Pojęcie prawa cywilnego

Prawo cywilne – gałąź prawa obejmująca

zespół przepisów normujących

stosunki majątkowe oraz niemajątkowe

między osobami fizycznymi i osobami

prawnymi, jednostkami

organizacyjnymi niebędącymi osobami

prawnymi, którym ustawa przyznaje

zdolność prawną na zasadzie

równorzędności podmiotów.

Zasady prawa cywilnego

1.

Zasada ochrony osoby ludzkiej

2.

Zasada równości wszystkich obywateli

3.

Zasada praw podmiotowych

4.

Zasada autonomii woli stron

5.

Zasada ochrony dobrej wiary

6.

Zasada łagodzenia rygoryzmu przepisów prawnych przez

klauzule generalne

7.

Zasada jednakowej ochrony każdej własności

8.

Zasada cywilnej odpowiedzialności

9.

Zasada odpowiedzialności za szkodę

10. Zasada pełnej ochrony rodziny
11. Zasada dziedziczenia
12. Zasada cywilnoprawnej ochrony praw na dobrach

niematerialnych

13. Zasada jedności prawa cywilnego
14. Zasada ochrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy

Systematyka prawa

cywilnego

1. Część ogólna
2. Prawo rzeczowe
3. Prawo zobowiązań
4. Prawo spadkowe
5. Prawo rodzinne
6. „nowoczesne prawo cywilne” obejmuje

tzw. prawa na dobrach niematerialnych,
np.: prawo autorskie, wynalazcze

Źródła prawa cywilnego

1. Akty normatywne, m.in. Kodeks cywilny,

kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks

spółek handlowych, prawo wekslowe
2. Zwyczaje – jednakowe postępowanie

w takich samych lub zbliżonych

okolicznościach (art. 56, 354,394 kc.)
3. Zasady współżycia społecznego –

przestrzeganie jest obowiązkiem

obywatelskim , ma znaczenie ogólne dla

wszystkich stosunków społecznych

Zasady współżycia

społecznego

I grupa - obejmuje przepisy, w których

naruszenie tychże zasad – pociąga za sobą
ujemne skutki, np.:

art. 5 k.c. nadużycie prawa podmiotowego,
art. 58§2 k.c. nieważność czynności prawnej,
art. 353¹k.c. ustala granice zasady swobody

umów,

art. 56 k.r.o. wyłącza dopuszczalność rozwodu

Zasady współżycia

społecznego

II grupa – obejmuje przepisy, w których powstanie,

zmiana lub ustanie konkretnych praw czy

obowiązków uzależnione są od oceny danego

stosunku prawnego z punktu widzenia zasad

współżycia społecznego, np.:

art. 357¹§1 k.c. i art.358¹§3 k.c. klauzula

rebus sic stantibus,

art. 411 pkt.2 k.c. wyłączenie zwrotu świadczenia

nienależnego,

art. 902 k.c. odwołanie darowizny,
art. 446§2 k.c. renta dla osoby, której zmarły

dobrowolnie dostarczał środki utrzymania

Zasady współżycia

społecznego

III grupa – obejmuje przepisy, które korzystają z

tychże zasad jako kryterium służącego

bezpośrednio lub pośrednio do bliższego

sprecyzowania treści stosunku cywilnoprawnego,

np.:

art. 56 k.c. skutki czynności prawnej,
art. 140 k.c., 233, 287, 298 k.c. określają zakres

uprawnień właściciela, użytkownika wieczystego,

uprawnionego ze służebności,

art. 354 k.c obowiązek współdziałania przy

wykonaniu zobowiązania

Stosunek cywilnoprawny

definicja

jest stosunkiem społecznym uregulowanym

przez prawo, a więc jest ustanowioną

w przepisach prawnych więzią o charakterze

powinnościowym pomiędzy ludźmi lub

utworzonymi przez nich organizacjami,

uznanymi przez normę prawną za podmioty

prawa, polegającą na tym, że podmioty te

mają w określonej sytuacji wobec siebie

wynikające

z dyspozycji normy prawnej uprawnienia

i obowiązki, ich realizacja zaś jest

zagwarantowana przez państwo.

