PODSTAWY NAUKOWE MODELOWANIA

SYSTEMÓW EKSPLOATACJI WODOCIĄGÓW I KANALIZACJI

 

TEORIA EKSPLOATACJI (TE) jest dyscypliną naukową o charakterze

interdyscy pli nar nym

zaj-mująca

się

zasadniczo

badaniem

i

formułowaniem

przedsięwzięć

pro wa dzących

do

utrzymania

sprawności technicznej obiektów, urządzeń i in stalacji, jak również
czynnościami podejmo-wanymi w przypadku utraty zdol ności w/w
elementów. W nauce o eksploatacji wśród różnych dyscyplin można
przykłado wo wymienić działy matematyki, jak: teoria procesów
stocha sty cznych, teoria prawdopodobieństwa, statystyka.

Eksploatacja wodociągów i kanalizacji obejmuje 4 podstawowe

procesy:

•użytkowanie jako proces, który rozpoczyna się w momencie
przekazania wodociągów i kanalizacji do wykorzystania (zgodnie z
przeznaczeniem),

•nadzorowanie jako działanie kontrolne procesu eksploatacji dla
stwier dze nia dotrzymania standardów eksploatacyjnych,

•obsługiwanie jako proces utrzymywania sprawności technicznej
wodocią gów i kanalizacji mający na celu przedłużenie okresu
użytkowania,

•odnawianie jako proces przywracania zdatności elementów
wodociągów i kanalizacji w przypadku jej utraty.
 

1

2

Nauka o eksploatacji jakiegokolwiek systemu powinna być
rozpatrywana dwu aspektowo, a mianowicie:

•jako nauka podstawowa, w szczególności analityczno-badawcza
zajmu ją ca się badaniami systemu eksploatacji,

•jako nauka stosowana posiadająca wymiar praktyczny i mająca za
cel ok re ślenie czynności i działań, za pomocą których możliwe jest
racjonalne i efektywne określenie zarządzania eksploatacją.

W nowocześnie ujętej eksploatacji można wyróżnić następujące
elementy:

•organizacja i technologia,

•niezawodność i bezpieczeństwo,

•kierowanie i zarządzanie,

•planowanie i kontrolowanie,

•usprawnianie i wspomaganie,

•audytowanie i ocenianie.
 

Eksploatacją wodociągów i kanalizacji zajmują się przedsiębiorstwa
wodo ciągowo-kanali-zacyjne. Obiektem eksploatacji są urządzenia,
sieci i insta la cje. Praktycznie w obecnej dobie eksploatacja jest w
dużej mierze skompute ry zo wa na. Teoria eksploatacji stosując
metodę modelowania blokowego umoż li wia two rzenie najbardziej
odpowiedniego schematu dla danej rzeczywistości eks ploa tacyjnej,
zapewniającej efektywne wykorzystanie zgromadzonego ma jątku.

3

TEORIA SYSTEMÓW

TEORIA SYSTEMÓW (TS) zajmuje się opracowywaniem metod
badawczych zwią za nych z systemami, w szczególności dotyczy pojęć,
zasad, narzędzi występują cych w systemach i w odniesieniu do
wodociągów

i

kanalizacji

ma

powiązanie

z

następującymi

dyscyplinami: teoria eksploatacji, teoria modelowania i teoria nie
zawodności. Zasadniczym celem zastosowania TS w odnie sie niu do
wodo cią gów i kanalizacji jako obiektów złożonych jest opraco wanie
wła ściwej metody badania i wybór odpowiedniego modelu
eksploatacji. W TS można wyróżnić po jęcia jak system, ujęcie
systemowe, cele systemu, struktura systemu, własności systemu i
dekompozycja systemu.

System wodociągów i kanalizacji w takim ujęciu składa się z 3
zbiorów: zbiór podsystemów, zbiór elementów i zbiór relacji
pomiędzy nimi. Systemy wod-kan są systemami rzeczywistymi, w
których

realizowane

są

procesy

zwią za ne

z

ujmowaniem,

uzdatnianiem

i

dystrybucja

wody

oraz

odprowadzaniem,

oczyszczaniem ścieków i utylizacją osadów ściekowych. System eks-
ploatacji po wiązany jest również z otoczeniem poprzez zasilanie
energetyczne, mate ria łowe i informacyjne, które przetwarzane są w
procesie eksploatacji w produkty, usługi i decyzje dotyczące samego
procesu. Ponadto do systemu eksploatacji spływają zakłócenia, a
sam system oddziałowywuje na środowisko.

Systemy wod-kan są również systemami składającymi się z zespołów
ludzi i urządzeń ma ją cymi zdeterminowane cele: dostawa wody i
odprowadzanie ście ków. W ujęciu matematycznym można stwierdzić,
że system składa się ze zbio ru elementów, zbio ru relacji oraz zbioru
celów przez niego realizowanych. Ta kie podejście oznacza, że
struktura systemu określona na zbiorze elementów i oraz na zbiorze
powiązań umożliwia nadać systemowi wodociągów i kanalizacji
charakter kompleksowy.

4

Przy projektowaniu i budowie systemu eksploatacji należy
zdefiniować ce chy zwane celami. Są to systemy eksploatacji są
systemami celowościowymi, w których cele realizowane są w
łańcuchu: zasoby ludzkie – urządzenia wodo cią gowe i kanalizacyjne
działające w danym aktywnym otoczeniu.

5

TEORIA MODELOWANIA

 

TEORIA MODELOWANIA (TM) zajmuje się budową i badaniem
modeli nie tylko zjawisk i pro-cesów ale również systemów
odwzorowujących rzeczywistość lub tylko jej fragment. Mode-
lowanie w eksploatacji (również w projektowaniu, wy ko na w st wie)
jest podstawową procedurą badawczą w celu określenia zacho wa nia
się rze czywistości eksploatacyjnej w określonych warunkach. Modele
stoso wa ne w eksploatacji dotyczyć mogą całego systemu lub też
wybra-nych podsy stemów.

Istota modelowania w odniesieniu do systemu eksploatacji wod-kan
polega na stworzeniu modelu (uproszczonego obrazu) przy
przyjęciu pewnych założeń (np. celu, dla którego model jest
opracowywany, przeznaczenia, jakie model powinien spełniać.
Ogólne zasady modelo-wania oparte są na trzech zasadach:

•izomorfizmu,

tzn.

badania

wzajemnych

powiązań

części

składowych sy ste mów, procesów lub zjawisk,

•analogii, tzn. poszukiwania analogii między podsystemami i
problemami wcześniej roz-wiązywanymi, bądź analogii do innych
problemów,

•podobieństwa, tzn. w odniesieniu do systemów eksploatacji
podobieństwo do rzeczy-wistości eksploatacyjnej.

6

Początkiem procesu modelowania eksploatacji jest formalne ujęcie
proble mów dotyczących analizy i syntezy systemu eksploatacji.
Struktura tego procesu modelowania przedstawia się następująco:

•rzeczywistość esksploatacyjna,

•zarządca eksploatacji,

•problemy eksploatacyjne,

•badanie warunków eksploatacji,

•model systemu eksploatacji,

•wzorzec systemu eksploatacji,

•rozwiązywanie problemów eksploatacji,

•modyfikacja warunków eksploatacji.

Dla potrzeb eksploatacji można wyróżnić następujące rodzaje
modeli:

•modele strukturalne określające sposób budowy systemu,
podsystemów lub części składowych,

•modele funkcjonalne odwzorowujące wpływ wybranych czynników i
powiązań na sposób funkcjonowania systemu,

•modele strukturalno-funkcjonalne odwzorowujące jednocześnie
obie funk cje.

7

Należy podkreślić, że każdy model jest pewną idealizacją
(uproszczeniem) rze czy wistości eksploatacyjnej, co jednocześnie
może wprowadzać do modelu pew ne różnice w stosunku do
rzeczywistości eksploatacyjnej i te różnice powin ny być w drodze
odpowiedniego postępowa-nia przy przyjętym poziomie dok ład no ści
wyeliminowane.

Oznacza

to,

że

traktując

rzeczy-wistość

eksploatacyjną jako stan obiektywny powinno się zmieniać
parametry modelu w celu eliminacji (zmniejszenia) wspomnianych
różnic.

8

OTOCZE

NIE

MODYFIKOWAN

IE,

USPRAWNIANI

E, WDRAŻANIE

IDENTYFIKACJA

SYSTEMU –

OKREŚLENIE

LICZBY

PODSYSTEMÓW I

ELEMENTÓW

ORAZ RELACJI

MIĘDZY NIMI

PROBLEMY

EKSPLOATACYJNE

RZECZYWISTOŚĆ

EKSPLOATACYJNA

ROZWIĄZYWANIE

PROBLEMÓW

EKSPLOATACYJNY

CH

ZAŁOŻENIA

MODELOWE – CELE

I PRZEZNACZENIE

MODELU, BUDOWA

MODELU

WZORCOWEGO

Na modelowanie systemu eksploatacji wod-kan składa się szereg

etapów, jak:

• projektowanie

systemu,

• wdrażanie systemu,

• weryfikowanie

systemu,

• działanie systemu,

• usprawnianie systemu,

• audytowanie systemu,

• rekomendowanie systemu,

• certyfikowanie systemu,

• akredytowanie systemu.

