Pieniądz i polityka

Pieniądz i polityka

pieniężna

pieniężna

Opracował:

Opracował:

Rafał Warżała

Rafał Warżała

Definicja pieniądza

Definicja pieniądza

•

Pieniądz

Pieniądz

– (Milewski) jest to powszechnie

– (Milewski) jest to powszechnie

akceptowany towar za pomocą którego

akceptowany towar za pomocą którego

dokonywana jest wymiana produktów i usług.

dokonywana jest wymiana produktów i usług.

•

II def.: Jest to pewien powszechnie

II def.: Jest to pewien powszechnie

zaakceptowany towar, za pomocą którego

zaakceptowany towar, za pomocą którego

dokonujemy płatności za dostarczone dobra i

dokonujemy płatności za dostarczone dobra i

wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata

wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata

długu).

długu).

•

III def.: Jest to ogólny ekwiwalent, powszechnie

III def.: Jest to ogólny ekwiwalent, powszechnie

i trwale wyrażający wartość wszystkich

i trwale wyrażający wartość wszystkich

towarów i bezpośrednio na nie wymienialny.

towarów i bezpośrednio na nie wymienialny.

2

2

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

•

Środka wymiany (cyrkulacji),

Środka wymiany (cyrkulacji),

•

Jednostki obrachunkowej (miernika

Jednostki obrachunkowej (miernika

wartości dóbr i usług),

wartości dóbr i usług),

•

Środka płatniczego (realizacja

Środka płatniczego (realizacja

odroczonych płatności),

odroczonych płatności),

•

Środka przechowywania bogactwa

Środka przechowywania bogactwa

(środka tezauryzacji).

(środka tezauryzacji).

3

3

Pieniądz jako środek

Pieniądz jako środek

wymiany

wymiany

•

Jest to najistotniejsza funkcja pieniądza. W gospodarce

Jest to najistotniejsza funkcja pieniądza. W gospodarce

rynkowej wszystkie transakcje dokonuje się na drodze

rynkowej wszystkie transakcje dokonuje się na drodze

wymiany pieniądza na towar lub odwrotnie. Pieniądz

wymiany pieniądza na towar lub odwrotnie. Pieniądz

jako środek wymiany przekształca wymianę

jako środek wymiany przekształca wymianę

bezpośrednią, bezpieniężną (barterową) towaru na

bezpośrednią, bezpieniężną (barterową) towaru na

towar (T-T) w wymianę pośrednią, z udziałem pieniądza

towar (T-T) w wymianę pośrednią, z udziałem pieniądza

(T-P-T). Umożliwia on rozdzielenie transakcji wymiennej

(T-P-T). Umożliwia on rozdzielenie transakcji wymiennej

na dwa akty: Akt sprzedaży – polega na zamianie

na dwa akty: Akt sprzedaży – polega na zamianie

towaru na pieniądz oraz akt kupna – polega na

towaru na pieniądz oraz akt kupna – polega na

zamianie pieniądza na towar. Sprzedaż i kupno nie

zamianie pieniądza na towar. Sprzedaż i kupno nie

muszą zatem dokonywać się jednocześnie, lecz mogą

muszą zatem dokonywać się jednocześnie, lecz mogą

być rozdzielone w czasie i przestrzeni. Do pełnienia tej

być rozdzielone w czasie i przestrzeni. Do pełnienia tej

funkcji pieniądz nie musi być pieniądzem kruszcowym

funkcji pieniądz nie musi być pieniądzem kruszcowym

– może to być pieniądz papierowy.

– może to być pieniądz papierowy.

4

4

Pieniądz może być wykorzystywany

Pieniądz może być wykorzystywany

jako środek wymiany po spełnieniu

jako środek wymiany po spełnieniu

następujących warunków:

następujących warunków:

•

musi być powszechnie akceptowany zarówno

musi być powszechnie akceptowany zarówno

przez kupujących, jak i sprzedających;

przez kupujących, jak i sprzedających;

•

musi być łatwo przenośny, nie może się psuć

musi być łatwo przenośny, nie może się psuć

(skóry, bawoły itp.)

(skóry, bawoły itp.)

