1

U

KŁAD NERWOWY

systema nervosum

Dr n. wet. Marcin Wrzosek

Pacjent neurologiczny w praktyce weterynaryjnej stanowi zawsze pewne wyzwanie

diagnostyczne. Spektrum objawów neurologicznych u pacjentów weterynaryjnych jest ogromne, co

często sprawia, że badający może mied poważne trudności w jednoznacznym określeniu, która z

części układu nerwowego uległa uszkodzeniu. Przykładem może byd tetrapareza (czteroporażenie),

czyli niemoc chodzenia na wszystkie cztery kooczyny, co może wynikad z uszkodzenia pnia mózgu,

odcinka szyjnego rdzenia kręgowego lub polineuropatii lub polimiopatii. Z drugiej strony w neurologii

rozróżnia się zespoły objawów, które są charakterystyczne dla uszkodzenia poszczególnych odcinków

układu nerwowego. Zadaniem badającego jest rozpoznanie tych zespołów, rozpoznanie lokalizacji

neurologicznej

dla

pacjenta

oraz

sporządzenie

listy

diagnostyki

różnicowej

chorób

charakterystycznych dla danego rejonu układu nerwowego.

Zaburzenia neurologiczne mogą mied charakter ilościowy, jeśli dotyczą natężenia zmian (ich

nasilenia) lub jakościowy jeśli dotyczą rodzaju tychże zmian. Ilościowe zaburzenia manifestują się

wzmożeniem, osłabieniem lub zniesieniem czynności, a jakościowe prowadzą do innego

(odmiennego) rodzaju efektu tych czynności.

Opis zwierzęcia

Informacja dotycząca gatunku, rasy, płci oraz wieku pomaga w określeniu predylekcji do

poszczególnych zespołów chorobowych (konie rasy czystej krwi arabskiej; padaczka młodzieocza,

zespół malformacji szczytowo-potylicznej, kuce szetlandzkie zespół narkolepsji-katapleksji, bydło rasy

Aberdeen Angus, Brown Swiss, Jersey; zwyrodnienie móżdżku, rasa holsztyosko-fryzyjska; zespół

hypomielinizacji, zespół malformacji szczytowo-potylicznej, kozy; wrodzona miotonia, psy rasy

wilczarz irlandzki; padaczka idiopatyczna, owczarek niemiecki; mielopatia zwyrodnieniowa, Alaskan

malamute; neuropatia obwodowa, Yorkshire terier; martwicowe zapalenie mózgu, koty; ośrodkowa

forma zakażenia wirusem zakaźnego zapalenia otrzewnej, koty rasy Devon rex; dystrofia mięśniowa,

2

koty syjamskie; miastenia gravis, młode zwierzęta; wady rozwojowe, choroby spichrzeniowe,

zwierzęta starsze; nowotwory, zwyrodnienia). W każdym podręczniku neurologii weterynaryjnej

umieszczone są tabele opisujące predylekcje rasowe do chorób, które w znacznym stopniu pomagają

w odszukaniu konkretnego rozpoznania. Określenie płci również może wspomóc w utworzeniu listy

diagnostyki różnicowej (np. zapalenie prostaty u osobników męskich ze względu na bliskośd procesu

chorobowego może wywoład zapalenie krążka międzykręgowego w okolicy lędźwiowo-krzyżowej).

Wywiad

W wywiadzie należy zwrócid uwagę na obserwacje właściciela dotyczące zachowania

zwierzęcia. Istotne jest o zapytanie o zaobserwowanie pierwszych objawów oraz przebiegu choroby.

W wywiadzie należy zwrócid również uwagę na środowisko, w którym zwierzę przebywa, wypytad o

ewentualne narażenie na substancje toksyczne (insektycydy, środki przeciw ślimakowe, płyny przeciw

zamarzaniu) obecnośd innych zwierząt w otoczeniu oraz ich stan zdrowia (choroby zakaźne). Istotne

są również informacje dotyczące żywienia (monodieta; niedobory tauryny, tiaminy u kotów, tiaminy

u bydła) oraz pochodzenie zwierzęta (schronisko, bazary; podwyższone ryzyko chorób zakaźnych) i

możliwośd wystąpienia chorób u rodziny lub rodzeostwa zwierzęcia. Bardzo istotne jest sprawdzenie

statusu szczepieo u pacjenta.

Badanie neurologiczne

W celu rozpoznania poszczególnych objawów neurologicznych oraz zgrupowania ich w

zespoły objawów przeprowadzania się badanie neurologiczne. Ze względu na ograniczony kontakt z

pacjentem weterynaryjnym, jedyną możliwością przeprowadzenia badania neurologicznego jest

wykonanie specyficznych „dwiczeo”, podczas których możliwe jest rozpoznanie deficytów

neurologicznych. Badanie neurologiczne ma na celu również określenie, czy zwierzę cierpi na chorobę

neurologiczną, czy innego typu np. ortopedyczną. Wnikliwe badanie kliniczne oraz neurologiczne

pomaga w zróżnicowaniu tych stanów chorobowych.

Zadaniami lekarza weterynarii przeprowadzającego badanie neurologiczne jest:

1. Zdefiniowanie, czy mamy do czynienia z chorobą neurologiczną

2. Zlokalizowanie zaburzeo neurologicznych u pacjenta

3

3. Sporządzenie listy diagnostyki różnicowej możliwych chorób na podstawie wywiadu,

przebiegu choroby oraz lokalizacji neurologicznej

4. Zdefiniowanie stopnia uszkodzeo układu nerwowego oraz postawienie rokowania dla

pacjenta z leczeniem lub bez niego

Do przeprowadzenia badania neurologicznego wymagane jest duże pomieszczenie pozwalające na

obserwację zachowania i chodu zwierzęcia, młoteczek neurologiczny do oceny odruchów

rdzeniowych kooczyn, kleszczyki hemostatyczne do oceny czucia i odruchów nerwów czaszkowych

oraz silne źródło światła do oceny odruchu źrenicowego.

