Bank centralny
- organizacja i
zadania

Narodowy Bank Polski

Plan wykładu



Istota bankowości centralnej



Narodowy Bank Polski polskim bankiem

centralnym



Podstawy prawne, cele



Niezależność banku centralnego



Organy NBP



Zadania Narodowego Banku Polskiego

Istota bankowości centralnej



Kluczowe czynniki warunkujące powstanie bankowości centralnej:

1.

Wynalezienie pieniądza papierowego:
Banknot – wynaleziony w Chinach (XI w.) ale istotniejsza rola kwitu
depozytowego (Londyn, XVII/XVIII w.); rozwój kredytowej emisji pieniądza
depozytowego

2.

Ustanowienie monopolu emisyjnego: rządy wprowadzają monopol emisyjny
dla wybranych banków komercyjnych

Pierwsze banki centralne:

Bank Szwecji (1686) - bank państwowy (monopol emisyjny od początku
istnienia)
Bank Anglii (1694) - bank komercyjny (nacjonalizacja w 1946); stopniowa
redukcja liczby banków prywatnych – emitentów. W 1833 całkowity monopol

emisyjny

.

Ewolucja celów i zadań
banków centralnych



początkowo: działalność komercyjna, operacje
rządowe, kredyt dla rządu



wiek XX: stabilność pieniądza, systemy płatnicze,
rezerwy obowiązkowe, stabilizacja rynków
finansowych, nadzór bankowy (!)



po II Wojnie Światowej: polityka pełnego
zatrudnienia



lata 80-90: zdecydowana postawa antyinflacyjna

Funkcje banku centralnego

Cele działalności NBP



Konstytucja 1997 r.: bankowi centralnemu „przysługuje (…) wyłączne
prawo emisji pieniądza ustalania i realizowania polityki pieniężnej” oraz
„Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza” (art.
227, par. 1)



Ustawa o NBP

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2

:

„Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie
ogranicza to podstawowego celu NBP” (art. 3, par. 1)



Konkurencyjność celu monetarnego i gospodarczego

Niezależność (autonomia)
banku centralnego

Aspekty niezależności NBP



Wywiad z 13 października 2005r. w

Rzeczpospolitej Odnosząc się do chęci różnych

polityków zwiększenia wpływu rządu na bank

centralny, premier Belka powiedział:



"Uważam, że wielkim osiągnięciem polskiej

transformacji jest to, że polityka pieniężna jest

prowadzona przez niezależny od rządu bank

centralny. Napięcia na linii minister finansów i

prezes NBP są rzeczą naturalną. W ostatecznym

jednak efekcie niezależna polityka pieniężna i

niezależność NBP są sprzymierzeńcami ministra

finansów

.”

Organy NBP

Prezes NBP



Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na

wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-

letnią kadencję



nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej
nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.



Kadencja prezesa NBP wygasa: po upływie 6 lat, w

razie śmierci, w razie złożenia rezygnacji, w razie

odwołania. Odwołanie może nastąpić gdy:



nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej

choroby,



został skazany prawomocnym wyrokiem sądu,



Trybunał Stanu orzekł wobec zakaz zajmowania

stanowisk i pełnienia funkcji w organach państwa

Rada Polityki Pieniężnej



W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes
Narodowego Banku Polskiego jako
przewodniczący oraz osoby wyróżniające się
wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat,
w równej liczbie przez:



Prezydenta Rzeczypospolitej



Sejm



Senat

Rada Polityki Pieniężnej
(RPP)
- zadania

Zarząd NBP

Do zakresu działania Zarządu NBP należy:

-

realizacja uchwał RPP

-

uchwalenie i realizacja planu działania NBP

-

realizacja zadań z zakresu polityki kursowej

-

ocena obiegu pieniężnego, rozliczeń pieniężnych i obrotu

dewizowego

-

inne zadania wynikające z zadań NBP

Skład Zarządu NBP:

-

Prezes NBP (jako przewodniczący)

-

6-8 członków zarządu (w tym 2 wiceprezesów)

Członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje prezydent na wniosek

Prezesa NBP. Kadencja wynosi 6 lat.

Zadania NBP



emisja pieniądza i polityka pieniężna



regulowanie płynności banków oraz

ich refinansowanie



organizacja rozliczeń pieniężnych



bankowa obsługa budżetu państwa



zarządzanie rezerwami dewizowymi



pozostałe sfery działalności

Emisja pieniądza



Znakami pieniężnymi RP są banknoty i monety

opiewające na złote i grosze.



Banknoty i monety emitowanymi przez NBP są

prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polski

(pieniądz fiducjarny – jego wartość opiera się na

zaufaniu do emitenta)



Banknoty stanowią 97%, a monety 3% wartości

obiegu gotówkowego. W ujęciu ilościowym

banknoty – 9,3%, monety 90,7% (wg stanu na

koniec 2010 r.)



NBP zaopatruje banki w znaki pieniężne. Banknoty

wytwarza Polska Wytwórnia Papierów

Wartościowych S.A. a monety Mennica Polska S.A.