Stosunek cywilnoprawny

elementy

1. Podmioty

(osoby fizyczne, osoby prawne,

tzw. ułomne osoby prawne)

2. Przedmiot

(zawsze zachowanie się

człowieka, niekiedy również pewien obiekt
materialny lub niematerialny, którego to
zachowanie dotyczy)

3. Treść

(uprawnienia i obowiązki)

Stosunek cywilnoprawny

Bardzo proszę o porównanie
stosunku cywilnoprawnego ze
stosunkiem prawnoadministracyjnym

Prawo podmiotowe

definicja

jest to wynikająca ze stosunku

prawnego sfera możności

postępowania w określony sposób,

przyznana przez normę prawną

w celu ochrony interesów podmiotu

uprawnionego i przez normę prawną

zabezpieczona.

Proszę znaleźć elementy

determinujące prawo podmiotowe.

Rodzaje praw podmiotowych

I. wg. stopnia ochrony
a)

Bezwzględne (np.: prawo własności, prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku),

b)

Względne (np.: wierzytelność);

II. wg. bezpośredniego uwarunkowania interesem ekonomicznym podmiotu uprawnionego
a) Prawa niemajątkowe (tzw. prawa osobiste: dobra osobiste, niemajątkowe prawa autorskie,

zasadniczo prawa rodzinne)

b) Prawa majątkowe (np.: prawo rzeczowe, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych o

charakterze majątkowym (utwory literackie, wynalazki), prawa rodzinne charakterze

majątkowym (alimenty), prawo do spadku);

III, wg. możności bądź niedopuszczalności przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej na inny

podmiot

a)

Prawa zbywalne (np.: wierzytelności, prawa własności, prawa do spadku),

b)

Prawa niezbywalne (użytkowanie – art. 254 k.c., służebności osobiste – art. 300 k.c., prawo

odkupu – art. 595 §1 k.c., prawo pierwokupu – art. 602 1 k.c., roszczenia odszkodowawcze z art.

444-448 k.c.);

IV. wg. kryterium takiego, że podmiotem jednego prawa może być tylko jedna osoba, która jest

podmiotem innego prawa

a)

Prawa związane (np.: uprawnionym ze służebności gruntowej może być każdoczesny właściciel

nieruchomości władnącej – art.. 285 k.c., prawo własności budynków na użytkowanym terenie

przysługujące wieczystemu użytkownikowi – art.. 235 k.c.). Prawo związane może być

przeniesione tylko łącznie z prawem nadrzędnym.

V. wg. kryterium, więzi prawa niesamoistnego z innym prawem (głównym), polegającej w zasadzie na

tym, że nie może ono powstać bez prawa głównego, które determinuje jego treść i może być

przeniesione razem z tym prawem; służą one główne zabezpieczeniu, a więc umocnieniu

wierzytelności (prawa głównego)

a) Prawa niesamoistne akcesoryjne (np.: hipoteka, zastaw, prawo wynikające z poręczenia)

Typy praw podmiotowych

1. Poszczególne prawa podmiotowe o treści wyznaczonej

abstrakcyjnie przez ustawę, które mogą przysługiwać

podmiotom w ramach konkretnych stosunków prawnych

(np.: własność, użytkowanie, hipoteka, prawo najmu, prawo

ze znaku towarowego),

2. Analiza poszczególnych praw jest możliwa w ramach

wykładu obejmującego poszczególne działy prawa

cywilnego,

3. Podmioty prawa cywilnego w drodze czynności prawnych

mogą ustanawiać prawa podmiotowe o innej treści od

typów wyznaczonych w przepisach prawnych np.: prawo

zobowiązań,

4. Wyjątek: możliwość taka nie istnieje, gdy chodzi o

powoływanie innych niż typy ustawowe praw podmiotowych

o charakterze bezwzględnym (zasada numerus clausus

praw bezwzględnych))

Nabycie, zmiana i wygaśnięcie

prawa podmiotowego

Nabycie prawa podmiotowego przez

konkretny podmiot następuje albo

równocześnie z powstaniem tego

prawa, poprzednio nie istniejącego

(np.: przez umowę najmu wynajmujący

staje się wierzycielem najemcy, a

najemca wierzycielem wynajmującego

– art. 659 k.c.), albo przez przejście już

istniejącego prawa z jednego podmiotu

na inny (art.. 155 k.c.)

