2009-12-04

1

ERGONOMIA 5

Diagnoza ergonomiczna

Diagnoza ergonomiczna

1

2

Diagnoza – medyczna, techniczna, ergonomiczna

Diagnoza ergonomiczna

jest to diagnoza, której

przedmiotem

są

relacje

zachodzące

w

układzie

człowiek – maszyna – otoczenie.

Obiektami badań, którymi zajmuje się diagnostyka
ergonomiczna są układy antropotechniczne i układy
socjotechniczne.

3

Najprostszym

układem

antropotechnicznym

jest

układ składający się ze środka technicznego i
sterującego

nim

człowieka,

nazywanego

operatorem.

Układy socjotechniczne są złożonymi układami, w których
można

wyróżnić

zasoby

w

postaci

osób,

środków

technicznych oraz prostych układów antropotechnicznych
współdziałających ze sobą oraz czasami z operatorem
wyższego rzędu (decydentem).

Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je

4

Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je
od

układów

antropotechnicznych,

jest

uwzględnienie

oddziaływań pomiędzy osobami występującymi w tych
układach.

2009-12-04

2

5

Układ antropotechniczny może być obiektem badań
zarówno

dla

diagnostyki

medycznej

(badania

dotyczące operatora), diagnostyki technicznej (badania
dotyczące

obiektu

technicznego),

diagnostyki

środowiska

(badania

dotyczące

warunków

materialnego środowiska pracy) jak i diagnostyki

6

materialnego środowiska pracy) jak i diagnostyki
ergonomicznej

(badania

dotyczące

oddziaływań

zachodzących

między

obiektem

technicznym,

operatorem i środowiskiem pracy).

Diagnoza w odniesieniu do człowieka w procesie pracy
dotyczy:

stanu zdrowia pracującego człowieka,

kosztu biologicznego pracy,

7

kosztu biologicznego pracy,

cech i możliwości psychofizjologicznych człowieka, tj.
przepustowości

jego

kanałów

sensorycznych

i

motorycznych, która musi być respektowana w budowie i
właściwościach środków technicznych, służących pracy.

Diagnoza w odniesieniu do maszyny obejmuje:

Analizę charakterystyk technicznych i struktury urządzeń
z punktu widzenia ich stanu technicznego,

Metodyki badań diagnostycznych ( planowanie tych
badań i sposoby ich realizacji ),

Techniczne środki realizacji badań diagnostycznych.

Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje:

8

Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje:

Rozpoznanie aktualnych warunków pracy i dotyczy takich
parametrów jak hałas, drgania, mikroklimat, zanieczyszczenie
powietrza,

promieniowanie

elektromagnetyczne

(

pomiar

istniejących stężeń lub natężeń danego czynnika ),

Porównanie

otrzymanych

wyników

z

normami

higienicznymi

określającymi

granice

tolerancji

organizmu

ludzkiego na środowiskowe warunki pracy.

2009-12-04

3

Celem diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy jest
zidentyfikowanie elementów systemu, ich wzajemnych
relacji oraz analiza i ocena, aby działanie stanowisk przy
wykonywaniu określonych zadań przebiegało sprawnie,

9

bez szkody dla człowieka i bez negatywnych zmian w
otoczeniu.

Procedury diagnostyczne:

 ocena obciążenia fizycznego pracą,

 ocena obciążenia psychicznego pracą,

 ocena antropometryczna obiektów technicznych,

 ocena parametrów materialnego środowiska pracy,

 kompleksowa ocena stanowiska pracy,

10

 kompleksowa ocena stanowiska pracy,

 certyfikacja maszyn i urządzeń.

Certyfikacja to ocena zgodności wyrobów z odpowiednimi
wymaganiami bezpieczeństwa i zdrowia użytkowników,
prowadzona przez trzecią stronę przed wprowadzeniem
tych wyrobów do obrotu handlowego.

11

Metody i techniki diagnostyczne

 metody badań ankietowych,

 listy kontrolne ( check-list ),

 metody badań testowych,

 metody wskaźnikowe,

12

 metody punktowo – wskaźnikowe,

 atestacja,

 metody analizy sieciowej,

 metody bilansowe

2009-12-04

4

1. Badania ankietowe polegają na udzielaniu pisemnych

odpowiedzi

na

pytania

(

w

formie

swobodnych

wypowiedzi), albo na wyborze niektórych z dołączonych do
każdego pytania alternatyw ( możliwości ).