•  

9

TEORIA ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

TEORIA ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIA (TOIZ) zajmuje się
porządkowanie zbioru dzia łań, czynnych za sobów ludzkich oraz
środków działań. W odniesieniu do sy stemów eksploata cji wod-kan
ma na celu:

•uporządkowanie wewnętrznej struktury organizacyjnej jednostek
eksploa ta cyjnych,

•uporządkowanie typologii procesu eksploatacyjnego i czynności
eksploa tacyjnej realizo-wanych w systemie,

•zorganizowanie

działania

zasobów

technicznych

(środki

transportu, sprzęt specjalistyczny, itp.),

•zorganizowanie zabezpieczenia materiałowego.

Zadaniem TOIZ w odniesieniu do systemów eksploatacji wod-kan
jest nau ko we badanie sprawności ich działania. W związku z tym
zajmuje się ona typolo gią działań ludzkich i technicznych
połączonych z badaniem przy czyn powo dzeń lub niepowodzeń.
Organizacja

eksploatacji

polega

na

umie jęt nym

podziale

eksploatowanego obszaru i odpowiednim rozmieszczeniu zaso bów
ludzkich i środków technicznych. Organizację eksploatacja zasobów
ludzkich można ująć w postaci łańcucha:

•zarząd,

•kierownik eksploatacji,

•realizator eksploatacji,

•zespoły wykonawcze. 

10

Organizację eksploatacji w zakresie działań technicznych stanowi
zbiór ele mentów uporząd-kowanych i powiązanych ze sobą w jedną
całość zwaną typolo gią czynności eksploatacyjnych, w ramach
których realizowane są określone zadania eksploatacyjne (typologia
czynności eksploatacyjnych):

•użytkowanie,

•nadzorowanie,

•obsługiwanie,

•odnawianie.

TOIZ zajmuje się tworzeniem rzeczywistości eksploatacyjnej z
składników, jak:

•zasoby ludzkie,

•środki materialne,

•przepisy formalno-prawne.

•i w odniesieniu do systemu eksploatacji wod-kan zarządzanie
dotyczy takich obszarów, jak zarządzanie:

•zasobami ludzkimi,

•środkami materialnymi (urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne,
sprzęt i środki transportu),

•zaopatrzeniem w materiały i części zamienne,

•środowiskiem,

•bezpieczeństwem i higiena pracy.

11

TOIZ systemami wod-kan ma bezpośrednie powiązanie z naukowymi
dyscypli nami w postaci teorii dotyczącej:

•niezawodności, bezpieczeństwa i ryzyka,

•odnowy,

•zapasów, teoria masowej obsługi,

•organizacji,

•decyzji,

•przedsiębiorstwa.

TEORIA PLANOWANIA

TEORIA PLANOWANIA (TP) zajmuje się całokształtem działań, za
pomocą których rea lizo-wany jest proces planowania, w którym
następuje wzajemna koordynacja i kontrola realizacji zadań
planowanych, czyli ustanowienie planów działań. W odniesieniu do
systemu eksploa-tacji wod-kan planowanie polega na wykorzy sta niu
zgromadzonych informacji o stanie eks-ploatowanych obiektów.
Plano wa nie w systemie eksploatacji ma na celu korygowanie procesu
planowania w przy padku stwierdzenia istotnych odchyleń (kontrola
realizacji

planu

rzeczo we go

i

planu

finansowego

zadań

eksploatacyjnych). TP ma bez po średnie powią za nie z dyscypli-nami
naukowymi, jak teoria:

•informacji,

•decyzji,

•organizacji i zarządzania,

•niezawodności, bezpieczeństwa i ryzyka,

•zapasów,

•odnowy,

•przedsiębiorstwa.

12

W systemie eksploatacji wod-kan realizowany proces planowania w
zakresie:

•zadań eksploatacyjnych (odnowa, modernizacja, renowacja) i
terminów ich wykonania,

•środków finansowych przeznaczonych na realizację zadań,

•technologii wykonania robót,

•zapotrzebowania na materiały,

•zatrudnienia.
 

Natomiast ze względu na horyzonty czasowe wyróżnia się:

•planowanie bieżące (operacyjne) – zmianowe, dobowe, tygodniowe,
mie się czne i kwartalne,

•planowanie krótkoterminowe – roczne

•planowanie długoterminowe – 5 letnie,

•planowanie perspektywiczne – 10 letnie.

Celami planowania są:

•zapobieganie powstawaniu awarii obiektów i urządzeń wod-kan,

•ograniczenie zakłóceń w funkcjonowaniu urządzeń wod-kan,

•obniżanie kosztów eksploatacji.

W procesie planowania wykorzystuje się komputerowe bazy danych
(np. bazy o awariach sieci). Planowanie nabiera szczególnego
znaczenia w działalności przed siębiorstwa wod-kan w aspekcie
planów rzeczowych i finansowych, nato miast proces ich realizacji
wymaga kontroli polega ją cych na definiowaniu od chy leń i ich
eliminacji.

13

TEORIA NIEZAWODNOŚCI, BEZPIECZEŃSTWA I RYZYKA

 

TEORIA NIEZAWODNOŚCI (TN) Zajmuje się przy wykorzystaniu
teorii niezawo dności prognozowaniem zdarzeń losowych i w
odniesieniu

do

systemu

eksploa tacji

wod -kan

określa

prawdopodobieństwo występowania uszkodzeń w proce sie eks
ploatacji. Natomiast teoria bezpieczeństwa (TB) zajmuje się
badaniem bez pie czeń stwa funkcjonowania obiektów i urządzeń (dla
systemów wod-kan bada ich wska ź niki bezpieczeństwa). Z kolei
teoria ryzyka (TR) zajmuje się badaniem prawdo podobieństwa
wystąpienia niebezpieczeństwa i w odniesieniu do syste mu eks ploa
tacji wod-kan bada prawdopodobieństwo nieosiągnięcia celu w ra
mach przed sięwzięć eksploatacyjnych.

Pojęcia

niezawodności,

bezpieczeństwa

i

ryzyka

systemu

eksploatacji wod-kan należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach ze
względu na:

•personel, w którym człowiek występuje jako operator sy ste mu,

•działanie systemu składającego się z obiektów, urządzeń i
instalacji.
Ujmując to inaczej będziemy mieli do czynienia z niezawodnością,
bezpie czeń stwem i ryzykiem w świadczeniu usług wod-kan ze
względu na niezawodność, bezpieczeństwo i ryzyko działań
personelu

lub/i

niezwodność,

bezpieczeństwo

i

ryzyko

funkcjonowania urządzeń i obiektów wod-kan.

14

15

W TN występują wskaźniki jakościowe i ilościowe. Pod sta wowym
wskaźni kiem

jakościowym

niezawodności

wod-kan

jest

bezawaryjność, tzn. Prawdopo do bieństwo zachowania zdatności i
gotowości do pracy w okre ślo nych warun kach eksploatacji.
Natomiast podstawowym poję-ciem TN jest uszkodzenie, pod którym
należy rozumieć pełne lub czę ścio we wstrzymanie pracy. Rodzaje usz
ko dzeń wod-kan:

•nagłe lub stopniowe,

•całkowite lub częściowe,

•nieodwracalne lub odwracalne,

•wykrywalne lub trudnowykrywalne,

•duże lub małe.

Oprócz wymienionego wskaźnika jakościowego w TN wy stępują
jeszcze wskaź niki, jak:

•długowieczność polegająca na dostatecznie długim zachowywaniu
goto wo ści do pracy w określonych warunkach eksploatacji z
przerwami na ewen tualne remonty, modernizacje lub renowacje,

•podatność na naprawy polegająca na przystosowaniu urządzeń do
utrzy ma nia gotowości technicznej czynnościami profilaktycznymi lub
usuwa ją cymi awarie.

16

Wskaźniki

ilościowe

określane

są

na

podstawie

teorii

prawdopodobieństwa i tak:

•prawdopodobieństwo uszkodzenia q(t) jest prawdopodobieństwo,
że w ok reślonych warunkach eksploatacji w czasie t nastąpi jedno
uszkodzenie,

•wskaźnik gotowości kg jest prawdopodobieństwem zdarzenia, że
obiekt będzie w stanie zdatności w dowolnym momencie czasu t od
początku je go okresu eksploatacji,

•prawdopodobieństwo bezawaryjnej pracy p(t) jest prawdopodo
bień stwem, że w czasie t w systemie eksploatacji nie nastąpi ani
jedno uszko dzenie (im większe t, tym mniejsze p(t)),

•średni czas bezawaryjnej pracy elementów wod-kan t jest
oczekiwaną war to ścią czasu ich pracy do uszkodzenia.

W TB zasadniczo występują przypadki:

•stan bezpieczeństwa,

•niezawodność bezpieczeństwa,

•stan zagrożenia bezpieczeństwa,

•zawodność bezpieczeństwa.

17

W TB W odniesieniu do wod-kan rozpatruje się usz ko dze nia, które
mogą stwa rzać zagrożenie bezpieczeństwa. TB wod-kan znajduje się
w centrum zainte re so wania wielu naukowców i praktyków ze
względu na jej wagę. Dlatego też w przed siębiorstwach wod-kan
kwestie bez pieczeństwa znajdują się wysoko w hierarchii decyzji
eksploatacyjnych. Szcze gól nie chodzi o część wodociągową, która
powinna mieć takie elementy bezpie czeństwa jak:

•dualny sposób ujmowania wody,

•rezerwę czasową dla wody surowej (zbiorniki i osadniki naturalne),

•zamienne ciągi technologiczne,

•rezerwę czasową dla wody uzdatnionej (zbiorniki wody czystej),

•stałe monitorowanie i dozorowanie ujęć i stacji uzdatniania wody
przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne.

