INSTRUMENTY
FINANSOWE W

SPRAWOZDANIACH

JEDNOSTEK

GOSPODARCZYCH

Prowadzący
Wojciech Pisarski

Biegły rewident

Klasyfikacja instrumentów

finansowych według RIF

• Rozp. MF z 12.12.2001r.

OKREŚLENIE KATEGORII INSTRUMENTU FINANSOWEGO

w dniu nabycia lub powstania

Aktywa finansowe i
zobowiązania
finansowe przeznaczone
do obrotu

Pożyczki udzielone i
należności własne

Aktywa utrzymane do
terminu wymagalności

Aktywa

finansowe

dostępne do sprzedaży

Cel: Sposób wyceny

WYCENA INWESTYCJI WEDŁUG

USTAWY O RACHUNKOWOŚCI

Według uregulowań ustawy nie rzadziej niż na

dzień bilansowy:

• Udział w innych jednostkach oraz inne

inwestycje zaliczone do aktywów trwałych

wycenia się:

o według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z

tytułu trwałej utraty wartości lub,

o według wartości godziwej
Wartość w cenie nabycia można przeszacować

do wartości w cenie rynkowej, a różnicę z

przeszacowania rozliczyć zgodnie z art. 35 ust
4 (z kapitałem z aktualizacji)

• udziały zaliczone do aktywów trwałych w

jednostkach

podporządkowanych

(tj.

w

jednostkach zależnych, współzależnych oraz
stowarzyszonych) wycenia się:

o według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z

tytułu trwałej utraty wartości,

o według wartości godziwej,
o według metody praw własności z uwzględnieniem

zasad wyceny określonych w art. 63 ustawy.

• W przypadkach, gdy jednostka dokonała

wyboru

wyceny

według

ceny

nabycia

niezbędne jest dokonanie nie rzadziej niż na
dzień bilansowy inwentaryzacji wyceny celem
sprawdzenia, czy nie nastąpiła trwała utrata
wartości.

Skutki zmian wyceny inwestycji długoterminowych
wycenianych w wartości godziwej odnoszone na kapitał z
aktualizacji wyceny ujmuje się następująco:

• różnice z przeszacowania inwestycji stanowiących

finansowe aktywa trwałe powodujące wzrost ich wartości
do poziomu cen rynkowych na zwiększenie kapitału z
aktualizacji wyceny,

• obniżenie

wartości

długoterminowych

inwestycji

finansowych przeszacowanych uprzednio do wysokości
kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał z
aktualizacji wyceny, na zmniejszenie tego kapitału, jeżeli
kwota różnicy nie była do dnia wyceny rozliczana,

• dalsze obniżenie wartości długoterminowych inwestycji

finansowych zalicza się do kosztów finansowych,
natomiast wzrost wartości danej inwestycji wiążący się
bezpośrednio z uprzednim obniżeniem jej wartości
zaliczanym do kosztów finansowych zalicza się do
wysokości tych kosztów, do przychodów finansowych.

• Wycena instrumentów finansowych według

RIF

INSTRUMENTY FINANSOWE

Aktywa finansowe i
zobowiązania
finansowe przeznaczone
do obrotu

Pożyczki udzielone i
należności własne

Aktywa utrzymane do
terminu wymagalności

Aktywa

finansowe

dostępne do sprzedaży

WYCENA BILANSOWA

Wartość godziwa

Skorygowana cena
nabycia

Skorygowana cena
nabycia

Wartość godziwa

PRZEZ WYCENĘ W WARTOŚCI

GODZIWEJ UWAŻA SIĘ

WYCENĘ (& 15

ROZPORZĄDZENIA):

• po cenie rynkowej ustalonej na aktywnym

rynku regulowanym, na którym następuje
publiczny obrót instrumentami finansowymi,
zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,

• oszacowania

dłużnych

instrumentów

finansowych

przez

wyspecjalizowaną,

niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju
usługi, przy czym możliwe jest rzetelne
oszacowania

przepływów

pieniężnych

związanych z tymi instrumentami,

• zastosowania właściwego modelu wyceny

instrumentu finansowego, a wprowadzone

do tego modelu dane wejściowe pochodzą z

aktywnego regulowanego rynku,

• oszacowania

ceny

instrumentu

finansowego, dla którego nie istnieje

aktywny rynek, na podstawie publicznie

ogłoszonej

notowanej

na

aktywnym

regulowanym rynku ceny nie różniącego

się

istotnie,

podobnego

instrumentu

finansowego,

albo

cen

składników

złożonego instrumentu finansowego,

• oszacowania

ceny

instrumentu

finansowego za pomocą metod estymacji

powszechnie uznanych za poprawne.

