Marta Kamińska -

Marta Kamińska -

Feldman

Feldman

KATEDRA OSOBOWOŚCI

KATEDRA OSOBOWOŚCI

WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

UW

UW

SUBIEKTYWIZM

SUBIEKTYWIZM

PERCEPCJI I

PERCEPCJI I

PRZETWARZANIA

PRZETWARZANIA

INFORMACJI

INFORMACJI

WYKŁAD 3

Czy możemy wierzyć

Czy możemy wierzyć

zmysłom?

zmysłom?

(Wróbel, 2001)

(Wróbel, 2001)

Czy możemy wierzyć zmysłom?

Czy możemy wierzyć zmysłom?



Niezależnie od etapu rozwoju podstawowym zadaniem

Niezależnie od etapu rozwoju podstawowym zadaniem

każdego mózgu jest zapewnienie przeżycia gatunku, a

każdego mózgu jest zapewnienie przeżycia gatunku, a

nie dokładność odwzorowania świata zewnętrznego.

nie dokładność odwzorowania świata zewnętrznego.



Wrażenia zmysłowe jakich doznajemy, zależą od

Wrażenia zmysłowe jakich doznajemy, zależą od

zaprogramowanych genetycznie połączeń między

zaprogramowanych genetycznie połączeń między

komórkami mózgu oraz ich modyfikacji powstałych w

komórkami mózgu oraz ich modyfikacji powstałych w

czasie uczenia się osobniczego. Zasady szybkiego

czasie uczenia się osobniczego. Zasady szybkiego

przetwarzania informacji, wytworzone w sieci

przetwarzania informacji, wytworzone w sieci

neuronowej mózgu implikują uproszczenia, których

neuronowej mózgu implikują uproszczenia, których

przejawem są złudzenia percepcyjne i błędne oceny

przejawem są złudzenia percepcyjne i błędne oceny

emocjonalne.

emocjonalne.



To implikuje, że nigdy nie zobaczymy świata

To implikuje, że nigdy nie zobaczymy świata

nieprzefiltrowanego przez własny mózg i jesteśmy

nieprzefiltrowanego przez własny mózg i jesteśmy

skazani na subiektywizm ograniczonej percepcji.

skazani na subiektywizm ograniczonej percepcji.

Neuroanatomiczne podłoże

Neuroanatomiczne podłoże

dysocjacji i różnych

dysocjacji i różnych

perspektyw w spostrzeganiu

perspektyw w spostrzeganiu

siebie i świata

siebie i świata

Nieświadomość percepcyjna, poznawcza i

Nieświadomość percepcyjna, poznawcza i

emocjonalna z perspektywy psychologii

emocjonalna z perspektywy psychologii

klinicznej

klinicznej

W neuropsychologii klinicznej analiza nieświadomych procesów przetwarzania

W neuropsychologii klinicznej analiza nieświadomych procesów przetwarzania

opiera się

opiera się

na następujących założeniach:

na następujących założeniach:



Procesy nieświadome i świadome są regulowane przez odrębne funkcjonalnie i

Procesy nieświadome i świadome są regulowane przez odrębne funkcjonalnie i

strukturalne systemy mózgowe

strukturalne systemy mózgowe



Mózgowa regulacja ludzkiej aktywności ma przede wszystkim charakter

Mózgowa regulacja ludzkiej aktywności ma przede wszystkim charakter

nieświadomy (procesy świadome to końcowy etap)

nieświadomy (procesy świadome to końcowy etap)



Czynności nieświadome szybkie i poza kontrolą, a świadome, oparte głownie

Czynności nieświadome szybkie i poza kontrolą, a świadome, oparte głownie

na werbalizacji, mają charakter sekwencyjny i refleksyjny

na werbalizacji, mają charakter sekwencyjny i refleksyjny



Mimo przewagi przetwarzania nieświadomego, doznajemy przede wszystkim

Mimo przewagi przetwarzania nieświadomego, doznajemy przede wszystkim

uczucia świadomego doświadczania dzięki zdolności systemów mózgowych do

uczucia świadomego doświadczania dzięki zdolności systemów mózgowych do

integracji

integracji



Integracja nie jest procesem łatwym, nawet gdy mózg funkcjonuje normalnie

Integracja nie jest procesem łatwym, nawet gdy mózg funkcjonuje normalnie



Mózg nie jest w stanie wytworzyć skutecznych strategii w momencie zakłóceń

Mózg nie jest w stanie wytworzyć skutecznych strategii w momencie zakłóceń

w jego funkcjonowaniu, pojawiają się specyficzne zaburzenia

w jego funkcjonowaniu, pojawiają się specyficzne zaburzenia

neuropsychologiczne

neuropsychologiczne



Zaburzenia te przejawiają się w dysocjacji funkcjonowania systemów

Zaburzenia te przejawiają się w dysocjacji funkcjonowania systemów

mózgowych regulujących procesy nieświadome i świadome: nieświadomość

mózgowych regulujących procesy nieświadome i świadome: nieświadomość

działa prawie normalnie, a świadomość jest zaburzona (kontrola

działa prawie normalnie, a świadomość jest zaburzona (kontrola

nieświadomości przez świadomość)

