PIENIĄDZ.

TEORIE PIENIĄDZA

Pieniądz a inflacja

100

200

300

400

500

100

150

200

250

300

350

Stopa wzrostu pieniądza w %

M. Friedman : „Inflation is always and everywhere a
monetary phenomenon”

Pieniądz a cykl gospodarczy

1. Obserwacje empiryczne:

-zdecydowana większość recesji poprzedzona jest
spadkiem w tempie podaży pieniądza

- nie każdy spadek w tempie wzrostu podaży pieniądza
prowadzą do recesji

2. Modele teoretyczne

-wskazujące na neutralność pieniądza

- wskazujące na możliwość wpływu pieniądza na
aktywnośc gospodarczą

Pieniądz a stopy procentowe

Stopa procentowa jako koszt pożyczki lub cena płacona
za skorzystanie z funduszy. Mają istotny wpływ na
decyzje o oszczędnościach i inwestycjach.

Związek podaży pieniądza ze stopami procentowymi

- model teoretyczne

- badania empiryczne

Pieniądz a stopy procentowe

Stopa procentowa jako koszt pożyczki lub cena płacona
za skorzystanie z funduszy. Mają istotny wpływ na
decyzje o oszczędnościach i inwestycjach.

Związek podaży pieniądza ze stopami procentowymi

- model teoretyczne

- badania empiryczne

Polityka monetarna

P.m. – obejmuje ogół działań związanych z zarządzaniem
pieniądzem i stopami procentowymi.

Banki centralne jako jednostki odpowiedzialne za
sprawowanie polityki monetarnej

Polityka monetarna a deficyt budżetowy

Możliwość finansowania deficytów poprzez emisję
pieniądza

Deficyt a stopa wzrosty podaży pieniądza, stopa inflacji i
stopa procentowa

PIENIĄDZ W GOSPODARCE

Polityka pieniężna banku

centralnego w Polsce .

Rynek pieniężny.

Teorie popytu na pieniądz.

Cele i instrumenty polityki pieniężnej-
rola banku centralnego.

Podaż pieniądza

Rozwój teorii pieniądza

Teorie identyfikacji pieniądza

Ilościowe teorie pieniądza i jej rozwój w
kierunku teorii popytu .

Wkład Keynesa w rozwój teorii popytu
na pieniądz

Teoria Baumola - Tobina.

Krótkookresowa teoria zagregowanego
popytu na pieniądz.

Znaczenie teorii popytu na pieniądz w
gospodarce.

 Belka. M.. Doktryna ekonomiczno- społeczna Miltona Friedmana, PWN,

Warszawa 1986;

 Blaug M. Teoria ekonomii, PWN, Warszawa 1994, s.168,635- 646, 680;

 Fedorowicz Z., Podstawy teorii finansów, Poltext, Warszawa 1991;

 Fedorowicz ż., Teorie pieniądza, Poltext, Warszawa 1999, s. 31- 100;

 Samuelson P. A.Nordhaus W. D.. Ekonomia 1,PWN, Warszawa 1995,

s.479- 493;

 Makroekonomia, pod red. M. Nogi, Wrocław 1993, s. 88- 110.

 Blaug M., Teoria ekonomii, PWN Warszawa 1994, s.

636- 649;

 Drabowski E. (1987): Wpływ pieniądza na gospodarkę

w teoriach keynesizmu i monetaryzmu. PWN, 1987

 Galbraith J.K.(1982): Pieniądz. PWE, Warszawa,

rozdz. 3 i 4;

 Samuelson P. A., Nordhaus W. D., Ekonomia 1, PWN

Warszawa 1995, s. 412- 509.

 Solarz J.K.(1996): Koncepcje rozwoju systemów

bankowych. Ekonomista, nr 5, s.623-654.

Pojęcie pieniądza

1. Potoczne rozumienie pieniądza

2. Ekonomiczna interpretacja pieniądza. Pieniądzem jest
wszystko co jest powszechnie akceptowane jako zapłata
za dobra lub jako spłata zobowiązań.

Pieniądz zdefiniowany jest przez pełnione funkcje
:Pieniądzem jest to co pełni funkcje pieniądza

Pieniądze

wynaleźli F E N I C J A N I E.

Przestał istnieć problem „wdzięczności” .

Do tej pory istniała wymiana przypadkowa – aż w końcu wymyślono , że
najlepszym ekwiwalentem są metale szlachetne ( złoto i srebro).

Pieniądz jako środek wymiany powstał z potrzeby usprawnienia obrotu
towarowego w gospodarce.

Pieniądz jako miernik wartości pozwala na wyrażenie w jednostkach
monetarnych wartości towarów znajdujących się na rynku. Cena jako
pieniężny wyraz wartości umożliwia porównywanie wszystkich dóbr na
rynku, a ponadto odnoszenie ich do kosztów wytwarzania i weryfikację
efektywności produkcji ex post i ex ante.

Pieniądz jako miernik wartości jest narzędziem racjonalizowania
działalności bieżącej i inwestycyjnej.

Pieniądz jest instrumentem oszczędzania (tezauryzacji) lub tworzenia
rezerw. Pewna zmienna ilość pieniądza znajduje się stale w dyspozycji
podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych zanim zostanie
zużyta na określone cele (forma odroczonego wydatku).

1. Stabilność

2. Podręczność

3. Trwałość

4. Jednolitość

5. Podzielność

6. Rozpoznawalność

Pieniądz, ceny i stopy procentowe

NARODOWY BANK POLSKI- BANK
CENTRALNY

Bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej jest Narodowy Bank Polski.

Jego zadania są określone w :

•

Konstytucji RP

•

ustawie o Narodowym Banku Polskim

•

ustawie Prawo bankowe.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego

poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej
Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest
ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym
przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

•polityka pieniężna,
•działalność emisyjna,
•wykonywanie nadzoru bankowego,
•działania na rzecz systemu płatniczego,
•zarządzanie rezerwami dewizowymi,
•działalność edukacyjna i informacyjna,
•obsługa Skarbu Państwa.

W najbliższych latach największy wpływ na realizację zadań NBP będą
miały te procesy integracji europejskiej, które spowodują wejście Polski
do STREFY EURO.

1. Funkcja emisyjna

2. Funkcja banku banków

3. Funkcja banku państwa

Funkcja emisyjna realizowana jest przez NBP w ramach wyłącznego prawa
emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej. Znaki te są
prawnymi środkami płatniczymi na jej obszarze. Wzory i wartość nominalną
banknotów oraz wzory i wartość nominalną stop, próbę i masę monet oraz
wielkość emisji znaków pieniężnych ustala prezes NBP.

Funkcja ta przejawia się kilku płaszczyznach: bank centralny nadzoruje
operacje banków komercyjnych, dokonywane zarówno w walucie
krajowej, jak w walutach obcych. Udziela im pożyczek na rozszerzenie
działalności kredytowej, a stopa ich oprocentowania wyznacza pośrednio
stopy oprocentowania kredytów depozytów w bankach komercyjnych.
Ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami
gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych. Funkcja banku
banków wiąże się z oddziaływaniem na system bankowy w sposób
umożliwiający realizowanie przyjętej polityki pieniężno-kredytowej. Na
banku centralnym spoczywa także odpowiedzialność za stabilność,
rozwój i sprawność funkcjonowania całego systemu bankowego oraz
tworzenie regulacji zapewniających płynność sektora bankowego.

NBP kształtuje też politykę stopy procentowej, prowadzi politykę rezerw
obowiązkowych oraz organizuje system informacyjny dla całego systemu
bankowego.

Politykę pieniężno-kredytową NBP realizuje za pomocą szerokiej gamy
instrumentów, a mianowicie:

a) instrumentów oddziaływania bezpośredniego:

· rezerw obowiązkowych,

· operacji refinansowych,

· zaangażowanego kapitału,

· pułapów kredytowych,

b) instrumentów oddziaływania pośredniego obejmujących między
innymi:

· operacje otwartego rynku,

· politykę stopy procentowej od kredytu redyskontowego i
lombardowego,

· normy dopuszczalnego ryzyka walutowego

Rola NBP jako banku centralnego państwa polega na formułowaniu i
realizacji polityki pieniężnej, organizowaniu i czuwaniu nad sprawnym
przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym.

NBP ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę
kursu walut. Spełnianie funkcji banku państwa ma istotne znaczenie dla
osiągania celów banku centralnego, a w szczególności utrzymania
wewnętrznej wartości pieniądza krajowego (ograniczenie inflacji) i jego
wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom kursów
walut).

1. Bank centralny kontroluje

nominalną podaż pieniądza.

Przyjmując założenie

upraszczające, że ceny są

stałe, można uznać, że bank

centralny kontroluje też podaż
realną.

2. Rynek pieniądza znajduje się

w równowadze, jeśli wielkość

zapotrzebowania na realne

zasoby pieniężne jest równa

wielkości zaoferowanej.

Banki komercyjne są to pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło

licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu

depozytów, włączając w to wkłady, które mogą być uruchomione przez

wystawianie czeków. System bankowy będą tworzyły wszystkie banki

komercyjne na danym terenie, np. wszystkie banki na terenie Polski tworzą

system bankowy w Polsce.

Rozliczenia w ramach systemu bankowego dokonywane są przy pomocy

systemu clearingowego. System clearingowy (rozrachunkowy) jest to ogół

porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków

rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym

okresie i dokonanie spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach

międzybankowych.

Aktywa banków komercyjnych

-gotówka
-weksle i kredyty krótkoterminowe
-pożyczki średnio i długoterminowe
-papiery wartościowe (np. bony skarbowe)
-kredyty w innych walutach

Pasywa banków komercyjnych

-wkłady na żądanie
-wkłady terminowe
-certyfikaty depozytowe (skrajna postać wkładu terminowego; bank

zaciąga pożyczkę na ściśle
określony czas, co oznacza, że dokładnie wiadomo, kiedy pożyczka

musi zostać spłacona)
-wkłady w innych walutach

W bilansie banku suma pasywów musi być równa sumie

aktywów.

Aktywa finansowe

Aktyw finansowy to papier uprawniający jego posiadacza do otrzymywania

określonego strumienia płatności w ściśle określonym czasie (np. weksle,

obligacje).

Weksle to krótkoterminowe aktywa finansowe dla których termin

wykupienia przez pierwotnego wystawcę (pożyczkobiorcę) jest ściśle

określony (np. trzy miesięczne weksle skarbowe).

Obligacje to długoterminowe aktywa finansowe, szczególnym przypadkiem

są obligacje bez określonego terminu wykupu (konsole), co oznacza, że nie

podlegają one wykupowi przez emitenta, który za to wypłaca odsetki w

nieskończoność. W stosunku do obligacji państwowych używa się czasem

określenia, że są papierami wartościowymi pozbawionymi ryzyka.

Akcje przedsiębiorstw to papiery wartościowe będące tytułem własności

do części kapitału akcyjnego spółek i uprawniające do uczestniczenia w

podziale dywidendy, tj. części zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego na

wypłaty akcjonariuszom.

Dla określenia aktywów finansowych używa się pojęcia płynności. Pojęcie

płynności dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może

być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym

zażyczą sobie tego posiadacze aktywu. Z tego punktu widzenia aktywem o

największej płynności jest sam pieniądz (gotówka). Na ogół im większa

płynność tym

mniejsze ryzyko i mniejsza stopa zwrotu (zysk) z posiadania danego aktywu.