Zalety: metoda prosta i łatwa do opracowania w fazie
przygotowania badań

Wady: trudności w wykorzystaniu zebranych informacji,
wynikające m.in. z:

13

wynikające m.in. z:

• braku uniwersalnego zastosowania raz opracowanej
ankiety dla wszystkich stanowisk pracy,

• konieczności opracowania ankiety wg branż,

• różnego

stopnia

szczegółowości

pytań

oraz

ich

niejednoznaczności,

• utrudnionej analizy i wnioskowania, itp.

2. Listy kontrolne są rozszerzoną formą ankiety. Celem

tych list jest usystematyzowanie, analiza oraz ocena
różnych czynników pracy i wydajności pracy.

Lista opracowana przez zespół pod kierunkiem G.C.
Burgera, tzw. Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy
Układów (Ergonomic System Analysis Checklist, w
skrócie ESAC), zwana też Listą Dortmundzką.

14

skrócie ESAC), zwana też Listą Dortmundzką.

•10 pytań wstępnych,
•155 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A ) i
•188 pytań szczegółowych ( oznaczonych literą B ).

Dortmundzka Lista Kontrolna stała się wzorcem podejścia do

badań diagnostycznych.

CET-II

(

The

Control

Ergonomic

Test

–

II

)

unowocześniona wersja listy Dortmundzkiej.

W skład tej

listy wchodzi:

• 11 pytań ogólnych ( oznaczonych cyframi rzymskimi ),
• 68 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A i

kolejnymi cyframi arabskimi ),

15

kolejnymi cyframi arabskimi ),

• 138 pytań szczegółowych typu B,
• 99 pytań szczegółowych typu C,
• 45 pytań szczegółowych typu D.

Wszystkie

pytania

podzielono

na

sześć

grup,

dotyczących:

1. przestrzeni pracy,
2. metod pracy,
3. obciążeń czynnikami środowiskowymi,
4. organizacji pracy,
5. obciążenia czynnościowego i całkowitego,
6. wydajności układu.

16

6. wydajności układu.

Przykłady:

Lista Kontrolna K.F.H. Murrella, Lista Ogińskiego, Lista
Problemowa L. Pacholskiego umożliwiająca zastosowanie
techniki komputerowej, Lista Kontrolna CBKO (Centralne
Biuro Konstrukcji Obrabiarek)

2009-12-04

5

3.

Badania

testowe

to

znormalizowane

badanie

(normalizacja dotyczy materiałów lub narzędzi
pomiaru ) w celu uzyskania informacji o cechach
badanego zjawiska.

( ocena stanu organizacji stanowisk roboczych )

17

Narzędziem stosowanym w badaniach testowych są tzw.
karty stanu organizacyjnego stanowisk roboczych. Przez
bardziej precyzyjne ukierunkowanie i formułowanie pytań
uzyskuje

się

mniejszą

różnorodność

i

dowolność

odpowiedzi.

Odmianą metod testowych są tzw. arkusze ocen.

Arkusz oceny zawiera zbiór hasłowo sformułowanych
zagadnień, będących

podstawą

do

dokonania

oceny

rozwiązania. W ocenie uwzględniona jest trzystopniowa
skala: ocena właściwa, z zastrzeżeniem, niewłaściwa.

18

skala: ocena właściwa, z zastrzeżeniem, niewłaściwa.

Zasada: końcowa ocena nie może być pozytywna, jeżeli
choć jedna z cech wymienionych w arkuszu otrzymała
ocenę - „niewłaściwa”.

4. Metody wskaźnikowe mają charakter uniwersalny,

oparte

są

na

metodach

matematycznych,

charakteryzują się możliwością bezpośredniego
przeprowadzenia porównań.

19

Za podstawę oceny przyjmuje się określone wskaźniki
obliczone

według

uprzednio

przyjętych

wzorów

matematycznych.

5.

