1

Polityka rolna

Unii Europejskiej.

Łukasz Rak

TH23

2

1. Podstawowe cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej

Wspólna Polityka Rolna (WPR) to najlepiej rozwinięty i najbardziej kosztowny

sektor polityki gospodarczej w Unii Europejskiej (UE). W przeciwieństwie do

pozostałych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych,

rolnictwo jest szczególnie wspierane i chronione.

Plany utworzenia w Europie wspólnego rynku rolnego istniały jeszcze przed

utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Jednak podstawowe

zasady Wspólnej Polityki Rolnej określone zostały dopiero w Traktacie

ustanawiającym EWG. 25 marca 1957 r. w Rzymie Traktat ten podpisało sześć

państw: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy. Przyjęcie wspólnej

polityki w dziedzinie rolnictwa miało przyczynić się do realizacji podstawowego celu

Wspólnoty, jakim było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej,

umacnianie stabilności, podnoszenie poziomu życia i ustanowienie ściślejszych

stosunków pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa tworzące EWG dążyły do

zapewnienia stałej podaży żywności oraz poprawy poziomu życia ludności wiejskiej.

Traktat zakładał, że w celu zapewnienia sprawnego działania i rozwoju

wspólnego rynku produktów rolnych, członkowie Wspólnoty ustalą wspólną politykę

rolną i będą ją stopniowo rozwijać.

1.1. Cele Wspólnej Polityki Rolnej

Do najważniejszych celów WPR należą:

·

zwiększenie wydajności produkcji rolnej w drodze rozwoju postępu

technicznego,

·

zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej oraz pełnego

wykorzystania czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej,

·

zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej, przede

wszystkim

przez

podniesienie

indywidualnego

dochodu

osób

zatrudnionych w rolnictwie,

·

stabilizacja rynków rolnych,

·

zapewnienie ciągłości dostaw żywności,

·

zapewnienie odpowiednich cen dla konsumentów.

3

WPR można podzielić na dwie części. Są to:

·

System organizacji rynków rolnych, mający na celu zapewnienie rolnikom

odpowiedniego poziomu dochodów oraz ochronę rolnictwa wspólnotowego

przed konkurencja światową;

·

Polityka strukturalna, która wspiera przemiany strukturalne w rolnictwie i na

obszarach wiejskich.

1.2. Zasady Wspólnej Polityki Rolnej

WPR została oparta na trzech podstawowych zasadach:

·

Jednolitość rynku - zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu produktami

rolnymi pomiędzy krajami Wspólnoty, oraz wprowadzenie wspólnych

jednolitych regulacji dotyczących funkcjonowania rynku rolnego (wspólne

ceny, reguły konkurencji, harmonizacja przepisów administracyjnych,

weterynaryjnych, ochrony środowiska, wspólne przepisy w handlu z krajami

trzecimi).

·

Preferencje dla krajów członkowskich - pierwszeństwo zbytu towarów rolnych

pochodzących z krajów członkowskich, rozbudowany system ochrony przed

importem rolnym z krajów trzecich.

·

Solidarność finansowa - wspólne i solidarne ponoszenie kosztów prowadzenia

WPR. Koszty obciążają wszystkie państwa członkowskie, niezależnie od

stopnia w jakim korzystają one ze środków przeznaczonych na finansowanie

WPR.

1.3. Organizacja rynków rolnych

Wspólny rynek rolny obejmuje rolnictwo i handel produktami rolnymi. Przez

produkty rolne rozumie się produkty ziemi, hodowli i rybołówstwa oraz bezpośrednio

z nimi związane produkty pierwszego stopnia przetworzenia.

Traktat przewidywał, że dla osiągnięcia celów WPR utworzona zostanie

wspólna organizacja rynków rolnych, która może objąć wszystkie działania

niezbędne do realizacji celów wspólnej polityki rolnej, w szczególności ustalać ceny,

subwencje, rekompensaty, zasady składowania i dystrybucji oraz mechanizmy

stabilizacji eksportu i importu. Wspólna organizacja rynków ma za zadanie wykluczyć

4

wszelką dyskryminację między producentami lub konsumentami Wspólnoty.

Tworzona wspólna polityka cen na rynku rolnym musi opierać się na wspólnych

kryteriach i jednolitych metodach kalkulacji.

