1

Monta poprzez plastyczne

odkszta cenie oraz realizacja

po cze kszta towych

Prowadz cy: dr in . Artur Bejger

Naprawa element

Naprawa element

ó

ó

w poprzez

w poprzez

plastyczne odkszta

plastyczne odkszta

cenie obejmuje:

cenie obejmuje:

sp czanie,

rozpieranie,

rozt aczanie,

wyci ganie,

zw anie,

prostowanie i nagniatanie

Sp czanie stosuje si w celu b

zwi kszenia

rednicy zewn trznej, b

zmniejszenia rednicy

wewn trznej elementu. Ten sposób naprawy mo e
by stosowany tylko dla tych elementów, u których
zmniejszenie wysoko ci nie powoduje pogorszenia
warunków pracy.

Rozpieranie stosuje si w celu likwidowania ubytku
materia u powierzchni pracuj cych, przy czym
deformacja elementów spowodowana przez
oddzia ywanie na materia specjalnego narz dzia
(rozpieraka) z odpowiedni si , zachodzi
miejscowo. Rozpieranie stosuje si do naprawy
wpustów, wielowypustów i otworów
wielorowkowych o niezbyt du ych wymiarach itp.

Wyci ganie stosuje si w celu zwi kszenia d ugo ci
naprawianego elementu. Nast puje ono w wyniku
miejscowego zmniejszenia pola przekroju za pomoc
prostego narz dzia, na przyk ad m otka i kowad a.
Za pomoc wyci gania mo na naprawia przede
wszystkim ci

a uk adów sterowania, dr

ki

steruj ce itp.

Zw anie stosuje si w celu zmniejszenia rednicy
wewn trznej elementu. Zw

enie nast puje w

wyniku przepchania (przet oczenia) elementu przez
matryc o sto kowym otworze. Równocze nie ze
zmniejszeniem rednicy wewn trznej nast puje
zmniejszenie rednicy zewn trznej. Je eli
powierzchnia zewn trzna jest powierzchni
pracuj

, to ubytek materia u musi by

uzupe niony, na przyk ad przez na

enie pow oki

galwanicznej. Zw

anie mo e by stosowane na

przyk ad do naprawy tulei bów korbowodów
wykonanych z br zu.

Nagniatanie regeneracyjne umo liwia uzyskanie
zmiany wymiaru, utwardzenie powierzchni oraz
zmniejszenie jej chropowato ci, zast puj c obróbk
wyka czaj

na przyk ad szlifowaniem.

Nagniatanie mo e by przeprowadzone za pomoc :
rolek, kulek, wa ków, trzpieni, rutu oraz innych
narz dzi wywieraj cych nacisk.

otkowanie (odmiana nagniatania) wykonywane

za pomoc wielokrotnych uderze w celu
przywrócenia w asno ci spr

ystych (np. p askich

spr

yn) lub prostowania (np. niektórych wa ów)

Rozt aczanie powoduje zwi kszenie rednicy
zewn trznej elementu, niweluj ce ubytek materia u,
przy równoczesnym powi kszeniu jego rednicy
wewn trznej. Elementy, które mog by naprawiane
rozt aczaniem, to: — dr

one sworznie t okowe, tuleje

z metali kolorowych,doszczelnianie na zimno rur w

cianach sitowych.

2

Realizacja po

Realizacja po

cze

cze

kszta

kszta

towych

towych

po

po

czenia wpustowe spoczynkowe

czenia wpustowe spoczynkowe

po

po

czenia wpustowe ruchowo

czenia wpustowe ruchowo

-

-

przesuwne

przesuwne

po

po

czenia klinowe spoczynkowe

czenia klinowe spoczynkowe

wpusty pryzmatyczne:

wpusty pryzmatyczne:

•

•

pe

pe

ne (zaokr

ne (zaokr

glone),

glone),

•

•

ci

ci

te,

te,

•

•

jedno lub dwuotworowe (zaokr

jedno lub dwuotworowe (zaokr

glone i

glone i

ci

ci

te)

te)

wpusty cz

wpusty cz

ó

ó

enkowe

enkowe

Pasowania mi

Pasowania mi

dzy wpustem

dzy wpustem

a rowkiem piasty:

a rowkiem piasty:

dla po

dla po

cze

cze

spoczynkowych: N9/h9

spoczynkowych: N9/h9

dla po

dla po

cze

cze

przesuwnych: F9/h9

przesuwnych: F9/h9

Wpusty nie zabezpieczaj piasty przed przesuni ciami wzd
wa u. Dlatego te w po czeniach spoczynkowych konieczne
jest ustalenie jej w kierunku wzd

nym.

