Współczesne problemy

psychologii

dr Ivanna Shubina

Plan

1.

Podsumowanie

2.

Podstawowe problemy psychologii

społecznej.

3.

Czy można poznać człowieka -

Psychologia poznawcza. Podstawowe

problemy

4.

Psychologia rozwojowa. Podstawowe

Problemy

5.

Metodologiczne i statystyczne problemy

psychologii

6.

Wielkie pytania psychologii

Podsumowanie.

Psychologia społeczna -
problemy



Nauka a sztuka. Nauka: obserwacja-

przypuszczenie- hipoteza- eksperyment.

Sztuka: kreowanie narzędzi badawczych,

wzbogacenie nauki, badanie inteligentnych,

doświadczonych ludzi, badacze – również

osoby z własnymi wartościami, sytuacja

badań wymaga sztuki.



Od spekulacji do eksperymentowania.

Zalety eksperymentu laboratoryjnego:

kontrola, losowy podział na grupy

(neutralizacja różnic wynikających z

oddziaływania wszystkich zmiennych)

Psychologia społeczna –
problemy dotyczące
eksperymentowania



Kontrola a wpływ. Psychologia społeczna

bada ludzi, co ogranicza kontrolę. Kontrola

sytuacji – nie zachowania. Nie traktowanie

sytuacji na poważnie. Jak zmaksymalizować

oddziaływanie na badanych, nie rezygnując

z kontroli nad sytuacją?



Realizm: życiowy (podobny do życia) i

eksperymentalny (oddziałuje i „wciąga”).



Wprowadzanie w błąd. Ukrycie

prawdziwego celu badań by wyniki były

istotne, nadanie oprawy interesującej dla

badanych (konformizm - percepcja,

atrakcyjność grupy - dyskusja).

Psychologia społeczna –
problemy etyczne



Okłamywanie jest nieetyczne



Okłamywanie często prowadzi do naruszenia
sfery intymności (nie ma możliwości świadomej
zgody na badanie)



Procedury eksperymentalne często pociągają
za sobą nieprzyjemne doznania (lęk, nuda,
cierpienie, „odkrycie siebie, innych”)



Odpowiedzialność moralna naukowca za
odkrycie

Czy cele badań usprawiedliwiają stosowanie

wybranych środków?

Psychologia społeczna. Problemy
etyczne. Wskazówki dot.
planowania i przeprowadzenie
eksperymentu

:

1.

Unikać stosowania procedur, które

powodują dotkliwe cierpienie, przykrość.

2.

Szukać alternatywnych procedur, nie

wymagających wprowadzenia w błąd.

3.

Zapewnić badanym realną możliwość

wycofania się z eksperymentu, jeśli

odczuwana przykrość stanie się zbyt silna.

4.

Po eksperymencie wyjaśnić jego cel,

powody wprowadzenia w błąd.

5.

Przekonanie, że eksperyment jest ważny i

porządnie zaplanowany.

Posiedzenie posteksperymentalne.

Czy można poznać
człowieka? Możliwe
odpowiedzi

1.

Pesymizm poznawczy – nie można poznać

człowieka. Brak jest odpowiednich narzędzi

poznania. Człowiek jest zmienny, złożony, są

złożone konteksty, decydujące są relacje

człowiek-otoczenie.

2.

Optymizm poznawczy – tak, człowiek jest

poznawalny (od „bezwarunkowo można” – do

„pod pewnymi warunkami”). Trzeba

systematyzować wiedze o człowieku, uogólnić i

konstruować teorie.

3.

Inna wersja optymizmu poznawczego – nie ma

potrzeby i nie warto poznawać człowieka, można

poznać jego zachowanie.

Co znaczy poznać
człowieka?



Wygląd, zachowanie, stany fizyczne



Co człowiek pamięta



Ma zdolność uczenia się



Ma wiele myśli



Doświadcza emocji



Posiada całe systemy przekonań



Wyznaje pewne wartości
Poznanie = interakcja między aktorem

(źródło faktów) i obserwatorem (źródło

reguł interpretacji)

Spojrzenie tradycyjne

1.

Poziom fizycznych własności obiektu (jak

wygląda?)

2.

Poziom fizycznych właściwości działania

(co robi? Jakie jest to, co robi?)

3.

Poziom oceny, przeżyć, ustosunkowań,

emocji (Co przeżywa? Lubi to? Jest

ważne?)

