Rozwój zasad etycznych
w praktyce medycznej

Romuald Krajewski

Etyka

2

• „Dylematy moralne targały i

targać będą środowiskiem
medycznym tak długo jak
tylko będzie istniał chory
człowiek”

Etyka

3

• Jakie były (i są) powody do

formułowania zasad etycznych
w opiece zdrowotnej?

Etyka

4

Potrzeba zaufania

• Zdrowie i leczenie chorób były i są

dla wszystkich ludzi bardzo ważne.

Jednocześnie możliwość zrozumienia

i praktycznego zastosowania

medycyny przez nie-fachowców jest

bardzo ograniczona. Dlatego

konieczne jest zaufanie, którym

można obdarzyć tylko osobę

postępującą zgodnie z

oczekiwaniami, a oczekiwania są

formułowane jako wymagania

dotyczące umiejętności oraz jako

zasady etyczne. Ten powód można

określić jako chęć zapewnienia

najlepszego możliwego leczenia.

Etyka

5

Potrzeba autonomii

• Ludzie chcą decydować o swoim losie.

Pacjenci chcą samodzielnie podejmować

decyzje o leczeniu i o tym, co będzie się z

nimi działo. Bierne poddawanie się woli

leczącego stawało się stopniowo coraz

mniej tolerowane, podobnie jak bierne

poddawanie się woli rządzących. Jeżeli

człowiek ma się czemuś poddać, chce

przynajmniej zrozumieć dlaczego, jeszcze

lepiej - zaakceptować to, a najlepiej - mieć

możliwość wyboru różnych sposobów

postępowania i wybrać ten, który mu

najbardziej odpowiada. Można ten powód

również określić jako sprzeciw wobec

paternalizmu.

Etyka

6

Postęp wiedzy

• Postęp wiedzy, także i medycznej,

często odbywał się kosztem cierpień
lub życia ludzi, zwłaszcza
upośledzonych i pozbawionych
przywilejów. Sformułowanie zasad
etycznych rządzących badaniami
naukowymi miało na celu zapewnienie,
że żaden człowiek nie będzie zmuszany
ani skłaniany do uczestnictwa w
badaniach, niezależnie od tego jak
duże korzyści miałoby odnieść z nich
społeczeństwo.

Etyka

7

• Kiedy powstała etyka

medyczna?

Etyka

8

• Pierwsze wzmianki o

szpitalach i pielęgniarzach
pochodzą z Indii, z 2.
tysiąclecia p.n.e. Wymagano
od nich wysokiego poziomu
moralnego, zaangażowania,
wiedzy i umiejętności.
Wykonywali prace
pielęgnacyjne oraz zlecenia
lekarza.

Etyka

9

• Współcześnie najbardziej

znanym starożytnym
sformułowaniem zasad
obowiązujących w kulturze
śródziemnomorskiej jest
Przysięga Hipokratesa, która
najprawdopodobniej była
podsumowaniem obowiązujących
już wcześniej zasad. Została ona
spisana około 400 roku p.n.e.

Etyka

10

• Jaka jest podstawowa zasada

Przysięgi Hipokratesa?

Etyka

11

•

Przysięgam na Apollona lekarza, na

Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na

wszystkich bogów i boginie, biorąc ich

na świadków, że wedle mej możności i

rozeznania będę dochowywał tej

przysięgi i tych zobowiązań. Mistrza

mego w tej sztuce będę szanował na

równi z rodzicami, będę się dzielił z nim

mieniem i na żądanie zaspokajał jego

potrzeby: synów jego będę uważał za

swoich braci i będę uczył ich swej

sztuki, gdyby zapragnęli się w niej

kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego

zobowiązania z ich strony; prawideł,

wykładów i całej pozostałej nauki będę

udzielał swym synom, synom swego

mistrza oraz uczniom, wpisanym i

związanym prawem lekarskim, poza

tym nikomu innemu.