W zależności od rodzaju produktu wspólna organizacja rynku przyjąć miała

jedną z następujących form:

1. Wspólne zasady w dziedzinie konkurencji;

2. Obowiązkowa koordynacji różnych krajowych organizacji rynków rolnych;

3. Europejska organizacja rynku.

W praktyce zrealizowano wariant trzeci. Stworzono jedną, wspólną dla

wszystkich krajów członkowskich, organizację rynku rolnego. Ponieważ rynek rolny

nie jest jednolity, lecz składa się z wielu branż, dla każdego rynku branżowego

powstały odrębne regulacje. Istnieje więc wiele wspólnych rynków branżowych, np.:

rynek zbożowy, mleka i przetworów mlecznych, wołowiny i cielęciny, wieprzowiny,

baraniny, jaj i mięsa drobiowego, wina, ziemniaków, cukru, warzyw i owoców, i inne.

Ze względu na specyfikę poszczególnych rynków branżowych powstały różne

modele wspólnej organizacji rynków. Do podstawowych form należą:

·

Wspólna organizacja rynku w oparciu o interwencję na rynku wewnętrznym i

zewnętrzną ochronę. Obejmuje ona skup interwencyjny, gdy cena rynkowa

spadnie poniżej ustalonej, minimalnej ceny gwarantowanej oraz ochronę

przed tanim importem przez system wysokich ceł, opłat wyrównawczych i

subsydiowanie eksportu rolnego (np. zboża, ryż, cukier, mleko i produkty

mleczarskie, wołowina, wieprzowina, baranina, wino stołowe, niektóre owoce i

warzywa).

·

Wspólna organizacja rynku w oparciu o zewnętrzną ochronę, lecz bez

interwencji na rynku wewnętrznym. Obejmuje ona ochronę przed tanim

importem przez system ceł i opłat wyrównawczych oraz subsydiowanie

eksportu nadwyżek produktów rolnych (np. jaja, drób, wina inne niż stołowe,

wiele owoców i warzyw).

·

Wspólna organizacja rynku w oparciu o dopłaty na hektar upraw lub określoną

ilość produkcji (np. len, konopie, chmiel, nasiona)

1

.

1.3.1.

Instrumenty wspólnej polityki rynkowej

Podstawowym elementem organizacji rynków rolnych jest system gwarancyjno -

cenowy, regulujący zarówno ceny na rynku wewnętrznym wspólnoty jak i w handlu z

krajami trzecimi.

5

Wspólna polityka rynkowa obejmuje:

·

System cen gwarantowanych na produkty rolne;

System cen płodów rolnych obejmuje trzy rodzaje cen:

·

Cena "docelowa" (kierunkowa, podstawowa) - cena, która według ustaleń

wspólnotowych powinna się ukształtować na rynku wewnętrznym, biorąc pod

uwagę warunki rynkowe. Nie jest to cena obowiązkowa, ale cena która ma

pomóc producentom w planowaniu produkcji.

·

Cena "interwencyjna" (skupu) - cena gwarantowana, którą producent otrzyma

sprzedając swój produkt instytucji interwencyjnej, w sytuacji gdy podaż

artykułów rolnych będzie tak wysoka, że zagrozi obniżeniem ceny rynkowej

poniżej przewidywanego poziomu. Cena interwencyjna jest niższa od ceny

docelowej, aby zachęcić producentów do poszukiwania odbiorców na rynku.

·

Cena "progowa" - cena minimalna, po której produkt sprowadzony z kraju

trzeciego może zostać sprzedany na rynku Wspólnoty. Jest ona zbliżona do

ceny docelowej. Jeżeli cena światowa importowanego towaru jest niższa od

ceny progu, importer musi pokryć różnicę.

·

Interwencyjne zakupy na rynku rolnym - skup płodów rolnych przez instytucje

interwencyjne w sytuacji, gdy wysoka podaż artykułów rolnych zagraża

spadkiem ceny rynkowej poniżej określonego poziomu. Interwencja może być

automatyczna lub uznaniowa.

·

System wysokich ceł importowych i opłat wyrównawczych - wprowadzając

produkt na rynek Wspólnoty importer płaci opłatę wyrównawczą (lub cło

importowe), która stanowi różnicę pomiędzy ceną progową, a niższą ceną na

rynkach światowych. Opłaty wyrównawcze wpływają do budżetu Wspólnoty

jako środki własne. Zgodnie ze wskazówkami porozumienia końcowego

Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu GATT opłaty

wyrównawcze zastępowane są cłami importowymi, które faktycznie pełnią

funkcję stosowanych wcześniej opłat.