4.

Poziom cech wewnętrznych (listy cech)

5.

Poziom znaczenia danych poprzednio

opisanych (jaka funkcję pełni? Do czego

służy?)

Spojrzenie tradycyjne –
Koncepcja E.Trzebińskiej



Nie można poznać człowieka, nie poznając

system pojęć społecznych. Za ich pomocą

ludzie porządkują świat.



4 kategorii:

1.

Typy ludzi (neurotyk) i role społeczne

2.

Cechy zachowań (sposób działania)

3.

Typy sytuacji społecznych (wesele, wycieczka)

4.

Rodzaje typowych akcji społecznych

stanowiących interakcje poprzednich (skrypty)

Niezbędne dodanie reguł dodatkowych (zasady)

Spojrzenie alternatywne

Proces poznawania – rozwojowy proces

zdobywania kontroli poznawczej nad otoczeniem

lub nad sobą.



Poziom dotyczy występowania zdarzeń, zawiera

się w doświadczeniu, że coś występuje.



Poziom dotyczy przyczynowości - właściwości

fizyczne oraz zachowania powodują skutki



Poziom rozróżnienia między zewn. i wewn.

umiejscowieniem źródła kontroli (burza, szklanka)



Poziom czwarty na poziomie samoświadomości.



Poziom przekonań o kontroli jako trwałej własności

osobowości (umiejętność).

Aktor nie wszystko chce
pokazać



Aktor w zachowaniu kieruje się tym, co robi większość.



Aktor może prezentować zachowania sprzeczne z

własnymi przekonaniami



Obserwacyjna kontrola własnego zachowania – osoba staje

się w sytuacji, tym, kim – jak sadzi – powinien być.



Duża zmienność zachowania.



Motyw – potrzeba aprobaty społecznej



Tendencja do przedstawiania siebie w lepszym świetle –

techniki autoprezentacji (chęć nagrody), wyczucie

społeczne, uważna obserwacja zachowan partnerów.



Po co ludzie stosuja te techniki. Korzyść psychologiczna.



Czynniki decydujace: rodzaj korzysci, kontekst, typy ludzi.

Aktor nie wszystko może
pokazać



Pełnienie określonej roli wyznacza repertuar

zachowań



Aktor gra odpowiedni scenariusz (skrypt pójścia do

lekarza)



Kontekst społeczny lub fizyczny (przypuszczalne

zachowania)



„Podwójne twarze” (anonimowość i jawność a

zachowanie naruszające normy, agresywne;

Halloween)



Naturalne fluktuacje sposobów zachowania, wygładu

emocji. (ta sama osoba w tych samych warunkach

różni się zachowaniem)

Obserwator nie wszystko
potrafi zobaczyć



Selektywność w obserwacji - Co sekundę człowiek

otrzymuje dużo informacji



Mechanizmy uwagi, podzielność uwagi



Tendencja do poszukiwania spójności i sensu w

zachowaniach



Formułowanie pewnych hipotez kierunkowych



Czynniki komplikujące poznanie - presja czasowa,

duża liczba bodźców



Ruth Kanfer – 3 lokalizacji zasobów: 1.w zadaniu,

2.w sytuacji pozazadaniowej/ kontekst, 3.w kontroli

przebiegu własnych procesów psychicznych.



Wyczerpanie poznawcze (kontrola emocji/ tłumienia

myśli powodowała mniejszą efektywność w

rozwiązywaniu zadań)

Pochopne nadawanie
sensu



Obserwator bez zastanowienia się przekłada obserwowane

fakty natury fizycznej na interpretacje dot. funkcji, sensu czy

znaczenia tych faktów, również w sytuacji cech czy emocji.



Słuchanie + myślenie, interpretowanie, spekulowanie,

kombinowanie, potakiwanie, zaprzeczanie…



Kolejność informacji decyduje o ustosunkowaniu

wartościującym do aktora



Efekt halo/ efekt diabelski



Przekonania, nastawienia, stosunek emocjonalny do

ocenianego obiektu zniekształca interpretacje



Źródło zniekształceń – preferencja strategii konfirmacyjnych



Projekcja (ocena bohatera filmu/ opis człowieka po zdjęciu)



Relacje między danymi na swój temat i innych osób



Poznanie ludzi odbywa się w interakcji społecznej: aktor wie,

że jest obserwowany

Czy to, co wiemy o innych,
jest prawdą?



