WARTOŚCI I CELE KSZTAŁCENIA

OGÓLNEGO

POJĘCIE ZNACZENIE

I

KLASYFIKACJA WARTOŚCI

Uogólnione pojęcie wartości
Wartości to przedmioty i przekonania, determinujące względnie podobne przeżycia
psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie
pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz
powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-normatywne (orientacje
wartościujące). Pojęcie wartości wywodzi się z języka niemieckiego od słów Wert i
Wunde, które oznaczają godność, honor, powagę lub godny i wartościowy.
Znaczenie potoczne wartości
Potocznie wartość utożsamiane jest z tym co cenne, odpowiadające wysokim
wymaganiom, godne pożądania, stanowiące cel dążeń ludzkich.
Według Maxa Schelera
Wartości są obiektywne i normatywne (zobowiązują moralnie). Scheler
przeciwstawia się subiektywnemu pojmowaniu wartości i wprowadza rozróżnienie
pomiędzy wartościami i ethosem. Ethos to sfera wartości tworzona i uznawana przez
tego oto konkretnego człowieka (lub grupę ludzi, pewną kulturę) - jest subiektywna i
może być diametralnie różna od sfery obiektywnej.
Ujęcie Jonathana H. Turnera
System symboli w postaci abstrakcyjnych pojęć moralnych określających, dobro zło
co stosowne, a co niestosowne, co słuszne a co niesłuszne. Wartości odnoszą się do
wszystkiego nawet do najbardziej zróżnicowanych sytuacji ponieważ są abstrakcyjne
i ogólne.

Wg M.Misztal
Pojęcie wartości jest pojęciem mającym wiele znaczeń, trudnych do
zdefiniowania i chyba jeszcze trudniejszym do prawidłowego
zoperacjonalizowania. Autorka ta wyróżniła trzy kategorie definicji
wartości:

1.

1.

Definicje psychologiczne

Definicje psychologiczne

-

- wartość traktują jako zjawisko psychiczne o

charakterze poznawczym, nadają im znaczenie zbliżone do znaczenia
psychologicznego terminu ,,postawa”, a dokładniej jako element systemu
przekonań jednostki o nienormatywnym charakterze

2.Definicje socjologiczne-

2.Definicje socjologiczne- traktują wartość jako przedmioty i
przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie
podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek, członków grup
społecznych

3.Definicje kulturowe

3.Definicje kulturowe- określają wartości jako powszechnie pożądane w
danym społeczeństwie przedmioty o symbolicznym lub niesymbolicznym
charakterze, przekonania na temat systemu wartości i norm, uważanego za
godny dla danego społeczeństwa.

RODZAJE WARTOŚCI

Wg.R Jedlińskiego
1)transcendentne( Bóg,świętość, wiara, zbawienie)
2)uniwersalne (dobro, prawda)
3)estetyczne (piękno)
4)poznawcze (wiedza, mądrość)
5)moralne ( bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń)
6)społeczne (demokracja, patriotyzm, solidarność)
7) witalne (siła, zdrowie, życie)

Inne rodzaje wartości
•wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja
•wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe , ochrona środowiska)
•wartości interpersonalne (porozumienie)
•wartości egocentryczne - (Ja w centrum uwagi)
•wartości intelektualne (logiczność)
•wartości naukowe (prawdziwość, neutralność)
•wartości etyczne (dobro, prawda)
•wartości emocjonalne (empatia, sympatia)
•wartości prestiżowe (autorytet)
•wartości perfekcjonistyczne (precyzja)
•wartości zachowawcze (zdrowie)
•wartości konsumpcyjne(zamożność)
•wartości materialne (bogactwo, posiadanie)

