Wartości etyczne ważne
w praktyce medycznej

Romuald Krajewski

Etyka

2

Po co mówimy o
„wartościach etycznych”?

Etyka

3

Niepotrzebnie

• Pielęgniarstwo i ogólniej

medycyna są w rzeczywistości
takimi samymi zawodami jak
każdy inny, a szczególne
wymagania etyczne służą
tylko temu, aby tanio
zapewnić jak najlepszą
opiekę.

Etyka

4

Niepotrzebnie

•

Postępująca etycznie pielęgniarka, to

po prostu dobra pielęgniarka i wcale

nie musi ona się zastanawiać nad

filozofią.

•

Wartości etyczne każdy poznaje w

domu i w szkole, mówienie o nich

dorosłym nie ma celu.

•

Wystarczy mieć dobry charakter i

czyste sumienie aby właściwie postąpić

w każdej sytuacji. Jeżeli tak nie jest,

mówienie o wartościach etycznych nic

nie da.

•

Etyka jest bardzo subiektywna, trudno

w niej się zorientować, nie ma w niej

zgody co do zasad i co do rozwiązań.

Zamiast pomagać, szkodzi.

Etyka

5

Potrzebnie

• Dobry charakter, prawość i słuchanie

sumienia oraz prostolinijne

postępowanie nie wystarczają do

rozwiązania skomplikowanych

problemów.

• Postępowanie według nakazów

sumienia nie jest wystarczającą

gwarancją, że będzie ono dobre.

• Sumienie i wyuczone nakazy/zakazy

każą różnym ludziom różnie postąpić w

takiej samej sytuacji.

• W wielu realnych sytuacjach możliwe

postępowanie nie jest ani jednoznacznie

dobre ani złe i powstaje pytanie czy jest

do przyjęcia z moralnego punktu

widzenia, a to jest bardzo różne dla

różnych osób.

Etyka

6

Jaka jest różnica między
nauką a etyką normatywną?

Etyka

7

• W nauce i w etyce istnieje niezgoda i

możliwe są różne rozwiązania
problemów.

• W nauce co do kwestii podstawowych

zasadniczo panuje zgoda, w etyce jest
podobnie – co do podstawowych
wartości takich jak to, że zadawanie
bólu i cierpień, zabijanie, pozbawianie
wolności jest złe zgadzają się prawie
wszyscy, ale zakres zgody co do
twierdzeń etycznych jest znacznie
mniejszy niż co do twierdzeń nauki.

Etyka

8

Spory co do wartości
etycznych

•

Większość sporów o zasady

etyczne można przezwyciężyć nie

na zasadzie autorytetu lecz na

zasadzie dyskusji.

•

Bardzo często spór ma charakter

pozorny i po wyjaśnieniu okazuje

się, ze „przeciwne” stanowiska

różnią się tylko w szczegółach – na

przykład problem biernej

eutanazji może się okazać

problemem dawkowania leków nie

zaś problemem etycznym.

Etyka

9

• Jak można podzielić wartości

istotne w praktyce
pielęgniarskiej (i ogólnie
medycznej)?

Etyka

10

• Wartości wynikające z praw i

„natury” pacjenta >

• Wartości charakteryzujące

pielęgniarkę (i innych
fachowych pracowników
ochrony zdrowia) >

Etyka

11

• Dobro pacjenta – dobro

konkretnego, właśnie leczonego
pacjenta jest najważniejsze.

• Nieczynienie zła – nie wolno

szkodzić pacjentowi

• Autonomia – pacjent jest

suwerenną osobą i sam decyduje o
wszystkim, co jego dotyczy

• Sprawiedliwość – należy jednakowo

traktować pacjentów znajdujących
się w takiej samej sytuacji.

Etyka

12

Czy zasada czynienia dobra
zawsze obowiązuje i jest
„najważniejsza”?

Etyka

13

• „Przede wszystkim interesy

pacjenta” – co to oznacza?

• Każdy człowiek ma wiele

interesów i zwykle są one

częściowo sprzeczne – dotyczy to i

leczącego i pacjenta.

• Od leczących oczekuje się, że

będą przynajmniej w większości

sytuacji przedkładać interes

pacjenta nad swój – w odróżnieniu

na przykład od handlowców.