Człowiek dysponuje 2 kryteriami

adekwatności wiedzy:

1.

Powtarzalność pewnych zachowań lub

wskaźników właściwości

2.

Trafność przewidywania zachowań



Przewidywanie:
zachowania powtarzającego (kryterium

znajomości regularności zachowań)
zachowania nowego (kryterium

znajomości mechanizmu)

Poznawanie siebie samego



Poznawanie siebie jest ograniczone



Samoobserwacja nie jest głęboka, ponieważ:

1.

jednostka jest skoncentrowana na cechach sytuacji,

własnych czynnościach, niż na własnych stanach

emocjonalnych.

2.

„Ja” jako przedmiot obserwacji jest stronnicze (unika

danych diagnostycznych, informacji obniżających

pozytywne mniemanie o sobie)

3.

Interes Ja nakazuje szukać strategii, która formuje

wizerunek osoby interesującej (autoprezentacja)



Rozpoznawanie siebie a obraz fizyczny



Aktor nie wszystko chce wiedzieć o sobie i nie wszystko

chce pamiętać (test inteligencji)



Poznanie siebie = potwierdzenie hipotezy



Konstrukcja pamięci umożliwia udawanie, że się nie

pamięta, co pozwala koloryzować, kłamać.

Świadomość czy
nieświadomość? 1.



Początkowo psychologia zajmowała się treścią

świadomości – była ona podmiotem, narzędziem i

przedmiotem poznania.



Psychoanaliza, behawioryzm – poznanie treści

świadomości nie pozwala trafnie przewidywać

zachowań ludzi (ani własnych)



3 opcje: 1. co ważne dla regulacji zachowania jest

świadome; 2. co ważne dla regulacji zachowania jest

nieświadome; 3. z regulacyjnego punktu widzenia nie

jest ważne czy jest czy nie jest świadome.



Pojęcia używane w tym temacie: podświadomość,

automatyzm, kontrola, refleksyjność, bezmyślność,

roztargnienie, przytomność, czujność… Nie są jasne.

Świadomość czy
nieświadomość?

2.



Ujęcie czarno-białe „nieprzekraczalność granicy

między świadomością i nieświadomością”.

1.

Nie dokonuje rozróżnienia świadomości latentnej i

aktualnej;

2.

Człowiek może być nieświadomy wszystkiego z

powodu ograniczonej możliwości pobierania i

przetwarzania informacji;

3.

Pomija się fakt, że ten sam człowiek w tym samym

momencie jest świadomy i nieświadomy.

Świadomość może dotyczyć motywów, wykonania

czynności, konsekwencji wykonania czynności

4.

Z brakiem świadomości wiąże się automatyzm i

brak kontroli, natomiast ze świadomością nie musi

wiązać się kontrola. Często współwystępują

automatyzm i świadomość

Skrajne wartości
pobudzenia i świadomość



Związek nieliniowy między aktywacją układu

siatkowego i świadomością (stan czujności).

Przy wysokich i niskich poziomach aktywacji

upośledzona jest kontrola poznawcza nad

otoczeniem i samym sobą.



R.E.Thayer wyróżnił najpierw 2 stany

pobudzenia: energetyczne (rześkość,

aktywność – senność, zmęczenie) oraz

afektywne (stres, dyskomfort – spokój, relaks).

Później 4: aktywacja ogólna (aktywność -

senność); aktywacja wysoka (stres,

dyskomfort); dezaktywacja (sen - czuwanie);

dezaktywacja ogólna (zrelaksowanie)

Jawa i sen a kontakt z
rzeczywistością



We śnie i na jawie człowiek odnotowuje
zróżnicowane poziomy dostępu informacji czy
kontroli.



W niektórych fazach dostęp do informacji z
mózgu jest większy, w niektórych ograniczony.



Podział snu na fazy od strony psychologicznej
jest skomplikowane: śpiący mózg jest
niezdolny do przyjmowania większości
bodźców, a zarazem jest gotowy przyjmować
pewne bodźce – funkcjonalne najważniejsze
(sygnalizujące zagrożenie)

Czy można unikać czegoś,
o czym się nie wie?



Tak. Świadczy o tym szereg odruchów oraz

obronność percepcyjna – wyparcie i

uwrażliwienie.



Bodźce nasycone emocjonalnie są gorzej

postrzegane, niż neutralne.



