Selen

Selen

(Se)

(Se)

Anna Jędryka

Anna Jędryka

Postacie występowania

Postacie występowania

selenu w środowisku:

selenu w środowisku:

►

►

metaliczna (0 st. utlenienia

metaliczna (0 st. utlenienia

– wzg.

– wzg.

nietoksyczna)

nietoksyczna)

►

►

organiczna (-2 st.

organiczna (-2 st.

utlenienia)

utlenienia)

selenocysteina, selenometionina

selenocysteina, selenometionina

►

►

nieorganiczna (+4, +6

nieorganiczna (+4, +6

st.utlenienia)

st.utlenienia)

seleniany, seleniny

seleniany, seleniny

Źródła narażenia:

Źródła narażenia:

►

►

powietrze obszarów

powietrze obszarów

uprzemysłowionych

uprzemysłowionych

►

►

wody gruntowe

wody gruntowe

►

►

produkt rafinacji miedzi

produkt rafinacji miedzi

►

►

w przemyśle szklarskim

w przemyśle szklarskim

►

►

w przemyśle farbiarskim

w przemyśle farbiarskim

►

►

w rolnictwie: fungicydy, insektycydy i

w rolnictwie: fungicydy, insektycydy i

herbicydy i śr. owadobójcze

herbicydy i śr. owadobójcze

►

►

katalizatory i przeciwutleniacze w

katalizatory i przeciwutleniacze w

wulkanizacji

wulkanizacji

►

►

surowce i odpady przemysłowe

surowce i odpady przemysłowe

Źródła narażenia:

Źródła narażenia:

►

►

preparaty weterynaryjne:

preparaty weterynaryjne:

szampony lecznicze

szampony lecznicze

dodatki paszowe

dodatki paszowe

preparaty do iniekcji (selen +

preparaty do iniekcji (selen +

wit. E)

wit. E)

►

►

rośliny przyswajające Se z gleby

rośliny przyswajające Se z gleby

motylkowe

motylkowe

astrowate

astrowate

►

►

produkty spożywcze:

produkty spożywcze:

ryby i owoce morza (krewetki)

ryby i owoce morza (krewetki)

wątroba

wątroba

mięso

mięso

przetwory mleczne

przetwory mleczne

zboża

zboża

Toksyczno

Toksyczno

ść:

ść:

►

►

KOŃ

KOŃ





3,3 mg/kg m. c.

3,3 mg/kg m. c.

►

►

BYDŁO

BYDŁO





9,9-11,0 mg/kg m. c.

9,9-11,0 mg/kg m. c.

►

►

ŚWINIA

ŚWINIA





13,2-17,6 mg/kg m. c.

13,2-17,6 mg/kg m. c.

►

►

PIES

PIES





4,0-5,0 mg/kg m. c.

4,0-5,0 mg/kg m. c.

►

►

KOT

KOT

KRÓLIK

KRÓLIK

SZCZUR

SZCZUR





1,5-3,0 mg/kg m. c.

1,5-3,0 mg/kg m. c.

Dawka MLD (minimal letal

Dawka MLD (minimal letal

dose) p.o.

dose) p.o.

Rodzaje zatruć:

Rodzaje zatruć:

►

►

Ostre

Ostre

►

►

Podostre

Podostre

►

►

Chroniczne

Chroniczne

►

►

niedobór selenu (świnie)

niedobór selenu (świnie)

►

►

przyjęcie dawki w krótkim czasie

przyjęcie dawki w krótkim czasie

►

►

spożycie roślin kumulujących Se

spożycie roślin kumulujących Se

►

►

obecność innych toksyn w roślinach

obecność innych toksyn w roślinach

►

►

zły stan zdrowia i kondycja

zły stan zdrowia i kondycja

►

►

indywidualna i gatunkowa wrażliwość na

indywidualna i gatunkowa wrażliwość na

zatrucie

zatrucie

Czynniki sprzyjające

Czynniki sprzyjające

zatruciom:

zatruciom:

►

►

dieta bogata w białko

dieta bogata w białko

►

►

pobranie innych pierwiastków

pobranie innych pierwiastków

wiążących związki Se i tworzących

wiążących związki Se i tworzących

nierozpuszczalne kompleksy w jelicie

nierozpuszczalne kompleksy w jelicie

(miedź, kadm, rtęć, srebro)

(miedź, kadm, rtęć, srebro)

►

►

obecność arsenu - ↑ wydalanie Se z żółcią

obecność arsenu - ↑ wydalanie Se z żółcią

►

►

przykry zapach roślin kumulujących Se

przykry zapach roślin kumulujących Se

Czynniki ograniczające

Czynniki ograniczające

zatrucia:

zatrucia:

TOKSOKINETYKA:

TOKSOKINETYKA:

WCHŁANIANIE:

WCHŁANIANIE:

