WSPÓLNA POLITYKA

ROLNA UE

dr Michał Polak

Rynek rolny Unii Europejskiej

• Rynek rolny Unii Europejskiej - pierwszym

wspólnym rynkiem branżowym (rolnym i
żywności) w skali całej Unii Europejskiej

• oraz największym rynkiem rolnym i

żywności na świecie

• Z punktu widzenia europejskich rolników –

WPR odniosła sukces

SŁABE STRONY WPR

• Wiele poważnych problemów dla Wspólnoty:

• pochłaniała wielką część budżetu –

zahamowanie rozwoju innych polityk

• subsydiowany eksport szeregu produktów

(których Wspólnota miała znaczne nadwyżki) -
zachwiał handlem światowym. Wspólnota
Europejska w konflikcie:

• ze Stanami Zjednoczonymi i innymi

tradycyjnymi eksporterami produktów
żywnościowych

• z krajami rozwijającymi się - których

zorientowane na rolnictwo gospodarki
ucierpiały od eksportu wspólnotowego

Cele Wspólnej Polityki Rolnej

• 1957 - Traktat o EWG – ogłoszono w nim

pierwsze zasady polityki rolnej EWG

• Cele wspólnej polityki rolnej,

wyszczególnione w art. 39 Traktatu
Rzymskiego:

• Zwiększenie wydajności produkcji rolnej

poprzez wprowadzanie postępu technicznego

• Zapewnienie odpowiedniego poziomu życia

ludności wiejskiej

• Stabilizacja rynków
• Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw
• Zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla

konsumentów

EFEKT?

• Zwiększenie poziomu życia rolników – także

dzięki zmniejszeniu się od roku 1958 o dwie
trzecie liczby ludności żyjącej z uprawy ziemi

• Sukces WPR w celach 1-4… kosztem celu 5.
• Dotowane ceny produktów rolnych

Wspólnoty - znacznie wyższe niż ceny
światowe

• Konsumenci WE - płacili za sukces sektora

rolnego:

• płacąc wyższe ceny
• płacąc wyższe podatki - które wpływały do

budżetu Unii - w dużej mierze
przeznaczonego na dotację do rolnictwa

EWOLUCJA WPR

Obecnie:

•Unia Europejska - jednym z

największych eksporterów
żywności

•jej rolnictwo osiąga najwyższe

plony i wskaźniki wydajności

Trzy główne elementy WPR:

• Jednolity rynek dla towarów rolnych

(swobodny przepływ produktów rolnych w
obrębie Wspólnoty, wspólne ceny na
produkty rolne)

• Uprzywilejowanie towarów

produkowanych w Unii (wspólne bariery
celne wymierzone przeciwko importowi
spoza UE).

• Wspólna odpowiedzialność finansowa

(wszelkie wydatki są pokrywane ze
wspólnego funduszu, który tworzą
wszystkie państwa członkowskie Unii
Europejskiej).

Do końca lat 80-tych - podstawowym

środkiem realizacji celów WPR było:

• wsparcie cen artykułów rolnych za

pomocą systemu instrumentów
handlowych (głównie ceł importowych i
dotacji eksportowych)

• wsparcie za pomocą systemu

bezpośredniej interwencji rynkowej

EFEKT?

• Skuteczna ochrona rynku wewnętrznego

przed międzynarodową konkurencją,

• wspieranie dochodów rolniczych
• rozwój infrastruktury wiejskiej
• promocja i wspieranie eksportu

W KOLEJNYCH LATACH:

• stopniowy wzrost możliwości produkcyjnych
• poprawa samowystarczalności żywnościowej

WE

ale:
• wzrost nadwyżek produkcji - przewaga

eksportu nad importem

• wzrost wydatków na subsydia eksportowe

i spadek przychodów z ceł

• Rosnące koszty budżetowe - głównym

problemem WPR i istotną

PRZYCZYNĄ JEJ REFORM

PODSTAWOWYM CELEM REFORM

• wzrost konkurencyjności

rolnictwa UE na rynku
światowym, przy zachowaniu
poziomu dochodów
mieszkańców wsi i
bezpieczeństwa środowiska
naturalnego

Próby reform:

• 18 grudnia 1968 r. - plan przemian

strukturalnych rolnictwa - ogłoszony w
memorandum Komisji EWG. Opracowany
pod kierunkiem Sicco Mansholta,
holenderskiego polityka, który w latach 1958-
1973 pełnił funkcję komisarza ds. rolnictwa
EWG