•

musi być łatwo podzielny na mniejsze

musi być łatwo podzielny na mniejsze

jednostki, aby dokonywanie zapłaty odbywało

jednostki, aby dokonywanie zapłaty odbywało

się bez zakłóceń;

się bez zakłóceń;

•

musi być trudny do podrobienia, gdyż w

musi być trudny do podrobienia, gdyż w

przeciwnym razie szybko straciłby zaufanie.

przeciwnym razie szybko straciłby zaufanie.

5

5

Pieniądz jako miernik

Pieniądz jako miernik

wartości

wartości

•

Jako miernik wartości pieniądz wyraża wartość wszystkich

Jako miernik wartości pieniądz wyraża wartość wszystkich

towarów. Wartość towaru wyrażona za pomocą pieniądza

towarów. Wartość towaru wyrażona za pomocą pieniądza

jest jego cena. Ponieważ wszystkie towary mają ceny –

jest jego cena. Ponieważ wszystkie towary mają ceny –

można je dzięki temu porównywać. Do mierzenia wartości

można je dzięki temu porównywać. Do mierzenia wartości

towarów za pomocą pieniądza potrzebna jest jakaś

towarów za pomocą pieniądza potrzebna jest jakaś

jednostka miary. Jest nią jednostka wagowa kruszcu, z

jednostka miary. Jest nią jednostka wagowa kruszcu, z

którego wykonany jest pieniądz. Państwo ustala

którego wykonany jest pieniądz. Państwo ustala

podstawową jednostkę pieniężną, nadając jej nazwę (dolar,

podstawową jednostkę pieniężną, nadając jej nazwę (dolar,

złoty, funt) i określa ilość kruszcu, jaką zawiera dany

złoty, funt) i określa ilość kruszcu, jaką zawiera dany

pieniądz. Pełnienie przez pieniądz funkcji miernika wartości

pieniądz. Pełnienie przez pieniądz funkcji miernika wartości

jest oczywiste, bo on sam w sobie posiada wewnętrzną

jest oczywiste, bo on sam w sobie posiada wewnętrzną

wartość. Inaczej jest w przypadku pieniądza papierowego,

wartość. Inaczej jest w przypadku pieniądza papierowego,

który sam w sobie nie ma wewnętrznej wartości. Krąży on

który sam w sobie nie ma wewnętrznej wartości. Krąży on

w obiegu jako reprezentant kruszcu. Podobnie jak pieniądz

w obiegu jako reprezentant kruszcu. Podobnie jak pieniądz

kruszcowy ma on pewną siłę nabywczą. Może więc spełniać

kruszcowy ma on pewną siłę nabywczą. Może więc spełniać

funkcję miernika wartości.

funkcję miernika wartości.

6

6

Pieniądz jako środek

Pieniądz jako środek

płatniczy

płatniczy

•

Jako środek płatniczy pieniądz występuje przy

Jako środek płatniczy pieniądz występuje przy

spłacie wszystkich zobowiązań, np.

spłacie wszystkich zobowiązań, np.

wynikających z obowiązku płacenia

wynikających z obowiązku płacenia

podatków., odszkodowań, czynszów,

podatków., odszkodowań, czynszów,

ubezpieczeń. Cechą charakterystyczną tej

ubezpieczeń. Cechą charakterystyczną tej

funkcji pieniądza jest to, iż wraz z przepływem

funkcji pieniądza jest to, iż wraz z przepływem

pieniądza nie przepływają towary lub usługi.

pieniądza nie przepływają towary lub usługi.

Funkcję pieniądza jako środka płatniczego

Funkcję pieniądza jako środka płatniczego

można też zobaczyć na przykładzie płatności

można też zobaczyć na przykładzie płatności

kredytowych, kiedy czas przekazania towaru

kredytowych, kiedy czas przekazania towaru

lub usługi i czas zapłaty są różne.

lub usługi i czas zapłaty są różne.

7

7

Tendencje w zmianach funkcji

Tendencje w zmianach funkcji

pieniądza

pieniądza

•

Wraz z rozwojem gospodarczym

Wraz z rozwojem gospodarczym

wzrastała też rola zakupów kredytowych,

wzrastała też rola zakupów kredytowych,

zwłaszcza w odniesieniu do dóbr drogich.

zwłaszcza w odniesieniu do dóbr drogich.