KLASYFIKACJA WARTOŚCI

Wg. N. Hartmana
1) Wartości dóbr, do których zalicza wszelkie wartości utylitarne i
instrumentalne, ale także wiele wartości samoistnych, jak wartość życia lub
szczęścia
2) Wartości hedoniczne, czyli wartości tego, co przyjemne
3) wartości witalne, tzn. przysługujące istocie żywej i różnicującej się w
zależności od poziomu, rozwoju i mocy jej życia
4)wartości moralne
5)wartości estetyczne
6)wartości poznawcze, do których należy właściwie tylko jedna wartość
mianowicie prawda

Za C. Kluckhohnem można przytoczyć następujące wymiary wartości i
związane z nimi klasyfikacje
-Modalny: wartości pozytywne i negatywne
-Treści: wartości estetyczne, poznawcze i moralne
-Zamiaru i intencji: wartości instrumentalne i autoteliczne
-Ogólności: wartości specyficzne i tematyczne
-Intensywności: wartości intensywno-kategoryczne i peryferyjne
-Uzewnętrznienia: wartości uzewnętrznione i wydedukowane
-Zakresu: wartości indywidualne, grupowe, uniwersalne
-Organizacji: wartości izolowane, integrujące, konfliktowe

ZWIĄZEK WARTOŚCI Z CELAMI

KSZTAŁCENIA

W rozpatrywaniu związku wartości z celami kształcenia zwykle

poszukuje się odpowiedzi na pytanie Czy wartości są źródłem i
podstawą wyprowadzania celów kształcenia, czy też określone i
realizowane cele znajdują uzasadnienie w wartościach?

Pożądane systemy wartości tworzyły określone ideały

wychowania, przyjmowane za punkt wyjścia przy określaniu celów
działań wychowawczych i samowychowawczych.

O znaczeniu wartości w teorii i praktyce kształcenia świadczy

dość powszechne przekonanie, że pedagogika, a w tym także dydaktyka
pozbawiona wartości, nie jest możliwa.
,, Wartości są kategorią edukacji i nauk o niej. Stanowią dla nich źródło
inspiracji i dyrektyw. Pociągają one dzieci, uczniów i dorosłych ku sobie.
Zmuszają do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji. Dlatego
trzeba uczynić wszystko, żeby wartości mogły być rozpoznawane ,
rozumiane i respektowane. Proces kształcenia jest kreowaniem ciągów
poznawczych i zrozumiałych sytuacji aksjologicznych, w których uczeń
ma możliwość poznania, zrozumienia, przyjęcia(lub odrzucenia) i
włączenia wartości w strukturę własnego doświadczenia. Wybory te
stanowią o istocie jego wolności”

POJĘCIE CELÓW KSZTAŁCENIA

Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy
osiągnąć w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego
stanu rzeczy.

Cele kształcenia według K. Denka
Są to świadome, z góry oczekiwane, planowane, a zarazem w miarę konkretne
efekty edukacji. Efekty te odnoszą się do pożądanych zmian, które dokonują się
w wiedzy, umiejętnościach, zdolnościach, zainteresowaniach i innych cechach
osobowości uczniów pod wpływem procesu kształcenia.

Według J. Półturzyckiego
,,Przez cele edukacyjne, a zwłaszcza kształcenia, należy rozumieć oczekiwany
stan świadomego działania podmiotu edukacyjnego, który to stan wyrażać się
może w zmianach wiedzy uczestników procesu kształcenia. Zmiany te są
założone jako zadania form i instytucji kształcących, które organizują przekaz
wiadomości, przyswajania nawyków, rozwijanie zainteresowań oraz innych cech
osobowości u osób objętych procesem edukacyjnym.”

Według W. Morszczyńskkiego
,,Cel, to pozytywnie wartościowy, przyszły stan rzeczy, słusznie ceniony i
postulowany do realizacji”

ŹRÓDŁA CELÓW KSZTAŁCENIA

OGÓLNEGO

Zdaniem Sośnickiego w różnych systemach pedagogicznych można

zauważyć wywód treściowej strony charakteru, a wiec też treściowej strony
celów wychowania z dwóch głównych źródeł albo też z pewnej kombinacji
tych dwóch źródeł: z natury ludzkiej lub też z życia społecznego
człowieka.