• Plan Mansholta - zawierał projekt zmian

wspólnej polityki rolnej, tak aby przystosować
ją do nowej sytuacji ekonomicznej:

• szybko rosnących kosztów stosowania WPR
• zaostrzających się konfliktów z krajami

trzecimi

Plan Mansholta

• Główne założenia:

• niezbędne jest prowadzenie w skali EWG

jednolitej i konsekwentnej polityki

strukturalnej

• częściowe zastępowanie mechanizmów

rynkowych prowadzących do wzrostu

produkcji polityką strukturalną

• zmiany w dotychczas prowadzonej polityce

rynkowej:

• poprawa informacji rynkowej

• przywrócenie równowagi podaży i popytu

na rynkach niektórych surowców rolnych

(mleko, cukier, warzywa i owoce)

• doprowadzenie do powstania większych

gospodarstw rolnych

Plan Mansholta

• Szczegółowe rozwiązania strukturalne:

• ograniczenie zatrudnienia w rolnictwie
• koncentracja przestrzenna gospodarstw
• pomoc gospodarstwom dysponującym

odpowiednim potencjałem produkcyjnym

• ograniczenie powierzchni użytków rolnych

• Założeń Planu Mansholta nie udało się

zrealizować - brak zgody członków EWG na
zaproponowane działania

• Dlaczego? - zbyt radykalny i śmiały jak na tak

wczesny okres istnienia Wspólnej Polityki Rolnej

• Inicjatywa ta zapoczątkowała proces

przejmowania polityki strukturalnej w
rolnictwie przez instytucje EWG

Punkt zwrotny w ewolucji WPR

• zamrożenie poziomu wsparcia cen

produktów rolnych na przełomie lat
1984/85

• W roku 1984 wprowadzono kwoty

mleczne w celu zahamowania wzrostu
produkcji

• Kolejny ważny krok - zastosowanie w

1988r. tzw. stabilizatorów -
prowadzących do obniżek cen lub dotacji,
jeśli całkowita produkcja danego towaru na
terytorium UE przekraczała poziom
maksymalnych gwarantowanych ilości

ZACHĘTY DO OGRANICZANIA PRODUKCJI

Ważnymi elementami systemu:

• dobrowolne odłogowanie (set-aside) w

zamian za finansową rekompensatę

• pomoc przy rozszerzaniu niektórych

rodzajów produkcji

• zachęty do wycofywania się z

działalności rolniczej

Reforma MacSharry’ego

• 1992 r. - Reforma MacSharry’ego

(Komisarza ds. Rolnictwa Ray'a
MacSharry'ego zaprezentowana w styczniu
1991 r.) – jednym z zasadniczych
etapów zmian WPR

• Reforma dotyczyła m.in. rynków zbóż,

roślin oleistych i wysokobiałkowych, mleka,
wołowiny

• wprowadzała szereg działań

strukturalnych, realizowanych przez kraje
członkowskie w ramach programów
wieloletnich

Reforma MacSharry’ego

• zaczęto odchodzić od polityki podtrzymywania cen

do polityki utrzymywania poziomu dochodów
(płatności bezpośrednie)

• zmodyfikowano fundusze strukturalne
• wprowadzono ograniczenia w poziomie produkcji

(system kwot produkcyjnych)

• wprowadzono instrumenty towarzyszące środkom

WPR (programy rolnośrodowiskowe, zalesienia
gruntów rolnych, renty strukturalne)

• ugruntowano warunki trwałego i zrównoważonego

rozwoju obszarów wiejskich

• włączono planowanie działań na rzecz ochrony

środowiska do praktyki gospodarczej

• wprowadzono obowiązkowy system odłogowania

gruntów

Regulacje w Traktacie z Maastricht

• rolnictwo ma za zadanie dostarczać

żywność i świadczyć usługi środowiskowe

• rolnictwo ma wspierać formy

gospodarowania przyjazne dla
środowiska naturalnego, należy
propagować rolnictwo ekologiczne

• rolnictwo ma wspierać ochronę zasobów

naturalnych, różnorodności biologicznej i
krajobrazowej

• należy redukować szkody środowiskowe

spowodowane działalnością rolniczą

Pierwsze efekty reform

• W wyniku przeprowadzonych zmian WPR:

• rynki rolne stały się bardziej zrównoważone
• wielkość zapasów publicznych uległa

znacznej redukcji - szczególnie w przypadku
zbóż

• Ceny produktów rolnych zbliżyły się do

cen światowych dzięki:

• obniżeniu cen interwencyjnych
• korzystnej koniunkturze i znacznemu

wzrostowi cen światowych

• Umożliwiło to zmniejszenie środków na

subsydia eksportowe – co odciążyło budżet
unijny

Pierwsze efekty reform

• Zwiększył się średni dochód z rolnictwa,

sytuacja różniła się jednak w zależności od
kraju członkowskiego i rodzaju produkcji.