nieświadomości przez świadomość)

Nieświadomość percepcyjna

Nieświadomość percepcyjna



Widzenie mimo ślepoty

Widzenie mimo ślepoty

(rozległe uszkodzenie kory prążkowia) – pacjent jest w stanie

(rozległe uszkodzenie kory prążkowia) – pacjent jest w stanie

skoncentrować uwagę na bodźcu, rozpoznać jego cechy i adekwatnie zareagować, bez

skoncentrować uwagę na bodźcu, rozpoznać jego cechy i adekwatnie zareagować, bez

możliwości świadomego doświadczania percepcji i z przekonaniem, że nic nie widzi. To

możliwości świadomego doświadczania percepcji i z przekonaniem, że nic nie widzi. To

świadczy o rozdzielności systemów świadomego i nieświadomego.

świadczy o rozdzielności systemów świadomego i nieświadomego.



Zespół Antona

Zespół Antona

(uszkodzone obszary asocjacyjnej kory wzrokowej) – pacjent nie wie, że

(uszkodzone obszary asocjacyjnej kory wzrokowej) – pacjent nie wie, że

nie widzi i zachowuje się jakby widział. (towarzyszy temu zespołowi anosognozja).

nie widzi i zachowuje się jakby widział. (towarzyszy temu zespołowi anosognozja).



Anosognozia

Anosognozia

(Grabowska, 2001) – uszkodzenie ciemieniowych okolic prawej półkuli

(Grabowska, 2001) – uszkodzenie ciemieniowych okolic prawej półkuli

mózgu. Pacjenci dotknięci lewostronnym niedowładem lub paraliżem zachowują się tak,

mózgu. Pacjenci dotknięci lewostronnym niedowładem lub paraliżem zachowują się tak,

jakby nic o nim nie wiedzieli. Hipoteza Ramachandrana: dwie półkule mózgowe

jakby nic o nim nie wiedzieli. Hipoteza Ramachandrana: dwie półkule mózgowe

odgrywają odmienną rolę w kontroli naszego zachowania. Ale chodzi tu o różnice

odgrywają odmienną rolę w kontroli naszego zachowania. Ale chodzi tu o różnice

dotyczące odmiennych sfer, niż te, które tradycyjnie uważa się za charakterystyczne dla

dotyczące odmiennych sfer, niż te, które tradycyjnie uważa się za charakterystyczne dla

działania lewej i prawej półkuli, a więc funkcje werbalne i wzrokowo- przestrzenne.

działania lewej i prawej półkuli, a więc funkcje werbalne i wzrokowo- przestrzenne.

Wegług Ramachandrana

Wegług Ramachandrana

:

:



Zadaniem lewej półkuli jest tworzenie wewnętrznie spójnych modeli świata i

Zadaniem lewej półkuli jest tworzenie wewnętrznie spójnych modeli świata i

zapewnienie ich stabilności. W przypadku zderzenia z informacjami nieprzystającymi

zapewnienie ich stabilności. W przypadku zderzenia z informacjami nieprzystającymi

do modelu uruchamiane są mechanizmy obronne (zaprzeczania, wyparcia, konfabulacji)

do modelu uruchamiane są mechanizmy obronne (zaprzeczania, wyparcia, konfabulacji)



Zadania półkuli prawej odwrotne (adwokat diabła): uruchamiane są wówczas, gdy

Zadania półkuli prawej odwrotne (adwokat diabła): uruchamiane są wówczas, gdy

„dziwne” informacje przekroczą pewien próg i należy zrewidować dotychczasowy

„dziwne” informacje przekroczą pewien próg i należy zrewidować dotychczasowy

model.

model.



