Ćwiczenia nr 1

26.09.2010 r.

Tematyka zajęć

1. Zagadnienia wstępne – prawo karne

materialne w systemie prawa polskiego,
nauka prawa karnego w systemie nauk
penalnych

2. Zasady i funkcje prawa karnego
3. Szkoły i kierunki w nauce prawa karnego

oraz ich wpływ na prawotwórstwo

4. Rozwój prawa karnego w Polsce od 1918

r.

ZAGADNIENIA

WSTĘPNE

PRAWO KARNE W SYSTEMIE

PRAWA

• Prawo karne stanowi część

obowiązującego w państwie
systemu prawa. Od innych gałęzi
prawa odróżnia je to, że jest ono
instrumentem zwalczania
przestępczości za pomocą kar i
innych środków przewidzianych w
jego przepisach.

Prawo karne spełnia rolę

szczególną chroniąc:

- państwo
- stosunki społeczne
- stosunki ekonomiczne
- prawa i wolności człowieka przed

najpoważniejszymi zamachami na
te dobra (przestępstwami)

Miejsce prawa karnego w

systemie prawa

• Uniwersalizm prawa karnego (tzw.

prawo granic wg W. Woltera)

Społeczne normy postępowania

Cywilizacja polega na wypracowaniu

norm relacji z innymi ludźmi i

stworzeniu systemów kontrolnych

przestrzegania tych norm

Miejsce prawa karnego w

systemie prawa

• Subsydiarność prawa karnego

Prawo karne powinno działać wówczas,

gdy środki, jakimi dysponują inne
dziedziny prawa, okazują się
niewystarczające czy nieskuteczne w
zwalczaniu pewnych najbardziej
negatywnych zjawisk społecznych

Nauka prawa karnego

wśród nauk penalnych

Systematyka prawa karnego

PRAWO KARNE

Powszechne

Szczególne

Prawo karne materialne

KK z 1997 r.

Prawo karne procesowe

KPK z 1997 r.

Prawo karne wykonawcze

KKW z 1997 r.

Prawo karne skarbowe

Prawo karne wojskowe

Prawo o postępowaniu

w sprawach nieletnich

Prawo karne gospodarcze

Dziedziną spokrewnioną z prawem

karnym jest Prawo wykroczeń

Kodeks wykroczeń z 1971 r.

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r.

Nauki pokrewne

zajmują się różnymi aspektami przestępstwa,

przestępczości, kary i jej wykonywania oraz
stosowania prawa karnego

Do nauk pokrewnych zaliczamy:

- kryminologię
- kryminalistykę
- wiktymologię
- naukę o polityce kryminalnej i nauki

penitencjarne

ZASADY I FUNKCJE

PRAWA KARNEGO

FUNKCJE PRAWA

KARNEGO

• Funkcja ochronna
• Funkcja sprawiedliwościowa

(odwetowa)

• Funkcja gwarancyjna
• Funkcja prewencyjno – wychowawcza
• Funkcja profilaktyczno –

zabezpieczająca

• Funkcja kompensacyjna (restytucyjna)

Funkcja ochronna

Ochrona dóbr osobistych

składających się na porządek
społeczny

- pojęcie dobra prawnego
- prewencyjne oddziaływanie norm

prawa karnego (prewencja
generalna i prewencja
indywidualna)

Funkcja

sprawiedliwościowa

- Zaspokojenie poczucia

sprawiedliwości w społeczeństwie

- Element odwetu
- Zwrócenie ku przeszłości

Funkcja gwarancyjna

Zagwarantowanie jednolitości systemu

prawnego jako określenie co jest, a
co nie jest przestępstwem

Podstawowe zasady prawa karnego:
- nullum crimen sine lege poenali
- nulla poena sine lege
- lex retro non agit

Funkcja prewencyjno -

wychowawcza

• Wykształcenie poprzez

instrumenty (kary, środki karne)
odpowiednich postaw,
polegających na przestrzeganiu
prawa

Funkcja profilaktyczno -

zabezpieczająca

• Ochrona stosunków społecznych

poprzez eliminowanie z życia
społecznego sprawców czynów
zabronionych

Funkcja kompensacyjna

(restytucyjna)

• Sprzyjanie naprawieniu szkody

wyrządzonej pokrzywdzonemu
przestępstwem

ZASADY PRAWA

KARNEGO

• Zasada odpowiedzialności karnej za

czyn

• Zasada winy (Nullum crimen sine culpa)
• Zasada nullum crimen sine lege
• Zasada odpowiedzialności indywidualnej

i osobistej

• Zasada humanitaryzmu
• Zasada społecznej szkodliwości czynu

Zasada odpowiedzialności

karnej za czyn

• art. 1 § 1 k.k. Odpowiedzialności

karnej podlega ten tylko, kto
popełnia czyn zabroniony pod
groźbą kary przez ustawę
obowiązującą w czasie jego
popełnienia.