• Nie zanotowano natomiast większych zmian

na rynku wołowiny (BSE i decyzje GATT/WTO
limitujące możliwości dotowania eksportu).

• Ograniczenie wsparcia cenowego oraz

wprowadzenie płatności bezpośrednich
dały:

• większą przejrzystość pomocy dla rolników
• lepszą kontrolę wydatków na WPR

• Wada reform - brak spójności programów

realizowanych w zakresie rozwoju obszarów
wiejskich

AGENDA 2000

• Niekorzystne prognozy rozwoju

sytuacji na rynkach rolnych UE w
nadchodzących latach.

• Problem nadprodukcji towarów

rolnych, których nie mogła
wyeksportować ze względu na
zobowiązania wobec GATT/WTO.

• Potrzeba poprawy konkurencyjności

rolnictwa unijnego - zarówno na
rynkach wewnętrznych, jak światowych.

• Planowane rozszerzenie UE -

wymagało reformy budżetu unijnego i
zasad finansowania WPR

AGENDA 2000

• 1999 r. - porozumienie osiągnięte przez

Radę Europejską w Berlinie w 1999 r. –

przyjęcie zaproponowanego przez Niemcy

stanowiska kompromisowego

• Głównym założeniem – stabilizacja

budżetu unijnego.

• Wydatki na rolnictwo (łącznie z rozwojem

obszarów wiejskich) - określone na

poziomie średnio 40,5 mld EURO na rok.

• Nowe uregulowania prawne na

wybranych rynkach rolnych: zbóż,

roślin oleistych i wysokobiałkowych,

skrobi ziemniaczanej, wołowiny, mleka

oraz oliwy z oliwek, tytoniu i wina

AGENDA 2000

• zredukowała wsparcie cenowe, w wyniku

czego nastąpił dalszy postęp liberalizacji

zasad handlu

• wprowadziła zmiany w programowaniu

funduszy strukturalnych, które

zapoczątkowały budowanie tzw. II filaru WPR

• położyła nacisk na wielofunkcyjny rozwój

obszarów wiejskich

• stworzyła lepsze warunki do gospodarowania

zasobami naturalnymi na obszarach wiejskich

• rozpropagowała modele środowiskowe w

gospodarowaniu rolnym

• nowe regulacje dotyczące rozwoju

obszarów wiejskich oraz zwiększenia

bezpieczeństwa i jakości żywności

• Jakie obszary obejmuje WPR?

• Produkcja i handel artykułami rolnymi
• Hodowla i rybołówstwo
• Ochrona środowiska, ochrona

dochodowości, problemy bytowe
ludności wiejskiej

• Ważnymi elementami WPR:
• stabilizacja rynku artykułów rolnych,
• zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w

produkty rolne,

• umożliwienie konsumentom kupna

produktów rolnych po rozsądnych cenach.

Nowe cele WPR to m.in.:

• ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE
• Rolnictwo zorientowane nie tylko na wydajność,

ale i na środowisko wsi oraz na krajobraz,

• zapewniające żywność społeczności wiejskiej

i zwiększające jej zatrudnienie,

• metody produkcji rolnej - sprzyjające

środowisku i zapewniające produkty o
wysokiej jakości zdrowotnej - zgodnie z
zapotrzebowaniem społecznym

• polityka rolna gwarantująca optymalne

wykorzystanie środków – zgodnie z
oczekiwaniami społeczeństwa (ochrona i
kształtowanie środowiska)

ZASADY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ

• Zasada utrzymania wspólnego rynku

rolnego, w którego granicach istnieje
swobodny przepływ artykułów rolnych i
wprowadzane są wspólne ceny

• Zasada preferencji UE – pierwszeństwo

zbytu na rynku Wspólnoty mają artykuły
wyprodukowane na jej obszarze. Istnieje
rozbudowany system ochrony przed importem