·

Kontyngenty importowe - ilościowe ograniczenia importu.

·

Subsydia do eksportu - eksporter sprzedając produkty do krajów trzecich

otrzymuje dopłatę w wysokości różnicy pomiędzy wyższą ceną na rynku

Wspólnoty, a niższą ceną na rynku światowym.

6

·

System kwot produkcyjnych (progów gwarancji) - określona wielkość produkcji

w danym sektorze, która stanowi granicę gwarantującą skup po pełnej cenie

interwencyjnej. Jeżeli produkcja przekroczy ustalony limit, gwarantowana cena

interwencyjna zostaje obniżona, przy ustalaniu cen na następny rok.

·

System

ekonomicznej

współodpowiedzialności

producentów,

którzy

przekroczyli przydzielony im pułap produkcji. Przekroczenie progu gwarancji

powoduje utratę gwarancji cenowej na produkcję ponad przydzielony limit lub

też ukaranie producentów dodatkowymi opłatami.

1.4. Polityka strukturalna w rolnictwie

Polityka strukturalna ukierunkowana jest na wspieranie rozwoju regionów

wiejskich. W przeciwieństwie do polityki rynkowej przynoszącej z reguły krótkotrwałe

efekty, polityka strukturalna nastawiona jest na uzyskanie efektów długookresowych.

Wspólna politykę strukturalną w rolnictwie zaczęto realizować w 1972 r. Stało się

bowiem jasne, że dla osiągnięcia celów WPR nie wystarczy sama regulacja rynków

rolnych. Niezbędne jest także prowadzenie reform strukturalnych w rolnictwie.

Celem polityki strukturalnej jest wspieranie przemian w rolnictwie

prowadzących do wyrównania różnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich,

podniesienia produktywności rolnictwa, poprawy struktury agrarnej, przekształcania

gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, optymalizacji zatrudnienia w

sektorze rolnym, wdrażania postępu technicznego, zmian w strukturze produkcji,

podwyższenia jakości produktów rolnych, a także poprawy stanu środowiska

naturalnego. Obejmuje ona również wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów

wiejskich, przede wszystkim poprzez rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz różnego

rodzaju usług.

2. Finansowanie wspólnej polityki rolnej

WPR finansowana jest z budżetu Wspólnoty. Wydatki na WPR należą do

obowiązkowych wydatków budżetowych, wynikających bezpośrednio z postanowień

Traktatu i aktów prawnych przyjętych na jego podstawie (wydatki obligatoryjne).

Chociaż w wyniku reformy polityki rolnej ich udział w budżecie stopniowo spada, to

ciągle dominują one w strukturze wydatków Wspólnoty (Tabela 1). Należy także

podkreślić, że państwa członkowskie solidarnie ponoszą koszty prowadzenia WPR i

nie ma korelacji pomiędzy wielkością środków z jakich korzysta rolnictwo danego

7

państwa, a wkładem tego państwa do budżetu. Z tego powodu powstały dwie grupy

państw: płatnicy netto i beneficjenci netto. Do głównych płatników netto w 1995 r.

należeli: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Austria i Finlandia. Najwięksi

beneficjenci netto to Irlandia, Grecja, Portugalia, Hiszpania. Aby złagodzić istniejące

między państwami problemy, spory i konflikty budżetowe, co kilka lat określana jest

tzw. Perspektywa Finansowa, będąca średnioterminową strategią finansową w

zakresie planowania i kontrolowania budżetu. Określa ona m.in. limity dochodów,

wydatków oraz relacje pomiędzy nimi (Perspektywy Finansowe na lata 1988 - 1992,

1993 - 1999, 2000 - 2006). Przy uchwalaniu budżetu należy pamiętać, że musi być

on spójny z obowiązującą Perspektywą Finansową.

Wydatki na rolnictwo są trudne do przewidzenia i planowania, co utrudnia

sporządzanie budżetu. Zależą one bowiem od czynników stale ulęgających zmianie,

takich jak:

·

warunki naturalne (pogoda wpływająca na wysokość plonów),

·

ceny na rynkach światowych,

·

wahania kursów walutowych.

2.1. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa

W 1964 r. w ramach budżetu Wspólnoty utworzono Europejski Fundusz

Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA), który finansuje WPR. Środki FEOGA

pochodzą zarówno z ogólnych wpływów budżetu, jak i z opłat wyrównawczych

nakładanych na importowane produkty rolne, opłat cukrowych płaconych przez

producentów cukru, umożliwiających zagospodarowanie nadwyżek cukru na rynku

oraz z innych opłat istniejących w ramach regulacji na poszczególnych rynkach

rolnych.