Wpusty z otworami s przykr cane do czopa, przy czym stosuje
si

je tylko w po czeniach przesuwnych pocz wszy od

szeroko ci wpustu b = 8 mm. Do po cze przesuwnych stosuje
si równie wpusty czó enkowe .

Wymiary przekroju poprzecznego wpustów zale

od rednicy

czopa, przy czym s jednakowe dla ustalonych zakresów tych

rednic. Wpust w rowku wa ka osadza si z wciskiem, przy czym

przyjmuje si pasowanie na zasadzie sta ego wa ka (N9/h9).
Mi dzy wpustem a rowkiem piasty stosuje si natomiast
nast puj ce pasowania: N9/h9 - dla po cze spoczynkowych i
F91h9 - dla po cze przesuwnych.

3

Przyk

Przyk

ady wpust

ady wpust

ó

ó

w i ich

w i ich

zamocowanie

zamocowanie

a-c) wpusty
pryzmatyczne,
d) czó enkowy,
e) zaciskanie wpustu za
pomoc rozpierania, b)
zamocowanie wpustów
do wa u,

f-h) zamocowanie

wpustów do piasty

Po czenia klinowe wzd

ne

podobne do wpustowych z t

ró nic , e klin i dno rowka w pia cie maj zbie no ci 1:100
w kierunku wzd

nym. Oprócz najcz ciej spotykanych klinów

wpuszczanych, w przypadkach ma o obci

onych piast i

wa ów stosuje si kliny p askie oraz kliny wkl

e. W

po czeniach obci onych du ymi, kierunkowo zmiennymi
momentami skr caj cymi (jak np. w przypadku kó
zamachowych) stosuje si natomiast kliny styczne. U ywane

one parami przy rozstawieniu rowków o k t 120°.

PO

CZENIA KLINOWE WZD

NE

Przyk

Przyk

ady po

ady po

cze

cze

klinowych

klinowych

wzd

wzd

u

u

nych

nych

a) ko ek sto kowy, klin czó enkowy, klin wpuszczany, klin
wpuszczany z noskiem, kliny styczne, f) p aski, g) wkl

y

Szczegó owy przebieg procesu monta u zespo ów, w których
wyst puj po czenia wpustowe i klinowe, zale y od konstrukcji
ich elementów sk adowych. Niemniej jednak w przypadku
po cze

wpustowych ka dorazowo wyst puj

czynno ci

zwi zane z osadzeniem wpustu w rowku czopa lub piasty oraz
kontrola jego po

enia w tym rowku i wzgl dem osi wa ka.

W szczególno ci kontrola dotyczy sprawdzenia dok adno ci
przylegania do bocznych cian rowka oraz wysoko ci
wystawania wpustu.

Sprawdzanie dok adno ci przylegania ma na celu sprawdzenie
po

enia wpustu wzgl dem osi rowka w czopie, w p aszczy nie

pionowej i poziomej. Zukosowanie lub zwichrowanie wpustu w
rowku jest jedn z g ównych przyczyn zak ócenia rozk adu
obci

, a wi c zgniecenia i zniszczenia wpustu lub rowka

4

Zukosowanie i zwichrowanie

Zukosowanie i zwichrowanie

wpustu w rowku

wpustu w rowku

Monta

Monta

wpust

wpust

ó

ó

w:

w:

a)

a)

prawid

prawid

owy,

owy,

b,c)

b,c)

nieprawid

nieprawid

owy

owy

Brak luzu mi dzy górn

powierzchni

wpustu i dnem rowka

w pia cie (rys. b) powoduje odkszta cenia w otworze piasty
i napr

enia monta owe. Zbyt du y luz (rys. c) powoduje

natomiast osadzenie mimo rodowe wa u.

Pomiar wystawania wpustu

Pomiar wystawania wpustu

Sprawdzanie wysoko ci wystawania wpustu poza rowek ma na
celu uzyskanie w

ciwego luzu w po czeniu z piast . Wzd

górnej powierzchni wpustu luz w po czeniu na ca ej jego

ugo ci powinien wynosi 0,1-0,2 mm.