• Zasada solidarności finansowej: wspólne

ponoszenie kosztów WPR przez wszystkie
państwa członkowskie, bez względu na
terytorialny i rzeczowy aspekt wykorzystania
środków

Narzędzia, za pomocą których realizuje
się wyżej wymienione zasady:

• Ustalanie przez Unię co roku jednakowych cen

zbytu dla większości artykułów rolnych -
poziom tych cen jest zawsze wyższy od cen
światowych

• Interwencyjny zakup nadwyżek (po cenach

gwarancyjnych) – wprowadzony po to, aby utrzymać
wysoki poziom cen oraz zredukować nadwyżki,

• Stosowanie instrumentów polityki handlowej

(cła, kontyngenty itd.),

• Subsydiowanie eksportu rolnego poza Unię

(eksporterzy uzyskują rekompensatę równą różnicy
między wysoką ceną Wspólnoty a niższą ceną na
rynku światowym, po której sprzedawane są
nadwyżki rolne).

Podział organizacji rynku rolnego ze

względu na specyfikę poszczególnych

sektorów:

• Rynek z interwencją i ochroną

zewnętrzną –

• minimalna cena gwarantowana,
• opłaty celne,
• interwencyjny skup nadwyżek,
• subsydia do eksportu rolnego do krajów

trzecich.

• Rynek z ochroną zewnętrzną - pomoc w

formie ryczałtu (odnośnie specyficznych
upraw np. chmiel, konopie, len)

FINANSOWANIE WPR

• WPR była do 2006 r. finansowana z

EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ORIENTACJI I

GWARANCJI ROLNEJ (Fonds Europeen

d’Orientation et de Garantie Agricole).

• Wydatki na realizację WPR stanowiły ponad

40% budżetu UE (ponad 40 mld Euro

rocznie).

• Fundusz FEOGA powstał w 1962 roku.

• Dwa lata później został podzielony na dwie

sekcje.

SEKCJA GWARANCJI

• wspierała działania interwencyjne na

rynkach rolnych,

• prowadziła skup interwencyjny produktów

rolnych,

• dotowała prywatne magazynowanie,
• dopłacała do eksportu, jeżeli towary w Unii

Europejskiej są droższe niż na rynkach

światowych.

• współfinansowała zalesianie, ochronę

środowiska i zachowanie naturalnego

tradycyjnego środowiska wiejskiego.

SEKCJA ORIENTACJI

• odpowiadała za modernizację

rolnictwa UE. Finansowała:

• Rozbudowę infrastruktury na wsi,
• unowocześnianie gospodarstw

wiejskich,

• tworzenie nowych miejsc pracy na

obszarach wiejskich poza
rolnictwem,

• rozwój transportu lokalnego.

I i II filar WPR

• Działalność reformatorska

spowodowała przyjęcie w Unii
Europejskiej dwóch nurtów działań
zmierzających do zachowania i
poprawy środowiska naturalnego
na obszarach wiejskich. Są to tzw.
I i II filar WPR.

Jakie akty normatywne uregulowały

reformę WPR?

• Rozporządzenie Rady (WE) 1259/1999

ustanawiające wspólne zasady dotyczące
płatności bezpośrednich w ramach WPR,
zwane rozporządzeniem horyzontalnym -
było zapowiedzią kierunku przyszłych reform
tzw.
I filaru WPR

• Rozporządzenie Rady (WE) 1257/1999 o

rozwoju obszarów wiejskich, które
zintegrowało dziewięć niezależnie
funkcjonujących regulacji prawnych,
związanych z rozwojem obszarów wiejskich
w jeden program, który stanowi tzw. II filar WPR

O czym stanowi I i II filar WPR?

• I

FILAR - określa politykę rynkowo-cenową

(finansowanie interwencjonizmu na rynku

rolnym i jego ochrona zewnętrzna, dopłaty

bezpośrednie dla producentów) mającą na celu:

• stabilizację rynku,
• podnoszenie produktywności
• utrzymanie odpowiedniego poziomu

dochodów.

• Obejmuje 90% budżetu WPR.

• II FILAR - określa politykę strukturalną, mającą

na celu wyrównywanie warunków rozwoju i

zapewnienie odpowiedniego poziomu życia

mieszkańcom wsi. Obejmuje 10% budżetu WPR,

z czego 4-5% przeznaczane jest na

przedsięwzięcia rolno-środowiskowe.

