Wprowadzenie

do teorii bezpieczeństwa

Dr hab. Jarosław Gryz

Układ wykładu

• Wprowadzenie

• Kategorie teorii bezpieczeństwa

• Ogólne rozumienie bezpieczeństwa

• Ład

• Continuum bezpieczeństwa

• Wnioski

Pytania:

• co tworzy podstawę działania bądź

zaniechania działań rożnych jednostek
oraz społeczności, w tym przede
wszystkim tych zorganizowanych w
państwa?

• Co sprawia, że w określonych sytuacjach

reagują bądź nie w sposób, który jest lub
nie jest przewidywalny?

Odpowiedzi:

• wiedza lub niewiedza o otaczającym świecie,

implikacjach procesów, zjawisk, zdarzeń które w

nim występują połączona doświadczeniem,

indywidualnymi cechami osobowości decydentów

politycznych i społeczeństw, które reprezentują.

• aspekty psychologiczne społeczności ludzkich,

tworzące podstawy osądu, morale oraz kulturę

organizacji, leżącą u podstaw podejmowanych

działań.

• wizja człowieka, jego rozumienie tego co

doświadcza, kim jest i w jaki sposób postępuje by

wpłynąć na bieg zdarzeń, stworzyć określone

okoliczności, które zwielokrotnione tworzą postać

zjawisk, i ukierunkować je by stały się procesami

zmieniającymi świat.

Rozumienie bezpieczeństwa

• paradygmat bezpieczeństwa, a zarazem

niebezpieczeństwa dla jednostki, społeczności

i społeczeństw, ich organizacji w otaczającym

świecie, który zmieniają zgodnie ze swoimi

wyobrażeniami lub pozostawiają w zastanej formie,

jest fundamentem, na którym budowana jest

tożsamość indywidualna i zbiorowa.

• tożsamość ta, wyrażana cechami psychofizycznymi,

przekształca się pod wpływem wielu bodźców,

przede wszystkim informacji oraz idei w nich

zawartych

.

– bodźce fizyczne są przedmiotem bezpośrednich doświadczeń

– psychologiczne kształtują nasze rozumienie otaczającego

świata.

– ich wspólna kompilacja, trwała lub zmienna w czasie, ma

decydujący wpływ na podejmowane działania jednostki,

społeczności i społeczeństw.

Elementy konstytuujące teorie

bezpieczeństwa

• Komunikowanie, przestrzeń

komunikacji, narzędzia;

• Idee, ideologie, dogmaty, doktryny;
• Narzędzia służące do

urzeczywistnienia komunikacji i idei;

• Odczucia, przeświadczenia, doznania.

Te elementy wzajemnie się

uzupełniając tworzą podstawy wiedzy

oraz teorii poznania.

Upadek Ikara

Wieża Babel

Właściwości paradygmatu

bezpieczeństwa

• Pierwsza, bezpieczeństwo podmiotu

identyfikowane jest statycznie, jako
swoisty „kadr” w którym uchwycona
jest rzeczywistość społeczna.

• Druga, bezpieczeństwo pojmowane

jest jako dynamiczny proces
społeczny w którym podmioty dążą do
doskonalenia mechanizmów mających
zapewnić im bezpieczeństwo.

Kategorie teoretyczne

• Państwo

– Byt i rozwój
– Ochrona i obrona

• Społeczeństwo

– Stabilność i prosperity

• Społeczność międzynarodowa

– Współpraca i postęp

• Polityka i zarządzanie

Kategorie teoretyczne

• Podmiot bezpieczeństwa

• Przedmiot bezpieczeństwa

• Środowisko bezpieczeństwa

• Interakcje

Kategorie

teoretyczne

Domeny:

1. Człowiek oraz otaczający go świat

– świat działań człowieka, jego wytworów w
świecie przyrody z ich wzajemnym przenikaniem.

2. Otoczenie w którym przebywa – społeczne jak i

przyrodnicze.

3. Świat idei dzięki którym ów człowiek rozpoznaje

się w otaczającej go rzeczywistości (idee i
budowane na ich kanwie ideologie można
wyróżnić z uwagi na ich specyfikę i właściwości,
które określają działania człowieka, społeczności,
społeczeństw, narodów)

Kategorie teoretyczne

• Bezpieczeństwo

wewnętrzne

• Bezpieczeństwo

zewnętrzne

• Zdarzenie
• Zjawisko
• Proces
• Trend / megatrend

• Istnienie, trwanie,

przetrwanie

• Całość
• Suwerenność
• Tożsamość

Kategorie teoretyczne

Kryterium podmiotowe
• bezp. narodowe

– państwo
– naród / społeczeństwo
– grupy społeczne
– jednostki

• bezp. międzynarodowe

– państwa i ich organizacje
– organizacje pozarządowe
– narody, narodowości,
– grupy etniczne,
– grupy społeczne,
– jednostki

Kryterium przedmiotowe
• bezp. polityczne
• bezp. ekonomiczne

(finansowe)

• bezp. gospodarcze

(surowcowe,

żywnościowe, itp.)