W badaniu neurologicznym wyróżnia się pięd etapów:

1. Określenie świadomości, zachowania, postawy oraz sposobu chodzenia zwierzęcia

2. Badanie reakcji postawy i postury (reakcje proprioceptywne)

3. Badanie nerwów czaszkowych

4. Badanie odruchów rdzeniowych

5. Badanie czucia, wrażliwości oraz umięśnienia zwierzęcia

4

Schemat badania neurologicznego (wg. schematu stosowanego w Klinice Chorób Wewnętrznych z

Kliniką Koni, Psów i Kotów, Wydz. Med. Wet. UP we Wrocławiu).

1. Świadomość

normalna/ apatia/ otępienie/ śpiączka………………………

2. Zachowanie

normalne/ anormalne ………………………………………

3. Postawa

normalna / anormalne ………………………………………

4. Chód

normalny/ anormalny ………………………………………

5. Nerwy czaszkowe

7. Odruchy Rdzeniowe

L

R

L

R

--

II Wzrok

--

K. PRZEDNIA

--

O. zagrożenia

--

--

Extensor carpi radialis C7-Th1

--

--

Wata

--

--

Flexor

C6-Th2

--

--

Dno oka

--

K.TYLNA

--

II+III Wielkość źrenic

--

--

Rzepkowy

L4-L6

--

--

Stymulacja lewe oko

--

--

Tibialis cranialis

L6-S2

--

--

Stymulacja prawe oko

--

--

Zginacz

L4-S3

--

--

III, IV, VI Zez

--

--

Kroczowy

--

--

Oczopląs

--

--

Opuszkowo- jamisty

--

--

V Czucie

--

--

Sromowo- jamisty

S1-S3

--

--

V Żucie

--

--

Skórne

C8-Th2

--

--

VII Twarzowy

--

--

VII Powiekowy

--

O. krzyżowy zginacza

--

V, VII Rogówkowy

--

Extensor/ Flexor

…………………..

--

IX, X Łykanie

--

Odruch mięśniowy

…………………...

--

X Czucie ucha

--

Shiff- Sherington

…………………...

--

XI Mm karku

--

--

XII Język

--

Odruch Babińskiego

..………………….

6. Reakcje Postawy i Pozycji

8. Wrażliwość

L

R

L

R

Korektura

Czucie bólu głębokiego

--

przód

--

przód

--

--

tył

--

tył

--

Taczkowanie

--

wzrokowe

--

Czucie

………….………………

--

z przeprostem szyi

--

Czucie powierzchowne/skórne /

--

Pozycjonowanie

--

…………………………

--

Hemiwalking

--

Podskakiwanie

--

przód

--

9. Mięśnie

--

tył

--

normalne/ anormalne

Umiejscawianie

Głowa

……………………………………

--

dotykowe

--

Szyja

………….…………………….…..

--

wzrokowe

--

Kończyny

……………………………………

--

Reakcja karkowa

--

Tułów

……………….………………….

.

LOKALIZACJA: ………………………………….

5

Sposób przeprowadzenia badania należy dostosowad do wielkości oraz stanu zwierzęcia.

Ocena świadomości. Wyróżnia się pięd rodzajów stanu świadomości (sensorium):

1. Normalna, kiedy zwierzę reaguje prawidłowo na otoczenie, właściciela, imię lub inne

zwierzęta.

2. Osowienie/ depresja, gdy obserwowana jest reakcja tylko na bezpośrednie silne bodźce (np.

zawołanie po imieniu, głośne dźwięki, dotyk).

3. Otępienie, demencja (dementia) kiedy zwierzę wydawad się może senne (somnolentia), a

reaguje tylko na bodźce bolesne. Cięższym stanem otępienia jest odrętwienie (topor) lub

spowolnienie (torpiditas).

4. Śpiączka (coma), gdy jest brak reakcji nawet na bodźce bólowe.

5. Ekscytacja, pobudzenie, wynikające z uszkodzenia ośrodków korowych.

Zachowanie. Zachowanie ocenia się w różnych sytuacjach: w domu, w poczekalni, w trakcie badania.

Dezorientacja, parcie głową na mur, chodzenie bez celu, lub po kole, samookaleczenie lub

stereotypie mogą świadczyd o chorobie neurologicznej. Należy odróżnid te objawy od zachowania

nieprawidłowego, ale stosownego do sytuacji, np. agresja, strach, drżenie, cofanie się ze strachu.

Postawa. Postawę należy oceniad na otwartej przestrzeni, aby zwierzę nie czuło się ograniczone.

Zwierzę zdrowe powinno stad wyprostowane z głową uniesioną do góry. Należy zwrócid uwagę na

postawy odciążające, takie jak szerokie rozstawienie kooczyn, nieprawidłowe ich stawianie oraz

nieprawidłowości postawy ciała, takie jak lordoza (dobrzuszne wygięcie grzbietu), kyphoza

(dogrzbietowe wygięcie grzbietu), skolioza (boczne wygięcie), opuszczenie głowy w dół

(ventrofleksja, emprostotonus), skierowanie dogrzbietowe (dorsofleksja, opistotonus), skręt głowy w

jej osi (rycina 4) lub skręcenie do boku (torticollis).

Chód. Do oceny chodu wymagana jest powierzchnia stabilna, nie śliska. Zwierzę należy obserwowad z

przodu, tyłu i boku. Chodzenie po wzniesieniach lub schodach, oprowadzanie po ciasnych kołach lub

założenie opaski na oczu spowodowad może zwielokrotnienie deficytów neurologicznych oraz

łatwiejszą ocenę.

Zaburzenia chodu:

1. Niezbornośd/ ataksja, czyli zaburzenia koordynacji ruchu, może wynikad z:

a. zaburzeo proprioceptywnych, kiedy zwierzę nie wie „gdzie znajdują się jego

kooczyny”;

6

b. przedsionkowych, kiedy dochodzi do zaburzeo równowagi;

c. móżdżkowych, kiedy dochodzi do zaburzeo dysmetrycznych w postaci hipermetrii,

czyli wyolbrzymienia kroków lub hypometrii, czyli zmniejszenia długości kroku.