Zdolność do reagowania na bodźce, których

subiektywnie nie doświadcza (decydującym jest

znaczenie emocjonalne) (zbrodnia).



Podprogowe sterowanie aktywnością -

Ekspozycja podprogowa może wpływać na

reakcje unikania/ zbliżania poza kontrolą

świadomości (twarzy z ekspresją radości/

wstrętu). 4 milisec. – badani rozpoznają znak

emocji; 16 milisec. – modalność emocji.

Nieświadome
przetwarzanie informacji



Bardzo złożone procesy poznawcze mogą się
dokonywać poza świadomością (myślenie, pamięć,
procesy językowe).



Badania Uznadze nad nastawieniem. Trening
nastawieniowy wytworzył u badanych oczekiwanie
sprawiające – efekt kontrastu. Sam mechanizm
kształtowania efektu nastawienie jest nieświadomy.



Hipnoza wpływa na emocje i przekonania poza
świadomością

Automatyczne i
kontrolowane 1.



Gordon Logan: kategoria czynności

automatycznych zawiera kilka klas reakcji:

1.

odruchowe (odruch źrenicy, ślinowe);

2.

zrutynizowane i nawykowe (chodzenie,

pisanie, pływanie)

3.

Związane z nastawieniami (efekt kontrastu i

asymilacji)

4.

Sterowane przez podprogowe bodźce

zewnętrzne (postawy utajone)

5.

O charakterze intruzyjnym (myśli, czynności)

6.

Wynikające z chwilowo lub względnie

trwałego odłączenia uwagi (roztargnienie)

T. Maruszewski wyróżnił 5
kryteriów różnicujących procesy
automatyczne i kontrolowane

Procesy automatyczne

Procesy kontrolowane

Nie angażują świadomości
Małe zapotrzebowanie na zasoby

uwagi

Angażują świadomość
Duże zapotrzebowanie na zasoby

uwagi

Przebiegają w sposób równoległy,

wskutek czego można wykonywać

różne czynności równocześnie

Przebiegają w sposób sekwencyjny:

do wykonania następnej czynności

można przystąpić po wykonaniu

poprzedniej

Zadania dobrze znane i łatwe

Zadania nowe i o dużym stopniu

trudności

Duża szybkość wynikająca z

dobrego opanowania danej

czynności i możliwości pracy w

trybie równoległym

Mała szybkość, wynikająca albo z

dużej złożoności czynności,

niewielkiego stopnia jej

opanowania albo z konieczności

wykonywania w sposób

sekwencyjny

Wykorzystują proste procesy
poznawcze

Wykorzystują złożone procesy
poznawcze

Automatyzmy na poziomie
przetwarzania informacji

W.Schneider, S.T.DUmais, R.M.Shiffrin.
Są to procesy:



Nieangażujące zasobów uwagi



Bezwarunkowe (nie potrzebny dodatkowy czynnik)



Nieodwracalne



Nieangażujące innych zasobów poznawczych (poza uwagą)



Sztywne, mało podatne na modyfikację



Nie wymagające kontroli intencjonalnej, czasem kontla

przeszkadza



Nie wymagające kontroli poznawczej



Dokonują się szybciej, gdy przetwarzane informacje są

zgodne z przekonaniami

Również te czynności są przymusowe, nie mogą być odroczone

Czynności automatyczne mogą stać się kontrolowane, a

kontrolowane mogą stać się automatyczne.

Bezmyślność



Źródła bezmyślności:



Użycie stereotypowych zwrotów i pszeudouzasadnień

zwieąksza uległość wobec prośby/ życzenia („Proszę

dać nam pieniądzę, bo my zbieramy pieniądze”)



Huśtawka emocjonalna zwiększa gotowość ulegania.

Pseudo uzasadnienie jest efektywne.



Aktywizacja stereotypów wpływa na zachowanie.



Presja czasu – badani formułowały stereotypowe sądy.

Im mniej czasu jest na zadanie, tym większą rolę

odgrywa regulacja automatyczna.



Pisula i Osiński: u organizmów wyższych 2 formy

regulacji – autonatyczna i nieautomatyczna –

współwystępują.

Poziomy świadomości 1.
Lata 50-te



badania nad aktywacją i pobudzeniem i ich

związkiem ze świadomością. Kontinuum:

silne pobudzenie – głęboka śpiączka.



