Filozofia i metodologia N.E.

w.2

Filozofia nauki a nauka.

• Problem adekwatnego obrazu nauki (jakie

faktyczne metody ustalania i uznawania

twierdzeń?) – filozofia nauki nie daje

adekwatnego obrazu.

• Istnienie nauki jest faktem
• Nauki przyrodnicze jako specyficzny rodzaj wiedzy
• Nauki przyrodnicze w dzisiejszym sensie rozwijają

się od XVII w od sformułowania teorii Newtona.

• Tradycyjnie słowo „nauka” rozumiane było jako

synonim wiedzy rzetelnej- prawdziwej i

uzasadnionej. Nie tylko wiedza prawdziwa, ale

dowiedziona , że prawdziwa.

Dwa nowożytne modele ideału nauki

.

• Franciszek Bacon – Novum Organum

1620

• Rene Descartes – Rozprawa o

metodzie 1637- Medytacje o
pierwszej filozofii 1641

Racjonalizm nowożytny -Rene Descartes

• Rozum jest źródłem i kryterium prawdziwości wiedzy

• Wiedzą nie są szczegółowe sądy o faktach czy rzeczach

jednostkowych

• Rozum rozpoznaje istoty zjawisk, najbardziej istotne

własności bytu- ujęte w prawach ogólnych

• Twierdzenia najogólniejsze jawią się rozumowi jako

oczywiste (jasne i proste)

• Od tych praw droga dedukcji przechodzi się do twierdzeń

bardziej szczegółowych

• Jako ciekawostka- Kartezjusz głosił, że wyprowadził w

sposób dedukcyjny prawa ruchów, tezy o istnieniu ciał

stałych, o nieistnieniu próżni, o nieskończonej podzielności

materii i mechanistycznym, przez pchnięcia- nie na

odległość- oddziaływaniu ciał.

• Jego twierdzenia z dziedziny fizyki zostały w większości

zakwestionowane.

Narodziny fizyki

• Fizyka nowożytna powstała w ciągu kilku

dziesięcioleci jako wynik prac Galileusza,

Kepplera, Heugensa, Boreliego, Boyle’a

Hooke’a , Newtona

• I. Newton, Philosophiae naturalis principia

mathematica (Principia) 1687 . Zasady

matematyczne filozofii przyrody ,

• System mechaniki- pierwszy paradygmat fizyki –

uzyskał status teorii wzorcowej dla nauki

• Status sten nadali teorii Newtona nie filozofowie

w drodze swoich dyskusji i analiz a praktyka

naukowa – sukcesy mechaniki w rozwiązywaniu

coraz to szerszego zespołu różnych problemów.

Filozoficzna krytyka teorii Newtona

• Konflikt pomiędzy filozofią a nową nauką, pomiędzy filozoficznymi

kryteriami wiedzy rzetelnej a praktyka naukową zastosowaną w fizyce

• Filozoficzne kryteria rzetelnej wiedzy formułowane przez empiryzm i

racjonalizm nie przystawały do nowej teorii.- mechanika klasyczna

krytykowana była z obu stron

• Kartezjanie zarzucali: wprowadzenie pojęcia próżni i przyjecie, ze ciała

mogą oddziaływać na odległość,

• ( Newton nie zakładał filozoficznej próżni- przyjął tylko odpowiedni

model przestrzeni- próżnia była możliwa a nie koniecznie faktyczna.

• Rola doświadczenia była zbyt duża by racjonaliści mogli

zaakceptować taką metodę.

• Empiryści krytykowali za:

• Zastosowanie matematyki do opisu przyrody- F. Bacon zabraniał

matematyzacji przyrodoznawstwa .

• Berkeley protestował przeciwko używaniu rachunku różniczkowego

• Na gruncie empiryzmu trudno jest wyjaśnić genezę i naturę

matematyki

• Terminy fizyka jak masa, siła, pole , przyczyna są nieempiryczne.

Empiryzm –Bacona, Milla

• Pierwszy nowożytny empirysta, podjął próbę określenia właściwych

metod nauki, która ma rozwijać się i przynosić korzyści ludzkości a nie

być dziełem ekscentryków.

• Prawa nauki są wnioskowane z jednostkowych przypadków metodą

indukcji(antycypacja kanonów Milla)

• Poszukiwanie praw przyrody to zadanie wyobraźni i intelektu, nie są

one mechanicznym zbieraniem faktów.

• Nauka dotyczy prawidłowości zjawisk a nie istot rzeczy

• Źródłem pewności w nauce są zdania sprawozdawcze z opisów

doświadczeń i reguły udoskonalonej indukcji

• Jego reguł metodologicznych nie udało się zastosować w nauce.

• Zwalczał metafizykę jako jałowe rozważania

• Empiryści skrajni twierdzą, że dane zmysłowe są jedynym źródłem i

dowodem dla wiedzy

• E. umiarkowani, że dane zmysłowe odgrywają główną rolę jako źródło

wiedzy i kryterium prawdy

• Empiryzm J.S. Milla – ostatnia próba zbudowania metodologii

empirystycznej . Matematyka jest wiedzą indukcyjną. Pewność wiedzy

pochodzi z niezmiennych związków przyczynowo-skutkowych. Kanony

indukcji Milla. Nikt nigdy nie zastosował ich do odkrywania praw nauki.