Fundusz Orientacji i Gwarancji składa się z dwóch sekcji:

·

Sekcja Gwarancji - finansuje wydatki związane ze wspólną organizacją

rynków;

·

Sekcja Orientacji - finansuje wydatki związane z restrukturyzacją rolnictwa.

Sekcja Gwarancji FEOGA finansuje takie formy działalności jak:

8

·

interwencje na rynku wewnętrznym Wspólnoty, które mają zapewnić ciągłość

dostaw artykułów żywnościowych oraz odpowiedni poziom dochodów

rolniczych,

·

subsydia eksportowe, stosowane przy eksporcie artykułów rolno-spożywczych

pokrywające różnicę między niższą ceną uzyskiwaną w eksporcie, a wyższą

ceną na wspólnym rynku rolnym,

·

kwoty kompensacyjne, które zapewniają jednolite ceny artykułów rolnych na

wspólnym rynku.

Ponadto z Sekcji Gwarancji finansowane są:

·

wydatki związane z ochroną środowiska i zachowaniem naturalnego

krajobrazu wiejskiego, objęte Wspólna Polityką Rolną,

·

wydatki związane z zalesianiem,

·

koszty wcześniejszych emerytur dla rolników.

Sekcja Orientacji FEOGA finansuje działania prowadzące do restrukturyzacji i

modernizacji rolnictwa Wspólnoty. Polityka strukturalna w rolnictwie opiera się na

współfinansowaniu z funduszy Wspólnoty projektów rozwoju opracowanych na

szczeblu regionalnym lub lokalnym.

Podział funduszy pomiędzy obie sekcje jest zróżnicowany. Wydatki w ramach

Sekcji Gwarancji stanowią obecnie około 45 % środków budżetu i jest to odsetek

znacznie niższy niż w poprzednich latach (w 1971 r było to 79,6 %). Środki

finansowe przeznaczone na potrzeby polityki strukturalnej przez długi czas stanowiły

tylko niewielki ułamek całości nakładów na finansowanie rolnictwa. W 1989 r. Sekcja

Orientacji została włączona do Funduszy Strukturalnych, a jej udział w ogólnej sumie

budżetu, podobnie jak pozostałych Funduszy Strukturalnych, systematycznie

wzrastał.

Funduszem Orientacji i Gwarancji zarządza Komisja, corocznie przyznając

każdemu państwu środki finansowe w ramach Sekcji Gwarancji. Środki finansowe

Sekcji Orientacji przyznawane są doraźnie. Za bieżące administrowanie środkami

Funduszu odpowiadają władze poszczególnych państw członkowskich, które w

imieniu Wspólnoty gromadzą środki finansowe oraz regulują wszelkie zobowiązania

związane z prowadzoną polityką rolną. Każde państwo ma obowiązek rozliczenia się

ze zgodności poniesionych wydatków z przepisami Wspólnoty.

9

3. Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej

W czasie pierwszego dziesięciolecia realizacji WPR wprowadzono jednolite

mechanizmy interwencji na rynkach rolnych, zniesiono cła wewnętrzne i inne bariery

handlowe, wprowadzono wspólną taryfę celną oraz wspólną politykę w handlu z

krajami trzecimi. Działania te doprowadziły do stabilizacji rynku, zapewnienia

Wspólnocie samowystarczalności żywnościowej, rozwoju obszarów wiejskich i

wzrostu dochodów ludności rolniczej.

Prowadzona polityka rolna stworzyła warunki do znacznego wzrostu produkcji

rolnej. W rezultacie już w latach siedemdziesiątych pojawiły się nadwyżki wielu

produktów. Realizacja WPR stała się bardzo kosztowna i nadmiernie obciążała

budżet Wspólnoty oraz konsumentów. Udział wydatków na sektor rolny w całym

budżecie znacznie przekroczył 70 %. Negatywnym efektem realizowanej polityki był

również fakt, że nie sprzyjała ona wzrostowi konkurencyjności produktów rolnych na

rynkach światowych. Niezbędne stało się przeprowadzenie zmian w polityce rolnej

Wspólnoty.

