Filozofia i metodologia

nauk empirycznych 1

Wykład 1

Metodologia ogólna a metodologia nauk

empirycznych

.

• Metodologia ogólna


Wg. K. Ajdukiewicza (logika pragmatyczna) – „wypracowuje ogólne pojęcia
metodologiczne , tzn. pojęcia tych typów zabiegów, które występują we
wszystkich naukach, choć może w różnych naukach spełniają różne funkcje.
Do tych pojęć metodologicznych należą takie jak pojęcie wnioskowania,
pojęcie dedukcji i indukcji, pojęcie definicji, pojęcie klasyfikacji i wiele
innych.” Taki zakres czyni ją raczej metodologią nauk dedukcyjnych jak
logika czy matematyka.



R. Wójcicki - określa mne jako naukę obejmującą teorie empiryczne i ich
struktury oraz ich związki z rzeczywistością, języki tych teorii, kryteria
uznawania zdań za prawdziwe twierdzenia empiryczne, hipotezy, metody
pomiarów i metody empirycznego sprawdzania hipotez, zasięg teorii itd.



Podobnie np. A. Grobler rozumie mne. Choć rozszerza jej problematykę.

• Metodologie szczegółowe nauk empirycznych .
• Zajmują się pojęciami oraz procesami prawidłowego postępowania

właściwymi konkretnym naukom empirycznym np. fizyce, biologii , chemii,
biofizyce itd. Są one ściśle związane z konkretnymi szczegółowymi naukami
empirycznymi. Analizują np. metody pomiaru wielkości fizycznych, metody
wysuwania i sprawdzania hipotez właściwe dla fizyki, lub innej nauki itp.
Nie są one działami metodologii ogólnej a raczej działami nauk
szczegółowych

Określenie nauk empirycznych

.

•

Przedmiotem mne jest struktura i status poznawczy nauk i

ich teorii, metody badań i uznawania zdań właściwe dla nauk

empirycznych.

•

Przedmiot formalny? – aspekt.

•

Np. epistemologia również zajmuje się poznaniem, ale bada

zakres poznania, przedmiot poznania i prawdziwość poznania.

•

Nauki empiryczne (Pabis) to system praw twierdzeń

dostatecznie sprawdzonych hipotez zawierający i tworzący

wiedze naukową o otaczającej nas rzeczywistości materialnej,

która jest uważana za prawdziwą w danej fazie poznania

naukowego i na danym stopniu rozwoju społecznego .

•

Nauki empiryczne to takie, w których za nowe zdania

prawdziwe mogą być uznane albo zdania wywnioskowane

dedukcyjnie ze zbioru zdań uznanych za prawdziwe, albo

zdania uzyskane indukcyjnie , jako uogólnieni zdań

obserwacyjnych, będących rezultatem przeprowadzonych

pomiarów. Nowe zdania powinny być ponadto empirycznie

sprawdzone przy pomocy obserwacji, doświadczenia lub

eksperymentu.

Mne a Filozofia nauki

• Przedmiotem filozofii nauki jest nauka w

kontekście jej pytań o prawdę, wyjaśnianie,

racjonalność nauki, w kontekście pytań o

mechanizmy rozwoju wiedzy . Nauka po

rewolucjach naukowych w fizyce i biologii

(mech relatywistyczna i kwantowa, teoria

ewolucji, genetyka) nie może być rozumiana

jako kumulacja wiedzy lecz musi uwzględniać

wymianę teorii, wymianę struktur pojęciowych.

• Filozofia nauki ma dwa odniesienia- do nauki i

do filozofii – jest niesamodzielną dyscyplina

filozoficzną (E. Motycka)

Założenia filozoficzne nauk emp.

 Podstawowe założenia dotyczą możliwości poznania empirycznego

rzeczywistości materialnej, które objawiają się następujących sporach

filozoficznych . Nauka przyjmuje empiryzm, racjonalizm, i najczęściej

realizm

.

• Empiryczne podstawy poznania. Podstawowe problemy.
• Pytanie o źródła poznania – spór empiryzmu i aprioryzmu - płaszczyzna

epistemologiczna

• Spór Pytania o prawdziwość poznania – metody nauki, kryteria potwierdzania

tez nauki – płaszczyzna metodologiczna (racjonalim -irracjonalizm)

• Pytania o prawdziwość poznania w sensie sporu o definicję prawdziwości

zakładaną w naukach empirycznych – aspekt logiczny (np. Tarski, Carnap)

• Pytanie o to czym jest nauka . Czy rekonstrukcją realnie istniejacej

rzeczywistości czy też nadawaniu struktury amorficznej rzeczywistości, czy

jest odkrywaniem czy tworzenie rzeczywistosci. Spór w filozofii nauki realizmu

z antyrealizmem. (np. Konwencjonalizmem czy konstruktywizmem. )

• dotyczy określenia zasięgu i charakteru udziału czynnika zmysłowego i

umysłowego w poznaniu naukowym.