Z definicji wynika, że banki komercyjne mają istotny, jeśli nie

decydujący, wpływ na wielkość podaży pieniądza w ujęciu M1. Banki

kreują rachunki a vista, w ciężar których przedsiębiorstwa i

gospodarstwa domowe mogą wystawiać czeki (dotyczy to również kart

kredytowych). Ilość pieniądza w formie tych rachunków jest

uzależniona od bankowych rezerw gotówkowych. Jeśli stopa rezerw

gotówkowych wynosi 10% to wielkość wkładów będzie

dziesięciokrotnością rezerw

BILANS

stan na dzień

Nota

31.12.2000

31.12.2001

AKTYWA

I. Kasa, operacje z bankiem centralnym

383 479

462 065

II. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w banku centralnym

34 150

19 254

III. Należności od sektora finansowego

3 406 578

2 520 106

1. W rachunku bieżącym

111 976

91 866

2. Terminowe

3 294 602

2 428 240

IV. Należności od sektora niefinansowego i sektora budżetowego

5 656 383

8 165 671

1. W rachunku bieżącym

507 885

792 020

2. Terminowe

5 148 498

7 373 651

V. Należności z tytułu zakupionych papierów wartościowych z otrzymanym
przyrzeczeniem odkupu

VI. Dłużne papiery wartościowe

4 428 123

4 882 242

VII. Akcje i udziały w jednostkach zależnych

6, 8, 11

564 597

379 393

VIII. Akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych

7, 8, 11

12 049

7 999

IX. Akcje i udziały w pozostałych jednostkach

9, 11

20 340

8 010

X. Pozostałe papiery wartościowe i inne prawa majątkowe

10, 11

51 000

XI. Wartości niematerialne i prawne

329 487

251 662

XII. Rzeczowy majątek trwały

390 887

609 911

XIII. Akcje własne do zbycia

XIV. Inne aktywa

563 622

1 414 773

1. Przejęte aktywa - do zbycia

1 370

9 204

2. Pozostałe

562 252

1 405 569

XV. Rozliczenia międzyokresowe

441 594

490 753

1. Z tytułu odroczonego podatku dochodowego

2. Pozostałe rozliczenia międzyokresowe

441 594

490 753

AKTYWA RAZEM

16 231 289

19 262 839

PASYWA

I. Zobowiązania wobec banku centralnego

II. Zobowiązania wobec sektora finansowego

10 340 625

2 505 212

1. Bieżące

129 273

122 321

2. Terminowe

10 211 352

2 382 891

III. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego i sektora budżetowego

2 912 191

13 362 010

1. Lokaty oszczędnościowe, w tym:

a) bieżące

b) terminowe

2. Pozostałe, w tym:

2 912 191

13 362 010

a) bieżące

1 519 682

2 285 864

b) terminowe

1 392 509

11 076 146

IV. Zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym
przyrzeczeniem odkupu

V. Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych

219 955

VI. Fundusze specjalne i inne pasywa

511 532

242 161

VII. Koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone

495 263

737 431

VIII. Rezerwy

271 681

499 157

1. Rezerwy na podatek dochodowy

113 011

80 089

2. Pozostałe rezerwy

158 670

419 068

IX. Zobowiązania podporządkowane

282 676

X. Kapitał akcyjny

424 591

849 182

XI. Należne wpłaty na poczet kapitału akcyjnego (wielkość ujemna)

XII. Kapitał zapasowy

350 342

578 721

XIII. Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny

29 926

30 974

XIV. Pozostałe kapitały rezerwowe

775 490

XV. Różnice kursowe z przeliczenia oddziałów zagranicznych

XVI. Niepodzielony zysk lub niepokryta strata z lat ubiegłych

-89 378

XVII. Zysk (strata) netto

119 648

44 738

PASYWA RAZEM

16 231 289

19 262 839

Współczynnik wypłacalności

13,71%

9,87%

Wartość księgowa

1 699 997

1 414 237

Liczba akcji

424 590 872

849 181 744

Wartość księgowa na jedną akcję ( w zł)

4,00

1,67

Przewidywana liczba akcji
Rozwodniona wartość księgowa na jedną akcję (w zł)

POZYCJE POZABILANSOWE

Podstawy polityki pieniężnej
banku centralnego w Polsce.



Polityka pieniężna, polityka monetarna, część

ekonomicznej polityki

państwa obejmująca

decyzje dotyczące kształtowania

podaży pieniądza

, w celu dostosowania jej do

potrzeb gospodarki. Politykę pieniężną państwa

prowadzi

bank centralny

lub inna instytucja

rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji.

Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz

na kursy walutowe.

Ponieważ podaż pieniądza uzależniona jest od

jego

emisji

oraz od wartości udzielonych przez

banki

komercyjne

kredytów

, sterowanie nią

polega na utrzymywaniu określonego, możliwie

stabilnego tempa emisji pieniądza oraz

regulowaniu aktywności kredytowej banków

komercyjnych.

Najważniejsze stopy procentowe
określane przez bank centralny w
Polsce są to:



Stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa banku

centralnego, stopa maksymalna. Według stopy lombardowej bank

centralny udziela krótkookresowego kredytu bankom komercyjnym

pod zastaw papierów wartościowych. Stopa lombardowa określa

krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku przez banki

komercyjne.



Stopa interwencyjna (referencyjna, zwana również stopą repo) –

według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy

czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji.

Stopa interwencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek

międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również

na rentowność skarbowych papierów wartościowych; pokazuje, ile

banki zarabiają na środkach, ulokowanych w banku centralnym.



Stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje

weksle od banków komercyjnych. Inaczej rzecz ujmując, jest to

stopa procentowa, która jest stosowana w przypadku redyskonta

przez bank centralny papierów wartościowych (w tym weksli),

zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne. Banki

komercyjne sprzedają wówczas bankowi centralnemu

krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od

swoich klientów, cenę tej operacji określa właśnie stopa

redyskontowa. Jest to jeden ze sposobów pozyskiwania środków, z

tym, że bank centralny nie wszystkie weksle przyjmuje.



Stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych

depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku

centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie

nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne.

Rodzaje polityki Banku
Centralnego:



Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna -

zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stóp

procentowych, zakupy na otwartym rynku,

obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).



Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna -

zmniejszanie podaży pieniądza (podwyższanie

stóp procentowych, sprzedaż na otwartym rynku,

podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).



Neutralna – świadczy o właściwej ilości

pieniądza w gospodarce i polega na nie

podejmowaniu działań w celu zmiany jego ilości.



Selektywna polityka kredytowa polega na

modyfikowaniu zachowania instytucji

kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom

gospodarki dostęp do kredytów (kredyty

preferencyjne, gwarancje kredytowe,

racjonowanie kredytów).

Bilans banku centralnego
(schemat)

W latach 2001–2006 zakończono rozpoczęty pod koniec
1989 r. proces uzdrawiania pieniądza w Polsce – w
pierwszej kolejności obniżając inflację, a następnie
stabilizując ją na niskim poziomie

Pozwoliło to na radykalne obniżenie stóp procentowych.
Stopa referencyjna – główna stopa procentowa NBP –
spadła z 19 do 4 proc.
Spadły także stopy realne – stopa referencyjna po odjęciu
inflacji obniżyła się o prawie 9 pkt. proc.

NBP rozszerzył tematykę, zakres oraz metody i
instrumenty badań naukowych prowadzonych na
potrzeby wykonywania podstawowych zadań banku
centralnego.
• Pogłębiono badania nad:
– polityką pieniężną,
– mechanizmem transmisji monetarnej,
– oczekiwaniami inflacyjnymi, systemem finansowym,
– finansami publicznymi,
– gospodarką światową,
– koniunkturą,
– przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi.
• Rozpoczęto nowe badania nad:
– determinantami rozwoju ekonomicznego,
– rynkiem pracy,
– rynkiem nieruchomości.

• Od końca 2000 r. do końca 2006 r. oficjalne aktywa
rezerwowe
wzrosły z 27,5 mld USD do 48,5 mld USD, (o 76 proc.),
a w przeliczeniu na euro z 29,5 mld do 36,8 mld (o 25
proc.)

• Dochodowość z inwestowania rezerw w poszczególnych
latach
mieściła się w przedziale 2,3–6,5 proc.

• Zmiany w zarządzaniu rezerwami dewizowymi:
• powołano Komitet Inwestycyjny Rezerw Dewizowych i
Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym,
• poszerzono zakres wykorzystywanych instrumentów
inwestycyjnych
• stworzono własny portfel porównawczy,
• wprowadzono nowoczesne oprogramowanie do celów
inwestycyjno – analitycznych oraz księgowych.
• Dzięki tym zmianom usprawniono zarządzanie rezerwami
i
ograniczono ryzyko inwestycji.

• W latach 2001–2006 wzrosła wielkość emisji monet
kolekcjonerskich, której celem jest upowszechnianie
wiedzy o
historii i kulturze Polski, a także budowa rynku
kolekcjonerskiego.
Polskie monety zdobyły cztery prestiżowe
międzynarodowe
nagrody.

• NBP rozpoczął emitowanie specjalnych serii monet
dwuzłotowych
powszechnego obiegu ze stopu Nordic Gold służących
promocji
społeczności lokalnych:
– Od stycznia 2004 roku do kwietnia 2005 roku
wyemitowano 16 monet tworzących serię Herby
województw,
– we wrześniu 2005 roku NBP rozpoczął emisję serii 32
historyczne miasta w Polsce

W 2005 r. przy Zarządzie NBP powołano organ doradczy –
Radę
Historyków, opiniującą zgłaszane do NBP inicjatywy
emisyjne
monet o tematyce historycznej.

• W 2006 r. NBP wyemitował pierwszy w historii polskiego
pieniądza
banknot kolekcjonerski upamiętniający pontyfikat
papieża Jana
Pawła II.

• NBP pełni funkcję agenta emisyjnego i agenta
finansowego rządu
oraz prowadzi rachunki budżetu państwa.

• 16 oddziałów okręgowych NBP obsługuje około 3
500 posiadaczy rachunków, dla których prowadzonych
jest około 15 400 rachunków

• W latach 2001–2006 NBP wprowadził:

– system Bankowości Elektronicznej enbepe,
umożliwiający
niemal wszystkim posiadaczom rachunków budżetowych
(instytucjom publicznym) przekazywanie poleceń przelewu
i
składanie innych dyspozycji z rachunków w postaci
elektronicznej. W tym zakresie od 2003 roku NBP ma
certyfikat
zgodności systemu zarządzania jakością z normą ISO
9001:2001;

– połączenia Business to Business (B2B), łączące
Zintegrowany
System Księgowy NBP z systemami informatyczno–
księgowymi
Ministerstwa Finansów.

• W NBP zbudowano system SORBNET–EURO,
umożliwiający dokonywanie w czasie rzeczywistym
rozrachunku w euro zarówno płatności krajowych, jak i
trans-granicznych.
Dzięki temu:
– radykalnie skrócono czas rozrachunku między
bankami,
– obniżono koszty realizacji transakcji (dla banków
od kilku do
kilkudziesięciu razy,)
– zwiększono poziom bezpieczeństwa realizacji
płatności.

NBP jako pierwszy spośród banków centralnych
nowych państw
członkowskich Unii Europejskiej stał się
pełnoprawnym

uczestnikiem systemu TARGET, umożliwiając w ten sposób
bezpośrednie połączenie polskiej infrastruktury
rozliczeniowej z infrastrukturą funkcjonującą w innych
krajach UE.

• W maju 2005 r NBP przystąpił do paneuropejskiego
systemu STEP2, umożliwiając uruchomienie rozliczeń
detalicznych płatności trans -granicznych w euro
przez system Euro ELIXIR, prowadzony przez Krajową Izbę
Rozliczeniową.

• NBP systematyczne rozbudowuje system SORBNET (do
rozliczeń w złotych) o nowe funkcje i pracuje nad
zwiększeniem jego bezpieczeństwa. M.in. rozszerzono
zakres rozliczanych operacji, wprowadzając możliwość
realizacji zleceń klientów banków.
• Stale rośnie liczba i wartość zleceń realizowanych w
tym systemie:
– Liczba transakcji na rachunkach bieżących banków
wzrosła z około 538 tys. operacji w 2001 roku do 1 091 tys.
operacji w 2005 roku, co oznacza wzrost o 102,8 proc.
– Łączna wartość przeprowadzanych transakcji
wzrosła z
11,6 bln zł w 2001 roku do 24,9 bln zł w 2005 roku, czyli o
114,7 proc.
– Od stycznia do października 2006 r. w systemie SORBNET
zrealizowano 1 047 tys. zleceń o wartości 29,6 bln zł.