►

►

drogi narażenia:

drogi narażenia:

inhalacyjna

inhalacyjna

pokarmowa

pokarmowa

(80% dawki wchłaniane w jelicie

(80% dawki wchłaniane w jelicie

cienkim)

cienkim)

kontakt bezpośredni

kontakt bezpośredni

skóra i gałki oczne (tlenek

skóra i gałki oczne (tlenek

selenu)

selenu)

DYSTRYBUCJA:

DYSTRYBUCJA:

►

►

do wszystkich tkanek organizmu

do wszystkich tkanek organizmu

KONCENTRACJA:

KONCENTRACJA:

►

►

wątroba

wątroba

►

►

nerki

nerki

►

►

śledziona

śledziona

►

►

nadnercza

nadnercza

►

►

włosy, wytwory naskórka – przy narażeniu

włosy, wytwory naskórka – przy narażeniu

chronicznym

chronicznym

►

►

we krwi:

we krwi:

erytrocyty > albuminy i globuliny osocza >

erytrocyty > albuminy i globuliny osocza >

trombocyty

trombocyty

►

►

mózg

mózg

►

►

mięśnie

mięśnie

►

►

łożysko + płód

łożysko + płód

►

►

jaja

jaja

►

►

mleko

mleko

METABOLIZM:

METABOLIZM:

►

►

nasilony metabolizm, głównie w

nasilony metabolizm, głównie w

wątrobie

wątrobie

redukcja

redukcja

►

►

seleniany, seleniny

seleniany, seleniny

wodorek selenu

wodorek selenu

metylacja

metylacja

wodorek selenu

wodorek selenu

dimetylek

dimetylek

selenu

selenu

(wydychany z

(wydychany z

powietrzem)

powietrzem)

metylacja

metylacja

wodorek selenu

wodorek selenu

trimetylek

trimetylek

selenu*

selenu*

(wydalany z moczem)

(wydalany z moczem)

* MOŻE BYĆ SPRZĘGANY Z

* MOŻE BYĆ SPRZĘGANY Z

GLUTATIONEM

GLUTATIONEM

WYDALANIE:

WYDALANIE:

►

►

z moczem

z moczem

►

►

z żółcią

z żółcią

►

►

z kałem (Se metaliczny)

z kałem (Se metaliczny)

►

►

z powietrzem wydychanym

z powietrzem wydychanym

z potem (jako dimetyloselenin)

z potem (jako dimetyloselenin)

►

►

z mlekiem

z mlekiem

OKRES PÓŁTRWANIA W

OKRES PÓŁTRWANIA W

ORGANIZMIE:

ORGANIZMIE:

T ½ = ok. 140 dni (103 dni)

T ½ = ok. 140 dni (103 dni)

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

►

►

kompetycyjne działanie w stosunku do

kompetycyjne działanie w stosunku do

siarki różnych związkach biologicznie

siarki różnych związkach biologicznie

czynnych:

czynnych:

o

zaburzenie syntezy aa. siarkowych

zaburzenie syntezy aa. siarkowych

(selenocysteina i selenometionina) - synteza

(selenocysteina i selenometionina) - synteza

nieprawidłowych białek strukturalnych i

nieprawidłowych białek strukturalnych i

enzymatycznych

enzymatycznych

o

zaburzenie syntezy

zaburzenie syntezy

kwasów

kwasów

merkapturowych

merkapturowych

►

►

zaburzenie fizjologicznych procesów

zaburzenie fizjologicznych procesów

alkilacji (np. w szlaku metabolicznym amin

alkilacji (np. w szlaku metabolicznym amin

katecholowych)

katecholowych)

►

►

wytwarzanie toksycznych związków

wytwarzanie toksycznych związków

alkiloselenowych i reakcji seleninów z

alkiloselenowych i reakcji seleninów z

grupami tiolowymi

grupami tiolowymi

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

►

►

↓

↓

syntezy ATP –

syntezy ATP –

hamowanie enzymów

hamowanie enzymów

zawierających gr. sulfhydrylowe

zawierających gr. sulfhydrylowe

►

►

zaburzenie metabolizmu wit. A i C

zaburzenie metabolizmu wit. A i C

►

►

hamowanie oddychania komórkowego –

hamowanie oddychania komórkowego –

zaburzenie pracy białek cytochromowych

zaburzenie pracy białek cytochromowych

►

►

dramatyczny ↓ poziomu glutationu w

dramatyczny ↓ poziomu glutationu w

komórkach –

komórkach –

wykorzystany w procesie

wykorzystany w procesie

biotransformacji + zaburzenie syntezy i regeneracji

biotransformacji + zaburzenie syntezy i regeneracji

►

►

↓

↓

komórkowego NADPH –wykorzystany w

komórkowego NADPH –wykorzystany w

procesach biotransformacji zw. Se

procesach biotransformacji zw. Se

c.d

c.d

.

.

