Wykład VII: Stratyfikacja

społeczna (uwarstwienie)

Pozycje

Książkowe
• Barbara Szacka. wprowadzenie do

socjologii str. 285

Definicja stratyfikacji

społecznej

1. Większość społeczeństw jest

zorganizowanych w ten sposób, że ich

instytucje bez przerwy rozdzielają

nierówno nagrody i obciążenia między

różne kategorie ludzi. Socjologowie

nazywają to nierówne uporządkowanie

jednostek i grup społeczną stratyfikacją.

Społeczna stratyfikacja zależy od

społecznego zróżnicowania ludzi lecz nie

jest tym samym. Społeczne zróżnicowanie

wiąże się ze specjalizacją ludzi, która

historycznie coraz bardziej rośnie w

społeczeństwach ludzkich.

Wzory społecznej

stratyfikacji:

1. systemy społecznej stratyfikacji różnią

się stopniem łatwości przemieszczenia
się ludzi z jednej do drugiej warstwy
społecznej. Jeśli ludzie mogą zmienić
swoją pozycję społeczną (status) bardzo
łatwo, to taki system jest określony jako
otwarty. Przez kontrast, gdy takie
przemieszczenie jest prawie niemożliwe
to używamy pojęcia system zamknięty.

Wyjaśnienie społecznej

stratyfikacji

1.

Socjologia charakteryzuje stratyfikację na
wielu wymiarach, z tym, że najważniejsze to
wymiar ekonomiczny (posiadanie, dochód i
zarobki), wymiar prestiżu i wymiar władzy.
Pozycja ludzi na tych wymiarach może być
zgodna, tzn. wysokiej pozycji ekonomicznej
towarzyszyć może duży prestiż i znaczna
pozycja w hierarchii władzy. Tak jest
najczęściej. Niekiedy jednak pozycje
człowieka na tych wymiarach mogą się
nieco różnić.

Mobilność społeczna

• W socjologii zmiana miejsca

jednostek, grup (rozumianych jako
zbiorcze kategorie społeczne) w
systemie społecznego zróżnicowania
rozpatrywanego najczęściej jako
hierarchiczny układ pozycji lub
warstw.

• Zmiana miejsca przez grupę oznacza

zawsze przesunięcie się jej w górę
lub w dół układu hierarchicznego.
Prowadzi to do zmiany układu lub
zmiany całego charakteru
społeczeństwa. (zmiana pozycji
mieszczaństwa oznaczała koniec
stanowego społeczeństwa
feudalnego)

• W przypadku jednostek zmiana

miejsca w systemie zróżnicowania
społecznego nie musi oznaczać
zmiany ich usytuowania w hierarchii
społecznej.

• Ruchliwość pionowa (wertykalna)

• Ruchliwość pozioma (horyzontalna)

Rożne teorie stratyfikacji

społecznej

• Funkcjonalna teoria stratyfikacji

ujmuje

nierówność ludzi w społeczeństwie jako korzystną

dla niego. Socjologowie Davies i Moore są

najbardziej znanymi wyznawcami tego stanowiska.

Społeczeństwa - ich zdaniem - muszą troszczyć się o

motywację do zajmowania pozycji ważnych dla jego

funkcjonowania. Pozycje społeczne nie są jednakowo

przyjemne, wymagają zróżnicowanych talentów i

przygotowania. Społeczeństwa muszą więc

zachęcać do zajmowania pozycji nieprzyjemnych,

obciążonych obowiązkami i odpowiedzialnością. Tą

zachętą jest przydzielanie nagród, a to tworzy

warunki do powstania społecznej stratyfikacji.

• Teoria konfliktowa

stratyfikacji

społecznej zakłada, ze stratyfikacja
społeczna istnieje dlatego, że
uprzywilejowane jednostki i grupy
posiadają władzę i wyzyskują
pozostałych.