• Skorygowana cena nabycia zgodnie z definicją

(& 3 pkt 12 RIF) to cena nabycia, w jakiej

składnik aktywów finansowych lub zobowiązań

finansowych

został

po

raz

pierwszy

wprowadzonych

do

ksiąg

rachunkowych

(wartość początkowa), pomniejszona o spłaty

wartości nominalnej (kapitału podstawowego)

odpowiednio skorygowana o skumulowaną

kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością

początkową składnika i jego wartością w

terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą

efektywnej

stopy

procentowej,

a

także

pomniejszoną o odpisy aktualizujące wartość.

• Aby obliczyć zdyskontowaną różnicę między

wartością początkową składnika i jego wartością

w terminie wymagalności należy zastosować
efektywną stopę procentową

.

• Efektywna stopa procentowa to stopa, za pomocą

której następuje zdyskontowanie do bieżącej
wartości związanych z instrumentem finansowym
przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych
w okresie do terminu wymagalności, a w
przypadku instrumentów o zmiennej stopie
procentowanej

–

do

terminu

następnego

oszacowania przez rynek poziomu odniesienia.
Efektywną stopę procentową stanowi wewnętrzna
stopa zwrotu IRR przy instrumentach o stałej
stopie procentowej oraz bieżąca rynkowa stopa
procentowa w przypadku instrumentu o zmiennej
stopie procentowej. W praktyce efektywna stopa
procentowa jest wewnętrzną stopą procentową
(IRR) dla której wartość bieżąca przepływów
pieniężnych (NPV) równa jest zero.

• Wewnętrzna stopa zwrotu umożliwia ujmowanie zdarzeń

gospodarczych w księgach rachunkowych oraz wykazywanie

ich w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią

ekonomiczną. Zastosowanie efektywnej stopy procentowej

powoduje, ze kwoty przychodów finansowych bądź kosztów

finansowych z tytułu odsetek przypadające na poszczególne

okresy są odmienne, natomiast stopa rentowności jest stała,

co jest zgodne z treścią ekonomiczną prezentowanych

aktywów bądź pasywów. Aby wyliczyć wewnętrzną stopę

zwrotu należy rozwiązań równanie:

•

Ai

• 0 = Σ --------------
•

T

•

(1+IRR)

gdzie:
Ai – i-te (kolejne) przepływy pieniężne
IRR – szukana efektywna stopa procentowa
T – okres kolejnych przepływów pieniężnych.

PRZYKŁAD 1: WYLICZENIE STANÓW BILANSOWYCH

ZOBOWIĄZAŃ ORAZ KOSZTÓW FINANSOWYCH PRZY

STAŁEJ NOMINALNEJ STOPIE PROCENTOWEJ

 

• Spółka otrzymała dnia 31.12.2002r. kredyt na pięć lat w

wysokości 1.000.000,00zł.

• minimalne oprocentowanie roczne 8%
• spłaty kapitału w rocznych równych ratach po 200.000,00zł.

(tj. malejących płatnościach)

• prowizja pobrana przy zaciągnięciu kredytu w wysokości 5%

kapitały tj. 50.000,00zł.

• Zgodnie z wytycznymi MSR 39 „przy wyliczaniu efektywnej

stopy

procentowej

jednostka

dokonuje

oszacowania

przepływów

pieniężnych,

uwzględniając

wszelkie

postanowienia instrumentu finansowego. Wyliczenie obejmuje

wszelkie płacone i otrzymywane przez strony umowy prowizje

i punkty stanowiące integralną część efektywnej stopy

procentowej, koszty transakcji oraz wszelkie inne premie lub

dyskonta”.