Prosopagnozja

Prosopagnozja

– trudności w rozpoznawaniu znajomych osób. Zachowana nieświadoma

– trudności w rozpoznawaniu znajomych osób. Zachowana nieświadoma

percepcja nie zmienia świadomego przekonania pacjenta, że nie zna widzianej twarzy

percepcja nie zmienia świadomego przekonania pacjenta, że nie zna widzianej twarzy



Zespół Capgrasa

Zespół Capgrasa

(Grabowska, 2001) – pacjent traktuje swoich bliskich (żonę, męża,

(Grabowska, 2001) – pacjent traktuje swoich bliskich (żonę, męża,

dzieci) jak podstawione osoby, oszustów, którzy są jego krewnymi.

dzieci) jak podstawione osoby, oszustów, którzy są jego krewnymi.

Nieświadomość

Nieświadomość

poznawcza

poznawcza



Amnezja – niepamięć

Amnezja – niepamięć

zdarzeń bieżących

zdarzeń bieżących

(amnezja następcza),

(amnezja następcza),

uprzednich (wsteczna),

uprzednich (wsteczna),

dezorientacje w

dezorientacje w

miejscu i czasie,

miejscu i czasie,

konfabulacje

konfabulacje

(zmyślenia).

(zmyślenia).

Zachowane jest

Zachowane jest

nieświadome

nieświadome

zapamiętywanie i

zapamiętywanie i

przypominanie

przypominanie

Nieświadomość

Nieświadomość

emocjonalna

emocjonalna



Anozodiaforia –

Anozodiaforia –

zachowana

zachowana

świadoma wiedza

świadoma wiedza

emocjonalna, a

emocjonalna, a

zaburzona głęboko

zaburzona głęboko

świadoma wiedza

świadoma wiedza

emocjonalna

emocjonalna

(zaburzenia uczuć)

(zaburzenia uczuć)

tu m.in. zespół

tu m.in. zespół

Phineasa Gage’a

Phineasa Gage’a

Przykłady zniekształceń w

Przykłady zniekształceń w

percepcji i

percepcji i

przetwarzaniu informacji

przetwarzaniu informacji

Katalog Prawidłowości

Katalog Prawidłowości

Psychologicznych (Brycz,

Psychologicznych (Brycz,

2004)

2004)

Tendencyjność człowieka w spostrzeganiu i myśleniu

Tendencyjność człowieka w spostrzeganiu i myśleniu

od dawna fascynuje psychologów. Owe odchylenia od

od dawna fascynuje psychologów. Owe odchylenia od

racjonalności są

racjonalności są

prawidłowościami

prawidłowościami

psychologicznymi

psychologicznymi

, powszechnymi sposobami

, powszechnymi sposobami

poznawania świata i ludzi.

poznawania świata i ludzi.

Często też niezdolność człowieka do posługiwania się

Często też niezdolność człowieka do posługiwania się

normatywnymi regułami wnioskowań nie ma większego

normatywnymi regułami wnioskowań nie ma większego

wpływu na umiejętność radzenia sobie w codziennym

wpływu na umiejętność radzenia sobie w codziennym

życiu.

życiu.

Dowody:

Dowody:



zbyt wielki koszt uzyskania całkiem pewnych informacji

zbyt wielki koszt uzyskania całkiem pewnych informacji



teorie ewolucyjne

teorie ewolucyjne

Często jednak także ludzie cierpią z powodu pułapek

Często jednak także ludzie cierpią z powodu pułapek

oceniania, bądź wpadają w szpony wpływu społecznego.

oceniania, bądź wpadają w szpony wpływu społecznego.

Prawidłowości oceniania i atrybucji

Prawidłowości oceniania i atrybucji

1.

1.

Projekcje: obronna, asymilacyjna, komplementarna

Projekcje: obronna, asymilacyjna, komplementarna

2.

2.

Fałszywe poczucie powszechności

Fałszywe poczucie powszechności

3.

3.

Ukryte teorie osobowości

Ukryte teorie osobowości

4.

4.

Pozytywny (efekt aureoli) i negatywny efekt hallo

Pozytywny (efekt aureoli) i negatywny efekt hallo

(efekt diabelski)

(efekt diabelski)

5.

5.

Fundamentalny błąd atrybucji

Fundamentalny błąd atrybucji

6.

6.

Skłonność do przeceniania w retrospekcji

Skłonność do przeceniania w retrospekcji

prawdopodobieństwa zdarzeń dokonanych

prawdopodobieństwa zdarzeń dokonanych

7.

7.

Asymetria pozytywna w atrybucji zdolności

Asymetria pozytywna w atrybucji zdolności

8.

8.

Asymetria negatywna w atrybucji moralności

Asymetria negatywna w atrybucji moralności

9.