Pomiar systemu

stratyfikacyjnego

• Istnieją trzy metody pomiaru

stratyfikacji społecznej uznane przez
socjologię: tzw. obiektywna,
subiektywna oparta na samoocenie
oraz reputacyjna, oparta na
ocenianiu przez badanych innych
ludzi

1. polega na dokonywaniu pomiaru

rozkładu w danym społeczeństwie
pod jakimś względem: dochodu,
zarobku, wykształcenia, poziomu
konsumpcji, zawodu i ustaleniu czy
istnieją większe zbiorowości ludzi
podobne do siebie pod danym
względem.

Metoda obiektywna

Metoda samooceny

2. polega na tym, że ludzie sami

oceniają swoje miejsce, czyli swoją
pozycję społeczną. Współcześnie
często określają, ze należą do klasy
robotniczej, klasy średniej, do elity
czy po prostu do ludzi najuboższych

Metoda reputacyjna

3. polega na tym, że prosi się badanych

o określenie jak oni osobiście dzielą
społeczeństwo na jakieś klasy czy
warstwy

społeczne

i

ich

uszeregowanie

pod

jakimś

względem. Najczęściej jest to pomiar
prestiżu zawodów, choć zawody
można szeregować pod względem
zarobków czy udziału we władzy.

Mobilność społeczna w

okresie socjalizmu i

industrializacji

1. Mobilność społeczna w społeczeństwach

przemysłowych jest większa niż w
społeczeństwach rolniczych. Mobilność
może być wertykalna (awans w toku
życia) i horyzontalna (zmiana zawodu).
Socjologów bardzo interesuje przede
wszystkim

mobilność

miedzy

generacyjna, czyli pozycja dzieci w
stosunku do pozycji ojca lub matki.

1.

Polskie społeczeństwo w czasach socjalizmu

charakteryzowało się stosunkowo dużą

mobilnością międzygeneracyjną.

2.

Wykształcenie

było

podstawowym

czynnikiem tej mobilności lecz przynależność

do

partii

dominującej

stanowiła

jej

katalizator.

3.

We

współczesnych

społeczeństwach

najważniejszym czynnikiem decydującym o

mobilności są szanse edukacyjne. Mobilność

społeczna wydaje się zagrożona, ponieważ

dostęp do edukacji młodego pokolenia nie

jest oparty na równych szansach. Zjawisko to

jest dostrzeżone lecz trudno jest szybko

zmienić tę sytuację

• Polskie społeczeństwo w czasach

socjalizmu charakteryzowała
wyrazista stratyfikacja społeczna
oparta na wykształceniu i dostępie
do władzy. Jednak rozwarstwienie
społeczne nie było zbyt duże,
szczególnie w latach 80- tych

Polski system stratyfikacyjny i jego

zmiany w ostatniej dekadzie na

podstawie Diagnozy społecznej

2003, metodą obiektywną i

reputacyjną

(rameczka)

Glosariusz czyli co może

być na egzaminie:

• stratyfikacja społeczna, system zamknięty,

system otwarty stratyfikacji społecznej, mobilność

horyzontalna i wertykalna, metody pomiaru

stratyfikacji, niezgodność czynników statusu

społecznego, prestiż, styl życia, mobilność między

generacyjna, teoria konfliktowa stratyfikacji,

teoria funkcjonalistyczna stratyfikacji,

zróżnicowanie społeczne a uwarstwienie

społeczne, rozkład bogactwa społecznego, klasa a

warstwa, polityka równych szans, cechy

charakterystyczne stratyfikacji społecznej i

mobilności w czasach socjalizmu i obecnie w

warunkach gospodarki rynkowej

dyskusja

• Śmierć klas
• Klasa średnia
• Underclass i marginalizacja

społeczna

• Bezrobocie
• Bieda

Doczytać na ćwiczenia, pod

dyskusję

Rozdział XIV w naszej „biblii

socjologicznej” Zróżnicowanie

społeczne, nierówności i ruchliwość

społeczna w Polsce