3.1. 1968 r. - Plan Mansholta

18 grudnia 1968 r. przedstawiono program reformy polityki rolnej (Plan

Mansholta). Obejmował on przede wszystkim poprawę struktury agrarnej przez

powiększanie wielkości gospodarstw, likwidację słabych mało wydajnych

gospodarstw oraz zmniejszenie nadwyżek produktów rolnych. Plan ten nie został

jednak w pełni zrealizowany. Dopiero w 1972 r. wprowadzono trzy dyrektywy, z

których pierwsza dotyczyła pomocy w modernizacji gospodarstw rolniczych, druga

ułatwiała rolnikom powyżej 55 lat rezygnację z działalności rolniczej i dołączanie ich

gruntów do innych gospodarstw w zamian za finansową pomoc, a trzecia z dyrektyw

popierała edukację osób zawodowo czynnych w rolnictwie. Dyrektywa z 1975 r.

wprowadziła również pomoc dla rolnictwa w regionach górskich i innych regionach o

niekorzystnych warunkach naturalnych, co miało zapobiec wyludnieniu obszarów

geograficznie niekorzystnych.

3.2. Lata 1985 - 1990

Istotne reformy Wspólnej Polityki Rolnej, przeprowadzono w latach

osiemdziesiątych. Do najważniejszych z nich należało:

10

·

stopniowe obniżanie realnego poziomu cen ustalanych przez organy

Wspólnoty na kolejne kampanie rolnicze. Ceny części artykułów

nadwyżkowych obniżono również w ujęciu nominalnym,

·

wprowadzenie tzw. stabilizatorów rolniczych, polegających na określeniu

pułapu produkcji na dany produkt (progu gwarancji), po przekroczeniu którego

gwarancje państwowe ulegają automatycznym ograniczeniu, a koszty zbytu

nadwyżek obciążają producenta (zasada współodpowiedzialności),

·

zaostrzenie wymogów co do jakości towarów przyjmowanych do skupu

interwencyjnego oraz wprowadzenie limitów gwarantowanych interwencji,

·

ograniczenie rocznej stopy wzrostu wydatków na finansowanie wspólnej

organizacji rynków.

Reformom polityki rynkowej towarzyszyły działania z zakresu polityki

strukturalnej. Do najważniejszych z nich należały: pomoc w modernizacji

gospodarstw, modernizacji obrotu i przetwórstwa rolnego (np. niskooprocentowane

kredyty), pomoc w usprawnianiu rachunkowości, wsparcie inwestycji pod warunkiem,

że nie doprowadzą do zwiększenia produkcji towarów nadwyżkowych. Przewidziano

pomoc dla gospodarstw, które ekstensyfikują swoją produkcję, a także kompensacje

za ugorowanie ziemi lub przeznaczenie jej na cele pozarolnicze. Zachęcano do

produkcji takich towarów, na które istniał popyt lub wprowadzania nowych odmian.

Zaproponowano również wykorzystanie surowców rolniczych do celów

nieżywnościowych. Promowano działania sprzyjające ochronie środowiska

naturalnego.

W 1989 r. rozpoczęto realizację reformy Funduszy Strukturalnych. Sekcję

Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnictwa włączono do

Wspólnych Funduszy Strukturalnych, co zintegrowało politykę strukturalna

prowadzoną w rolnictwie z innymi politykami strukturalnymi np.: polityką regionalną.

Zdefiniowano cele polityki strukturalnej, wśród których znalazły się problemy WPR,

np.: Cel nr 1 przewidywał pomoc dla rejonów opóźnionych w rozwoju, Cel nr 5

dotyczył wspierania reformy WPR, w szczególności: 5a) przystosowania struktury

produkcji rolnej, przetwarzania i zbytu w rolnictwie i leśnictwie, 5b) pobudzania

rozwoju obszarów rolniczych.

Ograniczono roczny wzrost wydatków na rolnictwo, który od 1989 r. nie mógł

przekroczyć 74 % tempa wzrostu PNB Wspólnoty. Wprowadzenie pułapu wydatków

wspólnoty na finansowanie WPR połączono ze zmianą proporcji pomiędzy

11

wydatkami Sekcji Orientacji i Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i

Gwarancji Rolnictwa. Wydatki Sekcji Orientacji, finansującej przedsięwzięcia

związane z restrukturyzacja rolnictwa, miały rosnąć, natomiast wydatki Sekcji

Gwarancji miały się obniżać.

Podjęte działania okazały się jednak niewystarczające. Poziom produkcji rolnej

nadal wzrastał, a wraz z nim rosły wydatki budżetowe.

