PODSTAWY ERGONOMII

i BiHP

Charakterystyka pracy i jej

fizjologii, obci

ąż

enie człowieka

prac

ą

Z fizjologicznego punktu widzenia prac

ą

b

ę

dzie nazywana ka

ż

da czynno

ść

wykonywana zawodowo.

Fizjologia pracy (wg G. Lehmanna) bada fizyczn

ą

budow

ę

i czynno

ś

ci ciała

pracuj

ą

cego człowieka. Celem tych bada

ń

jest takie dostosowanie pracy do

człowieka, aby zapewni

ć

mo

ż

liwie ekonomiczne wykorzystanie jego siły

roboczej, przy unikni

ę

ciu zb

ę

dnego wysiłku i zm

ę

czenia, co w rezultacie

prowadzi do wykonania pracy w warunkach racjonalnych z gospodarczego
punktu widzenia.

Postacie pracy:

- praca fizyczna (mi

ęś

niowa);

- praca umysłowa.

Ka

ż

da praca fizyczna zawiera elementy pracy umysłowej (mniejsz

ą

lub wi

ę

ksz

ą

ilo

ść

), a praca umysłowa elementy pracy fizycznej.

Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

nast

ę

puj

ą

ce okresy procesu pracy w stosunku do czasu

zatrudnienia:
- przedstartowy – zwi

ą

zany z przygotowaniem stanowiska lub samego

pracownika do czynno

ś

ci roboczych;

- wyj

ś

ciowy – stan psycho-fizyczny pracownika przed podj

ę

ciem pracy;

- nauki – nabieranie wprawy – krzywa pracy charakteryzuje si

ę

wówczas

du

żą

rozbie

ż

no

ś

ci

ą

parametrów okre

ś

laj

ą

cych proces pracy np.: czas reakcji,

ilo

ść

: odebranych informacji, bł

ę

dów itp.;

- równowagi roboczej – w krzywej pracy widoczne to jest w postaci
najlepszych wyników badanych parametrów;
- zm

ę

czenia – w krzywej pracy pojawiaj

ą

si

ę

najpierw sporadyczne, a potem

coraz cz

ęś

ciej, gorsze warto

ś

ci badanych parametrów.

Po zako

ń

czeniu wykonywanych czynno

ś

ci (całkowitym, przej

ś

ciowym np.

podczas przerwy) nast

ę

puje powrót organizmu do stanu wyj

ś

ciowego.

Krzywe wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu dnia (według Otto Grafa)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Godziny pracy

W

y

d

a

jn

o

ś

ć

P

ro

d

u

k

c

ja

/

g

o

d

z

.

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu tygodnia

Dni tygodnia

pon.

wt.

ś

r.

czw.

pt.

sob.

200

210

220

230

240

P

ro

d

u

k

c

ja

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu roku kalendarzowego

Miesi

ą

ce

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

150

160

170

180

190

200

210

220

230

240

Zdarzenia zachodz

ą

ce w procesie pracy:

PROCES
UCZENIA SI

Ę

PRACA
WŁA

Ś

CIWA

OBCI

Ąś

ENIE

CZŁOWIEKA
PRAC

Ą

Przerwy
w pracy

Szkolenie

Instrukcje

Czynno

ś

ci

powtarzaj

ą

ce si

ę

Percepcja
informacyjna

Przetwarzanie i
gromadzenie
informacji

Procesy
wykonawcze

Zm

ę

czenie jako

efekt obci

ąż

enia

Odpoczynek

Po zmianie
roboczej

fizyczne

psychiczne

bierny

czynny

fizyczne

psychiczne

Fizjologicznie, organizm ludzki posiada pewn

ą

stref

ę

niezawodno

ś

ci, która

ograniczona jest od góry i od dołu.

Poza stref

ą

niezawodno

ś

ci wyst

ę

puje strefa bł

ę

dów, która dotyczy:

- przeci

ąż

enia sensorycznego, wyst

ę

puj

ą

ca powy

ż

ej górnej granicy

prawidłowego działania człowieka;
- głodu sensorycznego (deprawacji), wyst

ę

puj

ą

ca poni

ż

ej dolnej granicy

prawidłowego działania człowieka.