• bezp. społeczno-

kulturowe (socjalne)

• bezp. militarne
• bezp. informacyjne
• bezp. ekologiczne
• bezp. Ideologiczne
• inne

Kategorie teoretyczne:

zarządzanie bezpieczeństwem

• Wyzwania
• Zagrożenia
• Szanse

Polityka

Niepewność
Niepokój

Strategia

wartości – potrzeby – interesy -

cele

Ryzyka

Pewność
Spokój

Kategorie teoretyczne

Środowisko bezpieczeństwa
• Podział dychotomiczny

– wewnętrzne
– zewnętrzne

• Podział funkcjonalny

– Lokalne
– Subregionalne
– Regionalne
– Globalne

Kategorie teoretyczne

Stan (statyczny)

– braku bezpieczeństwa

– obsesji na tle bezpieczeństwa

– fałszywego poczucia bezpieczeństwa

– subiektywnego bezpieczeństwa

– obiektywnego poczucia bezpieczeństwa

Stan bezpieczeństwa:

definicja

• Niezagrożona, wewnętrzna i zewnętrzna

stabilność podmiotu umożliwiająca

zaspakajanie potrzeb bytu (istnienia,

trwania, przetrwania) i rozwoju (postępu,

awansu cywilizacyjnego) w czasie i

przestrzeni (na własnym terytorium i poza

nim) w działaniach indywidualnych i

zbiorowych w środowisku (lokalnym,

subregionalnym, regionalnym, globalnym)

z innymi podmiotami poprzez ochronę i

obronę istniejącego stanu rzeczy przed

możliwymi następstwami różnorodnych

wyzwań (zagrożeń i szans)

Kategorie teoretyczne

Procesy dynamiczne

Oddziaływań

Współzależności

Instytucjonalizacji

Internacjonalizacji

Bezpośrednie

Pośrednie

Proces bezpieczeństwa:

definicja

• Kształtowanie pożądanego stanu

bezpieczeństwa przez działania na rzecz

ochrony i obrony bytu i rozwoju

podmiotu, zapewniające sprostanie

wyzwaniom, przeciwstawianie się

zagrożeniom, wykorzystanie szans w

procesach oddziaływań, współzależności,

internacjonalizacji, instytucjonalizacji

w wymiarze wewnętrznym i

zewnętrznym w środowisku podmiotu

(lokalnym, subregionalnym, regionalnym,

globalnym)

Poziomy bezpieczeństwa

Narodowy

Połączony

Ponadnarodo

wy

Oddziaływania

Współzależności

Internacjonalizacja Instytucjonalizacja

Polityczne

Społeczne Ekonomiczne Militarne

Inne

Ład

I.

Ład społeczny, konstytuujący charakter związków

między ludzkich w których hierarchiczność

wpisana jest w naturę władzy politycznej.

•

Powstanie wyspecjalizowanych struktur społecznych,

których zadaniem jest zapewnianie, kreowanie i

projektowanie przyszłych stanów bezpieczeństwa.

II.

Ładu międzynarodowy, którego synonimami są

pokój i stabilność.

•

21 listopada 1990 r., Paryska Karta Nowej Europy, zawarła

w sobie wykładnię ówczesnych stosunków

międzynarodowych, tj. idee ładu międzynarodowego

opartego na poszanowaniu praw człowieka, instytucji

demokratycznych oraz współpracy między państwami

•

konwencja z Montevideo z 26 grudnia 1934 r. w sprawie

praw i powinności państw - podmiotów prawa

międzynarodowego posiadający następujące cechy: a)

stałą ludność; b) określone terytorium; c) rząd; d)

zdolność do wchodzenia w relacje z innymi państwami.

Continuum bezpieczeństwa

• Ciągłość w czasie i przestrzeni.

Continuum to odnoszone jest przy tym
do ośrodka – ośrodków władzy, które
wyznaczają kierunki polityki wewnętrznej
i zagranicznej państwa.

– Synonimami tych kierunków są pojęcia

niezawisłej władzy politycznej –
suwerenności i jej pochodnej –
niepodległości.

Continuum bezpieczeństwa

• Przedmiotem ochrony, zapewniania

bezpieczeństwa, są: interakcje na linii

rządzący – rządzeni, grupy władające

środkami materialnymi, grupy wyłaniające

ośrodki władzy politycznej, relacje między

grupami społecznymi, ochrona profilu

produkcji, status ludności, grupy

nadzorującej funkcjonowanie i działalność

organów państwa.

• Atrybuty społeczności: położenie

(geograficzne, środowisko naturalne),

skupisk lub rozproszenia; b) wytworów

kultury materialnej i niematerialnej; c)

organizacji; d) ideologii e) morale.

Continuum bezpieczeństwa

• W aspekcie bezpieczeństwa

międzynarodowego państwa, jego
działania prowadzone są przy pomocy
dyplomacji oraz atrybutów, którymi ona
dysponuje (politycznych, gospodarczych,
militarnych, kulturalnych, informacyjnych).
Działania te ukierunkowane są na
pewności przetrwania i funkcjonowania
systemu międzynarodowego.

– Działania:

• Jednostronne
• Dwustronne
• Wielostronne

Wnioski

• Teoria jako podstawa rozumienia

bezpieczeństwa podmiotów

• Definicyjność pojęć

• Ocena statyczna i dynamiczna zdarzeń,

zjawisk, procesów (perspektywa)

• Asumpt do zarządzania bezpieczeństwem,

zarządzania strategicznego
bezpieczeństwem