-

1 -

! Biblia !

– literatura boska – „pisana z bożego natchnienia”

– Bibia („Przmierze”, „Testament”) – nazwa zlatynizowana (z j. łacioskiego) ukształtowała się w średniowieczu

– spisywana ok. 1000 lat

– 5-cio ksiąg Mojżesza – XIIIw. p. n. e.

Biblia chrześcijaoska:

– Stary Testament został ukooczony ok. I w. p. n. e. ––––> księga judaizmu (plemion hebrajskich)

– Nowy Testament od ok. 53r. n. e. do 96 r. n. e.

– Ostateczna wersja Bibli zatwierdzona na soborze Trydeoskim (1546r.); powstaje kanon – ustalono które z ksiąg są zaliczane do

Biblii chrześcijaostwa

Nowy Testament:

– Ewangelia św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza, św. Jana

– Dzieje apostolskie (głównie losy św. Piotra i św. Pawła)

– Listy apostolskie (św. Piotra, św. Jakuba, św. Pawła)

– Apokalipsa według św. Jana

– Interpretacja tekstu + historia i tradycja – jako sposoby odczytywania Biblii

– Biblia protestancka – w okresie reformacji odrrzuciła łącznie 14 ksiąg np. niektóre listy św. Piotra, św. Jana; Apokalipse św. Jana

(uznali, że nie powstały one z bożego natchnienia tylko z domysłu ludzkiego)

– dodatki apokryficzne – domysły; elementy legendarne nawiązujące tematycznie do Biblii, ułatwiały jej odbiór; rozwineły się w

średniowieczu

Biblia jako tekst:

– okres staropolski (IX – XVIIw.) – 6 tłumaczeo Biblii

– w roku 1455 ukooczono pierwsze tłumaczenie Biblii (rękopis – jeden egzemplarz) dla królowej Zofii

– Biblia szaroszpatacka – od węgierskiego Saros Patak (nazwa od miejscowości w której ją przechowywano)

– w roku 1563 – Biblia brzeska – kalwioska (protestancka), tłumaczenie zespołowe, kunszt języka

– pod koniec XVIw. (1599r.) – Biblia w tłum. ks. Jakuba Wójka (jezuity) – najpiękniejsze tlumaczenie Biblii do czasów

współczesnych; cześd fragmentów tłumaczona przez zakonników jezuickich

– Biblia Tysiąclecia – opracowana przez zespół bilbistów (wsparty przez wybitnych uczonych w Tyocu)

Psalmy Dawidowe (psałterz dawidów) – najczęściej tłumaczone

– rękopis zwany psałterzem floriaoskim (XIVw.)

– psałterz Puławski

– psałterz Jana Kochanowskiego

– Pieśni nad Pieśniami (król Salomon, syn Dawida) – wyznania i obrazy miłości

Funkcje Biblii:

– kształtowanie światopoglądu, systemu moralnego

– wzorce postępowania, zachowao, wyborów

– źródło inspiracji, postaci, historii

– żywotopisarstwo; homiletyka (dział teologii, zajmujący się kaznodziejstwem, głoszeniem kazao)

– powieści epickie; oratoria (gatunek muzyki dramatycznej o treści religijnej); misteria (jeden z podstawowych rodzajów środków

poetyckich średniowiecznego dramatu religijnego)

~ Topos Raju ~

! W świecie Greków !

! Literatura i kultura wieków średnich !

~ Średniowiecze w Polsce ~

-

2 -

~ Średniowiecze w Europie ~

! Renesans !

~ Renesans w Polsce ~

~ Anglia elżbietańska - William Szekspir ~

– Dramaturgia literatury anglikaoskiej

–Anglia cieszyła się sukcesami, prestiżami, zwycięstwem w walce z Hiszpanią; szlaki herbaciane, ceramiczne; wyzwolenie się od

wpływów rzymskich’ niezależnośd od Francji; wzrost dobrobytu i gospodarczy; świadomośd swej wyższości i świetności; w literaturze
powrót do historii i własnej tradycji; tematy narodowe z historii Anglii

– Charles Marlove – boje o tron angielski, wprowadził wątki hisoryczne

– centra rozrywki: teatr, plebejska rozrywka po drugiej stronie Tamizy

– TEATR – „Czerwony Lew”, „Pod Różą”, „Łabędź”, „Kurtyna”, „Pod kulą ziemską” – ich najwyższa cześd na kształt wieży, na której

wisi proporzec z logo teatru; teatry drewniane; izolacja od aglomeracji miejskiej

– pierwsze afisze teatralne – kartka obiążona listwą, ulotki

– heroldzi – zapowiadacze spektakli

– wciągnięcie flagi – czarna: tragedia, biała: komedia

– teatr jako budowla zhierarchizowana, loże

– Jan Koff – teatrolog, „dramaturgia przedstawia stale ten sam schemat”

– Londyn – baza sztuki aktorskiej

– John Green – jego zespół aktorski przybywa do Polski, budowla w stylu szekspirowskim w Gdaosku