Nabycie, zmiana i wygaśnięcie

prawa podmiotowego

Nabycie może być pochodne albo pierwotne
Nabycie pochodne – przesłanką jest istnienie

u innej osoby tego samego lub innego prawa i od niej nabywca, traktowany przez

przepisy prawne jako jej następca, uzyskuje dotychczasowe lub nowe prawo (np.:

dziedziczenie, przejście prawa na podstawie umowy, przejście prawa w

przypadku fuzji osób prawnych).
Nabycie jest pierwotne, jeżeli tego rodzaju zależność i następstwo nie

występuje (np.: nabycie prawa własności przez zasiedzenia – art. 172 k.c.)
Nabycie pochodne określane jest sukcesją, chociaż w znaczeniu potocznym

odpowiada tylko jednej postaci nabycia pochodnego, tzn. nabyciu

translatywnemu, mocą którego dane prawo przechodzi z jednego podmiotu na

drugi.
Nabycie pochodne może być konstytutywne, tzn. dany podmiot nabywa

prawa nowe, dotychczas nie istniejące ale stanowiące pod względem treści

wycinek prawa już istniejącego u poprzednika (np.: przy ustanowieniu

służebności).

W wypadku sukcesji nabywcę prawa nazywa się następcą prawnym, a tego,

czyje prawo przeszło w całości lub w części na nabywcę - poprzednikiem.

Istotną cechą pochodnego nabycia jest zasada, że nabywca nie może uzyskać

więcej praw, aniżeli miał poprzednik.

Podmioty prawa cywilnego

Podmioty prawa

cywilnego

Osoby fizyczne

Osoby prawne

Ułomne

osoby prawne

(art. 33¹ k.c.)

Podmioty prawa cywilnego

Z podmiotowością prawną
nierozłącznie związanie są pojęcia:

zdolności prawnej
oraz
zdolności do czynności prawnych

Zdolność prawna i zdolność do

czynności prawnych

Zdolność prawna to właściwość

polegająca na zdolności do tego, aby

być podmiotem praw i obowiązków z

zakresu prawa cywilnego.

Zdolność do czynności prawnych

to możność nabywania własnym

działaniem w drodze czynności

prawnych praw i obowiazków.

Zdolność prawna

Zdolność prawna jest cechą każdego podmiotu prawa, a zatem

każdego człowieka i każdej osoby prawnej.

Zgodnie z art. 8 § 1 k.c. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma

zdolność prawną.

O nabyciu zdolności prawnej przez osobę fizyczną można mówić

jedynie w przypadku rodzenia się dziecka żywego! – zob. art. 9 k.c.
Zdolność prawna osoby fizycznej wygasa z jej śmiercią.

Nasciturus – dziecko poczęte a nienarodzone

Zdolność prawna jest atrybutem przysługującym każdemu

człowiekowi, nie można się jej zrzec, ani ograniczyć jej ani

przenieść na inną osobę.

Zdolność do czynności

prawnych

Osoba fizyczna

może nie mieć

zdolności do

czynności prawnych

może mieć

ograniczoną

zdolność do

czynności prawnych

może mieć pełną

zdolność do

czynności prawnych

Zdolność do czynności

prawnych

Osoby prawne i tzw. ułomne
osoby prawne zawsze mają pełną
zdolność
do czynności prawnych!!!

Zdolność do czynności

prawnych

Zgodnie z art. 12 k.c. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby,

które nie ukończyły lat trzynastu,
oraz
osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

W zasadzie czynności prawne dokonane przez osobę nie mającą zdolności do

czynności prawnych są nieważne (wyj. art. 14 § 2 k.c.)

W imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, czynności tych

może dokonywać jedynie jej przedstawiciel ustawowy (rodzice, opiekun).

Przedstawiciel nie może dokonywać czynności, które zostały ustawowo

wyłączone, np:
1. sporządzenie i odwołanie testamentu (art. 944 k.c.),
2. przysposobienie dziecka (art. 114¹ k.r.o.),
3. uznanie dziecka (art. 73 k.r.o.)

Osoba niemająca zdolności do czynności prawnych nie ma też zdolności

procesowej!

Zdolność do czynności

prawnych

Zgodnie z art. 15 k.c. Ograniczoną zdolność do

czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli

lat trzynaście
oraz
osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Dodatkowo należy wskazać osoby, dla których

w toku postępowania sądowego

o ubezwłasnowolnienie ustanowiono doradcę tymczasowego.

Skutki dokonania czynności prawnych przez osoby mające

ograniczoną zdolność do czynności prawnych określają art.

17-22 k.c.