W pierwszej grupie nazwanej naturalistyczną, wyodrębnia

Sośniecki 3 odmiany wyprowadzające cele z:

1)ogólnoludzkiej natury człowieka
2)z indywidualnych jego właściwości
3)z jego ,,losu” charakteryzującego jego bieg życia

W drugiej grupie, socjologicznej wyodrębnił 2 podgrupy

wyprowadzające cele z:
1)empirycznego, obecnego stanu życia społeczeństwa
2)z ideologicznego obrazu tego życia, które powstaje i się rozwija

Podobnie źródła celów kształcenia ogólnego określa W. Okoń, który

stwierdza, że ,,edukacja szkolna ma na względzie zarówno cele społeczne, jak
i cele jednostkowe”. Inne źródła celów kształcenia ogólnego podaje np.. H.
Muszyński, B. Suchodolski czy J. Gnitecki.

KLASYFIKACJA CELÓW

KSZTAŁCENIA

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:

Strona rzeczowa:

 Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i
sztuce
Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego
przekształcenia
Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych
przekonań

Strona osobowościowa (podmiotowa)

Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze
szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.
Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych:
społecznych, estetycznych i technicznych.
Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.

RODZAJE CELÓW KSZTAŁCENIA

I podział wg czasu:
Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-
wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się
nauczyciel i uczniowie)

II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:
Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy,
umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.
Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i
systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.

III podział wg stopnia ogólności:
Ogólne – wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w
kategoriach funkcji)
 Pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w
kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.
Szczegółowe – precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań,
problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają
oni przejawiać po ukończeniu lekcji.

IV podział wg sfer osobowości:
Poznawcze – dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
Emocjonalne (afektywne) – dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości
Psychomotoryczne – dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości

CECHY CELÓW KSZTAŁCENIA

KONSTYTUTYWNE
Wykonalność (realność) – dające się zrealizować
 Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności
Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania
 Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został
zrealizowany, czy nie
 Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co
chcemy osiągnąć

SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH
 Są sformułowane z punktu widzenia ucznia
Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń
umie nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.
Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.:
ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co
może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp.
 Reprezentują różne typy zachowania ucznia

TAKSONOMICZNE UJĘCIE CELÓW

KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO

TAKSONOMIA CELÓW W. OKONIA

• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi
• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych
• Samodzielne dokonywanie oceny
• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA WG B. NIEMIERKI:
I. Wiadomości:
1) zapamiętywanie wiadomości
2) zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności:
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY POZNAWCZEJ:
I. Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych,
klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw
II. Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja – wnioskowanie o całej grupie na
podstawie wyników badań dotyczących tylko części.

III. Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych
IV. Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania
hierarchii tych elementów i stosunków miedzy nimi, analiza elementów, analiza
stosunków między nimi.
V. Synteza – tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej
struktury, wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania,
stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych.
VI. Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ WG TAKSONOMII BLOOMA:
• Recepcja – świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.
• Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania
• Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w
wartości wybrane
• Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu
wartości.
• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) – podporządkowanie
postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat

ZNACZENIE CELÓW KSZTAŁCENIA W

PROCESIE EDUKACYJNYM-

podsumowanie

stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych
elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści
kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form
organizacyjnych i środków dydaktycznych.

stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników
procesu kształcenia

są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.

DZIĘKUJEMY

ZA

UWAGĘ…

BIBLIOGRAFIA

1)Bereźnicki F. ,,Podstawy dydaktyki” , str.41-112
2)Kupisiewicz Cz. ,,Podstawy dydaktyki”,str. 40-
44
3)Okoń W. ,,Wprowadzenie do dydaktyki
ogólnej”, str.65
4) Internet www.wikipedia/org.pl

www.dydaktyka.info.pl