Metody punktowo – wskaźnikowe polegają na

jakościowej

budowie

kryteriów

oceny,

wykorzystujących wg określonego klucza zestaw
ocen punktowych.

Celem metody jest poznanie, analiza i ocena stanu
organizacyjnego

stanowisk

pracy,

określenie

i

20

organizacyjnego

stanowisk

pracy,

określenie

i

zlokalizowanie występujących nieprawidłowości i zakłóceń,
wyznaczenie i wskazanie dalszych badań szczegółowych i
umożliwienie opracowania projektu usprawnień.

Oceny cząstkowe poszczególnych czynników, jak i ocenę
ogólną przeprowadza się zazwyczaj w skali trzystopniowej
(może też być pięciostopniowa)

2009-12-04

6

6.

Atestacja należy do rzędu podstawowych procedur

diagnostyczno

–

organizacyjnych

służących

racjonalizacji i modernizacji zakładowego systemu
pracy. Polega ona na kompleksowym badaniu i
ocenie

stanowisk

pod

względem

poziomu:

technicznego,

organizacyjnego,

ekonomicznego,

ergonomicznego oraz bhp.

21

Celem atestacji jest:

• zbilansowanie stanowisk pracy z zasobami pracy oraz
udoskonalenie organizacji na stanowisku roboczym,

• ocena stopnia nowoczesności technologii i konstrukcji
wyrobów, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz
unowocześniania

i

poprawy

poziomu

technicznego

wyposażenia stanowisk pracy,

•

ocena zużycia i wykorzystania środków trwałych,

• podnoszenie kwalifikacji pracowników,

• ocena

warunków

i

bezpieczeństwa

pracy

oraz

ergonomii,

• likwidacja nieefektywnych stanowisk pracy,

• ocena

stanu

organizacyjnego

przedsiębiorstwa

i

22

Syntetyczne wyniki procedury atestacyjnej, a

szczególnie orzeczenia o skali bezpieczeństwa,

opisuje się w dokumencie zwanym atestem.

• ocena

stanu

organizacyjnego

przedsiębiorstwa

i

usprawnianie

wewnętrznych

struktur

organizacyjnych

oraz ich funkcji, a także podniesienie poziomu organizacji
pracy w przedsiębiorstwie.

7. Metoda analizy sieciowej polega na rejestracji stanu

dotychczasowego i wnioskowania przy usprawnianiu
organizacji stanowisk roboczych. Wykorzystuje ona
siatki powiązań czynności wykonywanych wg zasad
obowiązujących w znanych metodach analizy sieciowej
(CPM, PERT, itp.)

(ścieżki krytyczne, czynności krytyczne)

23

8. Metoda bilansowa opiera się na technice mierzenia

czasu

pracy ( normowaniu ), na podstawie którego

ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych

Poszczególne metody oceny różnią się między sobą:

• liczbą

ocenianych

czynników

ergonomicznych

–

narzuconych zwykle przez autorów metody,

• przedmiotem

oceny

(

wyróżniamy

tu

metody

uniwersalne, mogące znaleźć zastosowanie w różnych
układach

człowiek

–

maszyna

–

otoczenie

i

24

układach

człowiek

–

maszyna

–

otoczenie

i

specjalistyczne, przeznaczone tylko dla układów ściśle
określonych ),

• sposobem oceny ( ilościowy,

jakościowy, ilościowo –

jakościowy ),

2009-12-04

7

•

formą oceny, tj. zbiorem pytań, listą problemów,

specjalnie opracowanym arkuszem oceny opartym
na zbiorze kryteriów ilościowych, normatywnych,

•

wynikiem oceny ( opisowy, wskaźnikowy ),

•

obszarem

oceny

(jednostanowiskowy,

25

•

obszarem

oceny

(jednostanowiskowy,

wielostanowiskowe, itd.),

•

zakresem metody: pełna i częściowa ( wszystkie

aspekty układu człowiek – maszyna – otoczenie lub
tylko wybrane jego elementy ).

Na podstawie analizy różnych metod można stwierdzić, że
każda z nich, aby mogła spełnić swoje zadanie, musi
zawierać:

 merytoryczny zakres oceny,
 sposób oceny,

26

 sposób oceny,
 technikę zbierania informacji,
 mierniki oceny