2. Niedowład/ pareza (paresis), dotyczy zaburzeo siły ruchu świadomego lub porażenie/paraliż

(plegia), gdzie dochodzi do porażenia ruchu świadomego.

a. Niedowład lub porażenie wiotkie, gdy dochodzi do uszkodzenia dolnego neuronu

ruchowego (DNR), czyli łuku odruchowego w zakresie kooczyn

b. Niedowład lub porażenie spastyczne, podczas uszkodzenia górnego neuronu

ruchowego (GNR), czyli układu wyższych ośrodków kontrolującego napięcie dolnego

neuronu.

Niedowład lub porażenie dotyczyd może jednej kooczyny – monopareza, monoplegia, dwóch kooczyn

– parapareza, paraplegia, czterech kooczyn – tetra- lub quadripareza, -plegia, lub kooczyn jednej

strony ciała – hemipareza, hemiplegia.

Osłabienie lub brak odruchów rdzeniowych w kooczynach świadczy o uszkodzeniu DNR, natomiast

odruchy normalne, wzmożone lub spazm kooczyn świadczy o uszkodzeniu GNR.

3. Drżenia mięśniowe, czyli rytmiczne kurczenie i rozkurczanie się grupy mięśni. Drżenia mogą

byd:

a. zamiarowe (intencyjne), pojawiają się, gdy zwierzę zamierza wykonad jakiś ruch

świadomy i wynikad mogą z chorób móżdżku,

b. spoczynkowe, obserwowane w przebiegu wielu chorób mięśni oraz nerwów.

4. Mioklonie, czyli nagłe skurcze dużej partii ciała, najczęściej obserwowanym jest mioklonia

nosówkowa, której patogeneza jest nie do kooca poznana.

5. Tężec lub tężyczka, czyli skurcz spastyczny wszystkich mięśni ciała, który obserwowany jest w

przebiegu tężca oraz zaburzeo elektrolitowych (np. niedobór magnezu, niedobór wapnia).

Badanie nerwów czaszkowych

Węch (NC I, n. olfactorius s. fila olfactoria). Powonienie jest kliniczne trudne do oceny, ponieważ

zastosowanie substancji drażniącej (np. dymu) powoduje podrażnienie receptorów bólowych błony

śluzowej jamy nosowej (unerwienie przez NC V). Najlepszą metodą oceny węchu jest obserwacja

zwierzęcia w gabinecie oraz relacja właściciela o zachowaniu zwierzęcia w domu lub na spacerze.

Należy pamiętad, ze zwierzę nie będzie węszyd, jeśli nie napotka interesującego obiektu. Podaje się

do powąchania substancje o przykrym lub przyjemnym zapachu, np. amoniak lub dobrej jakości

7

siano, a psom kawałek świeżego mięsa lub wędliny. Odwracanie głowy lub chęd chwycenia oraz

odruchowe zatrzymanie węchu a następnie pogłębiony oddech świadczą o prawidłowej reakcji. Zanik

węchu (anosmia) towarzyszy m. in. katarowi nosa i porażeniu nn. olfactori.

Wzrok (NC II, n. opticus). Badający ocenia reakcję zwierzęcia na bodziec wzrokowy, czyli funkcję

siatkówki, nerwu wzrokowego, szlaków wzrokowych oraz kory mózgowej. Do oceny wzroku możliwe

jest wykorzystanie kilku testów, m. in.

a. odruchu obronnego,

b. upuszczania kłębków waty, które zwierzę powinno śledzid,

c. ustawienie przeszkód (np. krzeseł, kartonów) w pomieszczeniu, którego zwierzę nie zna,

otwarcie drzwi na oświetlony korytarz z zacienionego pomieszczenia

d. wykonanie testu umiejscawiania wzrokowego (omawiane później).

Odruch obronny (zagrożenia, grożenia; siatkówka, NC II, szlaki wzrokowe, kora mózgowa oraz NC VII)

jest jednym w najważniejszych w badaniu neurologicznym. W badaniu tym nie ocenia się prostego

łuku odruchowego, ale świadomą reakcję zwierzęcia na zbliżające się zagrożenie (w badaniu

neurologicznym jest to ręka badającego). Powinno się uważad, by nie wywoład ruchu powietrza lub

poruszyd włosów czuciowych (wibryssy). Brak tego odruchu może świadczyd o uszkodzeniu siatkówki,

nerwu wzrokowego, szlaków wzrokowych, kory mózgowej lub nerwu twarzowego.

Badanie źrenic (NC II, III włókna przywspółczulne, n. współczulny Th1-3, n. sympaticus). Badający

powinien porównad obie źrenice, pod względem wielkości, symetrii oraz reakcji na światło. Badanie

to najłatwiej wykonad w zaciemnionym pomieszczeniu, przy użyciu źródła silnego światła. Możliwe

jest stwierdzenie różnoźreniczności (anisocoria), zwężenia obu źrenic (miosis), oraz rozszerzenia obu

źrenic (mydriasis). Mydriasis świadczy o uszkodzeniu unerwienia przywspółczulnego źrenicy, miosis o

uszkodzeniu unerwienia współczulnego. Test wykonujemy obustronnie oceniając reakcje

bezpośrednią oraz pośrednią.

Badanie dna oka. Badanie to umożliwia bezpośrednie spojrzenie na nerw wzrokowy oraz ewentualne

jego zmiany.