Granice tych stref s

ą

niestabilne i zale

żą

od:

- zdolno

ś

ci adaptacyjnych człowieka do zakłóce

ń

wywołanych zarówno

czynnikami wewn

ę

trznymi jak i zewn

ę

trznymi;

- przebiegu procesu uczenia si

ę

;

- rodzaju i ilo

ś

ci pracy;

- mo

ż

liwo

ś

ci do mobilizacji sił w sytuacji trudnych;

- rodzaju i przebiegu zm

ę

czenia;

- motywacji, postawy moralnej,
- cech osobniczych (temperament, charakter, stan psychiczny itp.).

Dopuszczalna granica obci

ąż

enia:

- t

ę

tno pracownika stabilizuje si

ę

;

- okres powrotu do stanu przed podj

ę

ciem pracy, po zako

ń

czeniu wysiłku, nie

przekracza 15 minut.

Granica trwałej wydajno

ś

ci, jest osi

ą

gni

ę

ta wówczas, kiedy przeci

ę

tna warto

ść

t

ę

tna jest o 30 uderze

ń

na minut

ę

wi

ę

ksza ni

ż

dla stanu spoczynku.

Mo

ż

liwy jest proces odnowy organizmu, realizowany on jest poprzez

wprowadzenie w odpowiednim czasie, o odpowiedniej długo

ś

ci i ilo

ś

ci przerw

w czasie trwania pracy.

Zasady stosowania przerw:
1. Suma wszystkich przerw powinna by

ć

równa lub nieco mniejsza od 15%

całego czasu pracy (t

p

), a w przypadku prac ci

ęż

kich < 20-30% t

p

.

2. W zale

ż

no

ś

ci od ilo

ś

ci wprowadzonych przerw, miejsce ich umieszczania w

czasie pracy nie jest bez znaczenia, zaleca si

ę

w przypadku wyst

ę

powania:

a) Tylko jednej przerwy – umie

ś

ci

ć

j

ą

pomi

ę

dzy 1/3 a ½ t

p

,

b) Dwóch przerw – umie

ś

ci

ć

je tak, by dzieliła t

p

na 3 cz

ęś

ci, a czas trwania

drugiej powinien by

ć

dłu

ż

szy ni

ż

pierwszej.

3. W przypadku ci

ęż

kich prac fizycznych ilo

ść

ich powinna by

ć

wi

ę

ksza.

4. Nale

ż

y d

ąż

y

ć

do stosowania przerw cz

ę

stych, chocia

ż

krótkich, gdy

ż

efekt

wypoczynku jest najwi

ę

kszy w pocz

ą

tkowej fazie jego trwania (zale

ż

no

ść

kwadratowa).

Mi

ęś

nie i praca fizyczna:

1. W mi

ęś

niach nast

ę

puje przemiana chemiczna na mechaniczn

ą

, której

produktem ubocznym jest ciepło.

2. Energia pobierana jest z po

ż

ywienia.

3. Tlen dostarczany jest przez układ krwiono

ś

ny.

4. Mamy nast

ę

puj

ą

ce rodzaje mi

ęś

ni: poprzeczne pr

ąż

kowe zale

ż

ne od woli,

mi

ęś

nie poprzeczne pr

ąż

kowe serca (niezale

ż

ne od woli) i mi

ęś

nie gładkie.

5. Fizjologia włókna mi

ęś

niowego podlega prawu „wszystko albo nic”, czyli mi

ęś

nie

mog

ą

znajdowa

ć

si

ę

albo w stanie spoczynku albo w stanie czynnym, nie ma

stanów po

ś

rednich.

6. Krótkotrwała praca mi

ęś

ni odbywa si

ę

bez dostarczania tlenu.

7. W wyniku pracy mi

ęś

ni zapotrzebowanie na tlen, a tym samym na krew, wzrasta

1-20-krotnie w porównaniu ze stanem spoczynkowym.

8. Dłu

ż

sze przerwy w dopływie krwi objawiaj

ą

si

ę

skurczem mi

ęś

ni.

9. Ze wzgl

ę

du na niekorzystn

ą

konfiguracje układu kostnego z mi

ęś

niami, z reguły

w mi

ęś

niach nale

ż

y wytworzy

ć

kilkunastokrotnie wi

ę

ksz

ą

sił

ę

ni

ż

siła

zewn

ę

trzna.

10. Praca mi

ęś

ni odbywa si

ę

parami, jedne si

ę

kurcz

ą

inne rozkurczaj

ą

, dzi

ę

ki temu

mo

ż

na wybalansowa

ć

sił

ę

.