Odpowiedzialność karna

stanowi konsekwencję

popełnienia przez

sprawcę CZYNU

Odpowiedzialności karnej nie
podlegają myśli, poglądy czy
zamiary, dopóki nie zostaną
uzewnętrznione w czynach

Przykład:

Art. 256 k.k., który przewiduje

odpowiedzialność karną za

publiczne propagowanie

faszyzmu lub innego

totalitarnego ustroju

państwowego. Sprawca tego

przestępstwa nie jest więc

ukarany za posiadanie

faszystowskich poglądów, a

jedynie za ich uzewnętrznianie

w postaci publicznego

propagowania

Czyn – zachowanie człowieka (w

postaci działania lub zaniechania),

postrzegalne zewnętrznie,

świadome, pozostające pod kontrolą

jego woli, celowe, mające znaczenie

społeczne

Czyn zabroniony – jest to czyn,

którego popełnienia zabrania

ustawa pod groźbą kary.

Zasada winy

• Art. 1 § 3 k.k. Nie popełnia

przestępstwa sprawca czynu
zabronionego, jeżeli nie można mu
przypisać winy w czasie czynu.

Zasada subiektywizmu

• Obecnie prawo karne opiera się na zasadzie

subiektywizmu. Samo wystąpienie związku
przyczynowego między czynem sprawcy i
zaistniałym skutkiem nie jest wystarczające do
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności
karnej. Odpowiedzialności karnej podlega
tylko ten sprawca, któremu z popełnienia
czynu zabronionego można postawić zarzut.

Zasada nullum crimen sine lege

(nie ma przestępstwa bez

ustawy)

1. Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w

ustawie (nullum crimen sine lege scripta)

2. Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w

sposób maksymalnie dokładny (nullum crimen sine

lege certa)

3. Niedopuszczalne jest stosowane analogii na

niekorzyść oskarżonego

4. Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność

karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz

(nullum crimen sine lege praevia, lex retro non agit)

5. Kara za przestępstwo musi być określona i

przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (nulla

poena sine lege)

Zasada odpowiedzialności

indywidualnej i osobistej

Zasada odpowiedzialności indywidualnej

określona została w przepisach części ogólnej
Kodeksu karnego – art. 1 KK, art. 21 KK, art. 55
KK oraz w części szczególnej Kodeksu karnego

- art. 1 KK precyzuje, że odpowiedzialności karnej

podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony
(jedynie sprawca czynu zabronionego)

- art. 21 KK zasada indywidualizacji

odpowiedzialności karnej osób współdziałających
w popełnieniu przestępstwa

- art. 55 KK zasada indywidualizacji kary

Zasada odpowiedzialności

indywidualnej i osobistej

Zasada odpowiedzialności osobistej polega

na tym, że odpowiedzialności karnej nie może
ponieść inna osoba niż sprawca przestępstwa.

Zasada humanitaryzmu

• art. 3 k.k. Kary i inne środki

przewidziane w tym kodeksie
stosuje się z uwzględnieniem
zasad humanitaryzmu, w
szczególności z poszanowaniem
godności człowieka.

Zasada społecznej

szkodliwości czynu

Przestępstwem jest tylko taki czyn

zabroniony pod groźbą kary przez ustawę,
którego stopień społecznej szkodliwości
jest większy niż znikomy (art. 1 § 2 k.k.)

Okoliczności, które należy brać pod uwagę

przy ustalaniu stopnia społecznej
szkodliwości wymienia art. 115 § 2 k.k.

SZKOŁY I KIERUNKI W

NAUCE PRAWA KARNEGO

ORAZ ICH WPŁYW NA

PRAWOTWÓRSTWO

Zarys historii nowożytnego

prawa karnego (szkoły prawa

karnego)

A. Prawo karne okresu Oświecenia
1.

Przedstawiciele

-

C. Beccaria „O przestępstwach i
karach”, 1764 r.

- Montesquieu „O duchu praw”, 1748

r.

