1

WKŁAD GATT I

WTO

W LIBERALIZACJĘ

MIĘDZYNARODOWEJ

WYMIANY

HANDLOWEJ

Prezentacja do wykładów z

MSG I

dr Mieczysław Szostak – Instytut MSG

2

Główne zagadnienia

1. Nieudana próba utworzenia ITO:

Geneza powstania GATT.

2. Zasady i klauzule handlu

światowego według GATT.

3. Osiągnięcia praktyczne GATT.
4. Przełomowe znaczenie postanowień

Rundy Urugwajskiej.

5. Powstanie Światowej Organizacji

Handlu (WTO).

3

Główne zagadnienia

(c.d.)

6. Specyfika drogi Polski do GATT i do

członkostwa w WTO.

7. Struktura organizacyjna WTO.
8. Tematyka pierwszych Konferencji

Ministerialnych WTO (1996-1999 r.).

9.

Runda Rozwojowa z Doha: Impas
w nowych wielostronnych negocjacjach

handlowych.

10. Potencjalne korzyści z dalszej

liberalizacji światowej wymiany

handlowej.

4

Coroczny raport WTO

Strona
internetowa
WTO:
www.wto.or
g

5

1. Nieudana próba

utworzenia ITO:
Geneza powstania GATT

• GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) to

Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu,

czyli - forum wielostronnych negocjacji

międzyrządowych
dotyczących redukcji ceł i innych (pozacelnych)

ograniczeń utrudniających wymianę handlową.

• Zaczął praktycznie funkcjonować 1.I.1948 r. na

mocy Protokołu o Tymczasowym Stosowaniu GATT

(podpisanego 30.X.1947 r.).

• Pomyślany jako rozwiązanie prowizoryczne, które

miało poprzedzać utworzenie nowej organizacji

międzyrządowej ds. wymiany handlowej, GATT był

swoistym „efektem ubocznym” działań

zainicjowanych pod koniec II wojny światowej przez

władze USA na rzecz ustanowienia trwałego

liberalnego światowego ładu gospodarczego.

6

Nieudana próba utworzenia ITO

(c.d.)

•

Zwołana przez Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ

wielostronna konferencja ds. handlu i zatrudnienia

obradowała w Hawanie od listopada 1947 r. do

marca 1948 r. Wzięli w niej udział przedstawiciele

rządów 56 państw (m. in. Polski).

•

W trakcie tej konferencji opracowano i przyjęto

statut Międzynarodowej Organizacji Handlowej

(ITO), zwany Kartą Hawańską. Ale Kongres USA nie

ratyfikował tego projektu umowy międzynarodowej

(głównie z powodu krytycznej oceny procedury

arbitrażowej i braku gwarancji dla inwestorów

zagranicznych).

•

Wobec fiaska próby utworzenia ITO, która miała być

jednym z filarów powojennego międzynarodowego

porządku ekonomicznego, GATT – choć był umową

międzynarodową - przejął funkcje głównej instytucji

zmierzającej do liberalizacji światowego handlu.

7

2. Zasady i klauzule handlu

światowego według GATT

1) Klauzula największego uprzywilejowania

(KNU) – To podstawowa zasada działania

GATT. Wbrew swej nazwie, nie zapewnia ona

specjalnych przywilejów, lecz w praktyce

oznacza po prostu brak dyskryminacji.
W myśl KNU, obniżki ceł i wszelkie inne

udogodnienia przyznane jakiemukolwiek

krajowi GATT powinny być rozciągnięte na

wszystkie Umawiające się Strony.
Zatem KNU = zasada niedyskryminacji =

obowiązek jednakowego traktowania

wszystkich państw należących do GATT.

Wyjątkiem od KNU unie celne i strefy wolnego

handlu.