• Zagadnienia poruszane przez filozofię nauki będą wspólne z kilkoma

pokrewnymi dziedzinami filozoficznymi – epistemologią,

metodologią, logiką a także semiotyką.

Pytanie o źródła poznania- ewolucja

• Pytanie o źródła poznania – spór empiryzmu i aprioryzmu - płaszczyzna epistemologiczna
• Dwa źródła poznania: rozum i zmysły
• Jaka jest rola w poznaniu rzeczywistości przyrodniczej każdego z nich?- pytanie ciągle

otwarte

• Odpowiedź: w duchu empiryzmu lub aprioryzmu (zwanego tez racjonalizmem)
• Spór dotyczy określenia zasięgu i charakteru udziału czynnika zmysłowego i umysłowego

w poznaniu naukowym.

• Pytanie o genezę poznania – aspekt psychologiczny , pytanie o prawdziwość informacji i

jej sprawdzalność przez rozum albo zmysły – empiryzm bądź aprioryzm epistemologiczny.

• Uważa się, że różnica pomiędzy nauką nowożytną i starożytna czy średniowieczna polega

na tym, ze jedna była racjonalistyczna (star. Śred.) a nowożytna jest empiryczna . Czyt

ak?

• Platon
• Arystoteles – oba źródła mają udział w konstytuowaniu nauki. Zjednoczył genetyczny,

psychologiczny empiryzm z racjonalizmem epistemologicznym i metodologicznym. Rola

doświadczenia jest wyjściowe, heurystyczna, w samym zaś uzasadnianiu nie ma miejsca

na uzasadnianie indukcyjne. Podstawowe założenia systemu wiedzy były droga specjalnej

indukcji wydobywane z doświadczenia a później nie podlegały już empirycznej kontroli.

Kierunek zdobywania i kierunek uzasadniania wiedzy. Wiedza jako aksjomatyczny system

dedukcyjny.

Pytanie o źródła poznania- ewolucja c.d.

• Fr. Bacon – jako empirysta – żądał aby rozum wydobywał

podstawowe prawdy z doświadczenia stopniowo (rozumowi

ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba ale ołowiu)

• Galileusz- wierny tradycji Arystotelesa jeśli chodzi o punkt

wyjścia nauki – apodyktyczny charakter naczelnych praw i

twierdzeń- wprowadził obok dedukcyjnej – empiryczną

metodę uzasadniania twierdzeń. Metoda matematyczna

współistniała z postulatem dokonywania pomiarów.

• Na podstawie opisów zjawisk, drogą analizy, uzyskuje się

prawa naczelne a z nich dedukuje się twierdzenia o faktach

szczegółowych.

• Celem nie jest odkrywanie istot rzeczy w danych

doświadczenia, lecz badanie zjawisk i ich związków. Metodą

tych badan jest pomiar i doświadczenie . Fizyka zaczyna od

obserwacji i na obserwcji powinna kończyć. Na końcowe

potwierdzenie tez nauki zupełnie nie kładziono nacisku

jeszcze długo.

• Kartezjusz - Tezy matematyki to jednocześnie prawa

przyrody. Prawa nauki były ogólne, pewne (oczywiste)

rzeczowe. – aprioryzm metodologiczny.

Pytanie o źródła poznania- ewolucja c.d.

• D. Hume- całkowicie empiryczna teoria wiedzy.

• Pewności wiedzy nie da się połączyć z jej

rzeczowością. Nie ma nauk łączących w sobie cechy

nauk formalnych - te mają za przedmiot relacje

miedzy ideami- i empirycznych – te mają za

przedmiot relacje miedzy faktami. Odpowiednio

mamy sądy analityczne a priori oraz syntetyczne a

posteriori. Wiedza o świecie przyrodniczym jest

niepewna i niekonieczna.

• I. Kant- koncepcja sądów syntetycznych a priori- czyli

pewnej i koniecznej wiedzy dotyczącej świata

przyrody , ale zjawisk przyrodniczych a nie rzeczy w

sobie. Wskazywał na możliwość ogólnej i koniecznej

wiedzy rzeczowej.

• Rozwój metodologii nauk przyrodniczych,

przynajmniej do drugiej połowy XXw szedł raczej

tropem Hume’a niż Kanta.

• Pozytywizm- empiryzma- E. Mach.

Pytanie o źródła poznania- ewolucja c.d.

• Koncepcja definicji uwikłanej – definicja przez aksjomaty- zależność znaczenia

terminów od prawdziwości zdań. Prawdziwość zdań przyjmowana apriorycznie.