• Tabela nr 1

Okres

Podstawa

wyliczania

odsetek

Spłaty kapitału

i odsetek

Koszty

odsetek (2) x

IRR

Wartość spłat

kapitału (3-4)

Bieżąca

wartość

płatności

Wartość

bilansowa na

31.12.

1

2

3

4

5

6

7

2002

950.000,00

2003

950.000,00 280.000,00 95.668,39 184.331,61 254.382,75 765.668,39

2004

765.668,39 264.000,00 77.105,54 186.894,46 217.902,98 578.773,93

2005

578.773,93 248.000,00 58.284,60 189.715,40 185.969,00 389.058,53

2006

389.058,53 232.000,00 39.179,59 192.820,41 158.054,36 196.234,12

2007

196.238,12 216.000,00 19.761,88 196.238,12 133.690,91

0,00

0,00 1.240.000,00 290.000,00 950.000,00 950.000,00

• Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) ( po wystawieniu

wpływu kapitału w wysokości 950.000,00zł. oraz
wypływów przypadających na poszczególne okresy dla
arkusza kalkulacyjnego Excel) wyniosła 10,070357%.

• Sprawdzenie

wielkości

efektywnej

stopy

procentowej będzie zachowanie równości wg wzoru.

(-)280.000,00 (-)264.000,00

(-)248.000,00 (-)232.000,00 (-)216.000,00

•

950.000,00 + ------------------+ ---------------------+ ---------------------+ ---------------------+ ----------------------- =
1,10070357

1,2154834 1,33355559 1,46784940 1,61566708

950.000,00 – 254.382,75 – 217.902,98 – 185.969,00 – 158.054,36 – 133.690,91 = 0

 

• Koszty odsetek w tym przykładzie obejmują również

wartość prowizji, którą spółka poniosła w związku z
zaciągnięciem, kredytu, czyli kwota odsetek rozliczanych
w czasie powiększona została o 50.000,00zł. i wyniosła
ogółem 290.000,00zł.

WYLICZENIE ODSETEK

• Koszty finansowe wyliczane są jako

iloczyn wartości kapitału na początek
okresu

i

efektywnej

stopy

procentowej, i tak:

• - dla pierwszego okresu 950.000,00 x 10,070357% =

95.668,39

• - dla drugiego okresu: 765.668,39 x 10,070357% =

77.105,54

• - dla następnych okresów – sposób wyliczenia jak wyżej.

WYLICZENIE WARTOŚCI

BILANSOWEJ

• Wartość bilansowa obejmuje wartość

zaciągniętego kredytu powiększoną
o naliczone odsetki i wg efektywnej
stopy

procentowej

oraz

pomniejszoną o dokonanie spłaty
kapitału i odsetek i tak:

• - dla pierwszego okresu: 950.000,00 + 95.668,39 – 280.000,00 =

765.668,39

• - dla drugiego okresu: 765.668,39 + 77.105,54 – 264.000,00 = 578.773,93
• - dla następnych okresów – sposób wyliczenia jak wyżej.