3.3. 1992 r. - Plan McSharry'ego

W 1992 r. kraje członkowskie przyjęły kolejne propozycje reformy WPR,

przedstawione przez komisarza do spraw rolnictwa Ray'a McSharry'ego. Plan

McSharry'ego zakładał zmianę form i instrumentów wspierania rolnictwa w celu

zrównoważenia podaży produktów rolnych z istniejącym popytem, zmniejszenia

kosztów finansowania zapasów oraz obniżenia cen i poprawy konkurencyjności

rolnictwa Wspólnoty na rynkach światowych. Na pierwszym planie znalazły się, obok

funkcji produkcyjnych, również ogólnospołeczne funkcje rolnictwa. Wprowadzane

zmiany miały prowadzić do utworzenia modelu wydajnego, konkurencyjnego

rolnictwa, opartego o gospodarstwa rodzinne, które będą zajmowały się nie tylko

produkcją, lecz także ochroną środowiska oraz zachowaniem dziedzictwa

kulturowego wsi. Wdrażanie pierwszego etapu reform rozłożono do 1996 r. Na

koniec tego okresu zaplanowano podsumowanie efektów oraz podjecie decyzji

dotyczących kolejnego etapu.

W ramach reformy zastosowano następujące rozwiązania dotyczące wspólnej

organizacji niektórych rynków branżowych:

·

obniżono ceny regulowane podstawowych produktów rolnych w ciągu trzech

lat o 15 % - 30 % (zboża rośliny oleiste, strączkowe, bydło rzeźne),

·

wyeliminowano wsparcie cenowe dla nasion oleistych i wysokobiałkowych,

·

wprowadzono subwencje bezpośrednie, które miały zrekompensować

rolnikom spadek dochodów, powstały w wyniku obniżki cen,

·

uzależniono możliwość uzyskania subwencji kompensacyjnych od

zmniejszenia powierzchni upraw lub obniżenia intensywności produkcji

zwierzęcej,

12

·

wprowadzono system przymusowego wyłączenia z uprawy 15 % ziemi w

zamian za opłaty kompensacyjne (dotyczy rolników produkujących ponad 92

to zbóż rocznie),

·

zmniejszono kwoty mleczne (prawo do produkowania) każdorazowo o 1 %

przez 2 lata,

·

obniżono ceny gwarantowane na masło o 5 % w latach 1993 - 1995,

·

wprowadzono zachęty finansowe dla rolników ograniczających chów krów

mlecznych.

Zaostrzono przy tym warunki uzyskiwania pomocy przez gospodarstwa, które

są w stanie samodzielnie sprostać konkurencji. Pomoc w większym stopniu

skierowano do słabych, najbardziej potrzebujących gospodarstw.

Opracowano program poprawy struktury rolnictwa. Wprowadzono instrumenty

wspierające rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich z uwzględnieniem ochrony

środowiska naturalnego. Promowano ekstensyfikację stosowanych technik produkcji,

produkcję surowców, które będą przetwarzane na produkty nieżywnościowe oraz

tworzenie pozarolniczych miejsc pracy w gospodarstwach i w ich otoczeniu np.

rozwój gospodarstw agroturystycznych. Przewidziano wsparcie finansowe dla

rolników, którzy wprowadzają w swoich gospodarstwach zmiany w celu ochrony

środowiska lub przeznaczają posiadane grunty na cele leśne. Stworzono system

wcześniejszych emerytur dla rolników, którzy ukończyli 55 lat i zdecydowali się

przekazać ziemię w użytkowanie innym rolnikom, co umożliwiło młodym rolnikom

powiększanie gospodarstw.

Okres wdrażania Planu McSharry`ego zakończył się w 1996 r. Rezultaty

reformy zostały pozytywnie ocenione przez Komisję Europejską, co sprawiło, że była

ona kontynuowana także w latach 1997 - 1999. W wyniku wprowadzanych zmian

rosły dochody i poziom życia rolników. Poziom produkcji rolnej obniżył się, a

jednocześnie wzrosło zużycie zbóż na cele paszowe. Korzystnym zjawiskiem było

zwiększenie obszaru gruntów wyłączonych z użytkowania. Udało się także znacznie

zredukować zapasy. Politykę ochrony środowiska zaczęto traktować jako część

polityki rolnej. Działania takie jak ekstensyfikacja produkcji, spadek zużycia nawozów

sztucznych i środków ochrony roślin, odłogowanie i zalesianie gruntów korzystnie

wpłynęły na stan środowiska naturalnego. Pomimo wielu pozytywnych zmian nie

udało się jednak doprowadzić do znacznej obniżki cen produktów rolnych i wzrostu

13

ich konkurencyjności. Problem poprawy konkurencyjności rolnictwa europejskiego na

rynkach światowych nadal pozostawał nierozwiązany.