Możliwość różnych systemów dedukcyjnych.

• Klasycznie- prawdziwość zdań zależy od znaczeń terminów użytych do ich

sformułowania.

• Nowy pogląd: Zakładając prawdziwość systemu zdań określamy znaczenia

terminów je stanowiących .

• Np. Podstawowe prawa matematyki nie zawierają pojęć powstałych w wyniku

analizy danych empirycznych . Np. prawa geometrii- nie określają zależności np.

pomiędzy liniami równoległymi czyli takimi, których odległość wszędzie jest

równa np. że się nie przecinają lecz założenie tego określa pojęcie równoległości.

• Postulaty nauk formalnych można traktować jak definicje uwikłane pojęć

podstawowych.

• Twierdzenia matematyki nie są prawami przyrody (jak chciał Kartezjusz)

• System geometrii euklidesowej nie składa się z koniecznych twierdzeń o

rzeczywistości jak chciał Kant.

• Skonstruowano geometrie nieeuklidesowe i zastosowano je do opisu

rzeczywistości. Konieczność twierdzeń w systemie formalnym zależy tylko od

wyboru aksjomatów.

• Jest to wynik konwencji- konwencjonalizm w miejsce realizmu

• Twierdzenia geometrii są przyjęte na podstawie aksjomatycznych i dedukcyjnych

reguł danego systemu i nie wyrażają ani koniecznych prawd rzeczowych, ani

koniecznych związków pomiędzy pojęciami. Nie podlegają ani rozstrzygnięciom

empirycznym, ani żadnym innym kryteriom pozasystemowym. To czy twierdzenia

danej geometrii sś prawdziwe – to jest wewnętrzna sprawa tej geometrii.,

Poglądy na strukturę nauk emp

.

• Arystoteles – nauka posiada prostą strukturę

• Zdania pierwsze- ogólne, konieczne, rzeczowe,

wydobyte z doświadczenia przez rozum,

(metodologicznie zdania aprioryczne) –Pełnia rolę

aksjomatów.

• Twierdzenia o faktach- dedukowane z twierdzeń

podstawowych- coraz mniej ogólne

• Wiedza fizyczna miała strukturę piramidalną

• Wiedza miała charakter absolutny, niezmienny i jeśli

chodzi o relacje pomiędzy poszczególnymi prawami-

atomistyczny- każde prawo jest prawdziwe

niezależnie od prawdziwości innych praw. Każde

twierdzenie można i należy weryfikować odrębnie

• Taki pogląd trwał do XIX w.

Poglądy na strukturę nauk emp

.

C.d

.

• Pozytywizm.- Mach, Maxwell, Kirchoff-
• Nauka dąży do czystego opisu- jest

samym stwierdzaniem faktów ,
biernym kopiowaniem rzeczywistości.

• Rozum jedynie klasyfikuje fakty i

podaje ich ekonomiczny opis.

• Nawet tezy matematyki i logika są

empiryczne- Mill

Poglądy na strukturę nauk emp. C.d

• Empiryzm logiczny uwzględnia zarówno czynnik

empiryczny jak i aprioryczny- każdy w innej

właściwej mu roli.

• Element empiryczny –zdania obserwacyjne-

stanowiące podstawę dla teorii i podstawę

weryfikacji teorii.

• Element aprioryczny to tautologie logiczne czy

aparat matematyczny

• Teoria traci charakter atomistyczny

• Teoria - system i metasystem składa się z wyrażeń

przedmiotowych w postaci twierdzeń oraz różnego

rodzaju reguły dotyczące rozumowań, obserwacji,

definicji syntetycznych, teorii pomiarów itp.

•

Poglądy na strukturę nauk emp. c.d.

• W strukturze fizyki można np. wyróżnić:

• Sformalizowany system logiczno-matematyczny wzbogacony o

postulaty i terminy specyficzne dla danej dziedziny fizyki, Nie

jest on zinterpretowany fizycznie tylko jest czystym rachunkiem

• Zbiór zdań empirycznych ich uogólnień i założeń

• Interpretacja – układ określeń koordynujących rachunek z

danymi obserwacji. Przyporządkowuje terminy teoretyczne

terminom empirycznym. Jest to najmniej wyjaśniony element

metodologii- nie wszystkie bowiem terminy specyficzne dadzą

się wprost przełożyć na język obserwacji.

• Kolejna trudność to empiryczność zdań obserwacyjnych- temu

zagadnieniu będą poświęcone dodatkowe wykłady – zależność

języka i doświadczenia

• Najlepiej w całej strukturze opracowany jest sam rachunek

• Nieco inne podejście metodologiczne do fizyki teoretycznej -

zajmującej się głównie rachunkiem i doświadczalnej- zajmującej

się ustalaniem zdań empirycznych. Problem interpretacji jest

gdzieś między nimi.