Podstawowe stany:



Intensywne pobudzenie



Czujność



Swobodne czuwanie



Senność



Lekki sen



Głęboki sen



Coma (spiączka)

Poziomy świadomości 2.
D. Armstrong



3 poziomy świadomości:

1.

Świadomość minimalna – stan
przytomności

2.

Świadomość percepcyjna – zdawanie
sobie sprawy co się dzieje w
otoczeniu/ własnym ciele

3.

Świadomość intospekcyjna –
percepcja skierowana na stany
wewnętrzne

Poziomy świadomości 2.
E. Nęcke



6 poziomów świadomości:

1.

Przytomność – trudno zdefiniować.

2.

Samowiedza (wnioskowanie o własnych

zachowaniach, analiza własnych myśli) – nie

jasny sposób dostępu do niej.

3.

Samokontrola – porównanie stanów aktualnych z

istniejącymi i różnica między nimi.

4.

Wgląd w elementy systemu poznawczego –

świadomość jako umysł.

5.

Metawgląd (dostęp do dostępu) – problem

samoświadomości.

6.

Stany subiektywne jakościowe (qualia) –

poczucie, intuicja.

Automatyczne i
kontrolowane, świadome i
nieświadome



Automatyczne = nieświadome.



Kontrolowane = świadome.



Nieświadome = automatyczne? Są
zachowania świadome i automatyczne
(chodzenie, nawyki)



Proces uczenia się jest procesem
redukowania świadomości
ukierunkowanej na wykonanie
czynności.

Co w służbie czego?
Podstawowe podejścia



Z.Freud: świadomość pracuje w służbie nieświadomości

(jako maska)



Bargh: Wszystkie procesy regulacyjne są zasadniczo

automatyczne. Świadomość jest stanem przejściowym,

ustępującym miejsce bardziej ekonomicznym

automatyzmom.



Sternberg: procesy nieświadome i czynności

zautomatyzowane są zapleczem dla efektywnego

wykonywania działań kontrolowanych.



T. Tomaszewski. Podejście integracyjne: poziom regulacji

automatycznej oraz kontrolowanej są zarówno procesy

nieświadome i świadome, w sposób skoordynowany i

stosownie do wymagań sytuacji realizują programy

zachowania. S-R. Z-W.



Łukaszewski: działanie (procesy świadome i kontrolowane);

czynność (takie i takie) ruch (procesy automatyczne).

Psychologia rozwojowa



Dziedzina psychologii zajmująca
się procesem zmiany w ciągu
całego życia.



Zmiana, psychologia rozwoju
mowy, rozwoju poznawczego,
rozwoju społeczno-moralnego,
rozwoju osobowości itp.

Przedmiot badań psychologii
rozwoju



Psychologia rozwoju zajmuje się badaniem zmian w

zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych

człowieka; bada zachowanie się i przeżycia człowieka z

punktu widzenia zmian, jakim podlegają one w czasie.



Przedmiotem badań psychologii rozwojowej są zmiany

dokonujące się w psychice i zachowaniu człowieka w

różnych fazach jego życia. Rozwój oznacza zmiany w

danym obszarze zjawisk (zależy on od wcześniejszych

założeń, bada cykl życia jednostki).



Tradycyjna psychologia rozwojowa przyjmowała, że

zmiany rozwojowe psychiki występują tylko w okresie

dzieciństwa i dorastania i kończą się wraz z

osiągnięciem dojrzałości. Była ona utożsamiana z

psychologią dziecka. Psychologia współczesna stoi na

stanowisku, że rozwój psychiczny człowieka trwa przez

całe życie.

Pojęcie rozwoju

Rozwój oznacza ciąg zmian (przemian,

przekształceń) o określonym

ukierunkowaniu niezależnie od tego, czy

kierunek oceniany jest pozytywnie, czy nie.

Postęp oznacza zmiany prowadzące od

stanów prostszych, niższych, mniej

doskonałych do stanów wyższych, bardziej

złożonych, doskonalszych.

Rozwój psychiczny odnosi się do zmian

tego specyficznego układu, jaki jest

psychika i zachowanie się człowieka, który

w tym przypadku stanowi układ

ewolucyjny.

Sposoby ujmowania
rozwoju psychicznego



Kierunek mechanistyczny - utożsamia rozwój ze

zmianami, które są funkcją poprzedzających je

zmiennych (czynników zewnętrznych). Rozwój

psychiczny oznacza zatem w tym ujęciu ciąg zmian

w zachowaniu.