Ruchy gałek ocznych (NC III, IV, VI). Badający obserwuje zbieżnośd oraz symetrycznośd poruszania się

gałek ocznych. Uszkodzenie nerwu okoruchowego (NC III, n. oculomotorius) wywoła zez brzuszno-

boczny, nerwu bloczkowego (NC IV, n. trochlearis) skręcenie gałki w osi, a nerwu odwodzącego (NC

VI, n. abducens) zez brzuszno-dośrodkowy. Wykonujemy również odruch oczno-mózgowy (tzw. „oka

lalki”) , czyli ruchy głową zwierzęcia na boki oraz do góry i dół. Prawidłowe działanie tego odruchu

świadczy o funkcji nerwów czaszkowych III, IV, VI oraz VIII. Fizjologicznie obserwowany będzie

8

oczopląs fizjologiczny, czyli oscylacyjny ruch gałek ocznych z szybką fazą w kierunku poruszania

głowy. Brak tego oczopląsu świadczy o uszkodzeniu pnia mózgu (leżących wspólnie jąder nerwów II,

IV oraz VI). Oczopląs patologiczny pojawia się spontaniczne, co świadczy o uszkodzeniu układu

przedsionkowego (obwodowego lub ośrodkowego). Spowodowane jest to bezpośrednim

funkcjonalnym połączeniem jąder przedsionkowych z jądrami nerwów III, IV oraz VI. W przypadku

równomiernego poruszania się gałek ocznych na obie strony mamy do czynienia z oczopląsem

wahadłowym. Objaw ten obserwowany jest w przypadku zaburzeo móżdżkowych, oczopląsie

wrodzonym oraz ślepocie.

Odruch powiekowy oraz rogówkowy (gałąź oczna nerwu trójdzielnego, NC V, ramus ophtalmicus n.

trigeminus oraz NC VII, n. facialis) wykonuje się przez dotknięcie szczytem kleszczyków

hemostatycznych przyśrodkowego kąta oka lub rogówki za pomocą gazy oraz obserwację zamknięcia

szczeliny powiekowej. Obserwowana reakcja będzie zamknięcie powieki oraz cofnięcie gałki ocznej

(m. cofacz gałki ocznej [NC VI]) oraz wysunięcie bierne trzeciej powieki.

Badanie mięśni żwaczy przez omacywanie oraz ocenę poruszania żuchwą (gałąź szczękowa nerwu

trójdzielnego, NC V, ramus maxillaris n. trigeminus) wykonuje się w celu wykrycia asymetrii lub

zaniku tej grupy mięśni przy ewentualnym uszkodzeniu nerwu trójdzielnego. Obustronne porażenie

tego nerwu wywołuje objawy opadania.

Czucie twarzy bada się przez dotyk powierzchni twarzy zwierzęcia. Brak reakcji zaobserwowany

będzie przy uszkodzeniu gałęzi nerwu trójdzielnego lub twarzowego. Najwyraźniejszą reakcję

zwierzęcia, z powodu wrażliwości miejsca, zaobserwuje się przy dotknięciu przyśrodkowej części

nozdrzy (gałąź szczękowa NC V). Nerw twarzowy zaopatruje czuciowo częśd wewnętrzną małżowiny

usznej oraz donosową częśd języka. Czucie języka bada się poprzez wprowadzenie niewielkiej ilości

gorzkiej substancji (np. wacik nasączony atropiną). Prawidłową reakcją będzie ślinienie, lizanie i

poruszanie językiem.

Mięśnie mimiki twarzy zaopatrywane się ruchowo przez nerw twarzowy (NC VII, n. facialis).

Porażenie nerwu twarzowego objawia się przez opadanie ucha, wargi, powieki i brak odruchu

powiekowego.

Nerw ślimakowy (NC VIII, n. cochlearis) odpowiedzialny jest za słuch. Zaburzenia słuchu stwierdzid

można na podstawie wywiadu, poprzez wywołanie hałasu i obserwacje reakcji zwierzęcia. Jedynym

obiektywnym badaniem słuchu jest badanie elektrofizjologiczne (BAEP, ang. brain stem auditory

evoked potentials) badające potencjały czynnościowe szlaków słuchowych.

9

Nerw przedsionkowy (NC VIII, n. vestibularis) odpowiedzialny jest za równowagę. Zaburzenia tego

nerwu wywołują tzw. zespół przedsionkowy, czyli zaburzenia równowagi, skręcenie głowy na stronę

uszkodzoną, oczopląs oraz zez dobrzuszny do stronie uszkodzenia. Zwierzęta z zespołem

przedsionkowym wykazują też różnego stopnia niezbornośd ruchową, od zbaczania na jedną stronę,

przez przewracanie się, aż do rolowania w osi ciała.

Zaburzenia nerwu językowo-gardłowego (NC IX, n. glossopharyngeus), lub błędnego (NC X, n. vagus)

wywołują zaburzenia w oddawaniu głosu lub połykania (jedzenia, picie). Wprowadzenie palca do

gardła wywoła fizjologicznie odruch połykania. W przypadku podejrzenia zaburzeo funkcjonowania

krtani, zwierzę może byd zbadane w lekkiej sedacji, najlepiej przy pomocy laryngoskopu.

Funkcja nerwu dodatkowego (NC XI, n. accessorius) jest trudna do oceny. Badający może stwierdzid

porażenie i zanik mięśni sternocleidomastoideus i trapezius, czasami skręt szyi (torticollis).

Nerw podjęzykowy (NC XII, n. hypoglossus) odpowiedzialny jest za ruchomośd języka. Badający

powinien zwrócid uwagę na napięcie mięśniowe, poruszanie się oraz symetrycznośd języka. W

przypadku odnerwienia nerwu XII w pierwszym tygodniu dochodzi do odchylenia języka na stronę

przeciwległą, następnie odnerwione mięśnie ulegają zanikowi oraz skurczowi, co wywołuje

przesunięcie języka na stronę porażoną.

Reakcje postury i postawy

Funkcjonowanie reakcji postury i postawy wymaga współpracy wyższych ośrodków przodomózgowia,

szlaków rdzeniowych oraz nerwów ruchowych, czuciowych i mięśni. Są to funkcje świadome, które u

zwierząt ocenia się poprzez wykonanie szeregu dwiczeo. Wszystkie reakcje postury umożliwiają

ocenę funkcjonowania czucia proprioceptywnego, czyli zmysłu orientacji ułożenia części własnego

ciała w przestrzeni. Reakcje postury powinny byd wykonywane na stabilnej, nie śliskiej powierzchni.