TR opiera się na teorii prawdopodobieństwa i dlatego też ryzyko w
odnie sie niu do systemu eksploatacji wod-kan można ogólnie
sformułować ja ko przedsię wzięcie eksploatacyjne, któremu nie
można przypisać powodzenia z 10 % praw dopodobieństwem. Stopień
ryzyka jest bardzo duży i istnieje w ca łym przekroju procesu
eksploatacji, od ujęcia wody do jej odbiorcy. Dlatego też ma my do
czy nienia z ryzykiem kontrolowanym i tolerowanym. W praktyce eks
p loa tacyjnej ryzyko zawsze istnieje i powinno być brane pod uwagę,
gdyż na le ży się liczyć z nieprzewidzianymi zdarzeniami losowymi
(np. klęski żywiołowe).

18

Sytuacje takie dotyczą z jednej strony personelu eksploatacyjnego, a
z drugiej strony obiektów i urządzeń. Należy zawsze je brać pod
uwagę niezależnie od tego, że czasami są to przypadki, których
prawdopodobieństwo zaistnienia może być znikome a skutki
ogromne.
Podstawowe wskaźniki ryzyka w odniesieniu do wod-kan to:

•prawdopodobieństwo

zaistnienia

nieprzewidzianych

zdarzeń

powodują cych straty,

•bezwzględna wartość strat (s) w [zł],

•wartość oczekiwana strat E(S).

Wielkość ryzyka można określić wzorem:









i

i

S

P

S

E

R

)

(

P

I

I S

I

oznaczają

odpowiednio praw-
dopodobieństwo
zaistnienia i war-tość
strat dla i-tego
nieprzewidzia-nego
zdarzenia.

W TR

ważne jest, aby:

•umiejętnie rozpoznawać zagrożenie,

•ocenić wpływ czynników zwiększających bądź zmniejszających możli
wość wystąpienia niepożądanych zdarzeń,

•szacować wartość prawdopodobieństwa zaistnienia
nieprzewidzianych zda rzeń,

•prognozować wielkość maksymalnych strat.

Takie podejście stwarza możliwość racjonalnego traktowania ryzyka i
ube zpie czenie zarządców zasobów wod-kan. Pozwala również na
opracowanie algo ryt mów działań zapobiegawczych lub algorytmów
naprawczych.

W

przedsię bior stwach

wod-kan

powinny

być

opracowane odpo-wiednie procedury stałego mo ni torowania i
bieżącej weryfikacji oraz oceny ewentualnych zagrożeń, w tym ata
ków terrorystycznych. TN, TB, TR są po wiązane z innymi
dyscyplinami nau kowymi jak teoria:

•informacji,

•decyzji,

•zarządzania,

•zrównoważonego rozwoju.

19

TEORIA ODNOWY

 

Teoria odnowy (TO) jest ważnym elementem kształtowania
nowoczesnych

sy ste mów

eksploatacji

wod-kan.

Uszkodzenia

elementów urządzeń wod-kan powo du ją poważne utru-dnienia w
funkcjonowaniu jednostek osadniczych, w kon sek wencji straty
materialne i społe-czne. Stąd też to ma szerokie zasto so wa nie w
systemach eksploatacji wod-kan polegającej, ogólnie rzecz biorąc, na
przy wracaniu sprawności technicznej elementów wod-kan. Teoria od
no wy

wy odrębniła

się

z

probabilistyki

(rachunek

prawdopodobieństwa, staty sty ka, teoria odnowy). Odnawianie
obejmuje procesy jak:

•naprawianie doraźne czyli usuwanie uszkodzeń,

•wymiana czyli wymiana zużytych niezdatnych elementów na nowe,

•renowacja czyli przywracanie parametrów wytrzymałościowych.

Klasyfikacja metod odnawiania:

•odnawianie zdatnych jeszcze elementów czyli odnawianie
profilaktyczną realizowana przed wystąpieniem uszkodzenia,

•odnawianie niezdatnych elementów, czyli odnowa awaryjna, do
której za li cza się naprawy doraźne lub wymianę uszkodzonych
elementów.

Pojęcie odnowy profilaktycznej związane jest z opracowaniem
strategii eks ploa tacyjnej, która można podzielić na:

•strategię profilaktyczną (doświadczalne i teoretyczne ustalenie
czasu pra cy elementów, który gwarantuje ich sprawność i
bezpieczne działanie, prze kroczenie okresów amortyza-cyjnych,
badanie

stanów

technicznych

ele mentów,

badanie

niezawodnościowe oraz wyszu-kiwanie i elimi nowa nie słabych
punktów),

•strategię okresową

20

Odnowa profilaktyczna elementów wod-kan nie eliminuje całkowicie
możli wo ści powstania powstawania uszkodzeń, ale w sposób
zdecydowany zmniejsza ry zyko odnowy awaryjnej.

Do podstawowych wskaźników charakteryzujących proces odnowy
zalicza się:

•średni czas odnowy TO [h],

•średni czas naprawy TN [h],

•średni czas oczekiwania na naprawę TON [h],

•intensywność odnowy μ [1/h],

•prawdopodobieństwo odnowy PO(t),

•funkcje odnowy N(t).

Kryteria wskazujące na celowość odnowy elementów wod-kan:

•eksploatacyjne

(funkcjonalność,

trwałość

wytrzymałość,

niezawodność, bez pieczeństwo),

•technologiczne

(rodzaj

materiału,

lokalizacja,

parametry

techniczno-tech nologiczne),

•organizacyjne (metody odnowy, rozproszenie odnów, zaopatrzenie
mate ria łowe, dostępność i dopuszczenie do stosowania technologii
odnowy),

•ekonomiczne (koszty odnów, stan zapasów materiałów i części
zamien nych, stan zatrudnienia),

•społeczne (koszty i korzyści społeczne),

•ekologiczne

(ochrona

środowiska,

bezpieczeństwo

zdrowia

odbiorców).
 

21

W praktyce eksploatacyjnej oszacowania
średniego czasu odnowy można do ko nać wg relacji:





no

toi

no

To

1

1

Średni czas odnowy jest sumą średniego czasu
naprawy i średniego
czasu ocze kiwania na odnowę: TO = TON + TN

Intensywność odnowy w procesie eksploatacji
może być oszacowana na pod sta wie zależności

:

n(t,t+Δt) – liczba elementów, których odnowa zakończyła się do czasu (t, t +
δt), n(t) – liczba elementów, których odnowa zakończyła się do czasu t, Δt –
przedział czasu, na jaki podzielono badane okresy odnowy.

W przypadku, gdy czas odnowy posiada rozkład wykładniczy
można napi sać, że



1



To

Proces odnowy w praktyce przebiega w sposób różnorodny i zależy

głównie od technologiczności odnowy, na co składają się takie
elementy jak:

•diagnostyczność,

•technologiczność przeglądowa,

•technologiczność naprawy.
Przez pojęcie technologiczności należy rozumieć właściwość
elementów, urzą dzeń i obiektów wod-kan polegającą na utrzymaniu
wielkości kosztów eksploa ta cyjnych na zaplanowanym poziomie w
ogólnym finansowym bilansie przed się biorstwa. Parametrami
technologiczności odnowy są wcześniej omówione wskaź niki
charakteryzujące

proces

odnowy.

Wymagania

do-tyczące

elementów, urządzeń i obiektów wod-kan wiążące się z procesami
odnowy powinny być uwzględnione w procesie projektowania
(odpowiednie rozwiązania i materiały), przez wykonawców
(nowoczesne technologie) oraz przez eksploatatorów przez
stosowanie zasad dobrych praktyk eksploatacyjnych.

22

W systemie eksploatacji wod-kan przyjmuje się następujący
kompleksowy model odnowy obejmujący:

•odnowę profilaktyczna (odnowa natychmiast po kontroli – odnowa
ocze ku ją ca po kontroli),

•odnowa awaryjna (odnowa natychmiast po wykryciu – odnowa ocze
ku ją ca w trybie kontrolowanym),

•odnowa planowana (odnowa przywracająca stan pierwotny –
odnowa przy wracająca sprawność techniczną). 

W procesie eksploatacji decyzje dotyczące odnowy (naprawa
doraźna czy wy miana) stanowią próbę wyznaczenia opłacalności
napraw i wymian przy wzię ciu pod uwagę dwóch podstawo-wych
czynników,

jakimi

są

z

jednej

strony

obniżenie

kosztów

eksploatacyjnych, z drugiej zaś strony podwyższenie nieza wod ności
działania elementów wod-kan. Należy podkreślić, że wskutek wyboru
modelu odnowy jest wyznaczenie zakresu podejmowanych czynności
w pozo sta łych podsystemach eksploatacji takich, jak:

•organizacja,

•badania i analizy,

•zarządzanie,

•kontrola kosztów,

•usprawnianie,

•wspomaganie komputerowe,

•bezpieczeństwo,

•ocena efektywności.

23

Poszukiwanie optymalnego doboru odnowy nie jest rzeczą łatwą,
lecz za po mo cą programo-wania dynamicznego możliwe staje się
podejmowanie działań ta kich, jak:

•odnowa profilaktyczna (odnowa natychmiast po kontroli, odnowa
oczeku jąca po kontroli),

•odnowa awaryjna (odnowa natychmiastowa po wykryciu, odnowa
ocze ku jąca w trybie kontrolowanym),

•odnowa planowana (odnowa przywracająca stan pierwotny, odnowa
przy wracająca sprawność techniczną).

W procesie eksploatacji na podstawie zebranych informacji przede
wszystkim o charakterze techniczno-ekonomicznym. Powyższe
informacje obejmują następu jące typowe dane wyjścio-we:

•koszty eksploatacji bez kosztów odnowy,

•koszty odnowy profilaktycznej,

•koszty odnowy awaryjnej (napraw),

•koszty odnowy planowanej (wymiany),

•koszty ogólne eksploatacji,

•czas odnowy, liczba uszkodzonych elementów.