11. Skurcz mi

ęś

ni wywołany jest przez impuls z układu nerwowego, im wi

ę

cej

włókien nerwowych wnika do mi

ęś

nia tym bardziej precyzyjna praca.

Układ mi

ęś

niowy:

Skład układu nerwowego:
1. Układ o

ś

rodkowy (centralny), który składa si

ę

z półkul mózgowych (i innych

elementów mózgu), rdzenia przedłu

ż

onego i rdzenia kr

ę

gowego.

2. Układ obwodowy, który składa si

ę

z nerwów czuciowych i ruchowych.

3. Układ wegetatywny (autonomiczny).

Analizatory (organy odbioru, przekazywania i przetwarzania informacji):
1. Wzroku.
2. Słuchu.
3. Dotyku.
4. W

ę

chu.

5. Smaku.
6. Czucie temperatury.
7. Kinestatyczny.

Układu nerwowego:

Zasady prawidłowej organizacji pracy:
1. Okres przerwy pomi

ę

dzy zmianami roboczymi powinien wynosi

ć

przynajmniej

16 godz.

2. Zastosowanie rytmizacji pracy pozwoli na zapewnienie mniejszego zu

ż

ycia

energii własnej pracownika, a co za tym idzie - spadek zm

ę

czenia i wzrost

efektywno

ś

ci pracy.

3. Mo

ż

liwo

ść

wykluczenia u

ż

ycia wzroku przez pracownika spowoduje spadek

wysiłku psychicznego oraz szybsze wykonywanie ruchów.

Obci

ąż

enie człowieka prac

ą

zawiera dwa odmienne ilo

ś

ciowo i jako

ś

ciowo

komponenty:

1. wynikaj

ą

cy jedynie z obci

ąż

enia go samymi czynno

ś

ciami roboczymi,

2. zale

ż

ny od warunków

ś

rodowiska, w którym proces pracy ma miejsce oraz od

charakteru reakcji ustroju pracownika na nie.

Podział pracy (ze wzgl

ę

du na poszczególne systemy bior

ą

ce udział w

wykonywaniu jaki

ś

czynno

ś

ci):

- praca fizyczna – w pracy tej wyst

ę

puje przewaga udziału organów

wykonawczych tzw. efektorów (mi

ęś

ni):

• statyczna – wyst

ę

puje jedynie napi

ę

cie mi

ęś

ni bez ich ruchu;

• dynamiczna – mi

ęś

nie wykonuj

ą

ruch (kurczenie i rozci

ą

ganie);

- praca umysłowa – głównie zaanga

ż

owany jest system nerwowy człowieka.

Wydolno

ść

człowieka – zdolno

ść

organizmu do ci

ęż

kiej i długotrwałej pracy bez

gł

ę

bszych zmian w

ś

rodowisku wewn

ę

trznym.

Miar

ą

wydolno

ś

ci człowieka jest tzw. pułap tlenowy (V

O2

max), czyli zdolno

ść

pochłaniania tlenu przez organizm.

Warto

ść

V

O2

max wzrasta znacznie w okresie szkolnym, osi

ą

gaj

ą

c najwy

ż

sze wielko

ś

ci u przedstawicieli obojga płci

mi

ę

dzy 18 a 20 rokiem

ż

ycia. Przyczyn

ą

tego s

ą

zmiany maksymalnych pr

ę

dko

ś

ci skurczów serca, które wzrastaj

ą

w

wieku dzieci

ę

cym i około 10 roku

ż

ycia osi

ą

gaj

ą

poziom najwy

ż

szy (ponad 200 uderze

ń

na minut

ę

). W pó

ź

niejszym

okresie dorastania obni

ż

aj

ą

si

ę

stopniowo. Osoby 40 letnie oznaczaj

ą

si

ę

zmniejszeniem wydolno

ś

ci, mierzonej

poziomem pułapu tlenowego do 80-90%, osoby 50 letnie do 70-80%, 60 letnie do mniej ni

ż

70%, a około 70 letnie do

50-55%.

Czynnikami decyduj

ą

cymi o wydolno

ś

ci fizycznej człowieka s

ą

:

- energetyka wysiłku;
- koordynacja nerwowo-mi

ęś

niowa ró

ż

nych grup mi

ęś

niowych;

- termoregulacja ustroju;
- czynniki psychologiczne (motywacja, subiektywna tolerancja zmian
wywołanych zm

ę

czeniem), charakterologiczne i zdrowotne.