Jednocześnie zgodnie z postanowieniami porozumienia końcowego Rundy

Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu (GATT) z 1993 r. Wspólnota

przyjęła na siebie szereg zobowiązań dotyczących liberalizacji handlu artykułami

rolno-spożywczymi. Do najważniejszych należały: obniżenie stawek celnych,

zastąpienie wszystkich środków ochrony zewnętrznej cłami (np. opłat

wyrównawczych, zakazów importu), niepodnoszenie ceł powyżej istniejącego

poziomu, zmniejszenie nakładów na subsydiowanie eksportu, zmniejszenie ogólnej

kwoty wewnętrznej pomocy rynkowej dla rolnictwa (nie dotyczy to ustanowionych

w ramach reformy WPR rekompensat), redukcja bezpośredniego wsparcia

wewnętrznego (dopłat do cen, do środków produkcji).

4. Agenda 2000 - Reforma Wspólnej Polityki Rolnej

W 1997 r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR i

związanych z nią funduszy pod nazwą Agenda 2000. Propozycje Komisji były

odpowiedzią na nowe wyzwania, które pojawiły się przed Europą, jak np.:

liberalizacja światowego handlu towarami rolno-spożywczymi, wzrost popytu na

świecie, konieczność troski o środowisko naturalne, rosnące zainteresowanie

konsumentów bezpieczeństwem i jakością produktów, a także perspektywa

rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Proponowane przez Komisje reformy

zostały zaaprobowane w marcu 1999 r. na spotkaniu szefów państw i rządów

w Berlinie.

4.1. Cele reformy Wspólnej Polityki Rolnej

Zmiany zawarte w Agendzie 2000 są kontynuacją Planu McSharry`ego i mają na

celu:

·

rozwój i podniesienie konkurencyjności obszarów wiejskich, wyrównanie

różnic ekonomicznych między regionami,

·

zagwarantowanie ludności rolniczej odpowiednich warunków życia i stabilnych

dochodów z gospodarstw rolnych,

·

zapewnienie wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa,

·

zagwarantowanie konsumentom bezpieczeństwa żywności,

·

poprawę jakości produktów żywieniowych,

14

·

poprawę konkurencyjności rolnictwa europejskiego zarówno na rynku

wewnętrznym jak i zewnętrznym,

·

poprawę warunków hodowli i uboju zwierząt,

·

włączenie do WPR celów związanych z ochroną środowiska,

·

uznanie leśnictwa za integralną część rozwoju wsi,

·

stabilizację wydatków na rolnictwo - określenie założeń finansowych na lata

2000 - 2006.

4.2. Najważniejsze zmiany Wspólnej Polityki Rolnej zawarte w

Agendzie 2000

Uchwalone reformy wspólnej organizacji rynków dotyczą przede wszystkim

sektorów upraw rolnych, produkcji mięsa wołowego, mleczarstwa, rynków oliwy z

oliwek i tytoniu. Reformom rynku towarzyszą działania zmierzające do promowania

rolnictwa wielofunkcyjnego i konkurencyjnego.

Podstawowe założenia dokumentu Agenda 2000:

·

W ramach polityki rynkowej:

a) stopniowa redukcja cen gwarantowanych o 20% w sektorze produkcji

wołowiny i o 15% w sektorze upraw i mleczarstwa,

b) rezygnacja z podtrzymywania cen rynkowych na rzecz dotacji

wyrównawczych,

c) bezpośrednie płatności kompensujące rolnikom spadek dochodów w

wyniku zmniejszenia produkcji i niższych cen.