Hemiwalking/ skakanie na kooczynach jednej strony. Umożliwia porównanie funkcji obu stron ciała u

małych zwierząt. Należy unieśd kooczynę jednej strony, ocenid, czy zwierzę jest w stanie utrzymad

ciężar ciała, następnie przesuwad, obserwując jakośd ruchu, koordynację, inicjację oraz adaptację

ruchu kooczyn w stosunku do podłoża.

Podskakiwanie na jednej kooczynie. Test wykonywany podobnie jak powyższy. wymuszając u

badanego zwierzęcia kilka podskoków. Reakcja ta jest szczególnie ceniona w badaniu neurologicznym

u kotów i dużych zwierząt.

10

Taczkowanie wykonywane tylko u zwierząt małych, pozwala na doskonałą ocenę czucia

proprioceptywnego w przednich kooczynach, jak również porównanie kooczyn barkowych. Należy

unieśd tylne kooczyny zwierzęcia i wykonad kilka kroków do przodu. Badanie powinno się wykonywad

powoli, obserwując inicjację oraz adaptację ruchu. W celu utrudnienia możliwe jest uniesienie głowy

do góry lub zasłonięcie oczu zwierzęcia.

Umiejscawianie. Reakcję tą wykonuje się u psów ras małych lub średnich oraz kotów. Zwierzę

unoszone jest za tylne kooczyny i powoli upuszczane na podłoże głową w dół. Badający powinien

zwrócid uwagę na sposób ułożenia ciała, zwierzę powinno odchylid głowę do góry oraz rozstawid

kooczyny barkowe w celu stabilnego umieszczenia ich na ziemi. Podobną próbą jest umiejscawianie

przy zastosowaniu kantu stołu. Zwierzę widząc krawędź powinno unieśd kooczyny piersiowe lub

miedniczne, aby dokładnie postawid je na stole. Zwierzęta niewidzące lub niezdające sobie sprawy ze

zbliżającej się krawędzi, nie wykonają żadnego ruchu, lub będzie on niezdarny. Reakcję można

utrudnid zakrywając oczy, wtedy pacjent wykonuje korektę umieszczenia kooczyn w momencie

dotknięcia z krawędzią stołu (reakcja umiejscawiania czuciowego). Brak reakcji po zetknięciu z

przeszkodą może świadczyd o zaburzeniach czucia lub braku czucia proprioceptywnego. Z badaniu

koni prowadzi się zwierzę z uniesioną głową lub wymusza się cofanie, dzięki czemu również można

ocenid umiejętnośd adaptacji ruchu na podstawie wyczucia podłoża.

Reakcja korektury. Test możliwy do wykonania u wszystkich zwierząt. Pacjenta należy ustawid tak,

aby symetrycznie obciążało wszystkie cztery kooczyny z głową skierowaną do przodu. Następnie

podtrzymując ciężar ciała jedną ręką, należy obrócid łapę, kopyto lub racicę na stronę grzbietową i

chwilę w tej pozycji przytrzymad. Po puszczeniu zwierzę powinno natychmiast wykonad ruch

korygujący. Alternatywą tej metody jest umieszczenie kartki papieru pod łapą i powolne jest

przesuwanie w bok. Zwierzę mające świadomośd o umieszczeniu swoich kooczyn natomiast wykona

ruch korygujący. U dużych zwierząt badający krzyżuje kooczyny zwierzęcia, aby zaobserwowad

korygujący ruch.

Generalnie w reakcjach postury i pozycji rozróżnia się fazę inicjacji oraz adaptacji ruchu. Przy

zaburzeniach czuciowych upośledzona zostanie raczej faza inicjacji ruchu, przy zaburzeniach

ruchowych z kolei, zaobserwowany będzie opóźnienie fazy adaptacji.

Odruchy rdzeniowe

Badanie odruchów rdzeniowych umożliwia ocenę dolnego neuronu ruchowego (DNR) oraz wpływ na

DNR górnego neuronu ruchowego (GNR). W skład DNR wchodzi receptor, nerw wstępujący

11

(czuciowy), alfa-motoneuron leżący w rdzeniu kręgowym, nerw zstępujący (ruchowy), płytka

motoryczna oraz mięsieo, tworzące wspólnie łuk odruchowy.

Odruchy rdzeniowe powinny byd obiektywnie ocenione. W Europie przyjęto następującą skalę:

odruch normalny (wartośd 0), wzmożony (+1) i kloniczny (+2) oraz osłabiony (-1) i brak odruchu (-2).

Wartości od 0 do +2 świadczą o uszkodzeniu górnego neuronu ruchowego, natomiast -1 i -2 o

uszkodzeniu dolnego neuronu ruchowego. Każdy odruch ma odpowiadający segment rdzenia

kręgowego, dlatego, w przypadku uszkodzenia rdzenia, możliwe jest dośd precyzyjne określenie

wysokości zmiany na podstawie badania zaburzeo odruchów rdzeniowych. Odruchy rdzeniowe

wykonuje się u zwierzęcia leżącego na boku, kooczyny powinny byd rozluźnione. W przypadku

zwierząt dużych w pozycji stojącej, przeprowadzane jest tylko badanie odruchu zginaczy.

Kooczyna miedniczna

Odruch rzepkowy (segmenty L4-L6, nerw udowy), wykonywany jest poprzez uderzenie płaską stroną

młoteczka neurologicznego w więzadło proste rzepki. Spodziewana reakcja fizjologiczną jest wyprost

podudzia.

Odruch mięśnia piszczelowego doczaszkowego (m. tibialis cranialis),(segmenty L7-S1, nerw kulszowy)

wykonywany jest przez uderzenie szczytem młoteczka w mięsieo piszczelowy doczaszkowy.

Obserwowaną reakcją powinno byd zgięcie stopy.

Odruch zginaczy (segmenty L7-S1, nerw kulszowy). Badający uciska palcami lub kleszczykami

hemostatycznymi fałd międzypalcowym, kopyto lub racicę zwierzęcia. Prawidłową reakcją jest zgięcie

kooczyny. Odruch ten pozwala na ocenę siły kooczyny, dlatego w badaniu neurologicznym ma

szczególne znaczenie. U stojących zwierząt dużych badający wyzwala odruch poprzez uciśnięcie

kleszczykami hemostatycznymi na koronkę kopyta lub racicy.