• Wstęp do badan przyrodniczych,(1830) System Logiki dedukcyjnej i

indukcyjnej 1843.

•

Kanta synteza empiryzmu i racjonalizmu

• Pierwszy, który zaakceptował fizykę klasyczną. Uznał

ja za wiedze pewna i konieczną.

• Krytyka czystego rozumu 1781 nie była metodologią

lecz miała charakter ogólnofilozoficzny.

• Sądy syntetyczne a priori, mówią coś o świecie i są

koniecznie prawdziwe. - takimi sądami są

twierdzenia arytmetyki, geometrii euklidesowej i

zasady czystego przyrodoznawstwa

(matematycznego) – takie jak zasada zach. Energii,

prawo, ze wszystkie zjawiska są uwarunkowane

przyczynowo, prawa ruchu itp. (empiryści określali je

jako metafizyczne)

• Powszechnie zaczęto w filozofii uważać mechanikę

klasyczna za tak pewną naukę jak geometrię

Euklidesa .

Aksjomaty geometrii Euklidesa

• Aksjomaty geometrii Euklidesa.(w uproszczeniu)

o 1. przez dwa punkty przechodzi dokładnie jedna

prosta

o Odcinek można przedłużyć w obie strony w sposób

nieograniczony

o Z dowolnego punktu można zatoczyć okrąg o

dowolnym promieniu

o Wszystkie kąty proste są sobie równe.

• Z tych czterech twierdzeń wynika część geometrii

Euklidesa Dla dowiedzenia innych, wydawało się

oczywistych należy dodać jeszcze jedno założenie tzw.

piaty aksjomat. (ma on kilka sformułowań- jedno z

nich)

o Przez dowolny punkt przechodzi dokładnie jedna

prosta równoległa do danej , lub Suma katów

dowolnego trójkata wynosi 180˚

Geometrie nieeuklidesowe

• Janas Bolay i Nikołaj Łobaczewski sformułowali podstawy

systemu geometrii, w którym przez punkt może przechodzić

więcej niż jedna prosta równoległa do danej a suma katów

trójkąta wynosi mniej niż 180˚

• Cztery pierwsze aksjomaty i wynikająca z niej część geometrii

Euklidesa pozostają w nowej geometrii ważne

• Georg Riemann 1854) zastąpił 5 aksjomat twierdzeniem, że

każde dwie proste dziś w przestrzeni się przetną, nie ma

prostych równoległych lub suma katów trójkąta wynosi więcej niż

180 ˚

• Odkrycia te podważyły konieczność sądów geometrii

Euklidesowej . Nie są to zdania syntetyczne a priori. Są to

zdania analityczne a priori wynikające z przyjętych aksjomatów

systemu

• Podobnie w związku z pojawieniem się TW Einsteina i Teorii

Kwantowej Prawa fizyki klasycznej straciły status sądów

syntetycznych a priori czyli koniecznych i faktualnych.

• Dla dalszego rozwoju nauki decydujące stały się poglądy G.

Fregego i E. Macha z jednej a Henriego Poincarego z drugiej

strony. Punktem wyjścia obu stanowisk była krytyka poglądów

Kanta a szczególnie sadów syntetycznych a priori.

Zakwestionowanie zdań syntetycznych a priori

• Poglądy Macha i Fregego z jednej a H. Poincarego z drugiej strony

stały się decydujące dla rozwoju dwu nurtów nowej filozofii nauki;

empiryzmu logicznego oraz konstrukywizmu i konwencjonalizmu .

• Punktem wyjścia dla obu nurtów była krytyka poglądów Kanta a w

szczególności odrzucenie sądów syntetycznych a priori,

• Frege odrzucił pogląd, ze twierdzenia arytmetyki maja charakter

syntetyczny są to twierdzenia analityczne. Prawa logiki zaś to prawa

prawdy istniejące w trzecim świecie – nie psychiczne i nie materialne.

• Sądy geometrii Frege uznawał za sądy syntetyczne a priori – jednak

po rozłożeniu geometrii na matematyczna i fizyczną zdania tej

pierwszej uznano za sądy analityczne a tej drugiej za syntetyczne a

posteriori

• Kandydatem na prawa syntetyczne a priori pozostały tylko

twierdzenia czystego przyrodoznawstwa – te jednak jak ogłosił w

1882 r. E. Mach są jedynie myślowymi skrótami w opisie i

przewidywaniu danych zmysłowych.

• Ugruntowało się na nowo przekonanie, że zdań syntetycznych a priori

nie ma. Są poznawczo puste sądy analityczne oraz przedstawiające

fakty, zdania empiryczne.

Źródła logicznego empiryzmu

• Empiryzm klasyczny zapoczątkowany został

przez J. Locke’a „Rozważania dotyczace

rozumu ludzkiego” -1690 – D. Hume,

Berkeley, J.S. Mill

• Uważali, że cała wiedza pochodzi z wrażeń.