·

W ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich:

a) wspieranie restrukturyzacji regionów słabiej rozwiniętych oraz

dotkniętych trudnymi problemami,

b) promowanie rolnictwa konkurencyjnego i wielofunkcyjnego oraz

modernizacji gospodarstw rolnych (każde państwo musi opracować

własny program rozwoju wsi zgodny z wytycznymi Wspólnoty),

c) poprawa struktury gospodarstw rolnych, przetwórstwa i sprzedaży

produktów rolnych,

d) promocja uzupełniających lub alternatywnych form działalności,

15

e) wprowadzenie nowych technologii i poprawa jakości produktów;
f) zachęty do gospodarowania pozwalającego na ochronę środowiska,

poprawę jakości krajobrazu i zachowanie zasobów naturalnych

(sankcje za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska),

g) finansowe wsparcie dla gospodarstw rolnych położonych na terenach o

niekorzystnych warunkach naturalnych,

h) ułatwienie rozpoczęcia działalności młodym, wykwalifikowanym

rolnikom w postaci jednorazowej premii lub dopłaty do spłaty odsetek

kredytu,

i) szkolenia zawodowe rolników,
j) system wcześniejszych emerytur.

Zmianom wspólnej polityki rynkowej towarzyszyć ma nowa polityka rozwoju wsi

oparta na zasadzie decentralizacji i elastyczności planowania. Nowe podejście

zakłada, iż każde państwo powinno wypracować własne programy rozwoju wsi,

zgodne z głównymi celami wytyczonymi przez Wspólnotę, jak: wzmocnienie

sektorów rolnego i leśnego, podniesienie konkurencyjności regionów wiejskich,

ochrona środowiska naturalnego, zachowanie zasobów naturalnych, krajobrazów

wiejskich oraz dziedzictwa kulturowego wsi. W realizacji tych celów państwa

otrzymają wsparcie finansowe ze wspólnego budżetu.

4.3. Budżet Unii Europejskiej na lata 2000 - 2006

Wraz z programem reform zawartym w Agendzie 2000 przyjęto również

założenia finansowe na lata 2000 - 2006, a wraz z nimi porozumienie co do

maksymalnych wysokości wydatków na WPR (Tabela 2). Pułap całkowitych kosztów

realizacji WPR (z wyłączeniem rozwoju struktur agrarnych i weterynarii) w latach

2000 - 2006 ustalono na poziomie 40,5 mld euro rocznie. Planowane wydatki na

rolnictwo będą rosły do 2002 r., a następnie zmaleją. Pomoc strukturalna również

będzie spadać, lecz powinna ona pozwolić na kontynuację działań wzmacniających

spójność ekonomiczną i socjalną Wspólnoty. Będzie ona kierowana przede

wszystkim do tych obszarów, które jej najbardziej potrzebują. Udział funduszy

strukturalnych w budżecie na 2000 rok zaplanowano na poziomie około 36 % i był to

poziom zbliżony do udziału wydatków na rolnictwo - 45 %. W ramowym planie

finansowym wydzielono środki na pomoc w okresie przedakcesyjnym dla krajów

kandydujących oraz dodatkowo zarezerwowano środki dla ewentualnych nowych

16

państw członkowskich. Założono rozszerzenie o sześć nowych państw najwcześniej

w 2002 r.

Agenda 2000 zawiera najszerszy i najbardziej radykalny program reform WPR z

dotychczas realizowanych. Polityka rolna większą uwagę przywiązuje do jakości

produkcji rolnej, wielofunkcyjnego rozwoju wsi oraz ochrony środowiska.

Wprowadzane reformy prowadzą do systematycznego obniżania cen produktów

rolnych, a jednocześnie zwiększania dotacji bezpośrednich, które mają

rekompensować rolnikom spadek cen. Rolnicy są w coraz większym stopniu

wynagradzani nie za to, że produkują duże ilości towaru, lecz za to że są rolnikami,

mieszkają na obszarach wiejskich, dbają o ochronę środowiska naturalnego i

zachowanie krajobrazów wiejskich. W efekcie, pomimo spadku cen, poziom

dochodów rolników pozostaje niezmieniony, a jednocześnie rośnie konkurencyjność

produktów rolnych na rynkach światowych.

LITERATURA:

1. Agenda 2000, Umocnienie i rozszerzenie Unii Europejskiej,

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Wydawnictwo "Wokół

nas", 1999 r.

2. J. Borowiec, K. Wilk, Teoria i praktyka europejskiej integracji

gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara

Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997 r.

3. R. Brzezik, M. Ciepielewska, A. Kowalski, J. Rowiński, Z. Smoleński, R.

Urban, M. Wigier, Stowarzyszenie Polski z Unia Europejską. Niezbędne

procesy dostosowawcze polskiej gospodarki żywnościowej, FAPA,

Warszawa 1997 r.

4. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E.

Teichmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

1997 r.

5. D. Lasok, Zarys prawa Unii Europejskiej, część druga, TNOiK, Toruń

1998 r.