8

Zasady i klauzule handlu

światowego według GATT
(c.d. - I)

2

) Klauzula narodowa stanowi, że towary

zagraniczne nie powinny być traktowane

gorzej niż wyroby krajowe.
3) Zasada wzajemności (zwana też zasadą

korzyści i koncesji) polega na udzielaniu

wzajemnych ustępstw w dziedzinie

ułatwień dostępu do rynku krajowego dla

towarów importowanych.
Wyjątkiem System Powszechnych

Preferencji Celnych (GSP), wprowadzony

w 1971 r. przez rządy krajów wysoko

rozwiniętych na rzecz krajów ubogiego

Południa.

9

Zasady i klauzule handlu

światowego według GATT
(c.d. - II)

4

) Ogólna klauzula ochronna (safegard)

– Wg

art. XIX GATT 1994, kraj importujący może zastosować

środki ochrony własnych producentów przed obcą

konkurencją, jeśli import powoduje powstanie

poważnej szkody dla krajowego przemysłu.
5

) Klauzula bilansu płatniczego

GATT określa

procedury i warunki stosowania środków ograniczania

importu celem przywrócenia równowagi płatniczej.
6

) Klauzula bezpieczeństwa narodowego

– Wg

art. XXI GATT 1994, każdy kraj może podejmować

działania dla ochrony własnego bezpieczeństwa
w zakresie obrotu uzbrojeniem i sprzętem

wojskowym, jak też dla ochrony interesów

narodowych w czasie wojny lub w innych sytuacjach

nadzwyczajnych.

10

3.

Osiągnięcia praktyczne

GATT

• Przeprowadzenie

8 rund wielostronnych

negocjacji handlowych

, przy czym w każdej z

pięciu początkowych rund uczestniczyło od 13 do 38

krajów.

• Na pierwszym etapie funkcjonowania GATT

największe sukcesy osiągnięto podczas

Rundy

Kennedy’ego

(1964-1967 r.), kiedy redukcje ceł

objęły 64% wymiany handlowej, a średnia stopa tych

redukcji wyniosła 36%.

• Znaczące wyniki przyniosła też

Runda Tokijska

(1973-1979 r.) z udziałem 99 krajów: Dalsza redukcja

ceł (o 30%), chociaż ówczesne próby ograniczenia

barier pozataryfowych okazały się bezskuteczne.

11

4. Przełomowe znaczenie

postanowień Rundy
Urugwajskiej

-

Dzięki Rundzie Urugwajskiej (1986-1993 r.)

osiągnięto znaczący postęp w zakresie

liberalizacji handlu międzynarodowego:

a) obniżka przez kraje wysoko rozwinięte stawek

celnych na import towarów przemysłowych:
średnio do 3,8%,

b) obietnica stopniowego zmniejszania ceł na wyroby

tekstylne i artykuły rolne oraz ograniczania przez

KWR subwencji eksportowych i innych dopłat dla

rolnictwa,

12

Przełomowe znaczenie
postanowień Rundy
Urugwajskiej (c.d.)

c) rozpoczęcie poważnej liberalizacji importu usług

dzięki przyjęciu GATS (General Agreement on Trade
in Services),

d) zawarcie 10 nowych porozumień (dotyczących
m. in. postępowania antydumpingowego, klauzul

ochronnych, środków polityki inwestycyjnej - TRIMs

oraz środków dot. własności intelektualnej – TRIPs),

e) usprawnienie mechanizmu rozstrzygania

międzynarodowych sporów handlowych

(Porozumienie dot. stosowania art. VI GATT 1994).

13

5. Powstanie Światowej
Organizacji
Handlu (WTO)

•

W efekcie postanowień Rundy Urugwajskiej z dniem
1 stycznia 1995 r. powołano do życia WTO (World

Trade Organisation), tj. Światową Organizację

Handlu.

•

W ostatnich 13 latach nastąpiło przeobrażenie się

WTO w organizację globalną, która skupia – obok

wszystkich wysoko rozwiniętych państw Północy –

także liczne KSR, Chiny i szereg krajów w trakcie

transformacji.

•

W tej chwili pełnoprawnymi członkami WTO jest

grupa 151 indywidualnych państw oraz Wspólnoty

Europejskie (UE). Natomiast Rosja i Ukraina dopiero

ubiegają się o przyjęcie do tej Organizacji.