OBJAWY KLINICZNE

OBJAWY KLINICZNE

►

►

objawy skórne:

objawy skórne:

pokrzywka

pokrzywka

dermatitis

dermatitis

►

►

wątroba:

wątroba:

podwyższenie wyników

podwyższenie wyników

testów czynnościowych wątroby (świadczące o

testów czynnościowych wątroby (świadczące o

uszkodzeniu narządu)

uszkodzeniu narządu)

►

►

układ oddechowy:

układ oddechowy:

podrażnienie błony śluzowej

podrażnienie błony śluzowej

górnych

górnych

dróg oddechowych

dróg oddechowych

cyjanoza błon śluzowych

cyjanoza błon śluzowych

duszność

duszność

powietrze wydychane o zapachu

powietrze wydychane o zapachu

czosnku

czosnku

pienisty krwawo zabarwiony

pienisty krwawo zabarwiony

wypływ z

wypływ z

nosa

nosa

obrzęk płuc

obrzęk płuc

►

►

krwotoki do narżdów wewn. - śmierć

krwotoki do narżdów wewn. - śmierć

zatrucie ostre:

zatrucie ostre:

► ↑

► ↑

temperatury

temperatury

ciała

ciała

►

►

tętno słabe i

tętno słabe i

szybkie

szybkie

►

►

anoreksja

anoreksja

►

►

wzdęcia i

wzdęcia i

biegunki

biegunki

►

►

polyuria

polyuria

►

►

zaburzenia

zaburzenia

ruchowe

ruchowe

►

►

wypadanie owłosienia

wypadanie owłosienia

►

►

zmętnienie rogówki -

zmętnienie rogówki -

postępująca ślepota

postępująca ślepota

►

►

zaburzenia ruchu

zaburzenia ruchu

– wędrowanie bez celu,

– wędrowanie bez celu,

ruchy maneżowe

ruchy maneżowe

►

►

utrata wagi

utrata wagi

►

►

objawy depresji

objawy depresji

►

►

objawy kolkowe

objawy kolkowe

►

►

temperatura - ↓ lub w normie

temperatura - ↓ lub w normie

►

►

ołabienie kończyn przednich

ołabienie kończyn przednich

– charakt.

– charakt.

„klękanie”

„klękanie”

►

►

duszność, przyspieszenie oddechu

duszność, przyspieszenie oddechu

►

►

śpiączka

śpiączka

zatrucie podostre – „ślepa

zatrucie podostre – „ślepa

kołowacizna” :

kołowacizna” :

►

►

osłabienie orgamizmu

osłabienie orgamizmu

– śmierć z głodu,

– śmierć z głodu,

pragnienia

pragnienia

►

►

owłosienie szorstkie, wypadanie

owłosienie szorstkie, wypadanie

włosów długich

włosów długich

►

►

zmiany w racicach i kopytach

zmiany w racicach i kopytach

(

(

przerosty, deformacje, kruchość)

przerosty, deformacje, kruchość)

►

►

uszkodzenie powierzchni stawowych

uszkodzenie powierzchni stawowych

kości długich

kości długich

- kulawizny

- kulawizny

►

►

anemia

anemia

►

►

rozszerzenie naczyń

rozszerzenie naczyń

przesięki, obrzęki, krwotoki wewnętrzne

przesięki, obrzęki, krwotoki wewnętrzne

►

►

paraliże

paraliże

zatrucie chroniczne – „choroba

zatrucie chroniczne – „choroba

ługowa”

ługowa”

►

►

obrzęki, wysięki, krwotoki

obrzęki, wysięki, krwotoki

►

►

płuca

płuca

►

►

wątroba

wątroba

►

►

nerki

nerki

►

►

śledziona

śledziona

►

►

jelita

jelita

►

►

serce

serce

►

►

mózg

mózg

►

►

przesięki w jamie klatki piersiowej i

przesięki w jamie klatki piersiowej i

jamie brzusznej

jamie brzusznej

►

►

rozmiękanie i martwica narządów

rozmiękanie i martwica narządów

(wątroba,

(wątroba,

nerki, mózg)

nerki, mózg)

►

►

zanik mm. gładkich

zanik mm. gładkich

ZMIANY A-P

ZMIANY A-P

DZIAŁANIA

DZIAŁANIA

ODLEGŁE

ODLEGŁE



embriotoksyczn

e



teratogenne



kancerogenne

(wątroba)

Diagnoza różnicowa

Diagnoza różnicowa



badanie zawartości Se w paszy,

badanie zawartości Se w paszy,

treści żołądka, tkankach, krwi,

treści żołądka, tkankach, krwi,

moczu

moczu



charakterystyczny zapach

charakterystyczny zapach

oddechu zwierzęcia lub tuszy

oddechu zwierzęcia lub tuszy

(zapach zgniłego czosnku lub chrzanu )

(zapach zgniłego czosnku lub chrzanu )

DzIęKujĘ

DzIęKujĘ





!!!

!!!