• W zarządzaniu NBP wprowadzono:

– planowanie strategiczne,
– zarządzanie projektami,
– zarządzanie jakością
– systemy zarządzania ryzykiem operacyjnym i finansowym.

• Zmiany te umożliwiły:

– precyzyjne wytyczanie celów strategicznych na najbliższe
lata,
– dokładniejsze planowanie zadań przez departamenty
– bieżąca kontrola realizacji zadań i lepsze zarządzanie
zasobami.

• System zarządzania ryzykiem finansowym pozwolił
na

oddzielenie większości funkcji związanych z zarządzaniem
tym
ryzykiem od bieżących decyzji operacyjnych oraz wprowadził
monitoring transakcji wykonywanych przez NBP.

• System zarządzania ryzykiem operacyjnym
umożliwił bardziej

skuteczne zapobieganie stratom operacyjnym oraz
ograniczył
ryzyko reputacyjne.

•W latach 2001-2006 dokonano zmian organizacyjnych w
Centrali i
sieci terenowej NBP stosownie do zmieniających się zadań.
W
wyniku tych działań:

– zwiększono przejrzystość struktury i sprawność działania
NBP,
– dostosowano strukturę terenową NBP do podziału
administracyjnego kraju zmniejszając sieć terenową z
ponad 50 do 16 placówek,
– obniżono zatrudnienie z 6 321 do 4 448 etatów, czyli
prawie
o 30 proc., a koszty działania banku o ponad 10 proc.

•Po reorganizacji przekazano nieodpłatnie lub sprzedano
nieruchomości o wartości rynkowej ponad 172 mln zł.

•Znaczna część majątku likwidowanych placówek została
przekazana na rzecz Skarbu Państwa, m.in. sądom i
prokuraturom –
łącznie 22 budynki o wartości rynkowej ponad 85 mln
zł

• Zmiany:

– reorganizacja,
– nowoczesne metody zarządzania i organizacji pracy,
– nowoczesne technologie,
– najlepsi specjaliści.

• Efekty:

– wzrost efektywności na wszystkich obszarach działań,
– zmniejszenie kosztów działania o ponad 10 proc.

• Narodowy Bank Polski to instytucja:

– sprawna i skuteczna
– z profesjonalną kadrą
– wyznaczająca standardy
– otwarta i nowoczesna.

Wartość pieniądza powinna być mniej więcej taka sama
dzisiaj, jaki jutro, nie powinna podlegać większym
wahaniom w czasie. W krajach, gdzie wartość pieniądza
zmienia się (rośnie lub spada), ludzie będą gromadzili
pieniądze, gdyż oczekiwać będą na wzrost ich wartości, a
wydawali je możliwie najszybciej, gdy będą oczekiwać, że
wartość ich będzie malała z dnia na dzień. Zarówno jedno
jak i drugie działanie może być bardzo szkodliwe dla
gospodarki

Współczesne pieniądze muszą być na tyle nieduże i lekkie,
żeby ludzie mogli je z łatwością nosić przy sobie. Czy kule
do gry w kręgle byłyby praktyczną formą pieniądza,
oczywiście że NIE

Materiał wybrany na pieniądz musi być odpowiednio trwały.
Z tego powodu większość krajów do produkcji pieniędzy
stosuje papier wysokiej jakości.

Pieniądze ( monety czy banknoty) o takich samych
nominałach powinny mieć identyczną wartość. Łatwo jest
się domyślić, że gdyby niektóre 10-złotowe monety
miałyby większą wartość od innych doszłoby do
poważnego zamieszania.

Jedną z podstawowych zalet pieniądza jest możliwość jego
podziału.

Pieniądze powinny być łatwo rozpoznawalne i trudne do
podrobienia. Jakość papieru oraz specjalne znaki graficzne
sprawiają, że współczesne pieniądze są trudne do
sfałszowania.

1. Miernik wartości

2. Środek wymiany

3. Środek płatniczy

4. Środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa)

5. Międzynarodowy środek płatniczy

Pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem w transakcjach kupna-
sprzedaży towarów i usług.

W ujęciu makroekonomicznym pieniądz cyrkuluje, łącząc strumienie
pieniężne z różnymi operacjami rozliczeniowymi ze sobą powiązanymi.

Liczba obiegów pieniądza w określonym czasie tzn. częstotliwość
nazywamy szybkością obiegu pieniądza.

Funkcja ta pozwala na wyrażenie wartości dóbr i usług.
Cena informuje odbiorcę towarów, ile jednostek pieniężnych trzeba
zapłacić za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi -
określonemu towarowi odpowiada określona liczba jednostek pieniężnych.

Przykład
Wartość względna (relatywna) np. l kg szynki (18 zł) odpowiada wartości 9
bochenków chleba (l chleb kosztuje 2 zł); chleb zdrożał na 3 zł tak więc
szynka relatywne potaniała względem chleba.

Pieniądz staje się jednostką rozrachunkową, która ma określone ceny i
prowadzone rozliczenia.
Miernik wartości utrzymuje siłę nabywczą pieniądza- określaną przez ilość
towarów, którą można nabyć za pomocą jednostki pieniądza.
Na siłę nabywczą ma wpływ relacja między wielkością obiegu pieniężnego
a wartością masy towarów znajdujących się na rynku.

Liczba cen przy n dobrach:

- gospodarka barterowa: n (n – 1)/2

- gospodarka pieniężna: n
Korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych

Funkcja ta wiążę się z zdolnością pieniądza do regulowania różnych
zobowiązań nie związane z zakupem towarów i usług.

Są to przede wszystkim płatności dotyczące zaciąganych i spłacanych
pożyczek, płacenia należnego podatku, składki ZUS lub kary pieniężnej
itp.

Środkiem płatniczym staje się pieniądz z chwilą, gdy władza państwowa
nada mu moc zwalniania z ekonomicznych zobowiązań.

Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych formach o
charakterze bezgotówkowym np. weksli, czeków, a obecnie często w
formie zapisów dokonywanych przez bank na kontach uczestników procesu
likwidacji zobowiązań (pieniądz bankowy) w wyniku ich poleceń np.
przelewy lub inne dyspozycje.

Jest to proces, który prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu.

Tezauryzacja może być symptomem braku zaufania społeczeństwa do
instytucji finansowych w okresach kryzysu gospodarczego.

Funkcja ta służy do gromadzenia i przechowywania wartości (bogactwa)
w postaci pieniężnej bądź kruszcowej (złoto).

Pieniądz jest czasowo wycofywany z obiegu przez tych którzy go
posiadają i tworzą się tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te
występują w postaci rezerw.

Pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym
kraju.

Funkcję ta pełnią od dawna np. dolar amerykański a także inne tzw.
twarde waluty.

Podobnie jest z pieniądzem opartym na międzynarodowych umowach;
takim pieniądzem są SDR (specjalne prawa ciągnienia), ECU a obecnie
euro.

Rodzaje pieniądza:

pieniądz kruszcowy

w pierwotnym znaczeniu oznaczał

system ,w którym wartość kruszcu w monetach, będących w

obiegu, odpowiadała nominalnej wartości tych monet; w

znaczeniu, które upowszechniało się w XVIII-XIX w., p.

kruszcowy oznaczał system, w którym w obiegu były banknoty

wymienialne na żądanie na kruszec przez instytucję emisyjną;

w takim systemie rozmiary obiegu pieniężnego były

limitowane przez zasoby kruszcu, choć pokrycie kruszcowe

obiegu mogło być mniejsze niż 100%.

pieniądz symboliczny

- każdy p. istniejący w postaci monet lub

biletów pieniężnych, który reprezentuje określoną wartość

jedynie w sposób symboliczny, a jego siła nabywcza wynika

nie z wartości materiału, z jakiego jest wykonany, lecz z

prawnego przymusu przyjmowania nim zapłaty; w większym

znaczeniu - drobny, nie oparty na kruszcu bilon.

pieniądz rozrachunkowy

- p. nie istniejący w sensie fiz.,

funkcjonujący jedynie jako umowna wartość rachunkowa; takie
cechy p. rozrachunkowego czyniły go odpornym na "psucie
monety" (obniżanie wartości szlachetnego kruszcu w monecie i
zmniejszanie jej ciężaru), przez co stał się czynnikiem
stabilizującym system pieniężny w epoce pierwszych banków
publicznych; podobne cechy czynią współcześnie p.
rozrachunkowy środkiem regulowania zobowiązań
międzynarodowych (SDR, ECU, rubel transferowy).

pieniądz międzynarodowy

- p. akceptowany poza granicami

kraju, który go emituje, używany w transakcjach
międzynarodowych.; do czasu wielkiego kryzysu gospodarczego
1929-1933 zobowiązania międzynarodowe regulowano
przepływami złota; po II wojnie świat. funkcję p.
międzynarodowego spełniał dol. USA, po 1958 również inne
waluty zach., od lat 70. pełnią ją także międzynarodowe jednostki
rozrachunkowe - SDR i ECU.

pieniądz bankowy

- p. zapisany na rachunkach bankowych,

kreowany przez banki poprzez udzielanie kredytów, ponieważ
ekspansja kredytowa banków może przewyższać sumę ich
kapitałów własnych oraz wkładów, banki posiadają zdolność
kreowania p.; zbyt śmiała ekspansja kredytowa działa
inflacjogennie, oraz zwiększa ryzyko kryzysu bankowego, jednym
z zadań banku centralnego jest więc utrzymanie tej ekspansji w
pożądanych granicach.

Pieniądzem są banknoty i monety.

1.Pieniądz symboliczny

2.Pieniądz bezgotówkowy

Jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też – siła nabywcza,
znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w
innych niż pieniądz zastosowaniach.

Tzn. banknot o nominale 10 zł ma o wiele większą wartość jako pieniądz
niż jako wysokiej klasy papier. Podobnie z bilonem, są więcej warte niż
metal, z którego je wykonano. Społeczeństwo wyrażając zgodę na
posługiwanie się pieniądzem symbolicznym jest w stanie zaoszczędzić
rzadkie zasoby konieczne do wyprodukowania pieniądza jako środka
wymiany np. ze złota.

Istotnym warunkiem utrzymania pieniądza symbolicznego w jego funkcji
pośrednika w wymianie jest ograniczenie kręgu podmiotów
upoważnionych do jego produkowania. Prywatnie nie możemy drukować
sobie pieniędzy. Ograniczenie jego produkcji tylko do jednej instytucji
prawnie upoważnionej nadaje mu status prawnego środka płatniczego.

Jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność
przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej.

Jednym z przykładów pieniądza bezgotówkowego jest wkład bankowy,
ponieważ wkład jest to dług (zobowiązanie) banku wobec klienta. Jeśli
mamy w banku wkład, oznacza to, że bank jest nam winien pieniądze.

Możemy wypisać czek na siebie lub kogoś innego a bank musi wypłacić
jego równowartość w gotówce w momencie przedstawienia czeku do
realizacji.

Funkcje pieniądza

1. Środek wymiany

2. Środek płatniczy

3. Miernik wartości

4. Środek tezauryzacji

Środek wymiany

1. Korzyści z pieniądza w stosunku do barteru:

- eliminacja konieczności podwójnej zgodności potrzeb

- ograniczenie kosztów transakcyjnych

- redukcja ryzyka

2. Wymogi odnośnie pieniądza jako środka wymiany:

- łatwy do standaryzacji

- szeroko akceptowany

- podzielny

- łatwy do przechowywania

- nie podlegający szybkim zmianom

Miernik wartości

Przy pomocy pieniądza wyrażana jest wartość dóbr i
usług

Liczba cen przy n dobrach:

- gospodarka barterowa: n (n – 1)/2

- gospodarka pieniężna: n

Korzyści: redukcja kosztów transakcyjnych

 Teorie identyfikacji

pieniądza,

 Teorie popytu na pieniądz.

W tym względzie

funkcjonowało tzw.:

 Metalistyczne i

 podejście nominalistyczne.

W drugim zaś przypadku władza

państwowa tworzyła system

pieniężny nadając mu określony

kształt oznaczenie i sposób

funkcjonowania na rynku.

