Psychologia społeczna
Dr Anna Jarmołowska
I. ZAGADNIENIA OGÓLNE
Przedmiot psychologii społecznej
Psychologia społeczna
jest niczym innym jak
naukowym badaniem tego jak ludzie wpływają na:
myśli,
zachowania i
uczucia innych ludzi
(Cialdini, Kenrick, Neuberg 2003).
Ludzie na co dzień podejmują się przewidywania
i wyciągają wnioski z zachowań innych osób.
Psychologowie zajmują się opracowaniem
skomplikowanych
metod badawczych
, dzięki którym mogą:
opisywać,
wyjaśniać oraz
przewidywać, a co za tym idzie
kontrolować wiele ludzkich zachowań.
Psychologia społeczna znajdowała się w swojej krótkiej
historii pod wpływem różnych nurtów:
socjologii,
antropologii,
socjobiologii oraz
badań nad sztuczną inteligencją.
Dzięki tym rozmaitym prądom intelektualnym
ukształtowało się
5 podstawowych gałęzi badawczych
czy perspektyw teoretycznych w ramach psychologii
społecznej:
1.
perspektywa społeczno – kulturowa,
2.
społecznego uczenia się,
3.
biologiczna,
4.
fenomenologiczna oraz
5.
społeczno – poznawcza.
TEORIE ATRAKCYJNOŚCI
atrakcyjność interpersonalna
- pozytywna postawa w stosunku do innego człowieka
1.
Teoria nagród i kar
atrakcyjność jest dodatnią funkcją skojarzenia osoby z
nagrodami i ujemną funkcją skojarzenia osoby z karami.
2. Afektywno-wzmocnieniowy model D. Byrne’a
na atrakcyjność wpływają tylko te cechy innej osoby, które
wywołują w podmiocie reakcje afektywne.
Wpływ wzmocnień dodatnich i ujemnych na
atrakcyjność wyraża następująca formuła:
Σ Nw
A = m
+ k
Σ Nw + Σ Kw
A=atrakcyjność;
N=nagroda;
K=kara,
w=ważność nagrody/kary;
m i k = stałe empiryczne
Badania Byrne’a potwierdzają trafność równania w
odniesieniu do różnych nagród i kar, ale większość dotyczy
podobieństwa/odmienności poglądów.
Koncepcja Byrne’a przewiduje, że wyznacznikami
atrakcyjności są
nie tylko nagrody i kary, których jest
sprawcą, ale także te, z którymi jest skojarzony
, nawet gdy
nie jest za nie odpowiedzialny.
3. Teorie równowagi poznawczej
Atrakcyjne są te osoby, które:
zapewniają bądź przywracają zgodność w obrębie naszych
przekonań;
wyznają poglądy podobne do naszych,
sympatia i antypatia do osób kształtuje się tak aby
zwiększać zgodność między postawami, postawami a
zachowaniem(t. dysonansu poznawczego).
Teoria równowagi poznawczej przewiduje, że
atrakcyjność osoby
może być konsekwencją jedynie tego, że:
jesteśmy jakoś z tą osobą powiązani,
tworząc z nią „jednostkę poznawczą” (dlatego atrakcyjne są
osoby często spotykane, lub takie, z którymi oczekujemy
kontaktu).
4. Teoria równowagi poznawczej Heidera
Człowiek dąży do wewnętrznej zgodności swoich poglądów,
postaw i zachowań
Uzgadniane (równoważone) są nie wszystkie poglądy, ale
tylko te dotyczące obiektów tworzących tę samą jednostkę
poznawczą.
Typowa jednostka: P – O – X (podmiot – osoba – obiekt/osoba
Obiekty tworzące jednostkę mogą być połączone relacjami:
jednostkowymi i/lub afektywnymi
Relacja jednostkowa – obiekty są spostrzegane jako
wzajemnie do siebie przynależące na mocy: sprawstwa,
podobieństwa, bliskości, współwystępowania, pomagania
sobie, własności
Relacja afektywna – osoba wchodząca w skład jednostki
poznawczej obdarza jakimś uczuciem któryś z pozostałych
elementów jednostki; relacja afektywna może być + lub -;
relacja jednostkowa: 1 vs 0 (jest, nie ma).