Wrażenia powstają w rezultacie

zmysłowego kontaktu z rzeczami

istniejącymi na zewnątrz umysłu. (Locke)

Nie mamy dowodu na istnienie ciał

materialnych- istnieją tylko nasze

dusze(umysły) i Bóg (Berkeley)Nie mamy

podstaw aby przyjmować ani istnienie

rzeczy ani istnienie naszych dusz. Istnieje

tylko strumień wrażeń. (Hume)

Poglądy E. Macha

• Stanowisko skrajnego empiryzmu – cała nasza wiedza, łącznie z

matematyczną wywodzi się z wrażeń. Wszystko co istnieje to wrażenia.

• W jego rozumieniu istnienie wrażeń nie zakłada istnienia

substancjalnych przedmiotów, które są przyczyną wrażeń ani

podmiotu, który doznaje wrażeń. Mach niczego takiego nie zakłada.

• Elementami wrażeń są jakości zmysłowe jak zapachy barwy dźwięki,

które splatają się w różne konfiguracje wrażeń.

• Nieustannie zmieniający się kalejdoskop wrażeń nazywamy duszą –

jego istota jest wola przejawiająca się w pragnieniu trwania i ekspansji .

Narzędziem woli jest rozum, który opisuje strumienie elementów i stara

się na ich podstawie przewidzieć następne konfiguracje. Aby taki opis

był wykonalny tworzymy pojęcia teoretyczne

• Np. słowo stół zastępuje niezwykle długi opis wrażeń zmysłowych

wywołanych doświadczaniem stołu gdy np. chodzimy po pokoju i

obserwujemy go pod różnymi kątami i z różnej odległości

• Na bardziej zaawansowanym poziomie pojawiają się pojęcia „masa” ,

„atom”

• To zdrowy rozsądek- przesąd wyodrębnia w strumieniu wrażeń to co

nazywamy z jednej strony umysłem, duszą, jaźnią z drugiej to co

uważamy za świat materialny.

• Jest jedna nuka - (psychologia i fizyka) gdyż wszystkie dyscypliny

badają wrażenia –maja więc ten sam przedmiot. Różni je zakres

związków pomiędzy wrażeniami

• Część skrótowych ujęć tworzymy na poziomie przedwerbalnym – stąd

wrażenie, że jest to wiedza pewna. Jedynie takie poczucie pewności

różni wiedzę matematyczną czy logiczną od faktualnej.

Poglądy E.Macha c. d

.

• Teorie nigdy nie są pewne w sposób ostateczny

• Nie istnieje uniwersalna metoda tworzenia teorii – w trakcie jej

tworzenia naukowcy posługują się rozmaitymi metodami .

• Bywają różne systemy teoretyczne i czasami musimy wybierać między

nimi

• Kryterium akceptacji lub wyboru jest ekonomiczność opisu i sukces w

przewidywań. Jeśli te kryteria są spełnione, to zaczynamy sądzić, że

świat jest taki jakim go opisujemy. To co jest myślowym narzędziem

podnosimy do rangi przedmiotu badań.

• Rzeczy materialne są tylko skrótowymi symbolami myślowymi,

znakami pewnych grup elementów, które po za nasza myślą nie maja

odniesień.

• Podjął się usunięcia z fizyki bytów nieobserwowalnych takich jak siła,

masa przestrzeń absolutna,9 doświadczenie z cieczą w obracającym

się kuble zinterpretowane, że jest to ruch nieinercjalny nie w

przestrzeni absolutnej a względem gwiazd stałych) czas absolutny itp.

• Krytykował pojecie materii, które jego zdaniem przyjmujemy by

wyjaśnić porządek wrażeń. Nauka powinna porzucić takie pozory

wyjasniania

• Jedynym zadaniem nauki jest dostarczanie ekonomicznego opisu i

pzrewidywan.

Wpływ B. Russella na rozwój e. l.

• Zapoczątkowany przez Fregego logicyzm w

matematyce doprowadził do sformułowania w pracach.

Giuseppe Peano, G.Cantora E. Zelmera i głównie B.

Russella klasycznego systemu logiki, składającego się

z klasycznej logiki zdań i klasycznej logiki predykatów,

• Tezy logiki klasycznej są zdaniami zawsze prawdziwymi
• Aby dowieść prawdziwości zdań o faktach np. „pada

deszcz” musimy wiedzieć coś o świecie- musimy

porównać to zdanie z faktem(cokolwiek by to znaczyło)

• Zdanie deszcz pada lub nie pada dowodzimy bez

odwoływani a się do stanów rzeczy.

Potrzeba języka idealnego

.

• Źródła nieporozumień i trudności w

rozwiązywaniu problemów filozoficznych

upatrywał Russell w niejednoznaczności

i nieprecyzyjności logicznej języka

• Przykład „ obecny król Francji jest łysy” –

Forma logiczna zdań inna od formy

gramatycznej. Idealny język powinien

odwzorowywać formę logiczną zdań.

• Postulat atomizmu logicznego.

• Największy wpływ wywarł jednak Traktat

logiczno- filozoficzny L. Wittgensteina.