24

Reasumując prawidłowy dobór metod odnowy w przedsiębiorstwach
wod-kan jest niełat-wym zadaniem i wymaga wiedzy teoretycznej
oraz doświadczenia zawodowego. Dlatego też opracowywanie
strategii odnowy elementów układu wod-kan znajduje się wysoko w
hierarchii decyzyjnej przedsiębiorstw. Powią za nie to z innymi
dyscyplinami przedstawia się następująco:

•teoria organizacji i zarządzania,

•teoria niezawodności, bezpieczeństwa i ryzyka,

•teoria masowej obsługi,

•teoria zapasów,

•teoria kosztów,

•teoria informacji,

•teoria decyzji,

•teoria zrównoważonego rozwoju.
 

25

TEORIA ZAPASÓW

 

TEORIA ZAPASÓW (TZ) jest działem matematyki stosowanej i

zajmuje się pro ble ma mi gromadzenia zapasów dla zaspokojenia
losowego zapotrzebowania. W od nie sieniu do sy-stemów wod-kan
takimi zapasami są: rury, kształtki, uzbro je nie, reagenty, itp.
Gospodarka materiałowa w systemach eksploatacji wod-kan ma na
celu zapewnienie ciągłości dostaw materiałów i części zamiennych
po trze bnych do wykonania prac obsługowych, napraw, re-montów.
Zapasem nazy wa się re zer wy materiałów i części zamiennych
utrzymywanych przez przedsię biorstwo wod-kan. Zadaniem zapasu
materiałów i części zamiennych jest zacho wanie stałej gotowości do
zaspokojenia potrzeb zespołów i brygad eksploa ta cyj nych.
Struktura do-stawy, zapasu materiałów i części zamiennych oraz ich
zu życia przed stawia się następująco:

•zaopatrzenie w materiały (planowanie materiałów, zamówienie
mate ria łów, dostawa materiałów),

•gromadzenie zapasu materiałów,

•zużycie

materiałów

(transport

materiałów,

wbudowanie

materiałów, har mo nogram zużycia materiałów).

Planowanie materiałów następuje na podstawie planu zadań
rzeczowych i har monogramu realizacji zadań eksploatacyjnych. Na
tym etapie bardzo waż nym zagadnieniem jest przygo-towanie
specyfikacji istotnych warunków za mó wienia (SIWZ – zgodnie z
ustawą o zamówie-niach publicznych), w którym precyzyjnie
powinny być sformułowane parametry techniczne, jakim powinny od
powiadać ma zamawiane materiały i części zamienne oraz terminy
dostaw, jak również okresy gwarancyjne. Gromadzenie zapasu
materiałów i części za mien nych odby-wa się w odpowiednio
przygotowanych

do

tego

celu

pomiesz cze niach

zwanych

magazynami.

26

Zużycie materiałów i części zamiennych następuje poprzez ich
wbudowanie w przeznaczone do tego celu miejsca. W systemach
wod-kan ze względu na lo so wość występowania awaryjnych zdarzeń
powinien być utrzymywany bez pie czny zapas materiałów na
odpowiednim poziomie. Stanowi to bufor między zao patrzeniem a
zużyciem. Stąd też zadanie logistyki, która oznacza w ujęciu sy
stemowym przepływ materiałów i części zamiennych od źródła
zaopatrzenia aż do końcowego punktu wbudowania, polega na
integrowaniu i koordynowaniu po wyższych działań w sposób
efektywny.

Minimalizacja kosztów w gospodarce materiałowej przedsiębiorstw
wod-kan jest podstawo-wym celem, ale biorąc pod uwagę, iż
prawdopodobieństwo

nagłe go,

niezaplanowanego

wzrostu

zapotrzebowania na materiały i części zamienne zawsze istnieje, to
w tym momen-cie optymalna efektywność utrzymywania za pa sów
powinna stanowić główny cel przed-siębiorstw, gdyż z jednej strony
trze ba wziąć pod uwagę podwyższenie jakości obsługi ludno-ści w
zakresie świad czenia usług wod-kan, a z drugiej strony obniżenie
kosztów

utrzymy-wania

zbyt

wysokiego

poziomu

zapasu

materiałów i części zamiennych.

27

W TZ można wyróżnić pojęcia jak:

•zapas bezpieczeństwa materiałowego – jest to zapas potrzebny do
za cho wa nia ciągłości procesów obsługi i odnowy w przypadku nagłej
po trze by lub w przypadku opóźnienia dostaw,

•koszty zapasów obejmują koszty zakupu i koszty utrzymywania
zapa sów (koszt kapitału, koszt magazynowania, koszt „starzenia
się” materiałów),

•wskaźnik struktury zapasów określany jest jako stosunek zapasu
okre ślo ne go rodzaju materiału do ogólnej wielkości zapasów,

•wskaźnik zapasów magazynowych określany jest jako stosunek ilo
czy nu ogólnej wielkości zapasów i przyjętej liczby dni dla pewnego
miaro daj ne go okresu do zużycia materiałów w tym okresie,

•średnia wartość zapasów określana jest jako stosunek ogólnej
wielkości za pasów do liczby okresów rozliczeniowych (np. miesięcy
lub kwarta łów),

•wskaźnik dynamiki zapasów określany jest jako stosunek ogólnej
wiel ko ści zapasów do ogólnej wielkości zapasów w okresie
poprzedzającym,

•współczynnik zapasochłonności określany jest jako stosunek
przecię tne go zapasu w danym okresie (średnia arytmetyczna zapasu
początkowego i końcowego) do zużycia materiałów w tym okresie.

28

OPTYMALNA EFEKTYWNOŚĆ ZAPASÓW

POZIOM ZAMÓWIENIA

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA

MATERIAŁOWEGO

POZIOM

ZAPASÓ

W

CZAS

T

L

T – cykl czasowy „zamówienie – dostawa”, L – czas bezpieczeństwa, po
którym następuje brak materiałów.

W przedsiębiorstwach wod-kan zapotrzebowanie na materiały
ustala się za pomocą następu-jących metod:

•deterministycznej (gdy długość cyklu „zamówienie-dostawa” jest
krót sza od czasu dostawy – stosowana dla materiałów o dużej
wartości),

•stochastycznej

(na

podstawie

obliczeń

statystycznych

i

prognozowania

sytuacji

eksploata-cyjnych

–

długość

cyklu

„zamówienie-dostawa” jest dłuż sza od czasu dostawy),

•heurystycznej (zapotrzebowanie na materiały określa się na
podstawie subiektywnego szacunku – rzadkie zastosowanie).

29

Problemy przepływu materiałów i części zamiennych w
przedsiębiorstwach

wod-kan

powinny

być

rozwiązywane

nowoczesnymi metodami logistycznymi, za pomocą których
następuje wza-jemna koordynacja i kontrola przebiegu łań cucha
logistycznego składającego się z takich elementów jak: zakup
materiałów i części zamiennych, transport, magazynowanie, zapas,
tran-sport wewnętrzny i wbudowywanie. Optymalną wielkość
zamówienia określa wzór:

i

K

Z

K

X

z

b

opt









2

K

B

– koszt zamówienia, Z – całkowite

zużycie wg okresów,
K

Z

– koszt zakupu, i – stopa kosztów

magazynowania.

Potrzeby materiałowe w praktyce realizowane są w sferze
gospodarki mate ria łowej, przy czym powinny być zachowane
następujące podstawowe warunki:

•dostawa w odpowiednim czasie,

•potrzebna ilość materiałów i części zamiennych,

•wymagana struktura rodzajowa i wymagana jakość.

•modele realizacji potrzeb materiałowych w przedsiębiorstwach wod-
kan:

•model stałego cyklu dostaw i stałej wielkości dostaw,

•model stałego cyklu dostaw i zmiennej wielkości dostaw
(najczęściej sto so wany wariant),

•model zmiennego cyklu dostaw i stałej wielkości dostaw,

•model zmiennego cyklu dostaw i zmiennej wielkości dostaw.

Celem zaprezentowanych rozważań jest efektywne i skuteczne
zapewnienie właściwych wa-runków funkcjonowania systemu
eksploatacji w przedsię bior stwach wod-kan. Logistyka tego
działania jest z jednej strony elementem pod systemu organizacji, a
z drugiej strony elemen-tem podsystemu zarządzania (za rzą dzanie
logistyką w przedsiębiorstwach wod-kan).

30

TEORIA MASOWEJ OBSŁUGI

 
TEORIA MASOWEJ OBSŁUGI (TMO) Znalazła zastosowanie w wielu
dziedzinach, w tym także w systemie eksploatacji układów wod-kan
do

rozwiązywania

proble mów

dotyczących

liczby

brygad

naprawczych realizujących zadania związanych z odnową elementów.
TMO obejmuje zagadnienia obsługi zgłoszeń i ich obsługi i w
odniesieniu do systemów wod-kan terminy te można zastąpić
terminami „uszkodzenia – naprawa”.

W odniesieniu do systemów wod-kan TMO ma zastosowanie do
rozwiązy wa nia zagadnień z teorii niezawodności oraz teorii odnowy.
Jest również przydatna w projektowaniu i budowie układów wod-kan.
TMO charakteryzują trzy cechy:

•liczba powiadomień o uszkodzeniach (w szczególności częstość ich
wy stępowania oraz możliwość oczekiwania na usunięcie),

•liczba brygad naprawczych,

•ustalone zasady usuwania uszkodzeń.