W kooczynie miednicznej możliwe jest również wykonanie odruchu mięśnia brzuchatego łydki,

mięśnia pośladkowego doczaszkowego lub doogonowego, odruch ścięgna Achillesa, jednak mają one

nikłe znaczenie kliniczne.

Kooczyna barkowa

Odruch mięśnia zginacza nadgarstkowego doczaszkowego (m. extensor carpi radialis) (segmenty C7-

T2) wykonuje się uderzając szczytem młoteczka neurologicznego w ten mięsieo. Spodziewaną reakcją

będzie wyprostowanie dłoni w nadgarstku.

Odruch zginaczy (segmenty C6-T2) wykonuje się podobnie jak w kooczynie miednicznej.

12

W kooczynie barkowej możliwe jest wykonanie również odruchu mięśnia dwugłowego oraz

trójgłowego, jednak ich znaczenie kliniczne jest niewielkie.

Ocena segmentów krzyżowych rdzenia kręgowego

Odruch kroczowy, sromowy, opuszkowo-jamisty (segmenty S2-3, nerw sromowy). Należy uszczypnąd

lekko kleszczykami hemostatycznymi okolicę krocza, sromu, czy napletka lub okolice odbytu.

Spodziewaną reakcją będzie symetryczne zaciśnięcie zwieracza odbytu.

Odruch zwieracza odbytu. (segmenty S1-3, nerw sromowy). Badanie rektalne u dużych i małych

zwierząt pozwala na ocenę funkcji mięśnia zwieracza odbytu (siła, symetrycznośd).

Odruch mięśnia podskórnego

Jest to odruch umożliwiający pośrednią ocenę wysokości uszkodzenia rdzenia kręgowego. Badający

powinien delikatnie szczypad fałdy skóry grzbietu po obu stronach kręgosłupa od okolicy kręgu L7 do

T3. Prawidłową reakcją będzie symetryczne poruszanie się skóry. Gałęziami czuciowymi tego odruchu

są nerwy segmentowe na odcinku T1-L7, następnie bodziec przemieszcza się wzdłuż rdzenia

kręgowego do okolicy C8-T1, czyli do neuronów ruchowych nerwu piersiowego bocznego i do

mięśnia skórnego tułowia. W sytuacji uszkodzenia rdzenia, doogonowo od zmiany odruch będzie

osłabiony lub zanikowy, w miejscu zmiany zwierzę wykaże wzmożoną reakcję, natomiast

doczaszkowo będzie prawidłowy.

Badanie mięśni

Zaczynamy od oglądania zwracając szczególną uwagę na obecnośd asymetrii, zaników, spastyczności

lub drżenia. Przeprowadza się omacywanie mięśni, co pozwala na ocenę napięcia mięśniowego

(spastyczne, wiotkie), bolesności (np. w przebiegu zapalenia) oraz ewentualnych asymetrii, czy

zaników. Wyróżnia się dwa rodzaje zaniku mięśniowego; neurogenny, lub zwyrodnieniowy (atrophia

degenerativa), szybki (do 2 tygodni), wskutek utraty troficznego wpływu nerwowego na mięsieo oraz

zanik prosty lub z nieczynności (atrophia ex inactivitate), pojawiający się powoli, wynikający z braku

używania danego mięśnia lub ich grupy (3-4 tygodnie).

Badanie czucia lub wrażliwości

Badanie to należy wykonad bardzo dokładnie poprzez omacywanie najpierw całego ciała zwierzęcia,

następnie poszczególnych odcinków podejrzewanych o zmiany. Kręgosłup powinno się uciskad

palcami symetrycznie po obu jego stronach, zaczynając od poruszania ogonem we wszystkie strony,

następnie przemieszczając się doczaszkowo, koocząc na szyi, zginając ją na boki, dogrzbietowo i

13

dobrzusznie. Fizjologicznie zwierzę jest w stanie dotknąd szczytem nosa klatki piersiowej na boki, oraz

żuchwą do mostka bez objawów bólowych. U zwierząt dużych próby zgięcia szyi można

przeprowadzid poprzez motywację jedzeniem. Zaburzenia czucia można stopniowad na: osłabienie

czucia (hypoaesthesia), całkowite znieczulenie (anaesthesia) oraz wzmożenie czucia, przeczulica

(hyperalgesia).

Obniżenie czucia występuje w stanach zamroczenia, uszkodzenia szlaków czuciowych i nerwów

obwodowych. Zanik czucia towarzyszy poprzecznym uszkodzeniom rdzenia przy przerwaniu łączności

z korą mózgową (po złamaniach, urazach i uciskach).

Zwiększenie wrażliwości czuciowej spotykamy przy podrażnieniu (ucisk, uszkodzenie mechaniczne, stan

zapalny) nerwu czuciowego obwodowego lub podrażnieniu szlaków i ośrodków czuciowych, zapaleniu

opon mózgowych i procesach chorobowych we wzgórzu wzrokowym (thalamus opticus), ponadto

kostniejące zapalenie osłonek rdzeniowych (opony twardej), zapaleniu wielonerwowym (polyneuritis) i

urazowym zapaleniu czepca u bydła.

Badanie czucia bólu głębokiego

Czucie bólu głębokiego wykonujemy przez uciśnięcie kleszczykami hemostatycznymi fałdu

międzypalcowego, palca, lub kooczyny. Prawidłowo zwierzę zareaguje świadomie, przez szczeknięcie,

miauknięcie, wokalizację lub mlaskanie, czy oblizywanie. Same podciągnięcie kooczyny jest tylko

odruchem rdzeniowym, nie reakcją świadomą na bodziec bólowy. Badanie czucia bólu głębokiego

powinno się wykonad tylko w przypadku zaburzeo lub braku poruszania się zwierzęcia. Brak czucia

bólu głębokiego świadczy o silnym uszkodzeniu nerwowych szlaków komunikacyjnych (np. w rdzeniu

kręgowym) i mówi o złym rokowaniu dla pacjenta, dlatego prawidłowe wykonanie oraz interpretacja

tego odruchu często decyduje o życiu zwierzęcia.