Obci

ąż

enie człowieka pr

ą

c

ą

mo

ż

e mie

ć

charakter fizyczny lub psychiczny.

Efektem obci

ąż

enia człowieka pr

ą

c

ą

mo

ż

e by

ć

zarówno uci

ąż

liwo

ść

jak i

szkodliwo

ść

.

W celu zmniejszenia uci

ąż

liwo

ś

ci pracy dokonuje si

ę

oceny obci

ąż

enia ni

ą

pracownika. Ocena taka powinna obejmowa

ć

kompleksowe badania:

- wielko

ś

ci wydatku energetycznego (WE), charakterystyczne dla prac

fizycznych,
- udziału wysiłku o charakterze statycznym,
- stopnia monotypowo

ś

ci ruchów.

Okre

ś

lenie wydatku energetycznego (WE).

Wydatek energetyczny okre

ś

la si

ę

jedynie dla wysiłku fizycznego o charakterze

dynamicznym.

Miar

ą

wydatku energetycznego s

ą

wska

ź

niki fizjologiczne, takie jak:

- ilo

ść

zu

ż

ywanego tlenu;

- cz

ę

sto

ść

skurczy serca;

- ci

ś

nienie krwi;

- temperatura ciała i skóry.

Metody dzi

ę

ki którym mo

ż

na okre

ś

li

ć

wielko

ść

WE:

- tabelaryczno-chronometra

ż

owa;

- gazometryczna;
- telemetryczna.

Metoda tabelaryczno-chronometra

ż

owa, mo

ż

na stosowa

ć

dla ka

ż

dych

warunków pracy, gdy

ż

nie poci

ą

ga ona za sob

ą

konieczno

ś

ci u

ż

ycia

jakiejkolwiek aparatury, nie ma zatem wpływu na przebieg czynno

ś

ci

wykonywanych przez pracownika. Jest jednak mało dokładna, zale

ż

y w

du

ż

ym stopniu od subiektywizmu pracownika, nie uwzgl

ę

dnia jego

podstawowej przemiany materii (PPM).

Metody polega na:

• wyodr

ę

bnieniu czynno

ś

ci elementarnych;

• posegregowaniu ich wg okre

ś

le

ń

zawartych w tabelach (opracowanych

przez fizjologów), w których okre

ś

lono warto

ś

ci jednostkowego WE, wła

ś

ciwe

dla czynno

ś

ci składowych całego procesu ruchowego;

• przeprowadzeniu dokładnego chronometra

ż

u czasu czynno

ś

ci

wykonywanych przez pracownika;
• wyliczeniu ł

ą

cznej warto

ś

ci WE przypadaj

ą

cej na zmian

ę

robocz

ą

;

• skonfrontowaniu wyniku z warto

ś

ciami przypisanymi dla danej kategorii

stopnia ci

ęż

ko

ś

ci pracy oraz dokonanie zakwalifikowania badanego typu

obci

ąż

enia.

Metoda gazometryczna oparta jest na pomiarach wska

ź

ników wymiany gazowej

jaka zachodzi w procesie pracy mi

ę

dzy człowiekiem a otoczeniem. Przy jej

pomocy okre

ś

la si

ę

ilo

ść

O

2

lub CO

2

, wzgl

ę

dnie pobieranego, czy wydalanego

powietrza.

Przy pomocy tej metody mo

ż

na okre

ś

li

ć

warto

ść

:

- tlenu pobieranego dla wykonywania konkretnych czynno

ś

ci;

- maksymalnego poboru tlenu dla danego osobnika w dniu pomiaru.

Ilo

ść

O

2

, jak

ą

człowiek jest zdolny przyj

ąć

zale

ż

na jest m.in. od:

- stanu fizycznego;
- stopnia wytrenowania;
- przystosowania do dalszej pracy.

Uzyskane wyniki bada

ń

konfrontuje si

ę

z warto

ś

ciami przyj

ę

tymi dla danego

stopnia ci

ęż

ko

ś

ci pracy. Wyst

ę

puje tak

ż

e mo

ż

liwo

ść

dokonania oceny

wydolno

ś

ci organizmu. Badania gazometryczne mo

ż

na wykonywa

ć

sposobem po

ś

rednim i bezpo

ś

rednim, stosuj

ą

c specjalistyczn

ą

aparatur

ę

,

któr

ą

pracownik winien nosi

ć

w trakcie wykonywania czynno

ś

ci roboczych.