Porównanie wyliczeń przy zastosowaniu nominalnej stopy

oprocentowania kredytu i zastosowania efektywnej stopy

procentowej

Tabela nr 2

Koszt odsetek

Wartość bilansowa na koniec okresu

Okres

Wg stopy

nominalnej

Wg stopy

efektywnej

Różnica

Wg stopy

nominalnej

Wg stopy

efektywnej

Różnica

1

2

3

4

5

6

7

2002

1.000.000,00 950.000,00 -50.000,00

2003

80.000,00

95.668,39 +15.668,39 800.000,00 765.668,39 -34.331,61

2004

64.000,00

77.105,54 +13.105,54 600.000,00 578.773,93 -21.226,07

2005

48.000,00

58.284,60 +10.284,60 400.000,00 389.058,53 -10.941,47

2006

32.0000,00

39.179,59 +7.179,59 200.000,00 196.238,12

-3.761,88

2007

16.000,00

19.761,88 +3.761,88

0,00

0,00

0,00

240.000,00 290.000,00 50.000,00

•

Różnice pomiędzy wartością bilansową

wyliczoną

wg

nominalnej

stopy

oprocentowania

a

wartością

wyliczoną

według zamortyzowanego kosztu zachowują

tendencję malejącą. W założeniach przykładu

przyjęto raty o stałej części kapitałowej z

równoczesną spłatą odsetek ponieważ takie

spłaty kredytów są najczęściej stosowane w

naszej praktyce gospodarczej. Dla rat

annuitetowych, bądź bieżących spłat odsetek

i zwrotu kapitału w ostatniej racie lub spłaty

odsetek w jednej racie i spłat kapitału w

ratach wyliczenia są analogiczne lecz przy

odmiennych

efektywnych

stopach

procentowych, ponieważ inne są wielkości

przepływów środków pieniężnych.

Ujęcie kosztów finansowych z tytułu odsetek oraz

stanów bilansowych zobowiązań kredytowych w

księgach rachunkowych

•

Księgowania związane z zaciągnięciem

kredytu umożliwić zarówno prawidłową

prezentację zobowiązań finansowych w

sprawozdaniu

finansowym

czyli

w

skorygowanej cenie nabycia, jak również

uzyskanie informacji niezbędnej na temat

realizacji umowy kredytowej i możliwości

potwierdzenia salda z bankiem. W związku z

powyższym,

wartość

początkowa

zaciągniętego kredytu należy ująć na dwóch

kontach analitycznych, tak aby można było

rozliczać prowizję podczas trwania umowy

kredytu.

Prowizja do rozliczenia

Kredyt

1) 50.000,00 2) 15.668,39

4) 13.105,54
6) 10.284,60
8) 7.179,59
10) 3.761,88

3) 200.000,00
5) 200.000,00
7) 200.000,00
9) 200.000,00

11) 200.000,00

1) 1.000.000,00

50.000,00 50.000,00

1.000.000,00 1.000.000,00

Odsetki do zapłaty

Koszty odsetek

3) 80.000,00
5) 64.000,00
7) 48.000,00
9) 32.000,00

11) 16.000,00

2) 80.000,00
4) 64.000,00
6) 48.000,00
8) 32.0000,00
10) 16.000,00

2) 95.668,39
4) 77.105,54
6) 58.284,60
8) 39.179,59

10) 19.761,88

240.000,00 240.000,00

290.000,00

Rachunek bankowy

1) 950.000,00 3) 280.000,00

5) 264.000,00
7) 248.000,00
9) 232.000,00
11) 216.000,00

• 1)      Zaciągnięcie kredytu dnia 31.12.2002r.,
• 2)      Księgowanie kosztów odsetek w roku 2003,
• 3)      Spłata kapitału i odsetek w roku 2003,
• 4)      Księgowanie kosztów odsetek w roku 2004,
• 5)      Spłata kapitału i odsetek w roku 2004,
• 6)      Księgowanie kosztów odsetek w roku 2005,
• 7)      Spłata kapitału i odsetek w roku 2005,

• Księgowanie kosztów odsetek w roku 2006,

• 8)      Spłata kapitału i odsetek w roku 2006,
• 9)      Księgowanie kosztów odsetek w roku 2007,
• 10)  Spłata kapitału i odsetek w roku 2007.

• Zobowiązanie

kredytowe

wg

efektywnej

stopy

procentowej

obejmuje saldo konta kredytu oraz
prowizji do rozliczenia, i tak:

• -   

n

a 31.12.2002 1.000.000,00 – 50.000,00 =

950.000,00

• -    na 31.12.2003 800.000,00 – 34.331,61 =

765.668,39

• -    na 31.12.2004 600.000,00 – 21.226,07 =

578.773,93

• -    na 31.12.2005 400.000,00 – 10.941,47 =

389.058,53

• -    na 31.12.2006 200.000,00 – 3.761,88 =

196.238,12

• Salda z tak prowadzonych ksiąg zgodne są z zasadą

ujmowania wartości bilansowej, która obejmuje wartość
zaciągniętego kredytu powiększoną o naliczone odsetki
wg efektywnej stopy procentowej oraz pomniejszoną o
dokonanie spłaty kapitału i odsetek – patrz wyliczenia z
tabeli nr 1.