Funkcjonowały w tym obszarze

dwie teorie:

 Ilościowa teoria pieniądza, którą już

powierzchownie znamy ale jeszcze

do niej wrócimy, sformułowana

przez J.S. Milla.

automatycznej repartycji złota między

narody ( złoty automatyzm)- wg której

PRZEZ WYRÓWNYWANIE SALD

BILANSÓW PŁATNICZYCH

TRANSFERAMI ZŁOTA DOCHODZI

WYRÓWNYWANIA

WYRAŻONEGO W ZŁOCIE

POZIOMU CEN W SKALI

MIĘDZYNARODOWEJ.

Teoria

W tym prostym ujęciu

określeniem pieniądza, jego

ilości i szybkości krążenia nie

obejmowano depozytów w

bankach komercyjnych ani też

nie dopuszczano możliwości

wyrównywania bilansów

płatniczych za pomocą

przekazów pieniądza

depozytowego.

Funkcjonowania pieniądza depozytowego

nie wyjaśnia również nominalistyczna teoria

pieniądza, wg której wartość pieniądza i

powszechne jego akceptowanie w obrocie

gospodarczym (zarówno znaku pieniężnego, jak

i złotych monet) nie wynika z wartości kruszcu,

lecz z decyzji władzy państwowej, nadającej

określonym formom pieniądza charakter

prawnych środków płatniczych , zwalniających

ze wszystkich zobowiązań.

Obecnie podejście to dominuje w

pracach poświęconych teorii pieniądza.

M. Friedman, najbardziej znany

przedstawiciel Chicagowskiej szkoły

monetarystycznej, określa pieniądz

jako „należności albo jednostki towaru,

które są powszechnie akceptowane jako

środek regulowania zobowiązań w

ustalonej nominalnej wartości”.

Funkcjonalne podejście do określenia

pieniądza nie wyeliminowało

z teorii pieniądza podejścia

metalistycznego.

Oczywiście sprawa określenia

pieniądza jest tylko małym i nie

najistotniejszym fragmentem sporu

między funkcjonalną a metalistyczną

teorią pieniądza.

Istotą tej kontrowersji jest system

pieniężny, który - przy konsekwentnie

funkcjonalnym podejściu do pieniądza -

powinien opierać się na znakach pieniężnych

nie związanych z żadnym kruszcem (pieniądzem

towarem), a przy metalistycznym podejściu -

powinien opierać się na złocie, tzn. zapewniać
wymienialność znaków pieniężnych na

kruszec wg ustalonego parytetu.

W gruncie rzeczy chodziło

więc o zasady emisji (kreacji)

pieniądza:

 czy zgodnie z potrzebami

obrotu gospodarczego

(podejście funkcjonalne),

 czy zgodnie z posiadanymi

zasobami złota (podejście

metalistyczne).

Pierwszym jej etapem

było rozdzielenie rynku złota na:

 rynek „monetarny, gdzie

obowiązywała cena 35 USD za uncję

(wg parytetu dolara z 1934 r.)

 i na rynek „wolny”, na którym

obowiązywała cena równowagi

popytu i podaży (nie wolno było na

nim obracać rezerwami monetarnymi

złota banków centralnych i MFW).

Następnymi etapami były:

 załamanie się systemu sztywnych

kursów walutowych opartych na

złotych parytetach walut lub ich

parytetach w stosunku do dolara,

 zawieszenie „zewnętrznej”

wymienialności dolara na złoto

(1971 r.),

 rezygnacja z ustalania złotych

parytetów walut w krajach o

rozwiniętej gospodarce rynkowej,

 ustalanie ich „centralnych kursów” w stosunku

do międzynarodowych umownych jednostek

monetarnych (Special Drawing Rights- SDR,

European Currency Unit-ECU),

 a w końcu przystąpienie przez

Międzynarodowy Fundusz Walutowy do

sprzedaży posiadanych zasobów złota na

okresowo organizowanych aukcjach,



od 2002 roku stworzenie nowej waluty w Europie

– wymaga nowej interpretacji ?

zadanie dla Pań

studentek i Panów studentów.

Obecnie w roli pieniądza występują

niewymienialne na złoto znaki pieniężne , co

nakazuje stosować

funkcjonalne podejście

do określenia pieniądza. Ten fakt nie

rozwiązuje jednak- jak już wiemy -

wszystkich problemów związanych z

odróżnianiem „pieniądza” od „nie

pieniądza”.

Powstaje jednak pytanie: czy formy gospodarki

pieniężnej pozwalają również pożegnać się raz na zawsze

z teorią nominalistyczną,

wg której

pieniądz jest tworem władzy państwowej,

nadającej określonym symbolom charakter prawnego

środka płatniczego.

W praktyce takim uznanym przez państwo

pieniądzem są bilety bankowe emitowane przez banki

centralne.

Żadna norma prawna nie nadaje takiego

charakteru depozytom bankowym.

Szybkość obiegu pieniądza w Polsce

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

M0
M1
M2

M
3

Zasoby pieniądza- to suma wszystkich zidentyfikowanych form
pieniądza posiadanych przez ludność ( w odróżnieniu od pieniędzy
posiadanych przez banki) w danym punkcie czasu.

Główne miary wielkości zasobów pieniądza

Struktura zasobów

pieniądza

System Rezerwy Federalnej podaje dane dotyczące czterech głównych miar
wielkości zasobów pieniądza.

M1 jest miarą sald transakcyjnych, M2, M3 i L zawierają coraz większy procent sald
nie transakcyjnych. Tak więc z definicji wynika M1<M2<M3<L.

Wielkość podaży pieniądza mierzona jest agregatami
pieniężnymi :

•agregat M

nazywany bazą monetarną albo zasób pieniądza wielkiej

mocy. Mo jest to suma pieniądza gotówkowego poza kasami oraz
depozyty w banku centralnym i banku komercyjnym (gotówka +
wpłaty do-banku). Rezerwy obowiązkowe pewna część depozytu, którą
uzyskały banki komercyjne od swoich klientów, które muszą przelać na
nie oprocentowane konto w banku centralnym (pieniądze są zamrożone)
- zapobieżenie nadmiernemu kredytowaniu.

2. agregat M

jest to suma pieniądza gotówkowego poza kasami banku

oraz depozyty przedsiębiorstw na rachunkach bieżących oraz środki na
rachunkach ludności (KOR).

3. agregat M

jest sumą agregatu Mi powiększona dodatkowo o inne

depozyty krótkoterminowe np. wkłady na książeczkach
oszczędnościowych.

4. agregat M

jest to suma agregatu M^ oraz długoterminowe

depozyty bankowe -• depozyty 3, 6 miesięczne oraz kilkuletnie.
5. agregat L oznacza określoną wielkość ekonomiczną; jest to suma
agregat M.i oraz wartość papierów wartościowych - bonów skarbowych
oraz obligacji skarbu państwa

M1- to całość zasobów pieniężnych (pieniądza papierowego i monet)
posiadanych przez ludność (w odróżnieniu od zasobów będących własności
a banków), rachunków płatnych na żądanie w bankach komercyjnych
(rachunków bankowych, z których wypłaty mogą być realizowane na
żądanie lub na podstawie czeków), czeków podróżnych oraz innych
rachunków bankowych, na które mogą być wystawiane NPW (czyli
negocjowane polecenia wypłaty- negotiable order of withdrawal-NOW) i UTA
(czuli usługi transferu automatycznego- automatic transfer services-ATS).

Rachunki NPV różnią się od zwykłych rachunków płatnych na każde żądanie
tym, że naliczany jest od nich procent.

Rachunki UTA pozwalają na automatyczny transfer środków
oszczędnościowych na rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe; pozwala to
deponentom na zarabianie procentów na bezczynnych środkach
pozostających na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych (czekowy).

Depozyty na rachunku czekowym stanowią szeroką klasę obejmującą
depozyty znajdujące się na rachunkach, na które można wystawić czeki lub
ich ekwiwalenty.

M1= gotówka + depozyty na rachunkach czekowych

M1 oprócz gotówki i rachunków rozliczeniowych zawiera również
oszczędności.

M2-

zawiera w sobie M1 oraz rachunki oszczędnościowe i małe (mniejsze

niż 100000$) rachunki terminowe (rachunki bankowe, które ogólnie rzecz
biorąc nie mogą być przedmiotem transferów dokonywanych przy pomocy
czeków i czasem nie mogą być wycofane na żądanie) oraz certyfikaty
depozytowe, jak również rachunki rynku pieniężnego i inne aktywa o
wysokiej płynności.

M1 i M2 odzwierciedlają dwa podstawowe sposoby użytkowania pieniędzy.

M1 podkreśla rolę pieniądza jako środka wymiany (cyrkulacji). Zawiera
ono tylko te rodzaje pieniądza, które są wykorzystywane bezpośrednio w
działalności handlowej – monety, banknoty papierowe i depozyty płatne
na żądanie.

M2 mierzy wielkość zasobów pieniądza jako rezerwuaru siły roboczej. Gdy
banknoty, monety i zasoby pieniężne pozostające na rachunkach płatnych
na żądanie nie są aktywnie wykorzystywane do realizowania transakcji,
utrzymuje się je w charakterze rezerwuaru siły nabywczej. Po dodaniu
rachunków oszczędnościowych, małych certyfikatów depozytowych oraz
środków rynku pieniężnego do M1 otrzymujemy miarę wielkości
całkowitego rezerwuaru siły nabywczej.

M3-M2 + duże salda rachunków terminowych i inne mniej ważne
składniki.

L-M3 oraz inne płynne aktywa nie objęte pozostałymi agregatami, tak jak
waluta bankowa, dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.

Miary zasobu pieniądza

M3 i inne płynne aktywa (np.
instrumenty finansowe rynku
pieniężnego – bony skarbowe, bony
komercyjne, itp..)

M2, zobowiązania z tytułu nabytych
przez przedsiębiorstwa bonów
oszcz. i certyfikatów depozytowych

M1, zobowiązania z tytułu zakupionych
przez osoby prywatne bonów
oszczędnościowych i certyfikatów
depozytowych, rachunki repo

M0, depozyty płatne na żądanie,
rachunki czekowe, czeki podróżne

Gotówka w obiegu, rezerwy banków
komercyjnych

Zakres

Nazwa

Problem wyboru agregatu do opisu zasobu pieniądza

1. Na ile silna jest korelacja w zmianach wielkości

poszczególnych agregatów?

2. Cel analizy

3. Zasób pieniądza jako ważony agregat

4. Dokładność pomiaru zasobu pieniądza

Zmiany w zasobie pieniądza w Polsce

100000

200000

300000

400000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Relacje wybranych agregatów pieniężnych w Polsce

Mnożniki pieniężne w Polsce

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

M1/M0
M2/M0

Popyt na pieniądz jest reprezentowany przez
różne podmioty:
- ludność
- podmioty gospodarcze
- banki (poprawa płynności)
- instytucje finansowe
- państwo i instytucje publiczne ( zaciąganie
pożyczek)
operatorów giełdowych.

Od czego zależy popyt na pieniądz?

- podkreślić od razu trzeba, że

nie ma zgody wśród ekonomistów,

które z czynników są najważniejsze.

Najczęściej są brane pod uwagę:

 Dochód lub - szerzej - bogactwo, którego

zakres jest, różnie definiowany,

 oczekiwania co do zmian stóp procentowych w

przyszłości,

 stopień ryzyka różnej liczby aktywów,

 ceny,

 stopy procentowe od różnej liczby aktywów,

 oczekiwania co do zmian poziomu cen w

przyszłości, czyli oczekiwana stopa inflacji.

1911- I. Fischer – Teoria popytu na

pieniądz ( ilościowa)

1932- Szkoła z Cambridge Artur Pigou- teoria popytu na pieniądz jako
element teorii racjonalnego wyboru – udoskonalona teoria ilościowa

1935- J.M. Keynes- Teoria preferencji płynności

1936- J.R. Hiks- 1. Teoria równowagi portfela.

2. Teoria popytu transakcyjnego jako wyniku
optymalnego wyboru

1952- W. J. Baumol , J. Tobin

Teoria transakcyjnego popytu

na pieniądz.