Zdolność do czynności

prawnych

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może zaciągnąć

zobowiązanie lub rozporządzić swoim prawem, jeżeli jej przedstawiciel

ustawowy wyrazi zgodę (art. 17 k.c.).

W przypadku zawarcia umowy zobowiązującej lub rozporządzającej bez

zgody przedstawiciela ustawowego, nie mówimy o nieważności, lecz jej

skuteczności zawieszonej (niezupełnej, kulejącej, negotiorum claudicans).

Konwalidacja umowy może nastąpić przez potwierdzenie,

o którym mowa w art. 18 § 2 k.c.

„Potwierdzenie umowy” w rzeczywistości chodzi o potwierdzenie

oświadczenia woli złożonego przez osobę mającą ograniczoną
zdolność do czynności prawnych.

Odmowa potwierdzenia umowy doprowadzi do nieważności.

Potwierdzenie może złożone również w sposób domniemany, należy

pamiętać, iż potwierdzenie powinno być złożone w takiej formie, w jakiej

powinna być dokonana czynności

Zdolność do czynności

prawnych

Potwierdzenie przewidziane w art. 18 §
1 k.c. nie ma zastosowania w sytuacji,
gdy na dokonanie czynności prawnej
przez osobę mającą ograniczoną
zdolność do czynności prawnych
potrzebna jest zgoda sądu.
np.: małoletni zawiera umowę
sprzedaży odziedziczonej
nieruchomości

Zdolność do czynności

prawnych

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych:
1. może zawierać umowy należące do umów powszechnie

zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia

codziennego,
2. może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd

opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi (np.:

postanowienie sądu opiekuńczego o zakazie

przeznaczania środków na alkohol, narkotyki),
3. może zarządzać rzeczami oddanymi mu do do

swobodnego użytku (wyj. czynności prawne, dla których

dokonania nie wystarcza zgoda przedstawiciela

ustawowego),
4. nie może dokonywać czynności jednostronnych, do

której ustawa wymaga zgody przedstawiciela

ustawowego (nie dotyczy np.: sporządzenia czy odwołania

testamentu)

Zdolność do czynności

prawnych

Zgodnie z art. 11 k.c. Pełną zdolność do

czynności prawnych nabywa się z chwilą

uzyskania pełnoletniości.

Aby mieć pełną zdolność do czynności

prawnej należy być pełnoletnim

(pełnoletniość można uzyskać przed

ukończeniem 18 roku życia, o ile kobieta

wstąpi w związek małżeński)
oraz
nie może być osobą ubezwłasnowolnioną

całkowicie.

Osoby prawne

Istota osoby prawnej

Polega na tym, że jest ona jednostka organizacyjną, która z

mocy przepisu ustawy została wyposażona w zdolność prawną i

w związku z tym może być podmiotem stosunków

cywilnoprawnych.

Art. 33 kc przesądza o tym, iż podmiotowość prawna jest cechą

normatywną nadawaną osobom prawnym przez ustawodawcę.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych jest w

zasadzie nieograniczona.

Wyjątki: nie może być podmiotem stosunków rodzinnych i

prawa spadkowego, np.: osoba prawna nie może zawrzeć

związku małżeńskiego, sporządzić testamentu, dziedziczyć

spadku z mocy ustawy z wyj. Skarbu Państwa, dodatkowo nie

może być podmiotem służebności osobistej.

Osoby prawne

Odpowiedzialność osób
prawnych
Ze zdolnością prawną osób prawnych
łączy się odpowiedzialność za
zobowiązania oraz czyny
niedozwolone (art. 416 n).

Skarb Państwa

Podstawę prawną istnienia i działania Skarbu Państwa jako osoby prawnej stanowi

przede wszystkim art. 34 kc, zawierający pewną definicję Skarbu Państwa.

Zachodzi pewna tożsamość pomiędzy pojęciem Państwo i Skarb Państwa w znaczeniu

potocznym.

O Skarbie Państwa jako osobie prawnej możemy mówić wówczas, gdy Państwo

jako fiskus, wykonuje za pomocą swoich jednostek organizacyjnych mniemających

osobowości prawnej (stationes fisci) swoje zadania społeczne i gospodarcze

(dominium), pozbawione charakteru publicznoprawnego (władczego), a więc gdy

występuje w stosunkach cywilnoprawnych o charakterze majątkowym z innymi

podmiotami prawnymi na zasadzie równorzędności (partnerstwa).