Obecnie – w miarę rozwoju

Obecnie – w miarę rozwoju

gospodarczego następuje wzrost roli

gospodarczego następuje wzrost roli

pieniądza jako środka płatniczego przy

pieniądza jako środka płatniczego przy

równoczesnym ograniczeniu jego funkcji

równoczesnym ograniczeniu jego funkcji

jako środka wymiany (cyrkulacji).

jako środka wymiany (cyrkulacji).

8

8

Pieniądz jako środek

Pieniądz jako środek

tezauryzacji (gromadzenia

tezauryzacji (gromadzenia

skarbu)

skarbu)

•

Zadaniem pieniądza jako środka tezauryzacji

Zadaniem pieniądza jako środka tezauryzacji

(gromadzenie skarbu), (przechowywania wartości) jest

(gromadzenie skarbu), (przechowywania wartości) jest

przechowywanie rezerw wartości w czasie. Aby spełnić

przechowywanie rezerw wartości w czasie. Aby spełnić

tę funkcję pieniądz musi opuścić sferę wymiany

tę funkcję pieniądz musi opuścić sferę wymiany

(przestaje pełnić funkcję cyrkulacji) i przekształca się

(przestaje pełnić funkcję cyrkulacji) i przekształca się

w rezerwy pieniężne. Jeżeli stezauryzowanego

w rezerwy pieniężne. Jeżeli stezauryzowanego

pieniądza nie można swobodnie zamienić na inną

pieniądza nie można swobodnie zamienić na inną

formę bogactwa, to znaczy że źle spełnia on funkcję

formę bogactwa, to znaczy że źle spełnia on funkcję

przechowywania wartości. Nastąpi wtedy ucieczka od

przechowywania wartości. Nastąpi wtedy ucieczka od

pieniądza do innych, lepszych środków

pieniądza do innych, lepszych środków

przechowywania wartości, jak nieruchomości, dzieła

przechowywania wartości, jak nieruchomości, dzieła

sztuki, oprocentowane wkłady w banku. Dla celów

sztuki, oprocentowane wkłady w banku. Dla celów

tezauryzacji najlepszy jest pieniądz kruszcowy,

tezauryzacji najlepszy jest pieniądz kruszcowy,

posiadający własną, wewnętrzną wartość.

posiadający własną, wewnętrzną wartość.

9

9

Pieniądz jako środek

Pieniądz jako środek

tezauryzacji (gromadzenia

tezauryzacji (gromadzenia

skarbu)

skarbu)

•

Pieniądz papierowy – niepełnowartościowy spełnia

Pieniądz papierowy – niepełnowartościowy spełnia

tę funkcję w sposób ułomny. Zawsze istnieje

tę funkcję w sposób ułomny. Zawsze istnieje

realne niebezpieczeństwo, że przestanie on pełnić

realne niebezpieczeństwo, że przestanie on pełnić

funkcję pośrednika w wymianie i w konsekwencji

funkcję pośrednika w wymianie i w konsekwencji

utraci swoją wartość – np. wskutek inflacji lub

utraci swoją wartość – np. wskutek inflacji lub

wycofania z obiegu. Pieniądz papierowy mógłby

wycofania z obiegu. Pieniądz papierowy mógłby

dobrze spełniać funkcję tezauryzacji, gdyby jego

dobrze spełniać funkcję tezauryzacji, gdyby jego

siła nabywcza nie malała lub malała nieznacznie.

siła nabywcza nie malała lub malała nieznacznie.

Jednak w praktyce w długich okresach pieniądz

Jednak w praktyce w długich okresach pieniądz

ten znacznie traci na wartości. Dlatego pieniądz

ten znacznie traci na wartości. Dlatego pieniądz

papierowy nadaje się co najwyżej do trzymania

papierowy nadaje się co najwyżej do trzymania

krótko i średnioterminowych rezerw wartości.

krótko i średnioterminowych rezerw wartości.

10

10

Pieniądz światowy

Pieniądz światowy

•

Jeśli pieniądz spełnia wszystkie

Jeśli pieniądz spełnia wszystkie

powyższe funkcje, to jest on

powyższe funkcje, to jest on

pieniądzem światowym, jeśli jest

pieniądzem światowym, jeśli jest

akceptowany na zewnątrz kraju – np.

akceptowany na zewnątrz kraju – np.

dolar, euro. Są to tzw. dewizy.

dolar, euro. Są to tzw. dewizy.