Obecnie fundusz FEOGA – podzielony

na dwa fundusze:

• EUROPEJSKI FUNDUSZ GWARANCJI

DLA ROLNICTWA (EFGR)

• EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA

RZECZ OBSZARÓW WIEJSKICH
(EFRROW)

EUROPEJSKI FUNDUSZ

GWARANCJI DLA ROLNICTWA

(EFGR)

• podobny funkcją do Sekcji Gwarancji
• działania w zakresie interwencji,

subsydiów eksportowych i dopłat
bezpośrednich, jak również

• działania informacyjno-promocyjne.
• Dotychczasowe działania wspierające

rozwój obszarów wiejskich nie będą już
przechodziły przez EFGR. Właściwym
funduszem do tego celu będzie EFRROW.

EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA

RZECZ ROZWOJU OBSZARÓW

WIEJSKICH (EFRROW)

• Finansowanie wszystkich działań

przyczyniających się do rozwoju
obszarów wiejskich

• Fundusz łączy środki z Sekcji Orientacji

oraz środki na rozwój obszarów wiejskich
z dotychczasowej Sekcji Gwarancji

DOPŁATY BEZPOŚREDNIE

• Są jedną z głównych metod wspierania

dochodów rolników w UE.

• System dopłat obejmuje m.in.:

• zboża, rośliny oleiste, rośliny

wysokobiałkowe, chmiel i tytoń, z
produktów zwierzęcych wołowinę i
baraninę, bydło mleczne,

• rolnictwo ekologiczne,
• dopłaty z tytułu ochrony środowiska w

rolnictwie i z tytułu niekorzystnych
warunków naturalnych do produkcji rolnej.

KIERUNKI ZMIAN WPR

• Konieczność wprowadzania kolejnych

reform – wynikiem narastającej krytyki
WPR m.in. przez Niemcy, Wielką Brytanię,
Holandię).

• Krytykujący chcą znacznego zmniejszenia

dopłat bezpośrednich do produkcji
rolnej.

• Obecnego systemu WPR bronią m.in. Francja,

Hiszpania, Grecja, Portugalia, Irlandia.

• WPR w wyniku reform:

• będzie w większym stopniu uwzględniać

oczekiwania konsumentów i podatników.

• pozwoli rolnikom na swobodny wybór

kierunku produkcji.

• większość dotacji będzie wypłacana

rolnikom niezależnie od wielkości
produkcji, co poprawi konkurencyjność i
zwiększy orientację rynkową
producentów rolnych, a jednocześnie
zapewni rolnikom stabilizację
dochodów.

WNIOSKI

• pozytywne wyniki reform rolnictwa

europejskiego

• najważniejszym elementem reformy -

UPROSZCZENIE WPR - potrzebne ze
względu na coraz większy stopień
skomplikowania mechanizmów
poszczególnych rynków rolnych

• silniejsze powiązanie produkcji rolnej z

potrzebami rynku - efektywniejsze
wykorzystanie zasobów produkcyjnych i
poprawa konkurencyjności rolnictwa UE na
rynku światowym

WNIOSKI

• Większe znaczenie ochrony

środowiska naturalnego,
bezpieczeństwa żywności i dobrostanu
zwierząt dzięki:

• oddzieleniu płatności od decyzji

produkcyjnych,

• wprowadzeniu nowych instrumentów,

które mają pomóc rolnikom dostosować
się do nowych standardów,

• odejściu od zachęcania do nadmiernie

intensywnej produkcji.

WNIOSKI

• uzgodniona reforma WPR wspiera

działania dla rozwoju wsi kosztem
ograniczenia kwot płatności dla dużych
gospodarstw.

• Nastąpi zwiększenie rangi rozwoju

obszarów wiejskich w stosunku do
polityki wsparcia produkcji rolnej
poprzez przesunięcie części środków z I
filaru WPR (płatności bezpośrednie) na
działania w ramach II filaru (rozwój wsi).

CO OSIĄGNIĘTO DO TEJ PORY?