Etyka

14

Ograniczenia zasady
czynienia dobra

• Potrzeba szanowania

autonomii pacjenta (o tym
oddzielny wykład) – poczucie
leczącego o potrzebie działania
dla dobra pacjenta nie musi
być zgodne z potrzebami
samego pacjenta.

• Tylko w wyjątkowych

sytuacjach zasada autonomii
może być nieprzestrzegana.

Etyka

15

Co tak naprawdę oznacza
zasada nieczynienia zła?

Etyka

16

• W aspekcie medycznym raczej

nie chodzi o to by leczący nie
był złoczyńcą – nie powinien
nim być żaden człowiek.

• Skąd się wzięło „primum non

nocere” – po pierwsze nie
szkodzić?

Etyka

17

Primum non nocere

• NIE pochodzi od Hipokratesa:
• „... Będę stosował zabiegi lecznicze

wedle mych możności i rozeznania ku

pożytkowi chorych, broniąc ich od

uszczerbku i krzywdy. ..... Do

jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń

dla pożytku chorych, nie po to, żeby

świadomie wyrządzać krzywdę lub

szkodzić w inny sposób, wolny od

pożądań zmysłowych tak wobec

niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych

i niewolników. ....”

• Nie wiadomo, kto sformułował tę

zasadę.

Etyka

18

Jak można tłumaczyć zasadę
nieszkodzenia?

Etyka

19

• Unikanie nadmiernego ryzyka – jeżeli

ryzyko związane z czynieniem dobra
jest bardzo duże, być może lepiej
wstrzymać się od działania.

• Nie należy stosować metod

nieskutecznych ale powodujących
skutki uboczne.

• Należy minimalizować szkodliwe

efekty działań leczniczych

• Należy unikać wszelkich metod, które

wiążą się z możliwością zaszkodzenia
pacjentowi.

Etyka

20

Jak można rozumieć zasadę
sprawiedliwości?

Etyka

21

• Sprawiedliwie = jednakowo dla

wszystkich.

• Sprawiedliwie = jednakowo dla

wszystkich znajdujących się w
takiej samej sytuacji.

• Sprawiedliwie = najwięcej dla

najbardziej potrzebujących i
pozbawionych przywilejów.

• Sprawiedliwie = tak, aby użyte

środki dały najlepszy efekt w skali
społeczeństwa.

Etyka

22

• Czy pielęgniarka powinna

ograniczyć środki dla
pacjenta, którym aktualnie się
opiekuje, aby mieć dla
innych?

Etyka

23

• NIE – ten pacjent JUŻ

potrzebuje leczenia oraz opieki i

zasada czynienia dobra wymaga,

aby otrzymał najlepszą dostępną

w danej chwili pomoc.

• TAK – wiadomo, że w przyszłości

zgłoszą się inni pacjenci i jeżeli

teraz zużyjemy środki,

następnym już nie da się

udzielić dobrej opieki.

Etyka

24

Kto powinien decydować o
sprawiedliwym podziale
środków?

Etyka

25

• Zasadę sprawiedliwości stosuje się na

co dzień w praktyce – przede wszystkim

w zakresie przeznaczanego dla

poszczególnych pacjentów czasu.

• Problemy z zasadą sprawiedliwości

pojawiają się najczęściej w publicznych

systemach ochrony zdrowia.

• Podział środków w systemie publicznym

powinien być przedmiotem jawnej

publicznej debaty z udziałem wszystkich

zainteresowanych. W przeciwnym razie

decyzje „podejmują się same”.

Etyka

26

Jakie wartości powinny
cechować pielęgniarkę?

Etyka

27

• Ogólnie chodzi o sprawności:

moralne, intelektualne, techniczne

• W aspekcie etycznym/moralnym

można je określić jako:

– cnotę roztropności, która wymaga:

• pamięci i zdolności do trafnego ujęcia

sytuacji

• otwartości
• domyślności i zdrowego osądu
• zdolności i przewidywania
• ostrożności

– cnotę sprawiedliwości
– cnotę męstwa/prawości
– cnotę umiarkowania