Etyka

12

• Będę stosował zabiegi lecznicze wedle

mych możności i rozeznania ku

pożytkowi chorych, broniąc ich od

uszczerbku i krzywdy. Nikomu, nawet

na żądanie, nie dam śmiercionośnej

trucizny, ani nikomu nie będę jej

doradzał, podobnie też nie dam nigdy

niewieście środka poronnego. W

czystości i niewinności zachowam życie

swoje i sztukę swoją. Nie będę operował

chorych na kamicę, pozostawiając to

ludziom zawodowo stosującym ten

zabieg. Do jakiegokolwiek wejdę domu,

wejdę doń dla pożytku chorych, nie po

to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę

lub szkodzić w inny sposób, wolny od

pożądań zmysłowych tak wobec

niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych

i niewolników.

Etyka

13

• Cokolwiek bym podczas

leczenia, czy poza nim, z życia
ludzkiego ujrzał, czy usłyszał,
czego nie należy na zewnątrz
rozgłaszać, będę milczał,
zachowując to w tajemnicy.
Jeżeli dochowam tej przysięgi,
i nie złamię jej, obym osiągnął
pomyślność w życiu i pełnieniu
tej sztuki, ciesząc się uznaniem
ludzi po wszystkie czasy; jeżeli
ją przekroczę i złamię, niech
mnie los przeciwny dotknie.

Etyka

14

• Naczelną zasadą etyki

medycznej od czasów
starożytności jest dobro
indywidualnego chorego,
które jest najważniejsze.

Etyka

15

• Abu Al-Hasan Al-Tabari, 870 rok, Zasady

Mądrości. Lekarz powinien być skromny,

zadbany, przyznawać się do błędów,

przyjazny, poważny. Nie powinien

przepowiadać czy pacjent umrze czy żyć

będzie. Należy jednakowo traktować

bogatych i biednych, panów i służących. Nie

powinien targować się o honoraria. Należy

informować chorych jakie przyjmują leki.

Powinno się uczciwie traktować kobiety.

Należy zachowywać tajemnice chorych.

Lekarze muszą dobrze odnosić się do

kolegów, nie krytykować ich, ale wyjaśniać

chorym na czym polega różnica w podejściu.

Nie wolno publicznie zwracać uwagi swoim

podwładnym.

Etyka

16

• X wiek - Kodeks Etyki - Ishaq ibn Ali

Rushawi. Szczegółowy opis zasad
etycznych i ogólnych zasad
postępowania lekarzy. Powinni się
oni wyróżniać powierzchownością,
unikać złego towarzystwa, nie ulegać
korupcji, unikać złych nawyków, nie
oszukiwać chorych, zdać wymagane
egzaminy. Kodeks formułował
również zasady pielęgnacji chorych,
odnoszące się jednak raczej osób
dobrze usytuowanych.

Etyka

17

• Jak można podsumować

starożytną etykę medyczną?

Etyka

18

• Przedmiotem etyki starożytnej była

troska o:

• indywidualnego pacjenta
• o to, by leczący był “dobrym”

leczącym, miał pożądane cechy
charakteru, takie jak pomaganie i
nieszkodzenie chorym,
nienadużywanie zaufania,
niewykorzystywanie chorych w
żaden sposób, a także pozytywne
cechy zewnętrzne.

Etyka

19

• Co zmieniło się w

Średniowieczu?

Etyka

20

• W Średniowieczu chrześcijańskim w

etyce medycznej pojawiły się
elementy profesjonalizmu
odzwierciedlające bardziej
ogólnospołeczne oczekiwania wobec
lekarzy. Oprócz relacji pacjent-lekarz
ważne stały się wykształcenie i
posiadanie uprawnień do leczenia.
Prowadzenie kształcenia, udzielanie
prawa praktyki i działania
dyscyplinarne powierzono związkom
lekarzy.

Etyka

21

Pielęgniarstwo w okresie
Średniowiecza

• Połączenie poświęcenia dla

chorych z religią.

• Pielęgniarstwo nie było zawodem

lecz powołaniem, poświęceniem
siebie dla chorych, wynikało z
pobudek altruistycznych, z
miłosierdzia. Wynagrodzenia nie
było, lub było symboliczne.
Najczęściej pielęgnacją zajmowały
się zakonnice i zakonnicy.