1956- J. Tobin Teoria
preferencji płynności

1960- M. Fridman Ilościowa teoria

pieniądza

Składniki popytu na pieniądz

1. Interpretacja terminu „popyt na pieniądz”

2. Kategorie popytu na pieniądz

- popyt transakcyjny: wiąże się z koniecznością posiadania
pieniądza jako środka wymiany (podejście klasyczne)

- popyt spekulacyjny: wiąże się z ogólnym popytem na aktywa

- popyt przezornościowy: wynika z chęci zabezpieczenia się
przed niespodzie-wanym spadkiem dochodów

Klasyczna teoria rynku pieniądza

1. Formuła I. Fishera (teoria ilościowa pieniądza)

- zasób pieniądza jest zmienną egzogeniczną

- szybkość obiegu jest względnie stała (w krótkim okresie) i

zależy od czynników instytucjonalnych, nie zależy jednak
od ilości pieniądza

- pieniądz trzymany jest dla celów transakcyjnych

Formuła teorii ilościowej (wersja transakcyjna):

M · V = P · T

Wniosek finalny: zmiany zasobu pieniądza wpływają jedynie
na zmienne o charakterze nominalnym (ceny), natomiast nie
wpływają na zmienne o charakterze realnym.

Popyt na pieniądz (MD- ang. demand for money)

Jest to zależność między wielkością zasobu pieniądza , jaki ludzie chcą
posiadać, a stopą procentową. Jest to skłonność do posiadania pieniądza,
wyrażająca się w ilości środków niepieniężnych przechowywanych przez
podmioty rynkowe.

R- stopa procentowa

Wielkość zgłaszanego popytu na pieniądz zależy od wielkości stopy
procentowej tzn. im jest ona wyższa, tym więcej ludzie tracą trzymając
pieniądze i dlatego ograniczają swoje zapotrzebowanie na nie.

Powoduje to, że krzywa popytu ma nachylenie ujemne. Obniżeniu stopy %
towarzyszy wzrost wielkości popytu na pieniądz. Inne czynniki również
wpływają na ten popyt, a najważniejszym jest wielkość dochodu narodowego
„wytwarzanego w gospodarce”. Jeśli dochód rośnie , to ludzie zarabiają
więcej i zwiększają popyt na pieniądz, co ilustrujemy przesunięciem krzywej
popytu na pieniądz w prawo.

Krzywa popytu na pieniądz- pokazuje graficznie zależność między wielkością
zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą utrzymać, a wielkością stopy%.

Fundamentalne prawo klasyków – PRAWO SAYA „ każda podaż tworzy

sobie popyt”.

Co wynika z tego prawa?

Występuje równowaga rynkowa przy pełnym zatrudnieniu.

Zakłócenia w gospodarce są rzadkie i nie mają charakteru
cyklicznego

Ramy ilościowej teorii pieniądza nadał amerykański ekonomista IRVING
FISHER

( 1867-1947).

Model IRVINGA

FISHERA

MV = TP

M- ilość pieniądza w obiegu

V-szybkość krążenia pieniądza ( średnia liczba transakcji obsługiwaną
przez jednostkę pieniężną w danym czasie)

P –średni poziom cen

T – ilość dóbr i usług

Istnieje zależność przyczynowo-skutkowa pomiędzy ilością pieniądza a
poziomem cen.

P=MV / T

W długim okresie gospodarka dąży do równowagi przy pełnym

zatrudnieniu.

Szybkość obiegu pieniądza w długim okresie jest stała.

Jeżeli podaż pieniądza rośnie szybciej aniżeli gospodarka , ceny będą

proporcjonalnie do przyrostu masy pieniądza w obiegu.

POPYT

NA PIENIĄDZ ZMIENIA

SIĘ BEZPOŚREDNIO

I PROPORCJONALNIE Z POZIOMEM CEN.

Klasyczna teoria pieniądza (c.d.)

2. Wersja szkoły Cambridge:

- rozpatrywana jest dochodowa szybkość obiegu pieniądza

- rozszerza interpretację popytu na pieniądz (pieniądz jako
jeden z aktywów)

- utrzymuje założenie o stabilności szybkości obiegu pieniądza

Formuła teorii ilościowej:

M · V = P · y

Wniosek: utrzymana jest hipoteza o neutralności
pieniądza

Teoria ta swe źródło posiada w poznanej

już ilościowej

teorii pieniądza, czyli :

M*V= P*Q

Irving FISCHER przekształcił

powyższą formułę- 1911- tak aby przy

jej pomocy odpowiedzieć na pytanie ile

jednostka chce posiadać pieniędzy:

MD= T/V

x P

MD- popyt na pieniądz.

T- ogólna liczba transakcji.

- prędkość z jaką pieniądz jest

wydawany.

- cena transakcji.

U podstaw teorii i wynikającej z

niej formuły leżało założenie, że

jednostka kierując się zasadą

racjonalnego zachowania dąży do

wydawania pieniądza gdyż trzymanie

go nie przynosi żadnego dochodu.

Z równaniem tym wiąże się

założenie, że podaż pieniądza

określona jest przez władze

monetarne, czyli jest stała w

analizie ( pieniądz towarowy,

lub papierowy oparty o

kruszec).

1) V

-jest określona przez czynniki

technologiczne i

instytucjonalne, takie jak:

- poziom rozwoju systemu bankowego,

- częstotliwość wpłat i wypłat,

- długość okresu płatności,

- szybkość komunikacji i transportu.

Czynniki te zmieniają się powoli czyli

jest constans.

2) T - jest określona przez pełne

zatrudnienie ( pracy

kapitału i ziemi). Stopień wykorzystania

tych zasobów zmienia się bardzo powoli-

w przybliżeniu stały zatem „T” jest

także constans. Jeśli tak to również

relacja tych dwu zmiennych jest stała-

T/V

Jedyną zmienną w tym równaniu są

ceny- P

Prawidłowością jest zatem, że

PROCENTOWY WZROST CEN

TRANSAKCJI POWODUJE TAKI SAM

PROCENTOWY WZROST POPYTU NA

PIENIĄDZ,

JEST TO POTWIERDZENIE

ILOŚCIOWEJ TEORII

PIENIĄDZA.

Podważyli tezę, że pieniądz służy jedynie
wymianie . Jest on także magazynem
bogactwa może być takim magazynem
przez to, że jest zdolny do
przechowywania siły nabywczej w czasie.
Jeśli tak jest to racjonalnym jest
przechowywać pieniądze a nie tylko
aktywów przynoszących dochód.

Główną uwagę ekonomiści z tego
środowiska skupili na wzajemnej relacji
pomiędzy –

pieniądzem –

cenami

produkcją

finalną posiadającą swój wyraz w dochodach
ludzi.
Zatem nie tylko globalne transakcje co
podkreślał Fischer odrywają rolę w
kształtowaniu popytu na pieniądz.

Tym stwierdzeniem zmienili

równanie ilościowe

wymiany:

= P

y = Y



- ilość pieniądza;

 V

- prędkość, z jaką pieniądz jest

wydawany na bieżącą produkcję, czyli

 dochodowa prędkość pieniądza;

 P- cena za jednostkę produkcji;

 y- realny dochód, czyli produkcja;

 Y- nominalny dochód

Oznacza to, że globalne wydatki na

produkcję równają się nominalnemu

dochodowi.

Założyli dodatkowo „Fischerowskie”

oznacza inną treść niż

I nie są to takie same

wielkości:

- prędkość, z jaką pieniądz

jest używany do udoskonalenia

wszystkich transakcji,

włączając w to transfery

aktywów kapitałowych;

prędkość, z jaką pieniądz

jest używany do udoskonalenia

wydawania dochodu na

bieżącą produkcję.

Zarówno produkcja „y”, jak

sygnalizowany stosunek oznaczany u

nich przez „k” ( M/Y) {

z wcześniejszego

równania jest to także

1/ V

} są

niezależne od podaży pieniądza. Na tej

podstawie sformułowali równanie a

właściwie uznali równanie wymiany

jako

funkcję popytu na pieniądz:

MD= k

y =k

MD- ilość pieniądza, na jaką zgłaszany

jest popyt;

k= 1/ V

Klasyczny model rynku pieniądza
(wzrost popytu na pieniądz)

Popyt na pieniądz nie zależy zatem od

stóp procentowych.

Zależy natomiast

od dochodu permanentnego.

Jest to

średnia ważona przychodów ze

wszystkich form bogactwa uzyskanych

w ciągu kilku lat.

= y

Gdzie : Y

- nominalny dochód

permanentny

–realny dochód permanentny

P – poziom cen

Stabilny charakter gospodarki

oznacza, że realny dochód

permanentny jest w przybliżeniu stały.

Oznacza to, że

popyt na pieniądz

zależy od poziomu cen, gdyż zmiana

poziomu cen zmienia nominalny

dochód permanentny, a ten określa

popyt na pieniądz.



Klasyczna i neoklasyczna teoria ekonomii koncentruje się na

analizie procesów w sferze realnej gospodarowania. Nie są

poddawane analizie zjawiska stricte pieniężne.



Keynes poddaje krytyce teorię tradycyjną za oderwanie sfery

pieniężnej od ogólnej teorii popytu i podaży.



Keynes poddaje krytyce „Prawo Say`a” = uważa je za błędne!



Według Keynesa to NIE PODAŻ kreuje POPYT , lecz odwrotnie

sic.) to popyt kreuje podaż!

J.M. Keynes dokonał analizy czynników popytu na pieniądze w
kontekście teorii preferencji płynności.

Wielkość popytu na pieniądz jest określona przez 3 rodzaje
motywów:

1.motyw transakcyjny

2.motyw ostrożnościowy ( przezornościowy)

3.motyw spekulacyjny

Utrzymywanie pieniądza w celu finansowania transakcji (zakupu dóbr i
usług, materiałów, maszyn itp.). Odzwierciedla fakt niedoskonałej
synchronizacji wpływów (przychodów) i wydatków w czasie. Inaczej:
potrzeba utrzymywania pieniędzy wynika z odstępu w czasie między
uzyskaniem wpływów i dokonaniem następujących po nich zakupów.

Q
1

Q- całkowita wielkość

Wielkość popytu transakcyjnego na pieniądz

Mtp
1

Mtp
2

To utrzymywanie pieniądza, z góry decydujemy się trzymać pewien zasób
pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego
rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć np. nieoczekiwane
zakupy, okazyjne.

To utrzymywanie pieniądza w celu dokonywania zakupów spekulacyjnych
na giełdzie (finansowanie spekulacyjnych zakupów obligacji i akcji – w
najkorzystniejszym momencie). Inwestowanie części pieniędzy w aktywa o
wysokim stopniu ryzyka, jednocześnie trzymając część majątku w
bezpiecznych aktywach, jako formę zabezpieczenia przed klęską
finansową.

Wielkość popytu spekulacyjnego na
pieniądz

M
s

Zakres pułapki
płynności

R
min

R
max

R
stopa
%

Pułapka płynności-

odzwierciedla sytuację , w której każdy

przyrost podaży pieniądza jest przez podmioty rynkowe
tezauryzowany, a nie inwestowany. W praktyce takie sytuacja
się nie zdarzają.

Sumując wielkość popytu transakcyjno - przezornościowego i
spekulacyjnego, otrzymany całkowity popyt na pieniądz, na który
wpływ na poziom całkowitej wielkości produkcji w gospodarce i
poziom stóp procentowych. A zatem będzie on miał postać:

M d = M tp + M s

Md- to całkowity popyt na pieniądz, uzależniony od motywu
transakcyjnego i spekulacyjnego oraz od przezorności

Keynesowska teoria

transakcyjnego

popytu

na pieniądz jest

identyczna z

teorią ekonomistów z Cambridge.

Transakcyjny zasób pieniądza jest

trzymany jako środek

przechowywania siły nabywczej w celu

usprawnienia dokonywania wydatków.

Zatem popyt transakcyjny jest

określony głównie przez poziom cen

oraz ilość produkcji, czyli przez

dochód

„Y”.