W TMO w odniesieniu do systemów wod-kan występują podstawowe
para metry jak:
•P

n

(t) – prawdopodobieństwo stanu systemu (jest to funkcja

opisująca prawdopodobień-stwo, że w chwili t w systemie
eksploatacji znajduje się n uszkodzonych elementów ),
•λ

n

(t) – intensywność napływu zgłoszeniach o uszkodzeniach,

•μ

n

(t) – intensywność naprawy uszkodzenia.

31

W systemach eksploatacji układów wod-kan występujące

uszkodzenia mają charakter losowy i stąd też zasada „uszkodzony
element” – naprawiony ele ment” charakterystyczna dla syste-mów
stacjonarnych nie ma zastosowania w tym przypadku. Oprócz
podanych charakterysty-cznych wielkości, w TMO wy stę pują
następujące parametry:

•parametr zmiennej losowej (odwrotność napływu zgłoszeń
uszkodzeń) opisywany za pomocą relacji: T

1

= 1 / λ

n

,

•parametr rozkładu wykładniczego zmiennej losowej t

2

(odwrotność

in ten sywności naprawy uszkodzeń) opisywany za pomocą relacji: T

2

= 1 / μ

n

.

Dla stanów stacjonarnych, w których funkcje P

n

(t), λ

n

(t) i μ

n

(t) nie

zależą od czasu t, opis funkcjonowania systemu eksploatacji
opisywany jest za pomocą zmiennych losowych:
•L

z

– liczba zgłoszeń uszkodzeń w systemie,

•L

ZO

– liczba zgłoszeń oczekujących na naprawę,

•L

WB

– liczba wolnych brygad naprawczych,

•T

ON

– czas oczekiwania na naprawę,

•T

P

– czas przebywania zgłoszenia o uszkodzeniu w systemie,

•T

b

– czas oczekiwania na naprawę, kiedy wszystkie brygady

naprawcze realizują zlecenia.

Natomiast

w

przypadku

losowego

charakteru

uszkodzeń

występujących w syste mie eksploa-tacji systemów wod-kan, opis
funkcjonowania omawianego systemu za pomocą TMO składa się z
następujących elementów:
•M

w1

– rozkład wykładniczy zmiennej losowej T

1

,

•M

w2

– rozkład wydawniczy zmiennej losowej T

2

,

•b – liczba brygad naprawczych (b ≥ 1),
•R

w

– liczba obsługiwanych zgłoszeń,

•L

w

– liczba uszkodzeń oczekujących na naprawę.

32

Warunek nie tworzenia się „kolejek” z powodu dużej liczby zgłoszeń
o uszko dze niach można opisać za pomocą nierówności b > ρ gdzie
ρ= λ

n

/ μ

n

. Średnią liczbę zgłoszeń oczekujących na naprawę określa

relacja:

 





oz

L

k

b

zo

P

k

L

E

1

)

(

k oznacza liczbę zgłoszonych uszkodzeń
wymagających naprawy (na prawianych
lub oczekujących na naprawę).

Średnią liczbę wolnych brygad
naprawczych
Można określić przy pomocy
wzoru:













1

0

)

(

)

(

b

k

k

WB

P

k

b

L

E

przy czym zachodzi nierówność
w postaci:

b

L

E

L

E

L

E

WB

zo

z







)

(

)

(

)

(

Prawdopodobieństwo, że wszystkie brygady są
zajęte określa wzór:



















w

w

L

k

k

b

L

b

b

k

k

b

k

P

P

P

0

Średni czas oczekiwania na
naprawę oblicza się na
podstawie relacji:



)

(

)

(

z

on

L

E

T

E



Średni czas oczekiwania na naprawę w
przypadku
chwilowego braku wolnych brygad opisany jest
za pomocą relacji:

b

k

on

P

T

E

T

E





)

(

)

(



Natomiast średni czas przebywania
w systemie
zgłoszenia o uszkodzeniu okre ślany
jest wzorem:



1

)

(

)

(





on

z

T

E

T

E

33

Zastosowanie

TMO

stwarza

możliwość

sprawniejszego

funkcjonowania sy ste mu eksploatacji układów wod-kan, w którym
występują uszkodzenia i naprawy i w którym można określić
odpowiednią liczbę brygad naprawczych tak, aby uszkodzenia
naprawiać szybko i w sposób niepowodujący gromadzenia się nie obję
tych naprawą uszkodzeń.

TMO ma istotne powiązania z teorią niezawodności oraz teorią
odnowy. W teorii nieza-wodności mają zastosowanie gotowe
rozwiązania zadań TMO i teorii odnowy, w których wykorzystano
różne modele matematyczne przy założeniu, że wszystkie rozkłady
mają cha-rakter wykładniczy. Stąd też następuje systema tyczne
wzbogacanie

wspomnianych

powyżej

dyscyplin

nowymi

rozwiązaniami przydatnymi w procesie eksploatacji wod-kan.

Przydatność TMO do praktyki wynika z możliwości zwiększenia
zdolności ob sługowych systemu eksploatacji, co pociąga za sobą
wzrost kosztów, ale bio rąc pod uwagę istotne zmniejszenie czasu
oczekiwania na naprawę w konsek wen cji prowadzi do obniżenia
kosztów polepszenia opinii o funkcjonowaniu przed siębiorstwa wod-
kan.

34

TEORIA KOSZTÓW

 
TEORIA KOSZTÓW (TK) zajmuje się badaniem i analiza przychodów
i środków finansowych ponoszonych w wyniku prowadzonej
działalności oraz ich związku z wielkością produkcji i sprzedaży. W
odniesieniu do systemów eksploatacji wod-kan mamy do czynienia z
dochodami w wyniku sprzedaży usług wod-kan oraz ponoszonymi
kosztami eksploatacyjnymi.

W

warunkach

gospodarki

rynkowej

problematyka

kosztów

eksploatacyjnych

posiada

duże

znaczenie,

gdyż

podstawą

działalności przedsiębiorstw wod-kan jest stosunek kosztów eks-
ploatacyjnych do przychodów uzyskiwanych ze świad czonych usług
dostawy wody i odpro-wadzania ścieków. Biorąc pod uwagę fakt, że
w ostatnim 15-leciu produkcja wody maleje, stąd też sprzedaż,
będąca iloczy nem ilości wody i ceny, obniża się. Zatem sprawa
kosztów

eksploatacyjnych

determinuje

kondycję

finansową

przedsiębiorstw i możliwości ich rozwoju.

W TK istnieje szereg układów kosztowych. Najbardziej znany jest
układ ro dza jowy kosztów w uproszczeniu zawierający następujące
pozycje:

•amortyzację,

•zużycie materiałów,

•zużycie energii,

•usługi nobce,

•płace,

•narzuty na płace,

•inne.

35

Na szczególną uwagę zasługuje amortyzacja, która stanowi koszt
zużycia środ ków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych za
dany okres. Natomiast po jęcie związane z amortyzacją to umorzenie,
czyli suma amortyzacji od po cząt ku eksploatacji. Na podkreślenie
zasługuje to, że amortyzacja jest kosz tem a nie wydatkiem. Układ
rodzajowy jest potrzebny jedynie dla statystyki państwo wej i dla
przedsiębiorstwa wod-kan nie ma wartości poznawczej. Dlatego też
w przedsiębiorstwie wod-kan niezbędne są następujące układy
kosztów:

•według miejsc powstawania kosztów,

•dla których koszty prowadzone są w układzie kalkulacyjnym.

Układ według miejsc powstawania kosztów jest dostosowany do
schematu orga ni zacyjnego przedsiębiorstwa i tym samym ma
charakter indywidualny, różny dla każdego przedsię-biorstwa. W
praktyce jedynym pożytecznym układem jest układ kalkulacyjny.

Wspólną

cechą

wszystkich

rozwiązań układu kalkulacyj ne
go jest podział na koszty bez-
pośrednie

i

pośrednie.

Najczęściej spoty-kany układ
kalkulacyjny za wiera następu-
jące rodzaje kosztów:

•bezpośrednie,

•pośrednie,

•wydziałowe,

•ogólne,

•zakupu,

•sprzedaży.

Do kosztów bezpośrednich
zalicza się:

•zużycie

materiałów

bezpośrednich,

•zużycie energii,

•narzędzia

i

sprzęt

specjalistryczny,

•usługi obce,

•płace z narzutami,

•wprowadzanie

nowych

technologii.

 

36

Do

kosztów

bezpośrednich

zalicza się:

•zużycie

materiałów

bezpośrednich,

•zużycie energii,

•narzędzia

i

sprzęt

specjalistryczny,

•usługi obce,

•płace z narzutami,

•wprowadzanie

nowych

technologii.

Koszty wydziałowe to koszty
związane

z

pro-cesem

eksploatacji, przede wszystkim z:

•amortyzacją środków trwałych,

•kosztami obsługi i odnowy,

•kosztami transportu,

•kosztami

sprzętu

specjalistycznego,

•kosztami ochrony środowiska
(opłaty

za

korzystanie

ze

środowiska),

•płacami nie zaliczonymi do
bezpośrednich.

Koszty ogólnozakładowe
obejmują:

•płace z narzutami zarządu,
personelu technicznego i
administracyjnego,

•łączność,

•koszty biurowe,

•amortyzację urządzeń
ogólnego przeznaczenia,

•koszty utrzymania
magazynów.

Koszty

sprzedaży

obejmują

głównie

koszty

związane

ze

zbytem wody i odbio rem ścieków.
Do kosztów zakupu należą:

•koszty przywozu materiałów,

•koszty wyładunku,

•cło przywozowe itp.