Poza tą różnicą relacje jednostkowe i afektywne mają
podobne właściwości i są psychologicznie zastępowalne
Oba typy relacji są symetryczne: jednostkowe obiektywnie:
rP-O= rO-P (sąsiad) natomiast afektywne spostrzegane
jako symetryczne jeśli P lubi O to O lubi P
Relacje jednostkowe i dodatnie afektywne są przechodnie:
Jeśli P lubi O a O lubi X to P lubi X
Negatywne relacje afektywne są kontrprzechodnie:
Jeśli P nie lubi O a O nie lubi R to P lubi R
Oba typy relacji wpływają na siebie:
Pozytywna relacja afektywna między elementami wzbudza tendencję
do ich połączenia relacją jednostkową
Negatywna relacja afektywna wywołuje tendencję do przerwania
relacji jednostkowej
Istniejąca relacja jednostkowa wzbudza tendencję do ich
połączenia pozytywną relacją afektywną
Wzajemny wpływ obu typów relacji na siebie sprawia, że
jednostka poznawcza może być zrównoważona (oba typy
relacji do siebie pasują) albo niezrównoważona (różne
relacje nie pasują do siebie)
Nierównowaga wzbudza automatycznie tendencję do jej
przywrócenia; zmiany jakiejś relacji tak, aby ją dopasować
do pozostałych
+ oznacza relację jednostkową albo pozytywną relację afektywną;
- oznacza negatywną relację afektywną.
Jednostki zrównoważone zawierają zawsze parzystą liczbę
relacji ujemnych (lub nie zawierają ujemnych), jednostki
niezrównoważone zawierają nieparzystą liczbę relacji
ujemnych.
Teoria wyjaśnia/przewiduje że:
lubimy podobnych do nas, często spotykanych, którym wyświadczyliśmy
przysługę, którzy nas lubią
lubimy należące do nas przedmioty, tylko dlatego, że nasze
lubimy często spotykane przedmioty
rzeczywiste sympatie-antypatie układają się zgodnie z zasadami
równoważenia jednostek
przewidując układ sympatii-antypatii w grupie czynimy to zgodnie z
zasadami symetrii i przechodniości relacji , a układy zrównoważone
uważamy za bardziej harmonijne i trwalsze niż niezrównoważone
Wyznaczniki atrakcyjności:
Częstość kontaktów; efekt ekspozycji, usuwanie
niepewności, responsywność
Zalety osoby: moralne i sprawnościowe, (np. model
Tessera MUS; i wynik Aronsona)
Podobieństwo: poglądy i postawy (podobny = pozytywny;
podobieństwo potwierdza słuszność własnych racji,
podobieństwo rodzi oczekiwanie sympatii; ograniczenia:
samoakceptacja i potrzeba odrębności)
Atrakcyjność fizyczna
Komplementy, przysługi, zachowania wiążące (sympatia i
zaangażowanie innych)
Uzyskanie wsparcia społecznego
Gromadzenie informacji
Zdobycie wysokiego statusu
Wymiana korzyści materialnych
MUS; model utrzymywania samooceny; Tesser 1988
Jeśli inna osoba uzyskuje lepsze rezultaty niż podmiot traci
on na samoocenie (tym bardziej: im większy sukces i im
bliższa osoba) ale tylko wtedy, gdy dziedzina ważna dla
podmiotu (porównania społeczne)
Jeśli dziedzina nieważna możliwe pławienie się w cudzej
chwale (podkreślanie bliskości)
Trojakie
zabiegi dla podtrzymania samooceny
:
zmniejszanie/zwiększanie różnicy między wynikami
własnymi i cudzymi; zawyżanie/zaniżanie ocen cudzych
wyników
nasilanie/osłabianie bliskości z inną osobą
zmiany spostrzegania doniosłości dziedziny
Związki romantyczne
1.
Style przywiązania:
bezpieczny
nerwowo(lękowo)-ambiwalentny
unikający
Powtarzanie wzorca przywiązania do rodzica/opiekuna w
późniejszych związkach w życiu dorosłym.
2. Trójskładnikowa teoria miłości Sternberga
Intymność
Namiętność
Zobowiązanie/Zaangażowanie
zakochanie, romantyczne początki, miłość kompletna, miłość
przyjacielska, związek pusty, rozpad
3. Dwuczynnikowa teoria miłości (zakochania się)
analogia dwuczynnikowej teorii emocji:
Fizjologiczne pobudzenie x interpretacja = emocja
Fizjologiczne pobudzenie x interpretacja otoczenia jako
romantycznego = miłość/zakochanie
Anatomiczne wyznaczniki piękna twarzy
„Średniość”
Symetria
„Dziecięcość”
Prototypowość płciowa/rodzajowa
Uroda, jako adaptacja biologiczna
Kryteria atrakcyjności to wytwór ewolucji, doboru
naturalnego i doboru płciowego
Atrakcyjnym (pięknym), czynią te cechy, które są
oznakami dobrego przystosowania i wysokiej wartości
reprodukcyjnej (rozrodczej) – atrakcyjnym czynią te cechy
wyglądu, które sygnalizują wysoką wartość rodzicielską
osobnika (genetyczną, społeczną)
Kształt ciała: co i dlaczego jest piękne?