Etyka

22

Okres Renesansu

• W efekcie reakcji przeciw

wszechobecności Kościoła doszło

do ograniczenia działalności

zakonów przez co bardzo

zmniejszyła się liczba szpitali i

pogorszyła się opieka nad chorymi.

W wyniku tego powstały

organizacje podkreślające rolę

wiedzy i kształcenia pielęgniarek

(Siostry Miłosierdzia), które jednak

musiały stale walczyć z tendencją

do ograniczania ich swobody i roli.

Etyka

23

• Oświecenie i XIX wiek

przyniosły dołączenie do

zasad już obowiązujących

przepisów dotyczących

wzajemnych relacji pomiędzy

leczącymi. Ważna stała się

współpraca wszystkich

uczestniczących w leczeniu.

Sformułowano podstawy

nowoczesnych kodeksów etyki

zawodowej lekarzy.

Etyka

24

• W reakcji na obniżanie się

poziomu pielęgniarstwa powstała

idea Florencji Nightingale.

Główną zmianą w stosunku do

ideałów tradycyjnych –

zaangażowania, powołania,

poświęcenia – było położenie

nacisku na kształcenie,

fachowość, współpracę w

leczeniu, badania naukowe, na

różnorodność potrzeb pacjenta,

potrzebę ciągłości opieki.

Etyka

25

Oczekiwania wobec
pielęgniarek w końcu XIX
wieku

• Regulamin dla pielęgniarek z 1887 roku (USA):

• Oprócz opieki nad 50 chorymi każda pielęgniarka musi:

• zamiatać, zmywać i odkurzać salę

• zapewnić ogrzewanie

• napełnić lampy naftowe i raz na tydzień umyć okna

• prowadzić notatki, które są ważne dla lekarzy

• przychodzić do pracy o 07:00 i wychodzić o 18:00 z

wyjątkiem soboty - 12-14:00

• dobrze pracujące pielęgniarki raz w tygodniu otrzymają

wolne popołudnie jeżeli chodzą regularnie do kościoła

• każda pielęgniarka powinna odłożyć dobrą sumę z

miesięcznej pensji na schyłek swego życia

• pielęgniarka która pali, pije jakikolwiek alkohol, chodzi

do fryzjera, na tańce będzie traktowana przez dyrektora

jako podejrzana

• pielęgniarka pracująca bez uchybień przez 5 lat

otrzyma podwyżkę 5 centów za dzień o ile szpital nie

jest zadłużony

Etyka

26

Jakie problemy etyczne
przyniósł wiek XX?

• Mówiąc krótko - niezliczone

Etyka

27

• Już w XIX wieku powstały

instytucje ubezpieczeń
zdrowotnych, takie jak kasy
chorych, które rozerwały
tradycyjną bezpośrednią więź
między pacjentem a leczącym.
Powstał konflikt między
interesem chorego, interesem
leczących, interesem państwa
i „społeczeństwa”.

Etyka

28

• Najgłośniejszym stały się problemy

związane z eksperymentami i
poszerzaniem wiedzy medycznej,
których kulminacją był proces w
Norymberdze i sformułowanie
Kodeksu Norymberskiego w 1947
roku. Dalszym efektem była
Deklaracja Helsińska World Medical
Association, która jest obecnie
podstawowym dokumentem
regulującym zasady prowadzenia
badań/eksperymentów medycznych.

Etyka

29

• Następna bardzo nagłośniona

grupa problemów, to
zagadnienia związane z
pojawiającymi się
możliwościami wpływania na
rozrodczość ludzi oraz zmiana
podejścia do aborcji.

Etyka

30

• Trudne problemy wynikają

również w związku ze stale
powiększającą się autonomią
jednostki:

– informowanie
– podejmowanie decyzji
– eutanazja
– transplantacja

Etyka

31

Jak rozwijała się etyka
pielęgniarska w XX wieku?

Etyka

32

• 1900 – Międzynarodowa Rada

Pielęgniarek

• 1953 – Międzynarodowy

Kodeks Etyki Pielęgniarskiej

• W Polsce – 1925 – Polskie

Stowarzyszenie Pielęgniarek
Zawodowych

• 1957, 1973, 1984 – PTP –

Zasady etyczne