Keynes uważał, że podstawową

determinantą

ostrożnościowego

popytu

na pieniądz jest dochód, podobnie jak

przy transakcyjnym popycie na

pieniądz.

Ostrożnościowy popyt na pieniądz

zmienia się bezpośrednio i

proporcjonalnie z dochodem, tzn.

wzrost dochodu zwiększa możliwość i

potrzebę trzymania pieniądza dla

celów ostrożnościowych. Keynes

założył, że ostrożnościowa, dochodowa

prędkość pieniądza jest stała (V

=const.).

- s

tra

yjn

troż

ytu

ią

Y - d

y),

- c

oś

i, tj.

oś

aż

tra

yjn

j i

troż

j d

j p

rę

ią

y p

yt n

ią

M T

M T =k Y

M T





R ó w n o c z eś n i e K e y n e s w p r o w a d z ił t e z ę o i s t n i e n i u

t z w .

s p e k u l a c y j n e g o p o p y t u n a p i e n ią d z .

T e zę t ą

o p a rł o z w i ą z e k p o m i ę d z y p o s i a d a n y m k a p i t a ł e m

p r z e z l u d z i a s t o pą p r o c e n t o w ą . W y p r o w a d z i ł

p o w yż s z ą t e z ę z e z w i ą z k u p o m i ę d z y p r z y c h o d e m

z o b l i g a c j i a c e ną o b l i g a c j i :

obligacji

stopa

obligacji

przychód

staly

roczny

obligacji

cena

%..



Jak wynika z tego wzoru, zmiana stopy

procentowej wpływa na zmianę ceny obligacji, a

przez to powoduje , że kapitał przynosi zysk lub

stratę:

Gdy stopa procentowa , to cena obligacji

strata kapitału;

Gdy stopa procentowa, to cena obligacji

zysk kapitału.

Jeśli by stopa procentowa nie zmieniała się,

całe bogactwo mogłoby być trzymane w

obligacjach, gdyż one w przeciwieństwie do

pieniądza przynoszą dochód. Wiadomo

jednak, że stopa procentowa ulega

wahaniom, naraża to zatem posiadacza

bogactwa albo na zysk albo na stratę

posiadacza bogactwa;

Czyli: MA = f(i) , MA – spekulacyjny

popyt na pieniądz.

MA=f(i)

ilość pieniądza

MD = MT + MA = kY + f(i), gdzie

MD- globalny popyt na pieniądz.

Z formuły tej wynika, że globalny

popyt na pieniądz rośnie, gdy zwiększa

się dochód (Y), a stopa procentowa (i)

maleje.

i* MD=MT+MA

dla Y

ilość pieniądza

R
max

R min

MD
1

MD2

R stopa%

Wielkość całkowitego popytu na pieniądz

Gdy stopa % osiąga poziom maksymalny (R max), wielkość
całkowitego popytu na pieniądz równa się odcinkowi MD1.Wynika
wyłącznie z powodów transakcyjno-przejściowych i na ogół nie
zmienia się dla danego poziomu dochodu narodowego.

Spadek poziomu stopy% (przy nie zmienionym poziomie całkowitej
wielkości produkcji w gospodarce) powoduje powstanie popytu
spekulacyjnego który zwiększa popyt całkowity o wielkość
odpowiadającą odcinkowi MD1,MD2.

W punkcie odpowiadającym najniższemu poziomowi stopy% (R min),
całkowity popyt przestaje na nią reagować i gospodarka wpada w
pułapkę płynności.

W tej sytuacji każdy wzrost podaży pieniądza zostanie

wchłonięty przez popyt wynikający z motywacji spekulacyjnej,
któremu odpowiada pół-prosta rozpoczynająca się w punkcie „a”.

Keynes nazwał część swojej teorii

popytu na pieniądz, która ukazywała

związek między popytem na pieniądz

a stopą procentową -

teorią preferencji

płynności

. Oprócz uwzględniania stopy

procentowej Keynes wprowadził

jeszcze jedno udoskonalenie tej teorii.

Zwrócił uwagę na trzy motywy

trzymania pieniądza: transakcyjny,

ostrożnościowy i spekulacyjny.

Keynes analizując gospodarkę,

wyciągnął wniosek, że istnieje pewna

krytyczna, dodatnia stopa procentowa tak

niska, że jeżeli bieżąca stopa procentowa

osiągnęłaby ten poziom, to nikt by nie

oczekiwał, że bieżąca stopa procentowa

spadnie poniżej, każdy raczej

oczekiwałby jej wzrostu w najbliższe

przyszłości. Oczekiwałby zatem spadku

cen obligacji. W takim punkcie nie

byłoby żadnej korzyści z trzymania

obligacji.

Popyt na pieniądz rósłby teoretycznie do

nieskończoności( w praktyce byłby
ograniczony tylko podażą).

Ten patologiczny przypadek Keynes nazwał

absolutną preferencją płynności, czyli

pułapką płynności.

James Tobin (ur. 5 marca 1918 roku w Champaign,IIIinois, zmarł 11 marca
2002 roku w New Haven, Connecticut) - ekonomista amerykański, w 1981
roku został laureatem Nagrody Nobla.

Studiował na Harvardzie. Był m.in. doradcą ekonomicznym prezydenta
Kennedy’ego oraz profesorem Yale University w New Haven. Zajmował się
teorią inwestycji, opracował nową teorię wyboru portfela inwestycyjnego,
uwzględniającą ryzyko ponoszone przez inwestorów.

Nagrodę Nobla otrzymał za analizę rynków finansowych i ich relacji z
decyzjami o kupnie, zatrudnieniu, produkcji i cenach.

Przyjmuje się, że podmioty gospodarcze mogą mieć również zróżnicowane
portfele aktywów. W celu wyjaśnienia tego założenia Tobin wykorzystał
ogólne teorie wyboru portfela do szczegółowego przypadku pieniądza
spekulacyjnego. Uważał, że z jednej strony występują zasoby pieniądza nie
przynoszące dochodu, ale również nieobciążone jakimkolwiek ryzykiem,
natomiast z drugiej strony zasoby obligacji przynoszące dochód z ryzykiem.
Wg Tobina właśnie to ryzyko jest uwzględniane jako czynnik wpływający na
podejmowanie decyzji przez podmioty. Jeśli podmioty zwiększają w swoim
portfelu udział obligacji kosztem udziału gotówki, to będą oczekiwać
większych przychodów ale muszą uwzględnić większe ryzyko. Dlatego też
Tobin rozróżnił zachowania skłonne do ryzyka i unikające ryzyka. Wyższe
ryzyko musi być rekompensowane przez wyższy oczekiwany dochód, czyli
wyższe oprocentowania i zmiany wartości kapitału. Powściągliwość
podmiotów rośnie wraz ze wzrostem ryzyka i tylko bardziej niż
proporcjonalnie rosnące oczekiwania co do przyszłych dochodów mogą
zwiększyć udział papierów wartościowych w portfelu podmiotu.

W KRÓTKIM OKRESIE NIE OPŁACA SIĘ

ZAMIENIAĆ PIENIĄDZA NA DEPOZYT

OSZCZĘDNOŚCIOWY- KOSZT

PÓŹNIEJSZYCH WYPŁAT DLA POTRZEB

KONSUMPCJI-

PRZEWYŻSZYŁBY

PROCENT STRACONY Z POWODU

TRZYMANIA PIENIĄDZA.

Rozwinięcie wspomnianej teorii oparto o

zasadę minimalizacji kosztów.

Założenie wprowadzające:

1. G.D otrzymuje co pewien okres określony

dochód ”Y”.

2. W ciągu tego okresu wydaje ten dochód w

całości.

3. Na początku okresu przelewa całość

dochodu na konto bankowe.

4. Pewną ilość razy w danym okresie

dokonuje wypłat z konta .

5. Wydaje całą wypłatę i dopiero wówczas

dokonuje następnej wypłaty.

` 1

Rynek

dóbr

i usług

Gospodarstwa

dom

owe

Przedsiębiorstwa

firm

WYDATKI

SPOŁECZEŃSTWA

Doc
hod
hody

U
F

DOCHODY
SPOŁECZEŃSTWA

RZĄD

DOCH. ZE
SPRZEDAŻY

Popyt na pieniądz

Zazwyczaj wskazuje się na

trzy motywy popytu na

pieniądz

motyw transakcyjny

(„wiem, że czekają mnie

transakcje i muszę posiadać odpowiednie zasoby

pieniądza transakcyjnego, aby móc je zrealizować”

motyw przezornościowy

(„oprócz transakcji, o

których wiem, że nastąpią, mogę potrzebować

środków pieniężnych na dodatkowe transakcje,

których nie jestem pewien”)

motyw spekulacyjny

(„mogę tak alokować

posiadane zasoby pieniężne, aby uzyskać dodatkowy

zysk; niestety, wraz ze wzrostem zysku rośnie także

ryzyko”)

PROBLEM 1.

Jeżeli będę przechowywać

pieniądz tylko w postaci

transakcyjnej (gotówki lub

lokat a vista), to stracę

dochody, które mógłbym dostać

gdybym przechował je w

postaci lokat...

PROBLEM 2.

Jeżeli będę przechowywać

pieniądz tylko w postaci lokat

to dostanę za to wyższe

odsetki, ale nie będę mógł

dokonywać transakcji, albo za

każdym razem, kiedy będę

chciał jej dokonać będę musiał

zamienić lokatę na gotówkę - a

to kosztuje: czas, dojazd,

prowizje...

koszty alternatywne

koszty zamian

Całkowite koszty posiadania pieniądza trzeba optymalizować, a

więc

znaleźć taką strukturę form pieniądza aby koszty te były

minimalne

Wprowadźmy następujące oznaczenia:

- oprocentowanie lokat, a więc pieniądza poza

agregatem M1 (mniej płynnego, ale przynoszącego

dochód)

- ilość pieniądza, jaką przechowujemy w postaci M1

(w ujęciu realnym, tj. zakładamy, że inflacji nie ma lub

posługujemy się kategoriami realnymi)

- koszty alternatywne, związane z przechowywaniem

pieniądza o wartości m1 w postaci najbardziej płynnej
Wtedy koszty alternatywne wyrażają się wzorem:

= j ·m1

czyli wszystko to, co posiadamy w postaci m1 nie

przynosi dodatkowego dochodu.

1
6
2

Wprowadźmy następujące oznaczenia:

- koszt jednej zamiany pieniądza do postaci

transakcyjnej (zakładamy, nie zależy on od wielkości

transformowanej kwoty, ale jest stały przy każdej

zamianie, obejmuje bowiem koszt dojazdu do banku,

prowizję, wartość czasu, jaki na to poświęcamy itp.)

- ilość pieniądza, jaką przechowujemy poza

pieniądzem transakcyjnym, która musi zostać

transformowana, aby dokonać transakcje



- ilość zamian, jakie należy dokonać aby dokonać

transakcje

- koszty zamian, związane z przechowywaniem

pieniądza o wartości m1 w postaci nietransakcyjnej (M2)
Wtedy koszty zamian wyrażają się wzorem:

= b ·



Jeżeli na początek roku będziemy posiadać pieniądz

transakcyjny o wartości

m1 = Y

(gdzie Y oznacza PKB) i cały

ten zasób wykorzystamy stopniowo na transakcje w ciągu

roku, to

nie będziemy potrzebować żadnych zamian

(bo

wszystko już mamy w postaci pieniądza transakcyjnego), a

więc

 = 0







Średni poziom gotówki wynosi

wtedy:

czas

m1

To tak, jakby

zamiast coraz

mniejszej ilości

pieniądza M1 (od

Y do 0) krążył

wciąż pieniądz o

wielkości (Y/2)

To tak, jakby

zamiast coraz

mniejszej ilości

pieniądza M1 (od

Y do 0) krążył

wciąż pieniądz o

wielkości (Y/2)

Powtarzając takie rozumowanie otrzymujemy zależności ilości

transformacji pieniądza do postaci transakcyjnej w zależności

od ilości pieniądza przechowywanego w postaci m1:







Ostatecznie więc, koszty całkowite przechowywania pieniądza

wyrażają się następującym wzorem:

 















Graficznie

Analitycznie

koszty

marginaln

tylko m1

tylko m2

koszty

tylko m1

tylko m2

optimum

struktury

 









 





Warunek równowagi

 

MIN
C







 







 



Stąd:

2m1





m 

popyt na pieniądz

transakcyjny w ujęciu

realnym

m 

popyt na pieniądz

transakcyjny w ujęciu

nominalnym





1. Jeżeli rośnie dochód, rośnie popyt na pieniądz

transakcyjny (wyższa produkcja, to więcej zawieranych

transakcji)
2. Jeżeli rośnie poziom cen, rośnie popyt na pieniądz

transakcyjny (wyższe ceny, to większe kwoty zawieranych

transakcji)
3. Jeżeli rosną koszty zamian, rośnie popyt na pieniądz

transakcyjny (będziemy więcej przechowywać w gotówce i

lokatach a vista, bo transformacje staną się droższe)
4. Jeżeli rosną koszty alternatywne, maleje popyt na

pieniądz transakcyjny (będziemy więcej przechowywać w

lokatach, bo oszczędzanie stanie się bardziej opłacalne)

Analogicznie jak w przypadku popytu na pieniądz

transakcyjny optimum popytu przezornościowego szukamy

minimalizując koszty całkowite przechowywania pieniądza w

postaciach M1 i M2. Koszty te składają się - analogicznie - z

kosztów transformacji i kosztów alternatywnych. Jedynym

problemem jest oszacowanie wartości liczby dodatkowych

transakcji (deficytów płatności), których się spodziewamy.