Kierunek organismiczny - rozwój odnosi się do

zmian w formie lub organizacji wewnętrznej danego

systemu (układu) i zmierzający ku określonym

stanom końcowym lub celom. Pojęcie rozwoju nie

ogranicza się więc do zmian w zachowaniu.

Oznacza ono zmiany struktury i jej funkcji

polegające na przekształcaniu jej organizacji

wewnętrznej.

Podstawowe pytania problemowe
współczesnej psychologii rozwoju
człowieka

Podstawowe problemy teoretyczne zawierają się

więc w pytaniach odnoszących się do tego tematu:



Co się zmienia? Czego dotyczą zmiany, które bada

psychologia rozwoju człowieka? Jakie cechy lub

funkcje człowieka stanowią układ ewoluujący?



Czym jest zmiana? Jak można opisać i określić

zmianę? Jaki jest proces dokonywania się zmian?



Jakie czynniki poprzedzają pojawienie się zmian?

Jaka jest ich rola w powstawaniu i przebiegu zmian?



Pojawia się też pytanie bardziej szczegółowe. Czy

rozwój psychiczny jest zależny od dziedziczności, czy

od środowiska?

Problemy współczesnej psychologii
rozwojowej

Odpowiedzi na pytania różnicują w sposób

istotny poglądy teoretyczne - jest trzy zasadnicze

stanowiska:



biologiczne – uznające dominującą rolę

dziedziczności i czynników biologicznych w

rozwoju psychicznym



socjologistyczne – zakładające istotny,

kształtujący wpływ środowiska na przebieg i

rezultaty procesu rozwoju



interakcjonistyczne – zakładające

współdziałanie tych grup czynników w rozwoju

psych.

Problemy:



Problem dotyczący roli czynników środowiska i

dziedziczności.



Problemem o dużej ważności jest rola uczenia się i

nabywania doświadczeń w rozwoju psychicznym. Jaki

zachodzi związek między procesami socjalizacji a

zmianami rozwojowymi psychiki oraz zachowania się

jednostki?



Problem dotyczący charakteru rozwoju: czy cechuje

go ciągłość czy nieciągłość; konstruowanie nowych

jakości czy realizacja wewnętrznie zakodowanego

programu; czy są okresy szczególnie ważne dla

jednostki; rola szczególnych zdarzeń życiowych i

sposobów radzenia; czy rozwój polega tylko na

nowych osiągnięciach, czy ma charakter mieszany –

zysków i strat, progresji i regresji jednocześnie;

Problemy:



Jaki jest charakter zmian rozwojowych psychiki i zachowania

się człowieka po osiągnięciu dojrzałości: czy mają one takie

same cechy i zasady, jak zmiany rozwojowe w okresie

dzieciństwa i dorastania; czy rozwój w toku całego cyklu

życia indywidualnego dokonuje się wg tych samych zasad,

czy żądzą nim zasady specyficzne dla każdego okresu życia.



W perspektywie antropologicznej, należy postawić sobie

pytanie: czy człowiek sam może wpływać na swój własny

rozwój; jaki jest cel rozwoju psychicznego jednostki ludzkiej;

czy możliwa jest interwencja w procesy rozwoju i na jakich

zasadach?



Problemy te wyrastają z podstawowych pytań, jakie niesie

rozwój psychologii rozwojowej, jako nauki i stanowią oś,

wokół której koncentrują się główne badania i teorie

dotyczące rozwoju psychiki i zachowania się człowieka, a

przede wszystkim pojęcia rozwoju i zmiany rozwojowej.

Polecana literatura:

1.

Aronson E., Wilson T., Akert R. (2001). Psychologia

Społeczna. Serce i umysł. Warszawa: Państwowe

Wydawnictwo Naukowe

2.

Wojciszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe Scholar.

3.

Zimbardo Ph., Ruch F. (1994). Psychologia i życie.

Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe

4.

J.Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik Akademicki (Tom

1,2,3). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

5.

Łukaszewski (2003). Wielkie problemy psychologii.

GWP

6.

G.Mietzel (2000). Wprowadzenie do psychologii. GWP

7.

S.A. Rathus (2004). Psychologia współczesna. GWP

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Ivanna Shubina

[e-mail]