11

11

Zasoby pieniądza

Zasoby pieniądza

(agregat pieniądza)

(agregat pieniądza)

Koszt posiadania pieniądza:

Koszt posiadania pieniądza:

Jest on związany z alternatywnymi

Jest on związany z alternatywnymi

formami przechowywania bogactwa

formami przechowywania bogactwa

(obligacje).

(obligacje).

K

K

m

m

= (r -

= (r -





o

o

) – (-

) – (-





o

o

) = r

) = r

r -

r -





o

o

– dochód posiadacza obligacji

– dochód posiadacza obligacji

(-

(-





o

o

) – dochód posiadacza gotówki (ujemna stopa

) – dochód posiadacza gotówki (ujemna stopa

inflacji)

inflacji)

Oczekiwany koszt posiadania pieniądza (gotówki)

Oczekiwany koszt posiadania pieniądza (gotówki)

jest równy nominalnej stopie procentowej.

jest równy nominalnej stopie procentowej.

12

12

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza, na jaką

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza, na jaką

istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty

istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty

gospodarcze. Chodzi tu o pieniądz gotówkowy plus

gospodarcze. Chodzi tu o pieniądz gotówkowy plus

wkłady na żądanie. Zależy on od:

wkłady na żądanie. Zależy on od:

•

Wielkości produkcji dóbr i usług

Wielkości produkcji dóbr i usług

•

Liczba zawieranych transakcji

Liczba zawieranych transakcji

•

Przeciętny poziom cen

Przeciętny poziom cen

•

Poziom stopy procentowej nominalnej i realnej

Poziom stopy procentowej nominalnej i realnej

•

Koszt posiadania pieniądza

Koszt posiadania pieniądza

•

Koszt zamiany jednych aktywów na inne

Koszt zamiany jednych aktywów na inne

•

Skłonności do spekulacji

Skłonności do spekulacji

13

13

Czynniki determinujące popyt

Czynniki determinujące popyt

na pieniądz:

na pieniądz:

1).

1).

Ilościowa teoria pieniądza Fishera –

Ilościowa teoria pieniądza Fishera –

równanie wymiany

równanie wymiany

M * V

M * V

m

m

= P * Q

= P * Q

tr

tr

•

M- ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

M- ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

•

V

V

m

m

- szybkość obiegu pieniądza (liczba transakcji

- szybkość obiegu pieniądza (liczba transakcji

zawartych przy użyciu jednej jednostki pieniężnej)

zawartych przy użyciu jednej jednostki pieniężnej)

•

P – przeciętny poziom cen dóbr

P – przeciętny poziom cen dóbr

•

Q

Q

tr

tr

– liczba zawartych transakcji w danym okresie

– liczba zawartych transakcji w danym okresie

14

14

Istota równania Fishera:

Istota równania Fishera:

Ponieważ można przyjąć, że V

Ponieważ można przyjąć, że V

m

m

i Q

i Q

tr

tr

są

są

stałe w czasie, to ilościowa teoria

stałe w czasie, to ilościowa teoria

pieniądza głosi, że przeciętny poziom

pieniądza głosi, że przeciętny poziom

cen w gospodarce zależy od

cen w gospodarce zależy od

nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

Oznacza to, iż podaż pieniądza nie ma

Oznacza to, iż podaż pieniądza nie ma

wpływu na realną produkcję i realną

wpływu na realną produkcję i realną

stopę procentową. Taka właściwość

stopę procentową. Taka właściwość

nazywa się neutralnością pieniądza.

nazywa się neutralnością pieniądza.

15

15

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

Jest to ilość pieniądza

Jest to ilość pieniądza

wprowadzonego do obiegu. Decyduje

wprowadzonego do obiegu. Decyduje

niej Narodowy Bank Polski.

niej Narodowy Bank Polski.