– przedstawienie wystawiano 2-6 razy

– tworzenie spółek aktorskich, wspólne pisanie repertuaru

– Teatr prywatny prowadzony przez Johna Lyly – repertuar deklamacyjny (wiersze o przeciwstawnym nastroju), teatr dziecięco-

młodzieoczy

– królowa Elżbieta II podejmuje patronat nad teatrami – przekazuje teatrom swoje stroje

– ubiór dworski zastąpi ubiór autentyczny, historyczny

– brak dekoracji w teatrze angielskim

– współuczestniczenie widza w spektaklach

– informacja o miejscu akcji napisana na tabliczce na scenie

–Szekspir pojawia się w Londynie w wieku 27 lat (urodził się w Stratford), zostaje współudziałowcem The Globe Theatre

– czas przechylania siędramaturgii renesansowej w kierunku baroku

– ramy twórczości Szekspira to komedie – „Komedia Omyłek” (model del arte), „Poskromienie złośnicy”, „Burza” (z 1611 roku

zamyka twórczośd

– komedie pozbawione błazeostwa, pełne romantycznego nastroju, fantazji, świata baśni

– akcja komedi Włochy, Wenecja

– w tragediach Szekspir pisze sztuki pod określonych aktorów, wykorzystuje ich cechy

– schemat walki o władzę w tragediach, zbudowany wokół jednostki kreującej historię

–1595r. – tragedia, która jest pełna ducha młodości i lirycznej ekstazy, połączenie kategorii miłości i śmierci

– akcja w Weronie – pojawia się nieunikniona fatalnośd; oparcie na wyglądzie bohaterów; strumieo słów – Szekspir tak dobierał

słowa, aby miały instrumentację muzyczną (monologi, scena balkonowa)

– tragedia niezawiniona, dramatyzma postaci

– 1601r. – wystawienie „Hamleta”, Szekspir jako Duch Ojca

–HAMLET – idea dramatyczności, tragiczności; walor uniwesalny, przesłanie spełnia się wszędzie; postacie wyraziście różnią się od

siebie społecznie, charakterologicznie, kostiumowo, nastrojowo; wewnętrznie sprzeczny charakter postaci; bohaterowie
nieprzewidywalni (zanika zasada stałych charakterów)

-

3 -

– często grany w skrócie

Streszczenie:

– akcja na zamku w Elsynorze; Hamlet znany w Danii

– śmierd króla; jego małżonka poślubia królewskiego brata

– Hamlet dowiaduje się, że duch Ojca pojawia się w murach zamku; Ojciec poleca Hamletowi znaleźd morderce, składa pośmiertny

los w ręce syna, nakazuje pogardzad matką

– Hamlet chce się zemścid na matce, ale pragnie też jąocalid – sprzecznośd odczud

– „Hamlet” odwołuje się do koncepcji teatru w teatrze – dworski teatr przybywa na uroczystości dworskie – spektakl „pułapka na

myszy”; najważniejsza scena wlewania trucizny do ucha (tak brat królewski pozbył się króla); ujawnienie prawdy

–tragedia o udowodnieniu winy, pewna opowieśd o miłości – hamlet kocha Ofelię z wzajemnością, jednak w świecie zbrodni nie

ma miejsca na miłośd – gra Hamleta szalonego i wypędza Ofelię, nakazuje jej iśd do zakonu, po czym ta popełnia samobójstwo

– dopełnia się dzieło zemsty (prawie wszyscy bohaterowie giną)

– przybywa Fortynbras, który chce zemścid się za śmierd ojca (zabił go ojciec Hamleta)

– Hamlet człowiek wykształcony wszechstronnie, rycerz, dworzanin, uczony; pełny synowskiej wrażliwości

– Hamlet może byd każdym (uniwersalnośd); postad z moralitetu, staje sięobrazem każdego człowieka

– Hamletowe rozterki („byd, albo nie byd”)

– vanitas vanitatum (marnośd, nad marnościami) – czaszka królewskiego błazna, która teraz przypomina ostatecznośd człowieka

Szekspir w Polsce:

–znał Polskę, wiedział o jej istnieniu – w „Hamlecie” motyw polskich oddziałów walczących z duoskimi

– wystawiano tragedie – „Romeo i Julia”, „Juliusz Cezar”

– w 1723r. szlak wyjazdów do Londynu, aby obejrzed szekspirowskie przedstawienia – hetman polski Wacław Rzewuski poznaje

anglieskie angielskie teatry, brak ośmiokątnych teatrów szekspirowskich (spłoneły)

– Rzewuski pisał dramaty, chciał dwiczyd sztukę w Londynie, inspiracje szekspirem, tragedie i komedie wzorowane na historii

ojczystej – „Żółkiewski”, „Władysław pod Warną”; traktat o nauce wierszopisarskiej w 1752, poradnik sztuki poetyckiej, poradnictwo
dramaturgiczne, pochwała preromantyzmu Szekspira

– Stanisław August Poniatowski wyjeżdża do Londynu; Czartoryscy również – w Polsce pojawiają się zbiory księgowe Szekspira w

bibliotece u Puławach; portret Szekspira w Domku Gotyckim – „geniusz namiętności”; Izabela wyrusza do domu rodzinnego Williama

Jubileusze Szekspirowskie obchodzone w Starford

~ Renesans włoski ~

~ Renesans hiszpański ~

! Barok !