Neopozytywizm- rola badań nad językiem,

• Pytanie o właściwy język nauki.- postulat

empiryczności terminów języka nauk

przyrodniczych – tylko terminy empiryczne maja

sens

• Postulat ten nie może zostać spełniony. – fakt

nieredukowalności terminów teoretycznych

wskazuje na zależność nauki od aparatury

pojęciowej (szczególnie język fizyki doświadczalnej

zależy od terminów teoretycznych danej teorii

• Nurt metodologiczny zwany konwencjonalizmem –

sprzeciwia się on rozumieniu poznania jako

kopiowania w języku struktur rzeczywistości.

• Nastąpiło przejście od zagadnień

teoriopoznawczych do zagadnień językowych.

Pozytywistyczna Teoria wiedzy

•

Teoria wiedzy skrajnego empiryzmu i pozytywizmu

•

1. Wiedza ma charakter kumulatywny- składamy ją w postaci podobnych

rzeczom pojęć( idee, wrażenia, dane zmysłowe, atomowe doświadczenie)

•

Wiedza jest informacją

•

Istnieją bezpośrednie czyste i niepodzielne elementy informacji, które podlegają

obróbce intelektualnej

•

Wszystkie błędy w nauce pochodzą z błędnej obróbki czystych danych

•

Wiedza osiągana jest biernie przez umysł(rejestracja faktów) jest wolna od

błędów. Błędy są produkowane przez umysł

•

Wiedza przekraczająca percepcję może być pewna. To jest wiedza elementarna

•

Wiedza wyższego rzędu jest osiągana przez kojarzenie idei bądź elementów

niższego rzędu. Elementy te są kojarzone gdy występują razem. Kojarzenie

wzmacnia się przez powtórzenie

•

W ten sposób powstają oczekiwania (zajście zdarzenia a wywołuje oczekiwanie

zajścia kojarzonego z nim zdarzenia b i przekonania (Jeśli oczekiwania się

potwierdzają to powstaje przekonanie o zawiązku zdarzenia a ze zdarzeniem b

•

Podstawowa zasada empiryzmu głosi, ze każde zdanie nauki musi być oparte

na doświadczeniu znaczy to, że każde zdanie nauki może być odrębnie

zweryfikowane empirycznie

•

Teoria zdań protokolarnych- zdań empirycznych stanowiących podstawę nauki.

•

Wszystkie te przekonania odnośnie nauki zostały zweryfikowane negatywnie-

bądź przez samych pozytywistów logicznych ( neopozytywistów) bądź przez

Poppera .

•

Współczesne teorie nauki. K. Poppera, T. Kuhna, I. Lakatosa, P. Fayrabenda

odrzucają model pozytywistyczny i empirystyczny nauki.

Odrzucenie pozytywistycznej koncepcji wiedzy -K.

Popper

• Odrzuca psychologizm doświadczenia – obserwacyjność

zdań nie jest natury psychologicznej

• Postuluje obiektywność zdań nauki- ich obse.rwacyjność

• Zdania podstawowe (bazowe) musza mieć odpowiednia

formę logiczną – służą do falsyfikacji teorii

• Zdania bazowe są obciążone teoretycznie . Fakty są

interpretowane w świetle teorii i nie ma „gołych faktów”.

• Zdania podstawowe nie są uzasadnione (twierdzenie nie

może być wyprowadzone z faktu). Nie są też absolutnie

prawdziwe (używają terminów teoretycznych , ogólnych,

których nie sposób doświadczyć zmysłowo)

• Empiryczna podstawa nauki ustalona jest

konwencjonalnie w celu testowania hipotez.

• Poznaniu naukowemu można jednak przyznać cechę

prawdziwości lub zbliżania się do prawdy.

Odrzucenie pozytywistycznej koncepcji wiedzy -T.

Khun

• Odrzuca możliwość przypisania teoriom naukowym

cechy prawdziwości

• Problemy doświadczalne formułuje się w jakimś języku

, zakłada określona strukturę pojęciową i percepcyjną

świata.

• Nie ma języka czystej obserwacji – pytania w

laboratorium stawiane są w języku paradygmatu

• Paradygmat określa

• Co jest dane

• Jakich przyrządów należy użyć

• Jakie pojęcia stosować do interpretacji danych

• Tak zdeterminowany badacz może rozpocząć

doświadczenie.

Reguły postępowania

fizyków

• Relacja pomiędzy teorią fizyczną a

światem

Model

matematyczny

Model
matematyczny.
Wyniki obliczeń,
wielkości
matematyczne w
ramach modelu

Świat
Wyniki pomiarów
wielkości
fizycznych