Szacunek dla autonomii

Szacunek dla autonomii

pacjenta

pacjenta

Autonomia pochodzi od

Autonomia pochodzi od

greckich słów

greckich słów

autos

autos

(sam,

(sam,

własny) i

własny) i

nomos

nomos

(prawo,

(prawo,

norma) i oznacza

norma) i oznacza

samostanowienie,

samostanowienie,

niezależność,

niezależność,

ustanawianie norma dla

ustanawianie norma dla

samego siebie.

samego siebie.

Autonomia jest jednym z

Autonomia jest jednym z

rodzajów wolności, ale nie

rodzajów wolności, ale nie

każda wolność lub swoboda

każda wolność lub swoboda

jest autonomią.

jest autonomią.

W pojęciu autonomii

W pojęciu autonomii

zawiera się korzystanie z

zawiera się korzystanie z

tego, co Arystoteles nazwał

tego, co Arystoteles nazwał

szczególna cechą człowieka

szczególna cechą człowieka

– z racjonalności.

– z racjonalności.

Autonomię dzieli się

Autonomię dzieli się

niekiedy na autonomię

niekiedy na autonomię

działania, autonomię woli i

działania, autonomię woli i

autonomię myśli.

autonomię myśli.

Autonomia myśli obejmuje

Autonomia myśli obejmuje

szeroki zakres różnego rodzaju

szeroki zakres różnego rodzaju

czynności intelektualnych,

czynności intelektualnych,

zwanych „samodzielnym

zwanych „samodzielnym

myśleniem”; zawiera się w tym

myśleniem”; zawiera się w tym

podejmowanie decyzji,

podejmowanie decyzji,

posiadanie przekonań i

posiadanie przekonań i

upodobań estetycznych,

upodobań estetycznych,

wydawanie ocen moralnych.

wydawanie ocen moralnych.

Autonomia woli (lub może

Autonomia woli (lub może

autonomia intencji) jest

autonomia intencji) jest

swobodą decydowania o

swobodą decydowania o

robieniu czegoś na podstawie

robieniu czegoś na podstawie

własnych przemyśleń.

własnych przemyśleń.

Autonomia działania.

Autonomia działania.

Doskonałym przykładem

Doskonałym przykładem

ograniczenia tego rodzaju

ograniczenia tego rodzaju

wolności jest pacjent

wolności jest pacjent

przytomny, któremu

przytomny, któremu

anestezjolog zapomniał

anestezjolog zapomniał

podać znieczulenia a jego

podać znieczulenia a jego

mięśnie są porażone.

mięśnie są porażone.

Pacjent na próżno próbuje

Pacjent na próżno próbuje

powstrzymać lekarza przed

powstrzymać lekarza przed

krojeniem go.

krojeniem go.

Zdaniem I. Berlina, autonomia

Zdaniem I. Berlina, autonomia

oznacza, iż ludzie są „twórcami

oznacza, iż ludzie są „twórcami

wartości, celów samych w

wartości, celów samych w

sobie, których autorytet bierze

sobie, których autorytet bierze

się właśnie i tylko z tego, że są

się właśnie i tylko z tego, że są

dobrowolnie obierane”.

dobrowolnie obierane”.

Aby mówić o autonomii, muszą

Aby mówić o autonomii, muszą

być spełnione dwa warunki:

być spełnione dwa warunki:

•

Wolność

Wolność

•

Spontaniczne działanie.

Spontaniczne działanie.

W odniesieniu do służby

W odniesieniu do służby

zdrowia przyznanie pacjentowi

zdrowia przyznanie pacjentowi

prawa do samostanowienia

prawa do samostanowienia

było pod wieloma względami

było pod wieloma względami

momentem przełomowym.

momentem przełomowym.