W przedsiębiorstwach wod-kan istnieje również podział na koszty
zmienne i koszty względnie stałe. Koszty zmienne są to koszty,
których wielkość zmienia się proporcjonalnie do zmian wielkości
produkcji, a koszt jednostkowy (np. Wy produkowania 1 m

3

wody)

jest stały. Są to przede wszystkim koszty bezpośre dnie. Obniżenie
kosztów bezpośrednich wymaga zmian w technologii i orga ni zacji
eksploatacji. W przedsiębiorstwach wod-kan w konsekwencji powo-
duje to obniżenie kosztów eksploatacji i stąd ich znaczenie w
działalności eksploa ta cyj nej jest znacząco duże.

37

Koszty względnie stałe są to koszty, których suma jest niezależna od
wielko ści produkcji i nale-żą do nich amortyzacja, koszty wydziałowe
i ogólno zakła do we. Oprócz wymienionego dotych-czas podziału
kosztów istnieje również po dział na:

•koszty księgowe (tzw. jawne) odzwierciedlone w ewidencji
księgowej obej mującej wydatki pieniężne rzeczywiste i amortyzację,

•koszty ukryte – są to koszty faktycznie nie ponoszone przez przed
się bior stwo, które mo-głoby ponosić, gdyby wykorzystano go w
innym możli wym zastosowaniu,

•koszty ekonomiczne stanowiących sumę kosztów jawnych i ukrytych
po większonych o tzw. zysk normalny (zysk minimalny),

•zysk ekonomiczny stanowiący różnicę między przychodami z
działalności a kosztami eko-nomicznymi (eksploatacyjnymi w
odniesieniu do przedsię biorstw wod-kan).

Działalność przedsiębiorstw wod-kan oceniana jest obecnie na
podstawie osią gniętego zysku. Dlatego też zagadnienia dotyczące
planowania

zadań

eks ploatacyjnych

i

planowania

środków

finansowych oraz koordynowania planów rzeczowych z wydatkami
znajdują się wysoko w hierarchii przedsiębiorstw wod- kan. Obecnie
powyżej opisane zagadnienia są rozwiązywane za pomocą
kontrolingu ekonomicznego i finansowego.

Podstawowym zagadnieniem w przedsiębiorstwach wod-kan jest
obniżenie kosztów eksploa-tacji przy jednoczesnym podwyższeniu
jakości świadczonych usług. Zmiany w organizacji i technologii
eksploatacji, systematyczna moderni zacja i renowacja obiektów,
urządzeń i instalacji umożliwia przejęcie zadań rea lizowanych w
podsystemach obsługiwania i odnawiania przez podsystem użyt
kowania i tym samym obniżenie kosztów eksploatacji.

38

TEORIA INFORMACJI

 
TEORIA INFORMACJI (TI) jest działem cybernetyki badającym
proces informa cyj ny, przy czym kluczowym zagadnieniem jest
optymalizacja szybkości i nieza wo dności przekazywania infor-macji.
Prawa TI są prawami statystycznymi. W TI występują dwa
podstawowe pojęcia:

•najmniejsza jednostka informacji potrzebna do opisu, które z dwóch
moż li wych zdarzeń zaistniało zwana bitem,

•najmniejsza średnia ilość informacji potrzebna do opisu, które ze
zbioru zdarzeń o danym prawdopodobieństwie zaistniały nazywane
entropią.

Za pomocą funkcji informacji zawartej w danej wiadomości w
matematycznej TI wprowadzono pojęcie entropii informacyjnej
źródła informacji. Jeżeli z danego źródła można pozyskać n różnych
wiadomości, to jego entropia nazywa się war to ścią oczekiwaną ilości
informacji w wiadomościach z tego źródła.
Entropię wyraża się wzorem:









n

i

r

i

p

i

p

x

H

1

)

(

1

log

)

(

)

(

P(i) oznacza
prawdopodobieństwo
zajścia zdarzenia i.

Podstawowe założenie ilościowej TI polega na tym, że dana
wiadomość zawiera tym więcej informacji im mniejsze jest
prawdopodobieństwo

wystąpienia

sy tua cji

w

niej

opisanej.

Wiadomości pewne, w których p(i) = 1 zawierają zerowe informacje,
gdyż log

2

(1/1)= 0 (w TI najczęściej występuje logarytm o podstawie

r=2, wówczas jednostką entropii jest bit, natomiast wiadomości
sprzeczne o p(i) = 0 nie dają żadnej informacji, gdyż zapis (1/0) nie
przedstawia żadnej liczby).

39

W odniesieniu do systemów eksploatacji wod-kan mamy do
czynienia z infor macją eksploa-tacyjną definiowana jako wiadomość
przekazującą dane lub wie dzę, przy czym w przypadku wiedzy
wiadomość nie jest informacją, lecz tylko jej nośnikiem. Należy tu
odróżnić informację w ogólnym rozumieniu tego słowa od informacji
o systemie eksploatacji (SE). Stąd też w TI ma zastosowanie kilka
podstawowych zasad, jak:

•pierwsza zasada stanowi, że z empirycznego punktu widzenia mamy
in for mację (I) o (SE),

•druga zasada to (I) dla (SE) to każda treść, wiedza, wiadomość,
dane powodujące zmiany w systemie,

•trzecia zasada stanowi, iż zawsze istnieje pewien nośnik (N) (I) dla
(SE), którą opisuje za-leżność (N,I,SE), przy czym można modyfikując
zasadę powiedzieć, że istnieje pewna sub-stancja (N) zawierająca (I)
(substancję (N) nazywamy nośnikiem (I)),

•czwarta zasada stanowi, iż (SE) odbiera (I), gdy pewien (N)
przekazuje (I) do (SE) zgodnie z ustalonym obiegiem informacji (za
pomocą pewnego kanału).

Na podstawie dotychczas opisanych zasad dokonano klasyfikacji
rodzajów informacji:

•informacje dla systemu eksploatacji w postaci wiedzy, danych,
obrazów, itp.,

•informacje uzupełniające powyżej podane elementy,

•informacje rozszerzone w przypadku zajścia dodatkowych zdarzeń,

•informacje nieprawdziwe,

•informacje prawdziwe,

•informacje częściowo prawdziwe.

40

Nawet tak pobieżny przegląd zagadnień dotyczących TI w
odniesieniu do prob le mów eksploatacji uwidacznia rolę informacji w
systemie eksploatacji wod-kan. Proces informacyjny w systemach
eksploatacji wod-kan składa się z następują cych elementów:

•źródła informacji,

•pozyskiwania informacji,

•generowania informacji,

•gromadzenia informacji,

•przechowywania informacji,

Źródło

informacji

Informacje

z obserwacji

Informacje z

przeglądów i

kontroli

Informacje

z otoczenia

Centrum

Informacji

(Dyspozytornia

Główna)

Odbiorca

informacji

Realizator

pozyskiwanie

i pozyskiwanie

informacji

Gromadzenie

Przechowywanie

Przetwarzanie

Selekcja

Kierownik

Interpretowanie i

przekazywanie

informacji

• zapamiętywania informacji,

• przetwarzania informacji,

• selekcji informacji,

• interpretowania informacji,

• przekazywania informacji.

41

Proces informacyjny wraz z przyporządkowaniem poszczególnych
jego ele men tów odpowie-dnim podmiotom w systemie eksploatacji
wod-kan przedstawia się następująco:

•źródło informacji (informacje z otoczenia, informacje z obserwacji,
infor macje z przeglą-dów),

•centrum informacji – dyspozytornia główna (pozyskiwanie i
generowanie

informacji,

gro-madzenie

przechowywanie,

przetwarzanie, selekcja, prze ka zywanie informacji),

•odbiorca informacji (interpretowanie informacji).

W systemach eksploatacji można przeprowadzić klasyfikację
informacji ze względu na sposób ich pozyskiwania, a mianowicie
mamy informacje:

• bieżące

,

• stałe,

• okreso

we.

• pierwotne,

• wtórne,

Informacja pierwotna jest wynikiem badań eksploatacyjnych,
natomiast infor ma cja wtórna jest pozyskiwana z dokumentacji
powykonawczej, instrukcji ru cho wej, itp. Informacje bieżące
pozyskiwane są z monitorowania parametrów eksploatacyjnych,
natomiast informacje stałe są wynikiem raportów (np. o ciś nie niu
wody, produkcji dobowej, itp.). Informacje okresowe pozyskiwane są
w określonych interwałach czasowych (np. co kwartał).

Oprócz wspomnianych wyżej rodzajów informacji w systemie

eksploatacji wy stępują infor-macje obligatoryjne posiadające moc
obowiązkową (wykonywa ne w zależności od poleceń, zleceń itp.)
Oraz informacje fakultatywne, dzięki którym powiększa się zasób
informacji o danym zdarzeniu czy sytuacji eksploa ta cyj nej.

42

Rozwój zakresu informacji w procesie eksploatacji charakteryzuje
się w pierw szym okresie jej pozyskiwania niedostatkami, które
stopniowo są uzupeł niane do momentu otrzymania pełnej informacji.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że w miarę wzrostu zakresu
informacji rosną koszty eksploatacyjne, dla tego też jeżeli wartość
użytkowa informacji jest wyczerpująca do podjęcia adek watnych do
sytuacji eksploatacyjnej czynności, należy przerwać lub spo wol nić
proces pozyskiwania dodatkowych informacji.