• Wprowadzono system jednolitych płatności –

dzięki temu, rolnicy mogli decydować o tym,
co produkować w oparciu o popyt na rynku;

• wysokość płatności jest niezależna od

rodzaju produkcji

• Uzależniono otrzymywanie dopłat od

przestrzegania norm cross-compliance w
zakresie:

• zdrowia publicznego,
• zdrowia zwierząt i roślin,
• norm środowiskowych i dobrostanu

zwierząt

Kolejne etapy reformy zakładają:

• utworzenie jednolitej wspólnej organizacji rynków

rolnych i ograniczenie interwencji na rynkach,

zwłaszcza na rynku zbóż

• wspomaganie administracji państw członkowskich w

upraszczaniu krajowych regulacji

• wprowadzenie przez państwa członkowskie

minimalnej płatności w wysokości 250 EUR bądź

minimalnej powierzchni kwalifikującego się obszaru

na gospodarstwo w wielkości przynajmniej 1

hektara (dotyczy państw, w których sektor rolniczy

składa się głównie z małych gospodarstw)

• uproszczony system dopłat – od hektara ziemi, a

nie od wielkości produkcji – wraz z ich redukcją o 8%

(mechanizm modulacji, któremu podlegają już

producenci rolni z krajów tzw. starej Unii)

• przeznaczenie środków z redukcji dopłat na rozwój

obszarów wiejskich

• zniesienie obowiązku odłogowania ziemi
• zniesienie kwot mlecznych w 2015 roku
• uproszczenie zasady cross-compliance - wycofanie

niektórych obowiązkowych wymogów ustawowych,
które nie mają znaczenia lub nie są związane z
odpowiedzialnością rolników, oraz wprowadzenie do
zasad dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną
środowiska

• Poza powyższymi planami, Komisja Europejska

proponuje szczegółowe rozwiązania dotyczące nowych
wyzwań: ograniczenie emisji zanieczyszczeń,
ograniczenie zużycia wody oraz utrzymywanie
różnorodności biologicznej.

Czym ma się charakteryzować
modelowe gospodarstwo rolne w UE?

• ma się opierać na rodzinnym gospodarstwie

rolnym

• gospodarstwo ma świadczyć usługi

wykraczające poza sferę produkcji żywności i
wspierać środowisko naturalne na obszarze
gospodarstwa

• rolnicy mają chronić przestrzeń ekologiczną,

walory środowiska przyrodniczego i zasoby
kultury lokalnej

• różnicowanie działalności rolnej jako źródła

dochodu i zatrudnienia ma stabilizować
region wiejski

Najważniejsze elementy przyszłej strategii
rozwoju rolnictwa polskiego w Unii
Europejskiej:

• Rozwój upraw energetycznych, czyli tzw. produkcja

biomasy, pozwalająca na rolnicze wykorzystanie
powierzchni produkcyjnej na cele nieżywnościowe. Tylko
produkcja energii odnawialnej z terenów rolnych daje
szansę na wypełnienie przez Polskę norm unijnych
i przyjętych zobowiązań w zakresie udziału energii
odnawialnej w całości zużywanej energii

• Pobudzenie produkcji na terenach rolniczych

surowców do przetwórstwa i przemysłu, takich jak
np. len, konopie, wiklina, rośliny oleiste. Dałoby to
możliwość rozszerzenia listy uprawianych roślin i
powrotu na europejskie rynki tradycyjnych wyrobów,
które kiedyś były Polską specjalnością, takich jak np.
tkaniny naturalne, meble plecione i inne wyroby
wikliniarskie lub wykorzystanie nasion oleistych

• Rozwój produkcji żywności ekologicznej,

wykorzystujący rozdrobnioną strukturę polskich
gospodarstw, duże zasoby niewykorzystanej siły
roboczej w gospodarstwach chłopskich, największe w
Europie zasoby nieskażonej (ze względu na niski
poziom chemizacji polskiego rolnictwa) ziemi rolniczej.

• Działania mające na celu wykreowanie także jako

polskiej specjalności tzw. produktów
regionalnych i lokalnych. Obserwowane w Europie
zainteresowanie konsumentów żywnością tradycyjną,
wytwarzaną według tradycyjnych receptur, posiadającą
specyficzny, niepowtarzalny smak, powinno być
zaspokojone przez produkty z różnych regionów Polski
(np. oscypek, obwarzanek, miody pitne).

• Wsparcie rozwoju agroturystyki i

turystyki wiejskiej, pozwalających
wykorzystać naturalne walory środowiska
i krajobrazu wielu regionów Polski dla
zaspokojenia potrzeb wypoczynkowych i
rekreacyjnych społeczeństwa.

• Wypracowanie jasnej strategii wobec

GMO (organizmów modyfikowanych
genetycznie), zakładającej
niedopuszczenie tego typu produktów do
uprawy i hodowli na terenie Polski.