Położenie akcentu na akt

Położenie akcentu na akt

zgody danej osoby na

zgody danej osoby na

podejmowane wobec niej

podejmowane wobec niej

czynności medycznych

czynności medycznych

realizuje ochronę autonomii

realizuje ochronę autonomii

każdego co do decydowania o

każdego co do decydowania o

samym sobie, ochronę

samym sobie, ochronę

prywatności, a także zasadę

prywatności, a także zasadę

poszanowania integralności

poszanowania integralności

cielesnej każdego człowieka.

cielesnej każdego człowieka.

Stwierdzenie to powinno być

Stwierdzenie to powinno być

nadrzędnym w relacjach

nadrzędnym w relacjach

personel medyczny a pacjent.

personel medyczny a pacjent.

Jednak często tak nie jest.

Jednak często tak nie jest.

Lekarz a także pielęgniarka ma

Lekarz a także pielęgniarka ma

obowiązek udzielenia pomocy,

obowiązek udzielenia pomocy,

wynikający z kodeksu karnego

wynikający z kodeksu karnego

a także z ustawy o zawodzie

a także z ustawy o zawodzie

lekarza i zawodach pielęgniarki

lekarza i zawodach pielęgniarki

i położnej, wreszcie z zasad

i położnej, wreszcie z zasad

moralnych i etycznych.

moralnych i etycznych.

Z drugiej strony, aby wykonać

Z drugiej strony, aby wykonać

jakikolwiek zabieg medyczny

jakikolwiek zabieg medyczny

czy zabieg leczniczy potrzebna

czy zabieg leczniczy potrzebna

jest zgoda pacjent, ponieważ

jest zgoda pacjent, ponieważ

„Kto wykonuje zabieg leczniczy

„Kto wykonuje zabieg leczniczy

bez zgody pacjenta, podlega

bez zgody pacjenta, podlega

grzywnie, karze ograniczenia

grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia

wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.(…)” art. 192

wolności do lat 2.(…)” art. 192

k.k.

k.k.

Jak widać, w takich sytuacjach

Jak widać, w takich sytuacjach

dochodzi do złamania zasady

dochodzi do złamania zasady

szacunku dla autonomii

szacunku dla autonomii

pacjenta.

pacjenta.

Kontrowersyjnym przypadkiem

Kontrowersyjnym przypadkiem

jest udzielanie pomocy

jest udzielanie pomocy

samobójcy. Często ludzie,

samobójcy. Często ludzie,

którzy targnęli się na swoje

którzy targnęli się na swoje

życie, jasno mówią, że nie

życie, jasno mówią, że nie

chcieli być ratowani. Sami chcą

chcieli być ratowani. Sami chcą

stanowić o swoim istnieniu i w

stanowić o swoim istnieniu i w

świetle własnej autonomii mają

świetle własnej autonomii mają

do tego prawo.

do tego prawo.

Lekarz lub ktoś inny z

Lekarz lub ktoś inny z

personelu medycznego stoi

personelu medycznego stoi

wtedy przed dylematem

wtedy przed dylematem

etycznym. Jednak zazwyczaj

etycznym. Jednak zazwyczaj

wybiera się pomoc takiej

wybiera się pomoc takiej

osobie mimo złamania jej

osobie mimo złamania jej

prawa o samostanowieniu o

prawa o samostanowieniu o

sobie.

sobie.

W większości przypadków

W większości przypadków

podjęcie próby samobójczej

podjęcie próby samobójczej

jest bowiem wołaniem o

jest bowiem wołaniem o

pomoc, a nie przemyślanym i

pomoc, a nie przemyślanym i

skrupulatnie zaplanowanym

skrupulatnie zaplanowanym

działaniem.

działaniem.

Lekarz mógłby być posądzony

Lekarz mógłby być posądzony

raczej o nie udzielenie pomocy

raczej o nie udzielenie pomocy

niż pociągnięty do

niż pociągnięty do

odpowiedzialności z art. 192

odpowiedzialności z art. 192

k.k.

k.k.

podobnym przypadkiem jest

podobnym przypadkiem jest

transfuzja krwi u świadków

transfuzja krwi u świadków

Jehowy. Tutaj też często

Jehowy. Tutaj też często

dochodzi dp moralnych

dochodzi dp moralnych

niejasności.

niejasności.