piękno w służbie reprodukcji:
piękno w służbie płodności
piękno w służbie ochrony czystości gatunku
piękno w służbie ochrony przed kazirodztwem
Talia osy
Sylwetki kobiet o proporcji talia/biodra
(waist to hip ratio;
WHR)
zbliżonej do 0,7 są oceniane jako atrakcyjniejsze od
sylwetek, u których proporcja ta przyjmuje wyższe
wartości.
Talia osy (WHR bliskie 0,7) to cecha kobiet: płodnych,
zdolnych do rozrodu czyli:
dojrzałych płciowo ale młodych
zdrowych
w dobrej kondycji (tkanka tłuszczowa zgromadzona na
biodrach damy o talii osy to ok. 60 000 kcl, które mogą być
cennym zapasem energii na czas ciąży i karmienia)
Kobiety o WHR bliskim wartości 0,7:
cechuje o 30% wyższy poziom estradiolu
łatwiej zachodzą w ciążę
mają mniej kłopotów z jej donoszeniem
mają mniej kłopotów z porodem niż kobiety z wyższym
WHR (0,9; 1,0)
Proporcja talia/biodra
(waist to hip ratio; WHR)
to
drugorzędna cecha płciowa rzeczywiście odróżniająca
kobiety od mężczyzn.
WHR kobiet:
0,67 - 0,80
WHR mężczyzn:
0,85 – 0,90
i dzieci obu płci
Poszukiwanie ogólnych prawidłowości
Jeśli tak – pomyślał Singh – to prawdopodobnie
atrakcyjność sylwetki mężczyzny również zależy od WHR,
ale sylwetka męska powinna być atrakcyjna gdy jej WHR
(w odróżnieniu od kobiecej) przyjmuje wysokie wartości
(np. 0,9 i 1,0), a sylwetki mężczyzn o niskiej, „kobiecej”
wartości WHR ( 0,7 i 0,8) powinny być spostrzegane jako
nieatrakcyjne.
II badanie Singha (1995)
Wyniki w pełni zgodne z hipotezą:
Sylwetki o wysokim,
typowym dla mężczyzn WHR (1,0 i 0,9)
okazały się atrakcyjniejsze
niż sylwetki o WHR niskim,
typowym dla kobiet (0,7 i 0,8).
WHR czy SHR?
Sylwetki w badaniu Singha różniły się nie tylko WHR, ale
również proporcją ramiona biodra; te z niskim, „kobiecym”
WHR były również niemal tak samo szerokie w biodrach jak w
ramionach, podczas gdy te o wysokim „męskim” WHR –
wyraźnie szersze w ramionach niż w biodrach.
Nie wiadomo więc co zadecydowało o ocenie ich atrakcyjności:
WHR jak twierdzi Singh, czy może proporcja ramiona biodra
(SHR)?
WHR czy SHR ? c.d.
Proporcja ramiona/biodra (SHR) to też drugorzędna cecha
płciowa….
SHR jest łatwiejsze do oszacowania niż WHR (przynajmniej u
mężczyzn)
To, co najlepiej odróżnia mężczyzn od kobiet to siła i
sprawność obręczy barkowej
Wyniki innych badań: wpływ SHR na kobiece oceny
atrakcyjności męskich sylwetek był 10-krotnie silniejszy niż
wpływ WHR
(Maisey, Vale, Cornelissen i Tovee (1999))
Aby jednoznacznie rozstrzygnąć czy to WHR czy
SHR (shoulders to hip ratio = proporcja ramiona
biodra)
wpłynęła na wyniki badania Singha. Należało
wykonać kolejny eksperyment, w którym niezależnie od
siebie zmieniałyby się wartości WHR i SHR.
Co wyznacza atrakcyjność męskiej sylwetki?
Podsumowanie
Atrakcyjność sylwetki męskiej jest uwarunkowana
wartością SHR: sylwetki o „prototypowo męskim”
kształcie tułowia przypominającym literę „V” są
spostrzegane przez kobiety jako atrakcyjniejsze niż
sylwetki przypominające literę „H”.