16

16

Powstanie i funkcje banków

Powstanie i funkcje banków

•

Lichwa – najstarsza forma operacji

Lichwa – najstarsza forma operacji

finansowych

finansowych

•

Pojawienie się banknotów – złotnicy

Pojawienie się banknotów – złotnicy

•

Przekształcenie złotników w

Przekształcenie złotników w

bankierów – powstawanie pierwszych

bankierów – powstawanie pierwszych

banków we Włoszech XVI w. (Genua,

banków we Włoszech XVI w. (Genua,

Wenecja, Mediolan)

Wenecja, Mediolan)

17

17

Funkcje banków

Funkcje banków

1.

1.

Przyjmowanie zwrotnych wkładów

Przyjmowanie zwrotnych wkładów

pieniężnych w zamian za odsetki

pieniężnych w zamian za odsetki

2.

2.

Świadczenie usług finansowych

Świadczenie usług finansowych

związanych z obiegiem pieniądza jako

związanych z obiegiem pieniądza jako

środka cyrkulacji i środka płatniczego

środka cyrkulacji i środka płatniczego

3.

3.

Udzielanie kredytów dla

Udzielanie kredytów dla

przedsiębiorstw i osób fizycznych

przedsiębiorstw i osób fizycznych

4.

4.

Kreacja pieniądza

Kreacja pieniądza

18

18

Mechanizm kreacji pieniądza

Mechanizm kreacji pieniądza

Bank

Bank

Wkłady

Wkłady

pieniężne

pieniężne

(depozyty

(depozyty

bankowe)

bankowe)

Rezerwy

Rezerwy

obowiązkowe

obowiązkowe

(20%)

(20%)

Rezerwy

Rezerwy

nadobowiązkow

nadobowiązkow

e umożliwiające

e umożliwiające

udzielanie

udzielanie

kredytu

kredytu

A

A

B

B

C

C

D

D

E

E

F

F

1000

1000

800

800

640

640

512

512

409

409

327

327

200

200

160

160

128

128

103

103

82

82

65

65

800

800

640

640

512

512

409

409

327

327

262

262

Banki A – F

Banki A – F

3688

3688

783

783

2950

2950

Pozostałe banki

Pozostałe banki

1312

1312

262

262

1050

1050

System Bankowy

System Bankowy

ogółem

ogółem

5000

5000

1000

1000

4000

4000

19

19

Współczynnik kreacji

Współczynnik kreacji

depozytów

depozytów

•

Decyduje on o tym, jak będzie podaż

Decyduje on o tym, jak będzie podaż

pieniądza, wywołana wkładem

pieniądza, wywołana wkładem

pierwotnym w systemie bankowym.

pierwotnym w systemie bankowym.

ro

dp

z

k

1



k

dp

– współczynnik kreacji depozytów

z

ro

– stopa rezerw obowiązkowych

20

20

Funkcje banku centralnego

Funkcje banku centralnego

•

Monopol na emisję pieniądza gotówkowego

Monopol na emisję pieniądza gotówkowego

•

Funkcja banku banków – zaopatruje w

Funkcja banku banków – zaopatruje w

pieniądz, udziela pożyczek

pieniądz, udziela pożyczek

•

Funkcja banku państwa – rozliczenia z rządem

Funkcja banku państwa – rozliczenia z rządem

•

Kredytodawca ostatniej instancji – wspomaga

Kredytodawca ostatniej instancji – wspomaga

pożyczkami system bankowy

pożyczkami system bankowy

•

Współuczestniczy w realizacji polityki

Współuczestniczy w realizacji polityki

pieniężnej państwa, kontrola podaży

pieniężnej państwa, kontrola podaży

pieniądza i kredytu

pieniądza i kredytu

21

21

Instrumenty oddziaływania

Instrumenty oddziaływania

banku centralnego na podaż

banku centralnego na podaż

pieniądza

pieniądza

•

Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

•

Zmiany stopy redyskontowej

Zmiany stopy redyskontowej

•

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku

22

22

Polityka pieniężna

Polityka pieniężna

(monetarna)

(monetarna)

•

Ekspansywna – wzrost podaży

Ekspansywna – wzrost podaży

pieniądza, obniżka stopy procentowej

pieniądza, obniżka stopy procentowej

•

Restrykcyjna - odwrotnie

Restrykcyjna - odwrotnie

23

23

DZIĘKUJĘ

DZIĘKUJĘ