Ważnym zagadnieniem w procesie eksploatacji jest obieg informacji,
który po winien zapew-niać wszystkim służbom eksploatacyjnym w
przedsiębiorstwie swobodny dostęp do niej, przy czym poszczególne
obszary informacji o charak te rze ekonomicznym, finansowym,
technicznym i technologicznym powinny mieć swoje ośrodki
kompatybilne z pozostałymi. Obecnie nowo-czesne techniki udo
stępniania informacji umożliwiają takie korzystanie ze zbiorów
informacji w przedsiębiorstwie wod-kan wszystkim pionom i biurom.
Pozwalają one na szyb ki dostęp do określonych rodzajów informacji,
co ma szczególne znaczenie w sy ste mach eksploatacji wod-kan.

Informację eksploatacyjną ze względu na jej ważność powinna
cechować:

ak tualność,

rzetel-ność,

kompletność,

pojemność,

wartość. Aktualność informacji polega na jej zdolności do od-
zwierciedlenia

dynamicznie

zmieniającej

się

rze czy wistości

eksploatacyjnej, z kolei rzetelność ma duże znaczenie w aspekcie
moż liwości

występowania

nieprawdziwych

wiadomości.

Kom-

pletność infor ma cji oznacza, że powinna zawierać wszystkie istotne
elementy, czyli powinna być pełna. Pojemność informacji polega na
odpowiedniej selekcji treści nieistotnych, nato-miast wartość
użytkowa informacji wykorzystywana do podejmowania de cyzji.

TI powiązana jest bezpośrednio z teorią organizacji i zarządzania,
teorią pla no wania, nie-zawodności i bezpieczeństwa oraz teorią
odnowy, zapasów, ma so wej obsługi, kosztów i teorią decyzji.

43

TEORIA DECYZJI

TEORIA DECYZJI (TD) zajmuje się badaniem, analizą i

wspomaganiem podej mo wania decyzji i stosowana jest tam, gdzie
wybór i podjęcie decyzji jest trudne. W odniesieniu do systemów
eksploatacji

wod-kan

mamy

do

czynienia

z

de cy zjami

eksploatacyjnymi. W tych systemach mogą zaistnieć takie
przypadki:

•duża liczba możliwych wariantów powodujących określony stan –
np. po gorszenie jakości wody,

•możliwość powstania dużych strat w przypadku nietrafnych decyzji
– np. wybór sposobu działania w przypadku zaistnienia poważnych
awarii (awa ria chlorowa, awaria przewodów magistralnych itp.),

•skomplikowany proces decyzyjny – wybór wykonawców, materiałów
lub technologii.

Dlatego też metody TD znajdują szerokie zastosowanie w systemach
eksploatacji wod-kan, gdzie mogą przynieść wymierne korzyści.
Decyzje eksploatacyjne po dej mowane są na pod-stawie informacji i
faktów

przez

kierowników

i

zarządców

w

działalności

przedsiębiorstw wod-kan i mają na celu racjonalne gospoda rowa nie
ich zasobami i generowanie zysków na ich odtwarzanie i
modernizację. De cy zja eksploatacyjna jest pojęciem z zakresu TD I
oznacza wy-bór jednego z moż li wych wariantów działania. Zbiór
możliwych decyzji tworzy przestrzeń decy zyj ną, natomiast wybór
decyzji następuje w procesie decyzyjnym wspomaga nym różnymi
technikami. Uczestnikami procesu decyzyjnego w systemach eks
ploa tacji wod-kan są:

•realizatorzy eksploatacji, którzy mają za zadanie pozyskiwanie
danych, in formacji, faktów oraz prowadzenie obserwacji systemu,

•kierownicy eksploatacji, którzy selekcjonują, interpretują i
wnioskują moż liwe decyzje,

•zarządcy (decydenci) podejmujący decyzję.

44

Dane, obser-

wacje

Informacje

Fakty

Selekcja

informacji i

wnioskowanie

Przestrzeń dedecyzyjna

Możliwe

decyzje

Wybór

decyzji

Proces decyzyjny

Realizatorzy eksploatacji

Kierownicy

eksploatacji

Zarządcy

eksploatacji

Na podstawie przytoczonego opisu można zatem stwierdzić, że
decyzje są efek tem współpracy różnych podmiotów procesu
eksploatacji wnoszących nowe in for macje, argumenty i preferen-cje.
Dlatego też można powiedzieć, że TD jak rów nież pozostałe
dyscypliny teoretyczne z zakresu eksploatacji uwzględniają w coraz
większym stopniu podejście systemowe. Uwarun-kowania decyzyjne
w przedsiębiorstwach wod-kan mogą mieć różnoraki charakter, a
miano-wicie:

•polityczny wynikający z faktu, że decyzje podejmowane przez
zarządców są ściśle powiązane z administracją rządową bądź
samorządową,

•psychologiczny, gdyż centralną postacią procesu decyzyjnego jest
czło wiek,

•techniczny ze względu na stosowanie metod optymalizacji decyzji.

45

W procesie decyzyjnym można wyróżnić następujące etapy:

•Identyfikacja sytuacji decyzyjnej → określenie problemu decyzyj
nego → określenie celu decyzji.

•Budowanie modelu decyzyjnego: opracowanie alternatyw decyzyj
nych → analiza alternatyw → wyznaczanie dopuszczalnych decyzji →
wybór decyzji eksploatacyjnej.

•Wdrożenie decyzji do realizacji w procesie eksploatacji → ocena
decyzji eksploatacyjnej.

Przy podejmowaniu decyzji eksploatacyjnej powinny być brane pod
uwagę na stępujące czynniki:

•wiarygodność informacji, obserwacji, danych,

•potrzeba uzyskania dodatkowych informacji,

•analiza faktów i informacji oraz formułowanie wniosków z propo zy
cjami rozwiązań alternatywnych,

•analiza ewentualnych ograniczeń,

•sposoby podejmowania działań uzasadnienie przyjętych rozwiązań.

Z powyższych elementów procesu decyzyjnego na szczególna uwagę
zasługuje warunek ogra-niczający decyzje. Oznacza on, iż przestrzeń
decyzyjna ograniczo na jest tylko do pewnego pod-zbioru decyzji.
Natomiast uwzględnienie wszy stkich warunków ograniczających
decyzje umożli-wiają wyodrębnić decyzje do pusz czal ne dla danej
sytuacji decyzyjnej. Istnieją również sprzęże-nia zwrotne po mię dzy
decyzjami, celami ich podejmowania i uzyskiwanymi rezultatami
(zwy kle uzyskane wyniki oddziaływują na decyzje, które z kolei mogą
mo dy fikować zakładane cele).

46

Cele

Decyzje

eksploatacyjne

Rezultaty

System eksploatacji wod-kan

Schemat blokowy sprzężeń
zwrotnych

Struktury organizacyjne przedsiębiorstw wod-kan wyznaczają
sposoby podej mowania decyzji na podstawie zasobów
informacyjnych, które są podstawą do klasyfikacji decyzji na podej-
mowanie w warunkach:

•pewności,

•niepewności,

•ryzyka.

47

W warunkach pewności decydenci mają pełną informację, na
podstawie któ rej podejmują optymalne działania przynoszące
największe

korzyści

(np.

stra te gia

odnowy

systemów

eksploatacyjnych). Warunki niepewności ozna czają brak kompletnej
wiedzy o tym, który stan eks ploatacyjny zaistnieje. Stąd też po dej
mowanie decyzji w takich sytuacjach jest trudne i polega na wyborze
okre ślo nej ograniczonej koncepcji, w wyniku której nastąpiłyby
ewentualne straty (np. Po szukiwanie przyczyn pogarszania się
jakości wody w systemach dystry bucji wo dy). Podejmowanie decyzji
w warunkach ryzyka wyróżnia się tym, że zarzą dca procesu
eksploatacyjnego posiada informacje dotyczące prawdopodo bień
stwa zachodzenia różnych stanów eksploatacyjnych i stąd też znane
są konsek wencje każdej decyzji.

Obecnie w przedsiębiorstwach wod-kan procesy decyzyjne
wspomagane są przez kompute-rowe systemy informatyczne,
pozwalające na szybkie przetwa rza nie zgromadzonej liczby danych i
dostarczanie niezbędnej wiedzy do podejmo wa nia trafnych decyzji
eksploatacyjnych.

Na podstawie przeprowadzonych rozważań należy podkreślić, iż TD
nie jest dyscypliną nau-kową, lecz stanowi zbiór metod
wypracowanych przez różne dzie dziny wiedzy, zebranych i usy-
stematyzowanych w celu wypracowania jed ne go podejścia. Dlatego
też

powyżej

opisane

za-gadnienia

maja

charakter

multi

dyscyplinarny, co zresztą można odnieść do każdego z zagad-nień
dotyczących systemów eksploatacji wod-kan.

48

TEORIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

 

TEORIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU (TZR) nie jest dyscypliną
naukową, lecz zbio rem przepisów prawnych, wytycznych oraz metod
postępowania dotyczących och rony środowiska. W odniesieniu do
systemów eksploatacji wod-kan ma szcze gólne znaczenie, gdyż z
jednej strony zaspakajają one potrzeby wodne lud ności, z drugiej zaś
strony powstające odpady eksploatacyjne stanowią poważne
zagrożenie dla środowiska. Zatem TZR powinna obejmować dwa
podstawowe za gadnienia z zakresu ochrony zdrowia ludności oraz
ochrony środowiska, które skła dają z następujących elementów:

•dostawę bezpiecznej jakościowo wody,

•bezpiecznego pod względem sanitarnym odprowadzenia ścieków,

•unieszkodliwianie ścieków i osadów ściekowych,

•utylizacje i zagospodarowanie odpadów eksploatacyjnych,

•eliminowanie szkodliwego oddziaływania systemu eksploatacji na
środo wisko.