9.

Myślenie egocentryczne wywodzące się ze

Myślenie egocentryczne wywodzące się ze

złudzenia kontroli

złudzenia kontroli

Prawidłowości procesu

Prawidłowości procesu

podejmowania decyzji

podejmowania decyzji

1.

1.

Sprzeniewierzenie się wymogom rachunku

Sprzeniewierzenie się wymogom rachunku

prawdopodobieństwa

prawdopodobieństwa

2.

2.

Tendencyjne uzasadnianie wyboru wstępnego

Tendencyjne uzasadnianie wyboru wstępnego

3.

3.

Żal podecyzyjny

Żal podecyzyjny

4.

4.

Wzrost przekonania o słuszności wyboru

Wzrost przekonania o słuszności wyboru

Inne prawidłowości procesu

Inne prawidłowości procesu

spostrzegania społecznego

spostrzegania społecznego

1.

1.

Wpływ pierwszego wrażenia, czy efekt

Wpływ pierwszego wrażenia, czy efekt

pierwszeństwa

pierwszeństwa

2.

2.

Efekt świeżości

Efekt świeżości

3.

3.

Centralność cech

Centralność cech

4.

4.

Iluzoryczna kontrola

Iluzoryczna kontrola

5.

5.

Iluzoryczna wolność

Iluzoryczna wolność

6.

6.

Przecenianie własnego udziału w procesach

Przecenianie własnego udziału w procesach

zespołowych

zespołowych

7.

7.

Centryzm grupowy

Centryzm grupowy

8.

8.

Inklinacja pozytywna

Inklinacja pozytywna

9.

9.

Złudzenie patetyczne

Złudzenie patetyczne

10.

10.

Wpływ podobieństwa na poziom sympatii

Wpływ podobieństwa na poziom sympatii

Prawidłowości procesu

Prawidłowości procesu

rozpoznawania i przypominania

rozpoznawania i przypominania

informacji

informacji

1.

1.

Wpływ oczekiwań na przypominanie

Wpływ oczekiwań na przypominanie

2.

2.

Organizacja danych wokół schematu w procesie

Organizacja danych wokół schematu w procesie

zapamiętywania

zapamiętywania

3.

3.

Wpływ heurystyki dostępności na

Wpływ heurystyki dostępności na

zapamiętywanie

zapamiętywanie

Prawidłowości procesu

Prawidłowości procesu

rozwiązywania problemów

rozwiązywania problemów

1.

1.

Wpływ heurystyki widoczności na

Wpływ heurystyki widoczności na

wnioskowanie

wnioskowanie

2.

2.

Heurystyka reprezentatywności

Heurystyka reprezentatywności

Prawidłowości i odchylenia od

Prawidłowości i odchylenia od

racjonalności w myśleniu

racjonalności w myśleniu

logicznym

logicznym

1.

1.

Iluzoryczna korelacja

Iluzoryczna korelacja

2.

2.

Nieprawidłowa generalizacja

Nieprawidłowa generalizacja

3.

3.

Efekt zbladnięcia

Efekt zbladnięcia

4.

4.

Złudzenie gracza

Złudzenie gracza

5.

5.

Ignorowanie statystycznego „prawa wielkich liczb”

Ignorowanie statystycznego „prawa wielkich liczb”

6.

6.

Efekt audytorium

Efekt audytorium

7.

7.

Facilitacja społeczna

Facilitacja społeczna

8.

8.

Samoutrudnianie

Samoutrudnianie

9.

9.

Próżniactwo społeczne

Próżniactwo społeczne

10.

10.

Wyuczona bezradność

Wyuczona bezradność

Inne prawidłowości psychologiczne

Inne prawidłowości psychologiczne

1.

1.

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne

2.

2.

Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne

3.

3.

Zjawisko samej ekspozycji

Zjawisko samej ekspozycji

4.

4.

Teoria dysonansu poznawczego

Teoria dysonansu poznawczego

5.

5.

Autokoncentracja a zgodność postaw z

Autokoncentracja a zgodność postaw z

zachowaniem

zachowaniem

6.

6.

Efekt bumerangowy dla cenzury

Efekt bumerangowy dla cenzury

7.

7.

I i II prawo Yerkesa – Dodsona

I i II prawo Yerkesa – Dodsona

8.

8.

Dehumanizacja ofiary

Dehumanizacja ofiary

9.

9.

Zjawisko reaktancji

Zjawisko reaktancji

10.

10.

Społeczny dowód słuszności

Społeczny dowód słuszności