Lekarz widzi, że w prosty

Lekarz widzi, że w prosty

sposób może uratować życie

sposób może uratować życie

pacjenta, ale także gdyby

pacjenta, ale także gdyby

przeprowadził transfuzję wbrew

przeprowadził transfuzję wbrew

woli chorego mogłaby mu

woli chorego mogłaby mu

grozić odpowiedzialności

grozić odpowiedzialności

karna.

karna.

Znany jest przypadek gdzie

Znany jest przypadek gdzie

małoletniemu wyznawcy

małoletniemu wyznawcy

Jehowy pod narkozą podano

Jehowy pod narkozą podano

krew , ale gdy się wybudził w

krew , ale gdy się wybudził w

trakcie zabiegu odłączył

trakcie zabiegu odłączył

wenflon i zmarł. Rodzina była

wenflon i zmarł. Rodzina była

pogrążona w smutku, ale

pogrążona w smutku, ale

jednocześnie dumna, bo

jednocześnie dumna, bo

chłopak zachował

chłopak zachował

postanowienia wiary.

postanowienia wiary.

Jak widać prawo pacjenta o

Jak widać prawo pacjenta o

decydowaniu o sobie sięga

decydowaniu o sobie sięga

także tych decyzji, które w

także tych decyzji, które w

konsekwencji mogą być dlań

konsekwencji mogą być dlań

niekorzystne. Lekarz ma prawo

niekorzystne. Lekarz ma prawo

do perswazji, ale nie ma prawa

do perswazji, ale nie ma prawa

naruszyć świadomie wyrażonej

naruszyć świadomie wyrażonej

woli.

woli.

W wyjątkowych sytuacjach, w

W wyjątkowych sytuacjach, w

których lekarz ma do czynienia

których lekarz ma do czynienia

z pacjentem, wymagającym

z pacjentem, wymagającym

udzielenia niezwłocznej

udzielenia niezwłocznej

pomocy lekarskiej, który nie

pomocy lekarskiej, który nie

jest zdolny do wyrażenia

jest zdolny do wyrażenia

zgody, ze względu na wiek lub

zgody, ze względu na wiek lub

stan zdrowia,

stan zdrowia,

a nie ma możliwości

a nie ma możliwości

porozumienia się z jego

porozumienia się z jego

przedstawicielem ustawowym

przedstawicielem ustawowym

lub faktycznym, ma prawo do

lub faktycznym, ma prawo do

podjęcia czynności na zasadzie

podjęcia czynności na zasadzie

art.. 33 „Ustawy o zawodzie

art.. 33 „Ustawy o zawodzie

lekarza”.

lekarza”.

Takie przypadki dotyczą np.

Takie przypadki dotyczą np.

ludzi nieprzytomnych, którzy

ludzi nieprzytomnych, którzy

musza mieć natychmiastowo

musza mieć natychmiastowo

wykonany zabieg leczniczy lub

wykonany zabieg leczniczy lub

diagnostyczny.

diagnostyczny.

W podobnej sytuacji jest lekarz

W podobnej sytuacji jest lekarz

działający bez zgody ze

działający bez zgody ze

względu na dobro społeczne.

względu na dobro społeczne.

Dotyczy to stosowania nawet

Dotyczy to stosowania nawet

przymusu bezpośredniego w

przymusu bezpośredniego w

sytuacji przeprowadzenia

sytuacji przeprowadzenia

badań lub doprowadzenia do

badań lub doprowadzenia do

placówki leczniczej osób

placówki leczniczej osób

chorych na choroby

chorych na choroby

weneryczne, gruźlicę czy

weneryczne, gruźlicę czy

alkoholizm w sytuacjach gdy

alkoholizm w sytuacjach gdy

osoby te stanowią zagrożenie

osoby te stanowią zagrożenie

dla swojego otoczenia.

dla swojego otoczenia.

