca, w

którym zaczyna się autonomiczny wybór innej

osoby.

• Dobroczynność/nieczynienie zła – jeżeli

dokonany autonomicznie wybór byłby

oczywiście gorszy niż najlepsza w danej

sytuacji możliwość lub prowadził do szkody,

autonomia nie może być traktowana jako

nakaz wykonania tego wyboru przez

pracownika ochrony zdrowia – nie może być

respektowana.

• Sprawiedliwość – najlepszy wybór dokonany

autonomicznie może skutkować

niesprawiedliwym podziałem środków i nie

może być respektowany.

Etyka

18

Jakie są inne problemy z
autonomią?

Etyka

19

•

Traktowanie pacjenta jak

równoprawnej osoby zajmuje bardzo

dużo czasu i w wielu sytuacjach tego

czasu nie ma.

•

Wielu pacjentów nie chce "tracić czasu"

na poznawanie własnej sytuacji i

podejmowanie samodzielnej decyzji.

•

Bardzo często istnieją wątpliwości co

do racjonalności decyzji pacjenta, co do

jego możliwości zrozumienia sytuacji –

w sytuacjach medycznych lęk,

zależność, upośledzenie sprawności,

bardzo ograniczają niezależność.

Etyka

20

• Wszyscy zgadzają się, że

konieczny jest szacunek dla ich

własnej autonomii, ale ....

• Szacunek dla autonomii innych,

zwłaszcza autonomii działania,

jest względny.

• Ponieważ autonomia jest

zawsze czymś ograniczana,

często wysuwane są argumenty,

że nie powinna być nadrzędną

wartością.

Etyka

21

Jaki charakter mogą mieć
relacje pielęgniarek z
pacjentami?

Etyka

22

Relacje pacjent-
pielęgniarka

• Techniczna – wylicza się możliwości,

pacjent wybiera jedną, która jest sprawnie

i poprawnie wykonywana.

• Paternalistyczna - pacjent "oddaje się w

ręce" pielęgniarki i wykonuje jej decyzje.

• Przyjacielska - między pielęgniarką a

pacjentem pojawia się zażyłość.

• Kontraktowa - umowa o wykonanie

określonych świadczeń.

• Domowa - pielęgniarka staje się jednym z

członków rodziny.

• Przedstawicielska – występowanie w

imieniu pacjenta i obrona jego interesów.

• Zastępcza - częściowo zastępuje lekarza.

Etyka

23

• Jak te relacje wpływają na

autonomię pacjenta i
autonomię pielęgniarki?

• Jaka jest różnica między

szacunkiem dla autonomii
pacjenta a spełnianiem życzeń
pacjenta?

Etyka

24

• Zachowanie szacunku dla

autonomii pacjenta nie może
oznaczać rezygnacji z własnej
autonomii pielęgniarki –
zachowanie własnej autonomii
jest jedną z gwarancji
zapewnienia opieki zgodnej z
obowiązującymi zasadami.

Etyka

25

• Pacjent ma prawo do wyboru, co

zostanie zrobione lub nie.

• Leczący ma prawo do

decydowania, co można zrobić.

• Wykonywanie świadczeń

dlatego, że pacjent sobie tego
życzył (autonomia pacjenta), bez
uwzględnienia opinii leczącego
narusza zasadę czynienia dobra
oraz autonomię leczącego.

Etyka

26

• W aspekcie autonomii stosunki

pomiędzy leczącym a
pacjentem powinny opierać się
na poszanowaniu autonomii
pacjenta przy jednoczesnym
pamiętaniu o własnej
autonomii.

• To samo dotyczy innych

wartości ważnych w praktyce
medycznej.

Etyka

27

• Jak zmienia się zagadnienie

autonomii w okresie
industrializacji opieki
zdrowotnej?

Etyka

28

• Płatnicy i organizacje zarządzające

opieką zdrowotną przejmują coraz

większą część decyzji dotyczących

leczenia.

• Decyzje zdrowotne w przeszłości

podejmowane przez leczących,

następnie dzielone z pacjentami,

przechodzą do organizacji i instytucji.

• Zasady etyczne są formułowane i

obowiązują osoby wykonujące

świadczenia zdrowotne, natomiast

zasady etyczne organizacji i płatnika

są niejasne (często w sposób mniej lub

bardziej jawny ich celem jest zysk lub

brak strat).

Etyka

29

Jaki jest związek autonomii
pacjenta z jego
odpowiedzialnością?

Etyka

30

• Podejmowanie decyzji jest

bezpośrednio związane z

odpowiedzialnością za nie i za skutki

tych decyzji.

• Dla wielu pacjentów autonomia jest

tylko hasłem, w praktyce całkowicie

polegają na decyzji leczących, ale nie

rezygnują z roszczeń jeśli wynik

leczenia ich nie zadowala.

• Motywy postępowania ludzi i

podejmowania decyzji rzadko są

uświadamiane, a sformułowane przez

nich oczekiwanie są odmiennie

rozumiane przez leczącego i przez

pacjenta.