• W przykładzie dla uproszczenia, zastosowano roczne

okresy rozliczeniowe. Ażeby uzyskać wiarygodne dane na
dzień kończący okres półroczny, kwartalny bądź
miesięczny należy zastosować wzór na wyliczenie
kosztów odsetek:

• Koszty odsetek = stan bilansowy zobowiązania za okres

poprzedni x IRR x t

• gdzie:
• t – część okresu (roku) od ostatniej płatności odsetek, np.

½ dla półrocza, ¼ dla kwartału, 1/12 dla miesiąca lub
gdy spłaty są nieregularne np. liczna dni w okresie/365.

Zastosowanie efektywnej stopy

procentowej przy kredycie bez

prowizji i dodatkowych opłat

Warunki umowy kredytowej takie same jak w przykładzie 1, z

wyjątkiem faktu, że jednostka gospodarcza otrzymująca kredyt

nie była zobowiązana do płacenia prowizji.

Okres

Podstawa

wyliczania

odsetek

Koszty odsetek

(2) x IRR

Spłaty

odsetek

Spłaty kapitału

i odsetek

Bieżąca

wartość

płatności

Wartość

bilansowa na

31.12.

1

2

3

4

5

6

7

2002

1.000.000,00

1.000.000,00

2003

800.000,00

80.000,00 80.000,00 280.000,00 259.259,26 800.000,00

2004

600.000,00

64.000,00 64.000,00 264.000,00 226.337,45 600.000,00

2005

400.000,00

48.000,00 48.000,00 248.000,00 196.870,40 400.000,00

2006

200.000,00

32.000,00 32.000,00 232.000,00 170.526,92 200.000,00

2007

0,00

16.000,00 16.000,00 216.000,00 147.005,97

0,00

240.000,00 240.000,00 1.240.000,00 1.000.000,00

• Szukanie IRR dla umowy kredytowej z

wpływem kapitału oraz wypływami spłat
kapitału i odsetek jw. wyniosło 8,00%, a
więc przy rocznej kapitalizacji odsetek,
efektywna stopa procentowa równa jest
nominalnej stopie procentowej.

• Prawidłowość powyższą znajdujemy w

opracowaniach z zakresu matematyki
finansowej.
Sprawdzenie:

(-)280.000,00 (-)264.000,00

(-)248.000,00

(-)232.000,00

(-)216.000,00
1.000.000,00 + ------------------+ ---------------------+ ---------------------+ -------------------+ ----------------------- =

1,08 1,1664

1,259712 1,36048896 1,46932807

1.000.000,00 – 259.259,26 – 226.337,45 – 196.870,40 – 170.526,92 –
147.005,97 = 0

• Wyliczenie wartości bilansowej

• - dla pierwszego okresu: 1.000.000,00 + 80.000,00 –

280.000,00 = 800.000,00

• - dla drugiego okresu: 800.000,00 + 64.000,00 – 264.000,00

= 600.000,00

• -  dla następnych okresów – sposób wyliczenia jak wyżej.

Wnioski końcowe

     1. Różnice pomiędzy wartością bilansową wyliczoną z
zastosowaniem nominalnej stopy procentowej a wartością
wyliczoną

według

zamortyzowanego

kosztu

wynikają

z

uwzględnienia w metodzie skorygowanej ceny nabycia wszelkich
prowizji i dodatkowych opłat rozliczanych na takiej samej zasadzie
jak odsetki kredytowe.
 

2. Różnice powyższe są największe w pierwszym okresie

rozliczeniowym a w miarę upływu czasu występuje tendencja
malejąca i w ostatnim okresie rozliczeniowym różnice są
najmniejsze.
 

3. W przypadku umowy kredytowej, w której nie występują

prowizje, bądź inne dodatkowe opłaty to efektywna stopa
procentowa równa jest nominalnej stopie procentowej, czyli
wielkości stanów bilansowych zobowiązań finansowych wyliczone
metodą zamortyzowanego kosztu nie odbiegają od ujęcia ich w
kwocie wymagającej zapłaty.