Po

Po

czenia ko

czenia ko

kowe:

kowe:

ustalaj

ustalaj

ce

ce

-

-

do wzajemnego ustalania

do wzajemnego ustalania

po

po

o

o

enia dw

enia dw

ó

ó

ch lub wi

ch lub wi

cej element

cej element

ó

ó

w,

w,

cz

cz

ce

ce

-

-

do po

do po

czenia element

czenia element

ó

ó

w

w

w celu przenoszenia si

w celu przenoszenia si

i moment

i moment

ó

ó

w

w

Do ustalania najcz ciej u ywa si ko ków g adkich walcowych
i sto kowych.

Ko ki walcowe musz by wykonane z wi ksz dok adno ci
(wymiar m6), a oprócz tego w celu ich wbicia lub wci ni cia
nale y wykona znaczn prac zwi zan z pokonaniem tarcia
na stosunkowo d ugiej drodze. Najcz ciej stosuje si
pasowanie mieszane (H71m6) i dlatego samoluzowanie ko ków
jest niemo liwe. Oprócz tej zalety, po czenia ustalaj ce za
pomoc

ko ków walcowych s

obarczone wad , która

wyst puje zw aszcza przy wielokrotnym monta u i demonta u.
Droga luzowania ko ka walcowego jest d uga, co przyspiesza
zu ycie wspó pracuj cych powierzchni, a wi c przy
wielokrotnym demonta u zacisk maleje.

Ko ki sto kowe nie wymagaj tak du ej dok adno ci wykonania
jak ko ki walcowe (otwory s

rozwiercane specjalnym

rozwiertakiem o zbie no ci 1:50), a zaciskanie dokonuje si na
stosunkowo krótkiej drodze (np. przy wcisku 0,001 d wymagane
jest wci ni cie ko ka na g boko

0,05 d). Dlatego te

luzowanie po cze

za pomoc

ko ków sto kowych zachodzi

do

atwo. Ten rodzaj po cze

jest wi c zalecany, gdy

zachodzi potrzeba wielokrotnego demonta u.

5

Po

Po

czenia ko

czenia ko

kowe czopowe: a) poprzeczne,

kowe czopowe: a) poprzeczne,

b) wzd

b) wzd

u

u

ne

ne

Po czenia ko kowe: a-c) spoczynkowe sztywne, d) podatne,
e) ruchowe obrotowe, f) obrotowo-suwliwe, g, h)ruchowe suwliwe

Ze wzgl du na to, e otwór na ko ek os abia wa , a wi c przenoszony moment
skr caj cy jest znacznie mniejszy od momentu, jaki móg by przenie

wa bez

otworu, ten rodzaj po czenia jest stosowany tylko do celów podrz dnych. Oprócz
po cze spoczynkowych za pomoc ko ków mo na uzyska po czenia ruchowe,
takie jak obrotowe, suwliwe lub obrotowo-suwliwe.

Ko ki karbowe

Po czenia sworzniowe mog by po czeniami spoczynkowymi lub
ruchowymi. W ród po cze

spoczynkowych, oprócz maj cych

charakter przegubów, rozró nia si równie po czenia wielokrotne, w
sk ad których wchodzi para, a nawet kilka sworzni obci onych
równolegle. Jest to po czenie po rednie mi dzy po czeniami
nitowymi a rubowymi. Po czenia ruchowe s

ciwie

yskami

lizgowymi.

Monta po cze sworzniowych równie nie przedstawia specjalnych
trudno ci. Jedn z wa niejszych czynno ci w monta u po cze
o charakterze przegubów jest umiejscowienie sworznia w jednym
z elementów przez ciasne pasowanie lub zako kowanie, przy
jednoczesnym pozostawieniu swobody ruchu w drugim elemencie.
Z t czynno ci mo e by zwi zane ewentualne dopasowywanie.

Przyk ady po cze sworzniowych w konstrukcji przegubów

Sworznie: a, b) pe ne g adkie i z ko nierzami, c, d) dr one
z ko nierzami i g adkie

Dla zabezpieczenia przed przesuwaniem osiowym stosuje si
podk adki i zawleczki lub pier cienie i ko ki albo pier cienie
spr

ynuj ce, tzw. pier cienie Seegera