Potrzebne do tego będzie odchylenie standardowe rozkładu

prawdopodobieństwa wystąpienia deficytów (

). Wtedy w

zależności od wielkości pieniądza m1 koszty wyrażają się

jako:

 





















Minimalizując funkcję otrzymujemy ostatecznie funkcję

popytu przezornościowego na pieniądz jako:

m1

popyt przezornościowy na

pieniądz w ujęciu

realnym

popyt przezornościowy na

pieniądz w ujęciu

nominalnym

1. Jeżeli rośnie zmienność (ryzyko) w rozkładzie

nieoczekiwanych transakcji, rośnie popyt przezornościowy

na pieniądz (jesteśmy przygotowani na większą liczbę

nieoczekiwanych transakcji)
2. Jeżeli rośnie poziom cen, rośnie popyt przezornościowy

na pieniądz (wyższe ceny, to większe kwoty zawieranych

transakcji)
3. Jeżeli rosną koszty alternatywne, maleje popyt

przezornościowy na pieniądz (będziemy więcej

przechowywać w lokatach, bo oszczędzanie stanie się

bardziej opłacalne)

m1





wielkość przechowywana w
pieniądzu ( Md),

wielkość przechowywana w
różnych formach oszczędności
(B).

Wielkość dochodu
przechowywanego jest pewną
stałą częścią PNB mierzonego
metodą dochodowo- kosztową, tą
stałą wielkość określa się przez
współczynnik „k”

k= Md+B/ YDO

Krótkookresowy zagregowany
popyt na pieniądz

Pozwala to zapisać wielkość
przechowywanego dochodu:

k x YDO = Md+B , z

tego możemy

znależć Md, czyli wielkość

utrzymywaną w pieniądzu. Ta wielkość
to popyt na pieniądz.

Poziom stopy zwrotu od papierów

wartościowych i depozytów decyduje o
tym jaka wielkość dochodu będzie
przechowywana w tych aktywach.

Jeżeli przez umowne „h” określimy

stałą wielkość nabywanych aktywów
pod wpływem wzrostu stopy
procentowej o jeden punkt to: h=B/R

Czyli B= h*R to k x YDO =

Md+h*R, zatem popyt na pieniądz
będzie równy:

Md = k x YDO - h*R.

Oznacza to, że wyliczone Md musi
koniecznie wystarczyć do obsługi
całego obrotu towarowego czyli PNB.

Teraz postuluje się wrócić do prawa

Fischera gdyż ono jest prawdziwe.

Nie trafne jest tylko przyjęcie

założeń, np. że

V jest stałe.

T*P=Md*V to V= T*P/Md, czyli

PNB/Md ,

Wyliczone w ten sposób „V”

określa w ile razy, będący w obiegu
pieniądz (banknot ) był używany.

Znając szybkość obiegu pieniadza

możemy zapisać związek zwany w

ekonomii

prawem obiegu pieniężnego:

T*P = M*V

M*V

nazywane jest w makroekonomii

zdolnością transakcyjną pieniądza-

wartość transakcji, jaką w ciągu roku

jest w stanie obsłużyć pieniądz. Inaczej

rzecz ujmując to ilość znaków

pieniężnych jaką rynkowi towarowemu

oferuje rynek pieniężny.

V=√2*Y8R/β

Masa rzeczywistego pieniądza -

wyznaczana jest nie przez rynek ale

przez

władze

państwowe

(BC)

–

przyjmuje, że gdy rośnie dochód
agregatowy

(PNB)

nie

trzeba

zwiększać ilości pieniądza, jest ona w
tym czasie stała.

Chcąc zatem zrealizować wzrost PNB

trzeba

zwiększać

zdolność

transakcyjną,

a do tego w warunkach

niezmiennej masy pieniądza

niezbędny

jest wzrost szybkości obiegu pieniądza
„V”.

przykład

M/P V

M/P

PNB

600 2400

4 2400

600 3000

5 3000

600 3600

6 3600

600 4200

7 4200

Wzrost

PNB

wymaga - przy

niezmienionej podaży pieniądza-

wzrostu

szybkości

obiegu

pieniądza

Rośnie

wówczas

zdolność

transakcyjna

danej

masy pieniężnej

M/P

2400

4200

3600

3000

600

W warunkach stałej masy pieniężnej

i rosnącego PNB wzrost „R” wywołuje dwa
istotne dla równowagi bieżącej skutki:

Wymusza wzrost „V”, co zapewnia określony przez
PNB wzrost zdolności transakcyjnej pieniądza, dzięki
czemu wytworzone towary znajdują nabywców;

Coraz więcej dochodu otrzymywanego kierowane jest
na zakup

obligacji (wszelkiego rodzaju

, co

sprawia, iż przy wyższym dochodzie otrzymywanym
„DO” ludzie zadowalają się tą samą co poprzednio
masą pieniężną. Nie ma więc potrzeby powiększania
pieniądza i równowaga na rynku pieniężnym nie jest
zakłócona.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza (MS- money supply)- to wielkość zasobów pieniężnych
przedstawionych w danym okresie przez instytucje finansowe (przeważnie
banki) do dyspozycji wszystkich podmiotów działających w gospodarce.

Podaż pieniądza M1-
Tworzy gotówka w obiegu, czyli banknoty i monety oraz wkłady bieżące na
rachunkach bankowych.
Jest to wąsko rozumiana podaż pieniądza.
Banki centralne włączają do definicji podaży pieniądza również wkłady
terminowe oraz walutowe. Takie wkłady terminowe- inaczej depozyty
oszczędnościowe przynoszą większy dochód, gdyż są wyżej
oprocentowane, ale za to właściciel depozytu zobowiązuje się nie
podejmować pieniędzy przed uzgodnionym terminem.]
Jeśli podejmie pieniądze wcześniej, to przepadają odsetki, których bank nie
wypłaci.

Agregat utworzony z M1 powiększony o wkłady terminowe banki centralne
określają mianem szeroko rozumianej podaży pieniądza i oznaczają jako
M2.

Podaż pieniądza M2-
tworzy gotówka w obiegu, wkłady bieżące, terminowe oraz walutowe na
rachunkach bankowych.

Każdy bank centralny (w Polsce NBP) ma uprawnienia do podejmowania
decyzji o ilości pieniądza w gospodarce, czyli o podaży pieniądza i jest
wyposażony w narzędzia umożliwiające wprowadzenie w życie podjętych
decyzji.
Kształtowanie wielkości podaży pieniądza nazywamy polityką monetarną
lub inaczej pieniężną.

Ponieważ bank centralny podejmuje decyzję o podaży pieniądza to jest ona
stała i nie zmienia się w zależnosci od stopy%. Oznacza to, że krzywa jest
prosta pionową.

Krzywa podaży pieniądza pokazuje graficznie, jaka ilość pieniądza-
zdefiniowana jako M2 jest dostępna w gospodarce.

mld
zł

Stopa
%

O podaży pieniądza decyduje bank centralny.
Podaż pieniądza jest stała i nie zmienia się wraz ze zmianami stopy%.
Dlatego krzywa podaży pieniądza przyjmuje kształt linii prostej pionowej
wykreślonej dla ilości pieniądza dostępnej w gospodarce, którą określił
bank centralny.

podaż pieniądza = gotówka + wykreowany

pieniądz kredytowy

Pierwotna kreacja pieniądza:

- wprowadzanie gotówki przez bank centralny

do systemu

- kredyty udzielane bankom komercyjnym przez

bank centralny

Wtórna kreacja pieniądza:

- udzielanie kredytów przez banki komercyjne

swoim klientom

Podmioty biorące udział w kreacji

pieniądza:

1. bank centralny
2. banki komercyjne (operacyjne)
3. sektor prywatny
4. budżet państwa

Bank centralny

Banki komercyjne

Sektor prywatny

Sektor publiczny

(budżet)

gotówka

depozyty

rezerwy

obowiązko

rezerwy

obowiązko

kredyty

dla

klientów

kredyty

bankowe

obligacje

kredyty dla

banków

komercyjny

kredyty z

banku

centralneg

KREACJA PIENIĄDZA PREZ SYSTEM BANKOWY

Bank centralny

Pierwszy Bank Komercyjny

S.A.

Drugi Bank Komercyjny S.A.

Klient PBK S.A. zakłada
lokatę terminową o
wartości 100 zł

lokaty =

100

gotówka =

100

Pierwszy Bank
Komercyjny odprowadza
rezerwę obowiązkową
(stopa rezerw wynosi
5%), zmniejszając
wielkość środków
dostępnych dla
kredytobiorców.

gotówka =

rezerwy = 5

rezerwy =

Pierwszy Bank
Komercyjny udziela
kredytu w rachunku
bieżącym na kwotę 95 zł
innemu klientowi.

kredyty = 95

rachunek

bieżący =

Klient wykorzystuje
środki z kredytu, aby
uregulować własne
zobowiązania (50 zł).
Środki te trafiają na
rachunek klienta
Drugiego Banku
Komercyjnego S.A.

rachunek

bieżący =

gotówka =

rachunek

bieżący =

gotówka =

Drugi Bank Komercyjny
S.A. odprowadza rezerwę
do banku centralnego (5%
z 50 zł) w wysokości 2,50
zł

rezerwy =

7,5

gotówka =

47,5

rezerwy =

2,5

Kredytobiorca Pierwszego
Banku Komercyjnego S.A.
spłaca ratę kredytu w
wysokości 20 zł.

kredyty = 75

gotówka =

Proces kreacji kredytów
może być dalej
kontynuowany przez oba
banki komercyjne
działające w systemie
bankowym gospodarki.

Wprowadzenie gotówki do systemu bankowego

(np. poprzez

złożenie depozytu) prowadzi do

wycofania części tych

środków w postaci rezerwy obowiązkowej

(naliczanej od

każdego przyjętego depozytu) oraz

możliwość

przeznaczenia pozostałej kwoty na dalszą kreację pieniądza

(poprzez udzielanie kredytów). Jeżeli kredyt zostanie
wykorzystany, a środki te ponownie trafią do systemu
bankowego, banki będą mogły dokonywać dalszej kreacji
pieniądza (kolejne depozyty, kolejne rezerwy i kolejne
kredyty). W ten sposób

podczas kreacji pieniądza w

systemie bankowym mamy do czynienia z procesami
mnożnikowymi

...