14

Postępowanie lokalizujące proces chorobowy w układzie nerwowym

Po przeprowadzeniu badania neurologicznego, badający powinien przeanalizowad stwierdzone

zmiany neurologiczne. Bardzo pomocnym w interpretacji badania oraz zlokalizowaniu choroby w

układzie nerwowym jest algorytm zaproponowany przez profesora André Jaggy’ego. Algorytm oparty

jest na kilku prostych założeniach.

Pierwszy postulat Jaggy’ego zakłada, że jeżeli w badaniu stwierdzono osłabienie lub zanik wszystkich

odruchów rdzeniowych, to mamy do czynienia z lokalizacją obwodową, czyli uszkodzeniem

uogólnionym dolnego neuronu ruchowego (DNR). Do DNR zaliczany są: mięśnie, płytka nerwowo-

mięśniową, nerwy ruchowe i czuciowe, korzenie nerwowe oraz neurony ruchowe (tzw. alfa-

motoneurony) znajdujące się w rdzeniu kręgowym. Jeżeli pierwszy postulat się nie spełnia, należy

zwrócid uwagę na wyniki badania nerwów czaszkowych lub/i odruchu obronnego. Zaburzenia DNR w

postaci neuropatii, chorób płytki motorycznej, miopatii lub neuromiopatii charakteryzuje zespół

objawów w postaci: uogólnionego osłabienia, szybkiego męczenia się, sztywności i chwiejności

chodu. Zwierzęta te wykażą również zaniki mięśniowe wynikające z odnerwienia lub z nieużywania

mięśni.

Drugi postulat mówi, że jeśli stwierdzona jest obecnośd deficytów nerwów czaszkowych lub/i

odruchu obronnego uszkodzenie znajduje się wewnątrzczaszkowo. Jeżeli nie stwierdza się deficytów

nerwów czaszkowych uszkodzenie znajduje się w rdzeniu kręgowym. U pacjentów tych stwierdzane

są również zaburzenia czucia proprioceptywnego (badane w reakcjach postury i postawy). Reguła ta

nie dotyczy uszkodzenia móżdżku.

W przypadku rdzenia kręgowego, z neurologicznego punktu widzenia, możliwe jest zróżnicowanie

zmian w czterech odcinkach; odcinek szyjny (C1-C5), odcinek szyjno-piersiowy (C6-T2), odcinek

piersiowo-lędźwiowy (T3-L3) oraz odcinek lędźwiowo-krzyżowy (L4-S3). Różnicowanie to odbywa się

na podstawie badania odruchów rdzeniowych. W przypadku stwierdzenia obecności normalnych,

wzmożonych lub klonicznych odruchów mówi się o tzw. uszkodzeniu górnego neuronu ruchowego

(GNR). W przypadku osłabienia lub zaniku odruchów, o uszkodzeniu dolnego neuronu ruchowego

(DNR).

Uszkodzenie odcinka szyjnego górnego (C1-C5) charakteryzuje się czteroporażeniem, a we wszystkich

kooczynach odruchy rdzeniowe będą normalne lub wzmożone (objawy uszkodzenia GNR wszystkich

kooczyn). U zwierząt z uszkodzeniem odcinka C5-C7 dojśd może do nagłych zaburzeo oddechu i

śmierci w wyniku zaburzeo funkcji nerwu przeponowego, który w tym odcinku rdzenia kręgowego ma

swoje neurony ruchowe.

15

Uszkodzenie odcinka szyjno-piersiowego (C6-T2) charakteryzuje się czteroporażeniem, ale w

kooczynach piersiowych odruchy rdzeniowe będą osłabione (objawy uszkodzenia DNR), natomiast w

kooczynach miednicznych normalne lub wzmożone (objawy uszkodzenia GNR). U pacjentów tych

obserwuje się często obniżenie położenia głowy, bolesnośd lub zaniki mięśni karku. Czasami wskutek

uszkodzenia nerwu współczulnego, który przebiega przez splot barkowy, dojśd może do pojawienia

się zespołu Horner’a (miosis- zwężenie źrenicy, ptosis- wypadnięcie powieki trzeciej, enophtalmus-

opadanie powieki).

W przypadkach uszkodzenia C1-T2 we wszystkich kooczynach czucie proprioceptywne będzie

osłabione lub zniesione.

Uszkodzenie odcinka piersiowo-lędźwiowego (T3-L3) wywoła porażenie kooczyn miednicznych, z

odruchami normalnymi lub wzmożonymi. U tych zwierząt należy również pamiętad o spazmie

zwieracza cewki moczowej, co może byd przyczyną zatrzymania moczu (objaw uszkodzenia GNR tego

mięśnia).

Uszkodzenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego (L4-S3) porażenie kooczyn miednicznych z osłabionymi

lub brakiem odruchów rdzeniowych. U tych zwierząt jednak obserwowane będzie również osłabienie

odruchów ogona, odbytu i pęcherza moczowego.

W przypadkach uszkodzenia T3-S3 tylko w kooczynach miednicznych dojdzie do osłabienia lub

zniesienia czucia proprioceptywnego.

Zaburzenia wewnątrzczaszkowe.

W przypadku lokalizacji wewnątrzczaszkowej, badający uzyskuje dodatkowe informacje poprzez

analizę chodu zwierzęcia. Obecnośd inochodu świadczyd może o uszkodzenia przodomózgowia.

Obecnośd dysmetrii (hipermetrii lub hipometrii) uszkodzenie obejmuje najczęściej móżdżek.

Hipometria i zaburzenia równowagi wskazywad mogą o procesie w zakresie pnia mózgu, dodatkowo

pochylenie głowy na stronę w osi ciała wskazuje na ośrodkowy aparat przedsionkowy. W tej sytuacji

brak zaburzeo propriocepcji mówi o lokalizacji obwodowej w układzie przedsionkowym.