•

Skala i dotychczasowy charakter działalności WTO

świadczy o zapoczątkowaniu ustanowiania nowego,

relatywnie liberalnego globalnego ładu handlowego.

14

6. Specyfika drogi Polski do
GATT
i do członkostwa w WTO

• PRL była od 1957 r. stałym obserwatorem, a od 1960

r. członkiem stowarzyszonym, ale z powodu braku

taryfy celnej praktycznie nie uczestniczyła w pracach

GATT.

• Oficjalne członkostwo PRL w GATT od 18.X.1967 r.:

Status specjalny – w zamian za zobowiązanie się do

wzrostu importu z krajów GATT o 7% rocznie nasz kraj

objęty został KNU. Wobec niemożliwości spełnienia

powyższego obowiązku w 1978 r. zawieszenie

stosowania postanowień GATT wobec PRL.

• W styczniu 1990 r. wniosek nowych polskich władz

w sprawie renegocjacji warunków akcesji do GATT.
W efekcie rokowań w kwietniu 1994 r. polska oferta

przyjęta, ale procedura ratyfikacyjna nie została

zakończona przed 1.I. 1995 r. (stąd przejściowo RP

miała status obserwatora w WTO).

• Pełnoprawne członkostwo Polski w WTO od dnia

1.VII. 1995 r. (po sfinalizowaniu ratyfikacji).

15

7. Struktura organizacyjna
WTO

• Konferencja Ministerialna najważniejszym organem

WTO. Podejmuje decyzje w kluczowych sprawach

dotyczących wielostronnych porozumień

handlowych, członkostwa i interpretacji statutu.

Zwoływana co najmniej raz na 2 lata.

• Organami pomocniczymi Konf. Min. - Komitety ds.

Handlu i Rozwoju, Ochrony Bilansu Płatniczego oraz

Budżetu, Finansów i Administracji.

• Rada Generalna (RG) – działający między kolejnymi

Konf. Min. organ wykonawczy złożony z

przedstawicieli wszystkich państw członkowskich.

Jest też Organem Rozstrzygania Sporów i Org.

Przeglądu Polityki Handl.

• Organy Pomocn. RG – Rada ds. Handlu Towarami,

ds.Handlu Usługami, ds. Praw Własności

Intelektualnej.

• Sekretariat WTO (w Genewie) na czele z Dyrektorem

Generalnym (Pascal Lamy z Francji).

16

8. Tematyka pierwszych
Konferencji
Ministerialnych WTO (1996-
1999 r.)

•

I Konferencja Ministerialna (Singapur, 9-13.XII. 1996

r.): Rozpoczęcie dyskusji nad problematyką nowej

rundy rokowań; ustalenie tzw. tematów lub kryteriów

singapurskich (współzależność handlu i inwestycji

zagranicznych, związki między handlem i polityką

konkurencji, ochrona praw własności przemysłowej,

ułatwienia w handlu dla KSR).

•

II Konferencja Ministerialna (Genewa, 18-20.V.1998

r.): Potwierdzenie potrzeby nowej rundy i ważności

tematów singapurskich; przyjęcie procedury prac nad

regulacją handlu elektronicznego.

•

III Konferencja Ministerialna (Seattle, 30.XI-3.XII.

1999 r.):
Wobec akcji protestacyjnej antyglobalistów i

sprzeciwu KSR fiasko próby oficjalnego

zainaugurowania nowej rundy wielostronnych

negocjacji handlowych; pierwszy poważny kryzys

wewnętrzny w WTO.

17

9. Runda Rozwojowa z Doha:

Impas
w nowych negocjacjach
handlowych

• Konsensus na IV Konferencji Ministerialnej WTO w

dniach 9-14.XI. 2001 r. w Doha (Katar) w sprawie

zasad inauguracji IX Rundy wielostronnych

negocjacji w sprawie dalszej liberalizacji handlu

światowego, zwanej Rundą z Doha, Rundą Rozwoju

(Doha Development Agenda – DDA), Rundą Katarska

lub Milenijną.