Skarb Państwa stanowi scalony o jednolitym charakterze podmiot >>>niezależnie od

liczby wskazanych w pozwie i orzeczeniu jednostek stroną jest zawsze Skarb Państwa,

a nie wskazane jednostki. (I CKN 1148/97, SN z 11 maja 1999 r.)
Czy postępowanie przed sadem będzie nieważne, jeśli w postępowaniu sądowym

Skarb Państwa będzie reprezentowany tylko przez niektóre jednostki organizacyjne, z

których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie?
Działając w charakterze imperium (w charakterze władzy) Państwo nie wkracza w

stosunki cywilnoprawne.
Skarb Państwa jest osobą prawna nie mającą organów ani siedziby!!!

Osoby prawne

Wyróżniamy:

Państwowe

osoby prawne

Komunalne

Osoby prawne

Inne osoby prawne

Osoby prawne

• Państwowe osoby prawne:
• Powstanie ich regulują ustawy

ustrojowe.

• Są nimi, m.in.: agencje,

przedsiębiorstwa państwowe
>>>prawo do pobierania dywidendy
traktowane jako pożytki, a nie podatki
(ustawa o przedsiębiorstwach
państwowych)

Osoby prawne

Komunalne osoby prawne:

Podstawa prawna: ustawa o samorządzie gminnym i

konstytucja.

Podmioty mienia komunalnego: gminy i utworzone przez nie

spółki lub zakłady budżetowe (art. 2 ustawy o gospodarce

komunalnej z 20 grudnia 1996 r., Dz.U. z 1997 r., Nr 9, poz. 43).

Podkreślić należy, że utworzone przez gminę spółki, oraz takie

do których gmina przystąpiła są samodzielnymi osobami

prawnymi, odrębnymi od gminy jako jednostki samorządu

terytorialnego.

Komunalne osoby prawne mają – z mocy ustawy – ograniczoną

zdolność prawną, mogą prowadzić działalność wykraczającą

poza działalność użyteczności publicznej tylko wtedy, gdy jest to

określone w odrębnych przepisach.

Osoby prawne

Inne osoby prawne

Spółdzielnie
Spółki handlowe: S.A. Sp. z o.o.
Osoby Prawne wyznaniowe (kościół,
inny związek wyznaniowy

Ułomne osoby prawne

Jednostki organizacyjne niemające

osobowości prawnej

Wspólnota mieszkaniowa właścicieli

wyodrębnionych lokali (art. 6 ust. o wł.lok))

Spółki prawa handlowego osobowe

Spółki prawa handlowego kapitałowe w organizacji

Spółka cywilna nie ma zdolności prawnej w

zakresie prowadzonej przez nią działalności!!!

Osoby prawne

Art. 35 k.c.

ustawa o Polskiej Akademii Nauk,
ustawa o Narodowym Banku Polskim,
ustawa o przedsiębiorstwach
państwowych,
prawo spółdzielcze.

Osoby prawne

Wpisy do rejestrów spełniają doniosłą rolę (art.. 37 k.c.):

•

- pozwala organowi rejestrującemu na dokonanie kontroli, czy dana

osoba prawna powstała zgodnie z obowiązującymi przepisami;

•

- przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu

cywilnoprawnego.

•

Nie podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru: gminy, większość

kościelnych wyznaniowych jednostek organizacyjnych.

•

Krajowy Rejestr Sądowy:

•

rejestr przedsiębiorstw,

•

rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i

zawodowych, fundacji, oraz publicznych zakładów opieki

zdrowotnej;

•

rejestru dłużników niewypłacalnych.

Osoby prawne

• Art. 38 kc

• Teoria organów osoby prawnej

• - organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami

określającymi ustrój danej osoby prawnej reprezentują ją;

• - ma zastosowanie przy ustalaniu dobrej lub zlej wiary. (do

przyjęcia złej wiary osoby prawnej nie musi być wykazana u

wszystkich członków, wystarczy, ustalenie złej wiary u jednej z

tych osób)

• Osoba prawna działająca

• Orzecznictwo.

• Czynność prawna dokonana przez osoby fizyczne wchodzące w

skład organu osoby prawnej, ale z przekroczeniem jego

kompetencji, nie może wywołać skutków dla tej osoby prawnej i

jako sprzeczna z art.38 kc jest nieważna.

• Organ osoby prawnej nie może być w zasadzie druga stroną

czynności prawnej dokonanej przez osobę prawną.