Bilans NBP

Aktywa

Pasywa

Kredyty, pożyczki i inne
należności od podmiotów
krajowych

Pieniądz gotówkowy w obiegu

Dłużne papiery wartościowe

wyemitowane przez podmioty
krajowe

Depozyty podmiotów krajowych

Papiery z prawem do kapitału i

udziały wyemitowane przez
podmioty krajowe

Emisja dłużnych papierów
wartościowych

Aktywa zagraniczne

Pasywa zagraniczne

Aktywa trwałe

Kapitał i rezerwy

Pozostałe aktywa

Pozostałe pasywa

Emisja pieniądza



Dochody z emisji gotówki nazywa się senioratem

(rentą emisyjną, senioralna); Renta wynika z

monopolu banku centralnego na emisję pieniądza



Pieniądz (gotówka i środki ulokowane na

rachunkach) dla wydawcy stanowi

nieoprocentowane źródło finansowania, a aktywa

stanowiące zabezpieczenie emisji przynoszą

dochody odsetkowe



Renta współcześnie - dochód państwa jako

właściciela banku centralnego (w Polsce zyski NBP

zasilają budżet państwa)

Emisja pieniądza



Znaki pieniężne zużyte lub uszkodzone tracą moc

prawnego środka płatniczego i podlegają

wymianie.



Średnia żywotność banknotów wynosi od 9 mies.

(banknoty 10 zł) do 132 mies. (banknoty 200 zł).

Żywotność monet wynosi kilkanaście lat.



Fałszywe znaki pieniężne są zatrzymywane bez

prawa zwrotu ich równowartości. Rocznie

zatrzymuje się ok. 24 tys. falsyfikatów (dane za

2010 r.).



Denominacja waluty – reforma pieniężna w 1995

r. polegała na obcięciu 4 zer;

10.000 starych zł (PLZ) = 1PLN

Regulowanie płynności banków
i czuwanie nad stabilnością
sektora



Kredytowanie banków mających
problemy z płynnością – funkcja
kredytodawcy ostatniej instancji



Czuwanie nad stabilnością oraz
organizacją systemu bankowego

Organizacja rozliczeń
pieniężnych



NBP organizuje i nadzoruje system rozliczeń

finansowych;



Prowadzi rachunki bankowe dla banków, budżetu

państwa, BFG, KSKOK i innych podmiotów za

zgodą prezesa NBP



Prezes NBP określa w drodze zarządzenia sposób

przeprowadzania rozrachunków międzybankowych



NBP jest właścicielem i operatorem systemu

Sorbnet – system rozrachunków brutto w czasie

rzeczywistym

Organizacja rozliczeń
pieniężnych



Płatności dokonywane poprzez banki dzielą się na

detaliczne i wysokokwotowe (powyżej 1 mln PLN, z rynku

międzybankowego, operacje banków z NBP itp.)



Płatności detaliczne rozliczane są w

Krajowej Izbie Rozliczeniowej

w

trybie netto w trakcie sesji rozliczeniowych (system Elixir i EuroElixir) –

rozrachunek ma miejsce w NBP w systemie Sorbnet



Płatności wysokwotowe – przekazywane w trybie brutto do systemu

Sorbnet (lub Sorbnet – Euro) w NBP



Rozrachunek dokonywany jest zawsze poprzez rachunki

bieżące banków w NBP

Bankowa obsługa budżetu
państwa



Wykonywanie bankowej obsługi państwa; prowadzenie

rachunków jednostek budżetu państwa i jednostek

państwowych funduszy celowych, ponadto rachunki inne

(ZUS, ARR, ARiMR, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości) – w 2010 r. 4237 podmiotów ponad 19

tys. rachunków



NBP jest agentem finansowym rządu w zawieraniu i realizacji

umów kredytowych



NBP obsługuje zadłużenie zagraniczne państwa



Bank centralny jest agentem emisji skarbowych papierów

wartościowych – organizuje i przeprowadza przetargi na

sprzedaż bonów skarbowych i obligacji ska rbowych

Zarządzanie rezerwami
dewizowymi



NBP jest centralną instytucją dewizową –

gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi,

podejmuje działania dla zapewnienia

bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności

płatniczej kraju;



Każdy kraj dążący do stabilności finansowej

utrzymuje rezerwy w walutach obcych dla

pokrycia nieprzewidzianych wydatków, ze

względów strategicznych oraz dla potrzeb

interwencji na rynku walutowym

Wartość rezerw walutowych
NBP

Rezerwy walutowe - struktura



NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i

międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach.



Złoto monetarne wynosi jedynie ok. 10 mld PLN (8,5 mld PLN w 2008 r.)

Struktura walutowa rezerw
walutowych w Polsce

Rezerwy walutowe – stopa
zwrotu

Działalność dewizowa



Celem NBP jest zapewnienie
bezpieczeństwa obrotu dewizowego:



NBP prowadzi rejestr działalności
kantorowej



wydaje decyzje dewizowe w sprawach
dewizowych



przeprowadza kontrole obrotu
dewizowego

Pozostałe sfery działalności



Działalność edukacyjna i
informacyjna



Działalność statystyczna



Działalność badawcza



Współpraca międzynarodowa

Dziękuję