Pośredni przymus stosowany

Pośredni przymus stosowany

jest także w przypadkach

jest także w przypadkach

obowiązkowych szczepień

obowiązkowych szczepień

ochronnych.

ochronnych.

Istnieje jeszcze wiele

Istnieje jeszcze wiele

przykładów łamania zasady

przykładów łamania zasady

szacunku dla autonomii

szacunku dla autonomii

pacjenta. Np. wykonywanie

pacjenta. Np. wykonywanie

nieuzasadnionych badań

nieuzasadnionych badań

diagnostycznych, ponieważ

diagnostycznych, ponieważ

wynika tak z rutyny

wynika tak z rutyny

oddziałowej lub wykonywania

oddziałowej lub wykonywania

niepotrzebnych zabiegów

niepotrzebnych zabiegów

operacyjnych aby poszerzyć

operacyjnych aby poszerzyć

doświadczenie.

doświadczenie.

Także kobiety ciężarne

Także kobiety ciężarne

przebywające na oddziale

przebywające na oddziale

położniczym mają często

położniczym mają często

odmawiane prawo do

odmawiane prawo do

intymności i wyboru sposobu

intymności i wyboru sposobu

porodu co jest ewidentnym

porodu co jest ewidentnym

przykładem pozbawienia prawa

przykładem pozbawienia prawa

do samostanowienia.

do samostanowienia.

Z prawem tym wiąże się

Z prawem tym wiąże się

jeszcze podawanie pacjentowi

jeszcze podawanie pacjentowi

informacji medycznych

informacji medycznych

związanych z jego stanem

związanych z jego stanem

zdrowia.

zdrowia.

Mimo, iż chory ma do tego

Mimo, iż chory ma do tego

pełne prawo, często w oparciu

pełne prawo, często w oparciu

o analizę psychologiczną stanu

o analizę psychologiczną stanu

pacjenta odstępuje się od

pacjenta odstępuje się od

informowania go o stanie jego

informowania go o stanie jego

zdrowia i rokowaniach,

zdrowia i rokowaniach,

ponieważ w skrajnych

ponieważ w skrajnych

przypadkach mogłoby to

przypadkach mogłoby to

pogorszyć jego stan lub nawet

pogorszyć jego stan lub nawet

spowodować śmierć

spowodować śmierć

wynikającą z załamania się.

wynikającą z załamania się.

Jak widać bardzo często zasada

Jak widać bardzo często zasada

szacunku dla autonomii pacjenta

szacunku dla autonomii pacjenta

budzi wiele kontrowersji i

budzi wiele kontrowersji i

sprzecznych uczuć. Nie można

sprzecznych uczuć. Nie można

powiedzieć, że ma ona wymiar

powiedzieć, że ma ona wymiar

absolutny i powinna być

absolutny i powinna być

bezwzględnie przestrzegana. W

bezwzględnie przestrzegana. W

uzasadnionych przypadkach

uzasadnionych przypadkach

dochodzi do jej złamania z

dochodzi do jej złamania z

korzyścią dla życia i zdrowia

korzyścią dla życia i zdrowia

pacjenta.

pacjenta.

Uważam, że są to nadzwyczajne

Uważam, że są to nadzwyczajne

sytuacje, które powinny mieć

sytuacje, które powinny mieć

lepsze i dokładniejsze

lepsze i dokładniejsze

uregulowanie prawne aby lekarz

uregulowanie prawne aby lekarz

czy pielęgniarka mogli bez obaw o

czy pielęgniarka mogli bez obaw o

swoją wolność ratować ludzkie

swoją wolność ratować ludzkie

życie.

życie.