Skala potencjalnych procesów mnożnikowych zależy

bezpośrednio od:

1. Wielkości gotówki wprowadzonej dostępnej dla gospodarki

(publiczności)
2. Wielkości środków, jakie publiczność zechce przechowywać

w systemie bankowym (tzw. stopa preferencji gotówkowych)
3. Wielkości rezerw obowiązkowych, które będą pomniejszały

dostępne dla gospodarki środki z przeznaczeniem na kredyty

Skala procesów mnożnikowych i w konsekwencji podaży

pieniądza zależy oczywiście także od popytu na pieniądz

(zwłaszcza kredyty) oraz pozostałych narzędzi polityki

pieniężnej banku centralnego, które regulują kreację

pieniądza w systemie bankowym.

GOTÓWKA U PUBLICZNOŚCI

stopa preferencji gotówkowych

(ile złożyć w postaci depozytów w bankach?)

ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW

rezerwa obowiązkowa

(do banku centralnego)

wykorzystanie kredytu oznacza, że część środków trafia z powrotem do

obiegu, a stopa preferencji gotówkowych mówi znowu o tym, ile

pozostanie w systemie bankowym jako depozyty

ŚRODKI W DYSPOZYCJI BANKÓW

kredyty

rezerwa obowiązkowa

(ale mniejsza niż poprzednio)

kredyty

(ale mniejsze niż poprzednio)

- stopa rezerwy obowiązkowej (jaki procent każdego depozytu

ma zostać wycofany z obiegu w postaci rezerwy); na przykład

stopa a = 5% oznacza, że z każdych 100 zł depozytu 5 zł staje

się rezerwą a 95 zł może stać się kredytem;

Wprowadzamy następujące oznaczenia i zależności:

- depozyty płatne na każde żądanie (a vista)

Wtedy wielkość rezerw obowiązkowych (

) od przyjętych

depozytów (D) i stopie rezerwy (a) wyraża się wzorem:

R = a · D

- stopa preferencji gotówkowych (jaką wielkość gotówki będę

przechowywać posiadając depozyt o wartości 1 zł); na przykład

stopa c = 20% oznacza, że dokonuję takiego podziału środków

pomiędzy depozyty i gotówkę, że przy 100 zł depozytu będę

również posiadać 20 zł gotówki;

- gotówka w obiegu

Wtedy wielkość gotówki (C) przy przyjętych depozytach (D) i

stopie preferencji płynności (c) wyraża się wzorem:

C = c · D

- baza monetarna

Zachodzą przy tym następujące zależności:

B = C + R

oraz

M1 = C + D

- agregat pieniężny o najwyższym stopniu płynności

(pieniądz transakcyjny)

Wykorzystując otrzymane wcześniej zależności mamy:

B = c·D + a·D = (a+c)·D

M1 = c·D + D = (c+1)·D

Dzieląc wyrażenia stronami i przekształcając mamy:







Otrzymana zależność pokazuje, że:

Im większa jest baza monetarna tym więcej pieniądza można

wykreować

Im wyższa stopa preferencji gotówkowych (im więcej środków

przechowujemy w postaci gotówki), tym mniejszy jest mnożnik
kreacji pieniądza i mniejsze możliwości zwiększania podaży
pieniądza

(

jak to sprawdzić

: policz pochodną mnożnika po c i zobacz, że jest ujemna)

Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych, tym mniejsze są

możliwości kreacji pieniądza

(

jak to sprawdzić

: policz pochodną mnożnika po a i zobacz, że jest ujemna)

Aby dokonać uogólnienia poprzednich rozważań dla wszystkich

agregatów wprowadzamy następujące oznaczenia:

- depozyty a vista w bankach komercyjnych

- depozyty terminowe w bankach komercyjnych

- wkłady oszczędnościowe w bankach komercyjnych

- rezerwy obowiązkowe w aktywach banku centralnego i

pasywach banków komercyjnych

- kredyty refinansowe udzielone przez bank centralny bankom

komercyjnym

- kredyty udzielone klientom przez banki komercyjne

- skumulowane rezerwy obowiązkowe z poprzednich lat (skala

wpływu banku centralnego na procesy pieniężne w poprzednich

okresach)

Mamy wtedy następujące zależności:

Równowaga bilansowa banków komercyjnych (poza innymi

pozycjami aktywów i pasywów, które nie biorą udziału w kreacji

pieniądza):

R + K = D + T + S + V

skąd otrzymujemy:

R - V

= D + T + S - K

Baza monetarna:

B = C + R

Rozszerzona baza monetarna:

= C + R - Z

Egzogenna baza monetarna

(usuwamy wpływ banku centralnego):

EGZ

= C + R - Z - V = C - Z +

R - V

oraz określenie bazy egzogennej jako:

EGZ

= C - Z + D + T + S - K

Podobnie jak poprzednio wprowadzamy stopy preferencji

poszczególnych form pieniądza, kredytu i skumulowanych

rezerw:

C = c · D
T = t · D
S = s · D
K = k · D
Z = z · (D + T + S) = z · (1 + t + s) · D

oraz ostateczne określenie bazy egzogennej jako:

EGZ

= (c + (1 - z - k) ·(1 + t + s)) · D

Wprowadzając określenia agregatów pieniężnych jako:

M1 = C + D = (c + 1) · D

M2 = C + D + T = (c + 1 + t ) · D

M3 = C + D + T + S = (c + 1 + t + s) · D

oraz wykorzystując wzór na bazę monetarną mamy odpowiednie

mnożniki kreacji poszczególnych form pieniądza oraz wzory na

wielkość tej kreacji w warunkach egzogennej bazy monetarnej:

EGZ













EGZ













EGZ













AKTYWA

PASYWA

Aktywa

Zobowiązania

Rezerwy $1,000,000

Depozyty
(rachunki
oszczędnościowo rozliczeniowe) $5,000,000

Kredyty udzielone $4,500,000

Suma $5,500,000

Rezerwy bankowe

Wartość netto

Rzeczywiste rezerwy $1,000,000

Kapitał udziałowy
(właścicielski) $500,000

Wymagane rezerwy $1,000,000

Rezerwy nadwyżkowe $0

SUMA $5,500,000

Kreacja pieniądza w systemie bankowym przy stopie rezerw

20%.

Krok 1.

Pierwszy Bank Krajowy otrzymuje 100,000zł depozytu (stopa rezerw wynosi 20%).

Bilans Pierwszego Banku Krajowego:

AKTYWA

PASYWA

Rezerwy 100,000 zł

Zmiany poziomu rezerw

Rzeczywiste rezerwy 100,000 zł
Wymagane rezerwy 20,000 zł
Rezerwy nadwyżkowe 80,000 zł

Depozyty 100,000 zł

Krok 2.

Pierwszy Bank Krajowy decyduje się na pożyczenie części pieniędzy

Bilans Pierwszego Banku Krajowego:

AKTYWA

PASYWA

Kredyty udzielone 80,000 zł
Rezerwy 20,000 zł
SUMA 100,000 zł

Zmiany poziomu rezerw

Rzeczywiste rezerwy 20,000 zł
Wymagane rezerwy 20,000 zł
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł

Depozyty 100,000 zł

Krok 3.

Firma X deponuje kredyt w wysokości 80,000 zł na koncie w Drugim Banku Krajowym

Bilans Drugiego Banku Krajowego:

AKTYWA

PASYWA

Kredyty udzielone 64,000 zł
Rezerwy 16,000 zł
SUMA 80,000 zł

Zmiany poziomu rezerw

Rzeczywiste rezerwy 16,000 zł
Wymagane rezerwy 16,000 zł
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł

Depozyty 80,000 zł

Krok 4.

Firma Y deponuje kredyt w wysokości 64,000 zł na koncie w Trzecim Banku

Krajowym

Bilans Trzeciego Banku Krajowego:

AKTYWA

PASYWA

Kredyty udzielone 51,200 zł
Rezerwy 12,800 zł
SUMA 64,000 zł

Zmiany poziomu rezerw
Rzeczywiste rezerwy 12,800 zł
Wymagane rezerwy 12,800 zł
Rezerwy nadwyżkowe 0 zł

Depozyty 64,000 zł

System bankowy będzie kreował nowe wkłady aż do momentu gdy cała

gotówka będzie stanowiła równowartości 10% depozytów, tj. założonej
stopy rezerw.

A jak to wszystko wygląda z perspektywy całego

sektora bankowego?:

Bank

Przyjęty

depozyt

Wymagane

rezerwy

Rezerwy

nadwyżkowe

Udzielony

kredyt

Dodatkowa

ilość

pieniądza w

obiegu

Pierwszy Bank

Krajowy

100,000 zł

20,000 zł

80,000 zł

80,000

zł 0 zł

Drugi Bank
Krajowy

80,000 zł

16,000 zł

64,000 zł

80,000 zł

Trzeci Bank

Krajowy

64,000 zł

12,800 zł

51,200 zł

64,000 zł

Czwarty Bank

Krajowy

51,200 zł

10,240 zł

40,960 zł

51,200 zł

Kolejny Bank
Krajowy

40,960 zł

8,192 zł

32,768 zł

40,960 zł

Pozostałe banki

163,840 zł

32,768 zł

131,072 zł

163,840 zł

RAZEM

500,000 zł

100,000 zł

400,000 zł

Ograniczenia w kreacji pieniądza

- banki mogą utrzymywać rezerwy na poziomie wyższym

niż rezerwy obowiązkowe

- system pozabankowy w części posługuje się gotówką a

nie pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne

Mnożnik kreacji pieniądza (wyprowadzenie

R = RR + ER

RR = r

x D

R = (r

x D) + ER

MB = R + C = (r

x D) + ER + C = r

x D + {ER/D} x

D + {C/D} xD =

= [r

+ {ER/D} + {C/D} ] x D

D = MB/ [r

+ {ER/D} + {C/D} ]

M1 = D + C = D + {C/D} x D = [1 + {C/D} ] x D







 











Mnożnik kreacji pieniądza M1

Mnożnik ten określa faktyczne możliwości kreacji
pieniądza przez system bankowy.

Postać mnożnika dla agregatu M1:









Klasyczny model rynku pieniądza
(wzrost podaży pieniądza)

Keynesowski model rynku pieniądza
(wzrost podaży pieniądza)

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116
Slide 117
Slide 118
Slide 119
Slide 120
Slide 121
Slide 122
Slide 123
Slide 124
Slide 125
Slide 126
Slide 127
Slide 128
Slide 129
Slide 130
Slide 131
Slide 132
Slide 133
Slide 134
Slide 135
Slide 136
Slide 137
Slide 138
Slide 139
Slide 140
Slide 141
Slide 142
Slide 143
Slide 144
Slide 145
Slide 146
Slide 147
Slide 148
Slide 149
Slide 150
Slide 151
Slide 152
Slide 153
Slide 154
Slide 155
Slide 156
Slide 157
Slide 158
Slide 159
Slide 160
Slide 161
Slide 162
Slide 163
Slide 164
Slide 165
Slide 166
Slide 167
Slide 168
Slide 169
Slide 170
Slide 171
Slide 172
Slide 173
Slide 174
Slide 175
Slide 176
Slide 177
Slide 178
Slide 179
Slide 180
Slide 181
Slide 182
Slide 183
Slide 184
Slide 185
Slide 186
Slide 187
Slide 188
Slide 189
Slide 190
Slide 191
Slide 192
Slide 193
Slide 194
Slide 195
Slide 196
Slide 197
Slide 198
Slide 199
Slide 200
Slide 201
Slide 202
Slide 203
Slide 204
Slide 205
Slide 206
Slide 207
Slide 208
Slide 209

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wyklad nowy
6 wyklad sem4 2009
wyklad 13 2009
Wykład 03 2009
Wykład 5 ( 10 2009
Wykład 7 11 2009
Wykład 2 10 2009
Wykład 12 2009
Pierwszy wykład 10 2009
Podstawy zarządzania wykład 11 2009
Wykład 6 11 2009
BOTANIKA wyklad 1 10 2009
wykład 1 10 2009
Liturgika czwarty wykład! 11 2009
Wykłady bromatologia 2009-2010, Płyta farmacja Poznań, IV rok, bromatologia 2, wykłady
Fundamentalizm islamski dr D Wybranowski, wykłady 10 2009
hsm-wykład 9- 9.12.2009

więcej podobnych podstron

pieniądz wykład nowy 2009 T 9

Document Outline