Rozwiązywanie powyższych zagadnień w przedsiębiorstwa wod-kan
jest możliwe pod warun-kiem wprowadzenia do procesów
eksploatacji:

•nowoczesnych technik zarządzania jakością, bezpieczeństwem i
higieną pracy oraz ochroną środowiska,

•przyjaznych dla środowiska technologii i materiałów,

•monitorowania procesów eksploatacji oraz pomiarów parametrów
mogą cych oddziaływać szkodliwie na środowisko.

49

Schemat zrównoważonego rozwoju systemu eksploatacji wod-kan

50

Zatem otoczenie systemu wod-kan oddziałowuje na system
eksploatacji wod-kan, który musi zapewnić:

•eliminację szkodliwego oddziaływania na środowisko,

•ochronę zdrowia ludności poprzez dostawę wody o wymaganej
jakości i odpowiedniego odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków,

•ochronę środowiska poprzez utylizację i zagospodarowanie
odpadów eks ploatacyjnych.

Takie podejście eksploatacyjne do zrównoważonego rozwoju w
odniesieniu do systemów zao-patrzenia w wodę oraz odprowadzania
i unieszkodliwiania ście ków powinno zagwarantować interesy
przyszłych pokoleń. W podsumowaniu należy podkreślić, iż TZR w
odniesieniu do wod-kan zajmuje ważne miejsce w programach
badawczych w UE w aspekcie harmonijnego rozwoju społecznego.

TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA

 
W celu realizacji eksploatacji wod-kan powoływane są jednostki
organi za cyj ne

nazywane

potocznie

„przedsiębiorstwami

wodociągowo-kanalizacyjnymi. Dzia łają one na różnych podstawach
prawnych, a mianowicie:

•przedsiębiorstwo państwowe,

•przedsiębiorstwo prywatne,

•spółka handlowa (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjna),

•zakład budżetowy,

•związek komunalny,

•związek międzygminny,

•spółka wodna.

51

Głównym celem funkcjonowania przedsiębiorstw wod-kan jest

użytkowanie wodociągów i kanalizacji zgodnie z ich przeznaczeniem,
jakim jest dostawa wo dy i odprowadzanie ścieków. Struktura
organizacyjna przedsiębiorstw wod-kan powinna zapewnić wysoki
poziom działal-ności eksploatacyjnej poprzez ra cjo nalnie efektywne
gospodarowanie majątkiem w postaci obiektów, urządzeń i in stalacji
jednocześnie przy zagwarantowaniu niezawodność i bezpie-czeństwo
świad czonych usług. Przedsiębiorstwa wod-kan maja strukturę
hierarchiczną, która zwykle składa się z trzech poziomów:

•naczelne kierownictwo,

•średni dozór techniczny,

•niższy dozór techniczny.

Zadaniem naczelnego kierownictwa jest zarządzanie majątkiem
przedsiębior stwa tak, aby możliwe było generowanie zysku, który
jest podstawą przetrwania i rozwoju przedsiębior-stwa. Średni
dozór techniczny utożsamiany jest z kie row nictwem eksploatacji, a
niższy dozór to realizatorzy procesu eksploatacji. Pod stawowe
dokumenty przedsiębiorstwa wod-kan:

•podstawa prawna istnienia,

•statut,

•schemat organizacyjny,

•regulamin pracy,

•regulamin świadczenia usług (dostawy wody i odprowadzania
ścieków).

Statut przedsiębiorstwa jest podstawowym dokumentem, w którym
określany jest rodzaj pro-wadzonej działalności zgodnie polskim
katalogiem działalności (PKD).

52

Oprócz tego w statucie wyszczególnione są wszystkie elementy doty
czą ce jego funkcjono-wania, jak:

•liczba

osób

ścisłego

kierownictwa

(w

przedsiębiorstwach

państwowych jednoosobowa za-rządza dyrektor, natomiast w
przypadku spółek (handlo wych, akcyjnych, z o/o) – zarząd spółki),

•liczba osób w radach nadzorczych w przypadku spółek,

•relacje z organami nadzoru właścicielskiego w przypadku spółek.

Schemat organizacyjny przedsiębiorstwa wod-kan ma charakter
struktury hie rar chicznej jedno-stki, która to struktura jest
odzwierciedleniem stanowisk pracy oraz liczby aktualnie zatrudnio-
nych osób. Następnym ważnym dokumentem organizacyjnym
przedsiębiorstwach wod-kan jest regulamin pracy, który określa
system pracy, godziny pracy, zakres obowiązków personelu oraz
prawa zatru dnionych osób. Następnym ważnym dokumentem jest
regulamin

świadczenia

us-ług,

w

którym

między

innymi

wyszczególnione są obowiązki przedsię bior stwa oraz prawa od-
biorców.

Obecnie przedsiębiorstwa wodociągowe w Polsce występują
najczęściej w na stępujących formach organizacyjnych:

•spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,

•spółki akcyjnej.

53

Przykładowy uproszczony schemat organizacyjny spółki handlowej
(SA, S o/o) jest następujący:

Zgromadzenie wspólników (dla SA – zgromadzenie
akcjonariuszy)
Rada nadzorcza
Zarząd spółki

3.1. Piony
3.1.1. Produkcji wody i oczyszczania ścieków,
3.1.2. Sieci wodociągowej i kanalizacyjnej,
3.1.3. Techniczny,
3.1.4. Głównego księgowego,
3.1.5. Ekonomiczny
3.1.6. Remontów i własnych inwestycji.
3.2. Biura
3.2.1. Zarządu,
3.2.2. Ochrony,
3.2.3. Prawnej obsługi,
3.2.4. Inwestycji unijnych,
3.2.5. Gospodarki materiałowej,
3.2.6. Zamówień publicznych
3.2.7. Kontroli wewnętrznej,
3.2.8. Obsługi prasowej,
3.2.9. Obsługi administracyjnej,
3.2.10. Obsługi klienta,
3.2.11. Polityki personalnej.

54

Przedsiębiorstwa wod-kan mają wieloletnie tradycje i duży dorobek
eks ploa tacyjny i tech-niczny, dlatego też można stwierdzić, że te
tradycje wpływają w spo sób zdecydowany na kul-turę organizacyjną
tych

przedsiębiorstw.

Można

tu

wyróżnić

następujące

charakterystyczne cechy:

•ustanowieniem

pewnych

„niepisanych

zasad”

technologii

eksploatacyjnej,

•nieufnym podejściem do nowości w procesie eksploatacji,

•dość długim i żmudnym procesem przekonywania do zmian „na
lepsze”.

Te cechy powoli zanikają i w strukturach organizacyjnych
przedsiębiorstw za cho dzą pozyty-wne zmiany w ich kulturze
organizacyjnej i otwartości na nowo czesne technologie i systemy
zarządzania. Przedsiębiorstwa wod-kan w zależ no ści od wielkości
wydajności i liczby zatru-dnionych osób można podzielić nastę
pująco:

Wielkość

przedsiębiorstwa

Wydajność

wodo-ciągu

[m

3

/doba]

Liczba

zatru-

dnionych

osób

Bardzo małe

< 100

< 30

Małe

100 - 1000

30 – 100

Średnie

1000 – 10000

100 – 300

Duże

10000 –

100000

300 – 700

Bardzo duże

> 100000

> 700

Na podstawie dotychczas przedstawionych rozważań można
stwierdzić, że no woczesne struktury organizacyjne przedsiębiorstw
wod-kan maja istotny wpływ na realizację zadań eksploatacyjnych,
a w szczególności na poziom świad czenia usług w zakresie dostawy
wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny.

55

P O D S U M O W A N I E

 

Na podstawie dokonanego przeglądu zagadnień teoretycznych
można stwier dzić, że system eksploatacji wod-kan zbudowany w
oparciu o podstawy nauko we może zapewnić wysoki standard usług
wodociągowych i kanalizacyjnych oraz stworzyć warunki do
racjonalnego

i

efektywnego

gospodarowania

mająt kiem

w

przedsiębiorstwach

wod-kan.

Dotychczasowe

roz-ważania

uwypuklają

rolę

dyscyplin

w

kształtowaniu

postępu

eksploatacyjnego

w

przedsię-biorstwach

wod-kan.

Właściwie

zaprojektowany system eksploatacji wod-kan powinien się opierać
na wykorzystaniu wiedzy pochodzącej z szeregu dyscyplin
naukowych, jak:

•teoria eksploatacji,

•teoria systemów,

•teoria modelowania,

•teoria organizacji i zarządzania,

•teoria planowania, teoria niezawodności, bezpieczeństwa i ryzyka,

•teoria zapasów,

•teoria odnowy,

•teoria masowej obsługi,

•teoria kosztów,

•teoria informacji,

•teoria decyzji,

•teoria zrównoważonego rozwoju,

•teoria przedsiębiorstwa.
 

56

Biorąc pod uwagę, że w przedsiębiorstwie wod-kan jednym z
warunków efek tywności jest racjonalność działania polegająca na
dostosowaniu środków do zamierzonego celu, jak też do warunków
jego realizacji za pomocą czyn ności poznawczych to jej osiągnięcie
wydaje się trudne bez wykorzystania wymienio nych powyżej
dyscyplin. Dlatego też racjonalne i efektywne zarządzanie zaso ba mi
przedsiębiorstwa

wod-kan

staje

się

nadrzędnym

celem.

Uzasadnieniem te go stwierdzenia jest to, że zaspokojenie potrzeb
wodnych ludności zaliczyć mo ż na do zadań o charakterze
strategicznym.
 

57