Wartość współczynnika WHR jest natomiast relatywnie
słabym wyznacznikiem atrakcyjności męskiej sylwetki.
Nieznacznie modyfikuje atrakcyjność V- lub H-kształtnej
sylwetki męskiej, ale zmiany są na tyle niewielkie, że
zróżnicowanie atrakcyjności związane z wartością
parametru SHR ujawnia się silnie, niezależnie od wartości
przyjmowanych przez WHR.
Tym, co czyni męską sylwetkę atrakcyjną dla kobiet, nie
jest ukształtowanie pasa biodrowego, wyrażające się
wysoką wartością współczynnika WHR, ale „globalny”
kształt sylwetki (relacja ramiona/biodra), wyrażający się
wysoką wartością SHR (V-kształtny tors).
Odkrycie Singha po 10 latach
W kilku badaniach porównywano siłę WHR i ogólnej masy
ciała, jako wyznaczników atrakcyjności sylwetki kobiecej
(Puhl i Boland 2001; Tassinary i Hansen 1998; Tovee i Cornelissen 2001)
stwierdzając, że masa ciała była znacznie silniejszym
(nawet 30-krotnie) wyznacznikiem/predyktorem
atrakcyjności niż WHR (kobiety szczupłe oceniano zawsze
jako atrakcyjniejsze niż „puszyste”). Rezultaty te uważa się
za dowody na rzecz raczej kulturowego niż biologicznego
uwarunkowania wzorca atrakcyjności sylwetki kobiecej.
Uzyskiwano również wyniki niezgodne z hipotezą, że
sylwetka kobieca o WHR=0,7 znamionuje wysoką wartość
zdrowotno-reprodukcyjną. Za najbardziej atrakcyjne
uznawano bowiem sylwetki o wartości WHR=0,8
(Furnham,Tan
i McManus 1997; Henss 1995)
, a także sylwetki o ekstremalnie
niskim WHR=0,6 – zapowiadającym raczej kłopoty niż
sukcesy reprodukcyjne
(Singh 1993)
.
W badaniu Tassinary i Hansen (1998) manipulowano
niezależnie masą ciała, szerokością bioder i szerokością
talii (a nie tylko WHR). Zarówno masa ciała, jak i
szerokość bioder okazały się znaczącymi predyktorami
ocen atrakcyjności i płodności, niezależnie od WHR,
którego wartość predyktywna była niewielka.
Pojawiły się również dane sugerujące, że różne grupy
etniczne mogą uznawać za szczególnie atrakcyjne inne
wartości (kobiecego) WHR niż – preferowane w kulturze
zachodniej - 0,7. Może to wynikać z zależności między WHR
kobiety a płcią rodzonych przez nią dzieci
(Yu i Sheppard
1998,1999; Wetsman i Marlowe 1999)
.
Sugeruje się, że wysoka wartość WHR kobiety jest dobrym
predyktorem męskiej płci potomka i, w kulturach wyżej
wartościujących męskie potomstwo (np. tanzański lud
Hadza
WHR 0,7
nie zawsze znaczy to samo:
zależy czy
„zwężamy” talię
, czy
„poszerzamy” biodra
Kiedy zmienność WHR uzyskiwano poprzez manipulację
szerokością bioder
(np. Puhl i Boland 2001; Tassinary i Hansen 1998)
stwierdzano relatywną słabość WHR jako predyktora
atrakcyjności i/lub preferencję dla sylwetek o WHR
wyższym niż 0,7.
Rozmus i Pawłowski (2003) porównywali oddziaływanie
WHR „uzyskiwanego” poprzez „zwężanie” talii lub
„poszerzanie” bioder stwierdzając, że przy identycznych
wartościach WHR sylwetki ze „zwężoną” talią były oceniane
jako atrakcyjniejsze niż sylwetki z „poszerzonymi” biodrami.
Również w ocenie atrakcyjności sylwetek kobiecych rola
WHR może być ograniczona, podporządkowana lub wtórna
wobec „ogólniejszych” parametrów sylwetki, jak masa ciała
i/lub jego kształt określany bardziej „całościowo” niż tylko
poprzez ukształtowanie pasa biodrowego.
Kształt ciała kobiet i mężczyzn
Anatomiczne różnice: kobiety-mężczyźni:
Masywność (mężczyźni 8-12% masywniejsi)
Proporcja pas barkowy/pas biodrowy: V vs A
WHR: 0,9 vs 0,7