- Voltaire „Listy filozoficzne”, 1734 r.,

„Traktat o tolerancji”, 1767 r.

Zarys historii nowożytnego

prawa karnego (szkoły prawa

karnego)

2. Postulaty
-

Legalizm

-

Racjonalizm

-

Humanizm

B. Szkoła klasyczna
1. Przedstawiciele
I. Kant, G. Hegel, P. Feuerbach, Ortolan, J.

Bentham, R. Hube, E. Krzymuski

Zarys historii nowożytnego

prawa karnego (szkoły prawa

karnego)

2. Pojęcie indeterminizmu
3. Nauka o funkcji kary
C. Pozytywizm w prawie karnym
1.

Przedstawiciele

J. S. Mill, A. Comte, H. Spencer
2. Kierunek antropologiczny

-

C. Lombroso „Człowiek – zbrodniarz w stosunku do

antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej.

Zbrodniarz urodzony, obłąkaniec zmysłu moralnego” (1891 r. -

t. I – II, 1892 r. - t. III), „Miłość u obłąkanych”, 1894 r.,

„Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka”, 1895 r.

-

pojęcie determinizmu

Zarys historii nowożytnego

prawa karnego (szkoły prawa

karnego)

3. Kierunek socjologiczny
- F. Liszt, J. Makarewicz
- Pojęcie „dwutorowości” Kodeksu

karnego

- Polski Kodeks karny z 11 lipca 1932 r.

„Kodeks Makarewicza”

D. Neopozytywizm (szkoła obrony

społecznej)

1. Nurt radykalny (F. Gramatica)

Zarys historii nowożytnego

prawa karnego (szkoły prawa

karnego)

2. Nurt umiarkowany (M. Ancel)
3. Pojęcia winy i kary w

perspektywie poglądów szkoły
obrony społecznej

E. Neoklasycyzm
F. Abolicjonizm

Zarys historii polskiego nowożytnego prawa

karnego

1.

Zabór austriacki

1787 r. Józefina
1797 r. Ustawa karna dla Galicji Zachodniej
1804 r. Franciszkana
1852 r. Kodeks karny
1878 r. węgierski kodeks karny (dla terenu Spiszu i Orawy)
2. Zabór pruski
1851 r. Kodeks karny Prus
1871 r. Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej
3. Zabór rosyjski
1818 r. Kodeks Karzący Królestwa Polskiego
1848 r. Kodeks Kar Głównych i Poprawczych
1876 r. wprowadzenie na terenach Królestwa Polskiego kodeksu karnego

rosyjskiego z 1866 r.

1915 r. wprowadzenie Kodeksu Tagancewa z 1903 r. na terenach Królestwa

Polskiego

Zarys historii polskiego nowożytnego prawa

karnego

4. Kodeks karny z 1932 r. („Kodeks Makarewicza”)
5. Prawo karne okresu PRL
23 września 1944 r. Kodeks Karny Wojska Polskiego
31 sierpnia 1944 r. dekret o wymiarze kary dla faszystowsko – hitlerowskich

zbrodniarzy wojennych

13 czerwca 1946 r. Mały Kodeks Karny
19 kwietnia 1969 r. uchwalenie Kodeksu Karnego PRL, obowiązującego od 1

stycznia 1970 r.

6. Próba reformy prawa karnego w 1981 r.
7. Prawo karne w stanie wojennym i zmiany ustawodawstwa karnego po

1981 r.

8. Prawo karne Rzeczypospolitej Polskiej
Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1 września 1998 r.)
Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1

września 1998 r.)

Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. (obowiązuje od dnia 1

września 1998 r.)

Kazus

Stan faktyczny:

W uzasadnieniu wyroku sąd rejonowy wskazał, że przy wymiarze

kary miał na uwadze niski stopień społecznej szkodliwości

czynu wyrażający się m. in. w tym, że oskarżony ma na

utrzymaniu czworo dzieci, od dłuższego czasu jest bezrobotny,

a nadto leczy się w poradni zdrowia psychicznego.

 
1.

Proszę o ocenę prawidłowości tego rozstrzygnięcia;

2.

Przedstawiciel, której szkoły prawa karnego wyraził pogląd, że
istota przestępstwa tkwi w szkodliwości społecznej czynu?

Przy analizie pomocne będą przepisy art.1 k.k. oraz art. 115 § 2 k.k.