Uszkodzenie móżdżku powoduje pojawienie się zespołu objawów: dysmetrii (hipermetrii,

hipometrii), drżenia zamiarowego (intencyjnego) podczas zamiaru ruchu u pacjenta, np. jedzenia lub

picia, drżenia spontanicznego całego ciała. Nie stwierdza się zaburzeo świadomości u tych zwierząt,

ani zaburzeo propriocepcji. Czasami pojawiają się objawy przedsionkowe (oczopląs, zaburzenia

równowagi, skręt głowy) lub utrata odruchu obronnego.

16

Zmiany w zakresie pnia mózgu wywołuje zespół objawów deficytów propriocepcji oraz nerwów

czaszkowych: trójdzielnego (NC V), twarzowego (NC VII), okoruchowego, bloczkowego, oraz

odwodzącego (NC II, IV, VI), przedsionkowo-ślimakowatego (NC VIII), językowo-gardłowego,

błędnego (NC IX, X), podjęzykowego (NC XII). W pniu mózgu dochodzi również do generacji chodu

(jądro czerwienne), dlatego uszkodzenie tej okolicy może wywoład silne zaburzenia poruszania się. W

przypadku ciężkiego uszkodzenia dochodzi do pojawienia się patologicznego oddechu

(hiperwentylacja, oddech Cheyne-Stokes’a). Dodatkowo w tej strukturze mieści się tak zwany

wstępujący aktywujący układ siateczkowy (ARAS, ang. ascending reticular activating system), którego

funkcją jest aktywacja przodomózgowia (m.in. kory mózgowej). Uszkodzenie tego układu skutkuje w

otępieniu, śpiączce lub śmierci.

Do przodomózgowia zaliczany jest układ limbiczny, podwzgórze, wzgórze oraz kora mózgowa.

Układ limbiczny odpowiedzialny jest za stany świadomości i emocje, dlatego w sytuacji uszkodzenia

dochodzi do objawów agresji, pobudzenia, dezorientacji, czasem depresji lub śpiączki.

Przy uszkodzeniu podwzgórza dochodzi do zaburzeo gospodarki hormonalnej, wahao uczucia głodu,

pragnienia oraz termoregulacji. U zwierząt tych nie stwierdza się zaburzeo w zakresie jakości chodu,

możliwe jest natomiast chodzenie bez celu, czy chodzenie po kole.

Uszkodzenie kory mózgowej najczęściej i najwcześniej doprowadza do objawów drgawek

padaczkowych lub padaczkopodobnych. U zwierząt tych możliwe jest nie wystąpienie jakichkolwiek

deficytów neurologicznych pomimo obecności dużych zmian w przodomózgowiu.

Po zlokalizowaniu zmian neurologicznych u pacjenta badający powinien wykonad listę

diagnostyki różnicowej chorób. W sporządzeniu tej listy pomocnym jest schemat VITAMIN D.

Schemat ten używany jest przez neurologów na całym świecie (w Ameryce preferowany DAMNIIT V) i

pomaga w odszukaniu najpierw kategorii choroby, a następnie konkretnego rozpoznania. Litery

akronimu VITAMIN D oznaczają z angielskiego pierwsze litery kategorii chorób; V (vascular),

naczyniowe; I (inflammatory, infectious), zapalne, zakaźne; T (trauma), uraz; A (anomaly), wada

wrodzona; M metaboliczne, toksyczne; I idiopatyczne; N nowotworowe; D (degenerative),

zwyrodnieniowe. Zakwalifikowanie choroby do jednej z tych kategorii ułatwia schemat przebiegu

schorzenia w czasie (rycina 1). Lista diagnostyki różnicowej pomaga w podjęciu decyzji o dalszym

procesie diagnostycznym, wybraniu odpowiedniej techniki badao dodatkowych i specjalistycznych

dla potwierdzenia rozpoznania. Badania dodatkowe w neurologii weterynaryjnej są dośd kosztowne,

dlatego decyzje na tym etapie postępowania lekarskiego są bardzo ważne.

17

Badania dodatkowe i specjalistyczne w diagnostyce układu nerwowego zwierząt

Wśród badan dodatkowych układu nerwowego wymienia się między innymi:

1. Badanie krwi

2. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR),

3. Badania radiologiczne

a. przeglądowe badanie radiologiczne (RTG)

b. badanie mielograficzne – kontrastowe badanie rdzenia kręgowego

c. wentrikulografia, pneumowentrikulografia – kontrastowe badanie komór

mózgowych (nie wykonywane)

d. badanie tomografią komputerową (TK)

4. Badanie ultrasonograficzne OUN (w przypadku otwartego ciemiączka, dysplazji potylicznej,

poprzez otwór potyliczny wielki, po przeprowadzeniu kraniotomii, śródoperacyjnie, przez
kośd skroniową)

5. Badanie tomografii rezonansu magnetycznego (MRI)

6. Badania elektrodiagnostyczne

a. EMG – elektromiografia, badanie oceniające funkcje mięśni

b. MNC – elektroneurografia, badanie przewodzenia nerwów ruchowych

c. SNC – elektroneurografia, badanie przewodzenia nerwów czuciowych

d. RNS – elektrostymulacyjna próba nużliwości, stwierdzenie tzw. dekrementu

miastenicznego, badanie oceniające funkcje płytki motorycznej

e. BAEP – badanie potencjałów wywołanych pnia mózgu – badanie czynności szlaków

słuchowych i równowagi oraz funkcji pnia mózgu

f. SEP – badanie somatycznych potencjałów wywołanych – badanie czynności

przewodzenia rdzenia kręgowego

g. VEP – badanie wzrokowych potencjałów wywołanych - badanie funkcji ośrodków

wzrokowych w korze mózgowej

h. EEG – elektroencefalografia – badanie czynności kory mózgowej

7. Biopsja mięśnia i nerwu

8. Biopsja mózgu