• Ale silne kontrowersje i sprzeczności interesów w czasie

dotychczasowych negocjacji (głównie między KWR i KSR w

sprawie handlu rolnego i usług):

Fiasko V Konf. Minist. w

Cancun (IX 2003 r.) i zawieszenie rokowań

z powodu

bezkompromisowego stanowiska nieformalnej Grupy G 21 (pod

przewodnictwem Brazylii i Indii) domagającej się głównie

szybkiego zniesienia przez KWR subwencji rolnych.

• Wstępne ogólne porozumienie dot. ograniczenia

zasięgu tematycznego rokowań i liberalizacji

(Genewa, VII. 2005 r.

– July Agreement lub July 2004

Package). Jednak konieczność przedłużenia - planowanego na

koniec 2004 r. - terminu zakończenia Rundy Rozwoju.

18

Runda z Doha: Impas w nowych
negocjacjach handlowych (c.d.)

• Na VI Konferencji Minist. w Hongkongu (XII. 2005 r.) przyjęcie

deklaracji w sprawie zasad i ogólnego zakresu dalszej redukcji

ograniczeń w handlu światowym. W szczególności uzgodnienie

zniesienia subsydiowania eksportu artykułów rolnych do 2013

r. Ustalenie nowego terminu zakończenia Rundy Rozwoju - przed

końcem 2006 r.

• Na spotkaniu zespołu negocjatorów w Genewie w lipcu 2006 r.

nie udało się uzyskać kompromisu co do zakresu, kalendarza i

zasad redukcji subsydiów do eksportu i produkcji artykułów

rolnych (z racji sprzeciwu głównie ze strony USA i UE). Stąd Dyr.

Gen. WTO był zmuszony ogłosić po raz kolejny bezterminowe

zawieszenie obecnej rundy rokowań handlowych.

• Obowiązująca w WTO zasada „Single Undertaking” („wszystko

albo nic”) oznacza, że nie można przyjąć ostatecznie

porozumienia kończącego rokowania w ramach danej rundy,

jeśli brak kompromisu we wszystkich grupach negocjacyjnych.

• Mimo nawoływań szefa WTO do wznowienia rokowań, niepewne

szanse pomyślnego zakończenia Rundy z Doha i poważne ryzyko

podważenia zasad działania multilateralnego systemu handlu

światowego.

19

10. Potencjalne korzyści z dalszej

liberalizacji światowej wymiany
handlowej

20

Potencjalne korzyści z dalszej

liberalizacji światowego handlu
(c.d. - I)

• Jak wynika z przytoczonych szacunków

dokonanych przez ekspertów OECD, dalsza
liberalizacja międzynarodowej wymiany handlowej
mogłaby przynieść znaczne wymierne korzyści dla
KSR i KWR.

• Gdyby cła importowe zniosły jedynie KWR (opcja

A), to korzyści tej grupy krajów wyniosłyby
rokrocznie
55 mld USD, podczas gdy KSR odniosłyby korzyści
makroekonomiczne = 67 mld USD.

• Jeśli cła zlikwidowałyby nie tylko KWR, ale też

znaczna część KSR (opcja B), to korzyści tej
drugiej grupy wzrosłyby do ponad 83 mld USD.

21

Potencjalne korzyści z dalszej

liberalizacji światowego handlu
(c.d. - II)

•

W przypadku realizacji opcji C, tj. znoszenia ceł
według „formuły szwajcarskiej” ze wskaźnikiem
5%, KWR odniosłyby znacznie większe korzyści (=
87 mld USD) niż KSR (=71 mld USD rocznie).

•

Wreszcie największe w skali globalnej korzyści (=
ponad 173 mld USD) wystąpiłyby, gdyby udało się
wcielić w życie opcję D, tj. doprowadzić do
likwidacji ceł importowych przez wszystkie kraje.
Wówczas na KSR przypadłoby 52% ogółu tych
korzyści (uzyskiwanych w skali rocznej).
KONKLUZJA: Jak najszybsze sfinalizowanie rokowań
w ramach Rundy Rozwojowej z Doha leży w
interesie wszystkich państw członkowskich WTO.