Metoda telemetryczna oparta jest na proporcjonalno

ś

ci skurczów serca do WE.

Mo

ż

liwo

ść

zapisywania ich na ta

ś

mie EKG, czy magnetofonowej zwi

ę

ksza jej

wierno

ść

interpretacji. Na podstawie warto

ś

ci cz

ę

stotliwo

ś

ci skurczów serca

oblicza si

ę

WE, w czym pomocne s

ą

odpowiednie tablice. Dla prac

przekraczaj

ą

cych fizyczne mo

ż

liwo

ś

ci człowieka nale

ż

y dodatkowo

wykonywa

ć

pomiar czasu restytucji (t

r

), czyli czasu powrotu parametrów

fizjologicznych do stanu wyj

ś

ciowego. Na podstawie tej metody mo

ż

na

równie

ż

okre

ś

li

ć

stopie

ń

uci

ąż

liwo

ś

ci i ci

ęż

ko

ś

ci pracy, odnosz

ą

c wyniki do

warto

ś

ci granicznych.

Ogólna wydolno

ść

fizyczna jest to zdolno

ść

organizmu do ci

ęż

kiej i długotrwałej

pracy bez gł

ę

bszych zmian w

ś

rodowisku wewn

ę

trznym. Miar

ą

jej jest

maksymalne pochłanianie tlenu przez ustrój tzw. pułap tlenowy.

Czynnikami decyduj

ą

cymi o wydolno

ś

ci fizycznej człowieka s

ą

:

- energetyka wysiłku (metabolizm tlenowy i beztlenowy);
- koordynacja nerwowo-mi

ęś

niowa ro

ż

nych grup mi

ęś

niowych;

- termoregulacja ustroju;
- czynniki psychologiczne (motywacja, subiektywna tolerancja zmian
wywołanych zm

ę

czeniem), charakterologiczne i zdrowotne.

Wydolno

ść

fizyczna kobiet jest mniejsza o 30% od wydolno

ś

ci fizycznej

m

ęż

czyzn o siedz

ą

cym trybie pracy.

Miar

ą

wydolno

ś

ci fizycznej organizmu jest maksymalna ilo

ść

pobieranego tlenu

V

O2

max.

Na podstawie uzyskanych warto

ś

ci z ka

ż

dej z ww. metod mo

ż

na okre

ś

li

ć

:

- wydolno

ść

organizmu;

- stopie

ń

wytrenowania;

- stopie

ń

ci

ęż

ko

ś

ci pracy.

Praca umiarkowana to najkorzystniejszy stopie

ń

stopnia ci

ęż

ko

ś

ci. Zaopatrzenie

organizmu w tlen jest wystarczaj

ą

ce i osi

ą

ga on wtedy stopie

ń

równowagi

pomi

ę

dzy powstawaniem, a wydaleniem produktów przemiany materii.

Wraz z treningiem
zwi

ę

ksza si

ę

:

• unaczynienie mi

ęś

ni;

• zawarto

ść

mioglobiny (mi

ęś

niowy magazyn tlenu oraz zwi

ę

kszenie jego

transportowej mo

ż

liwo

ś

ci) w komórkach mi

ęś

niowych;

wzrasta:

• pojemno

ść

ż

yciowa płuc (maksymalny wydech po maksymalnym

wdechu);

• mechaniczna wytrzymało

ść

tkanki kostnej;

nast

ę

puje:

• zmiana neurohormonalnej kontroli wysiłkowej przemiany materii WPM;
• mobilizacja poza mi

ęś

niowych substratów energetycznych podczas

długotrwałego wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywno

ś

ci.

Nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e stopie

ń

ci

ęż

ko

ś

ci tej samej pracy mo

ż

e by

ć

dla ka

ż

dego

pracownika inny, poniewa

ż

ocena tego zale

ż

y od stopnia wytrenowania.

Wysiłkiem maksymalnym okre

ś

la si

ę

ten stan organizmu, kiedy dochodzi do

maksymalnego nasilenia funkcji pobierania i dostarczenia do mi

ęś

ni 0

2

.

Wysiłkiem submaksymalnym nazwany jest wysiłek o ni

ż

szej intensywno

ś

ci ni

ż

maksymalny.

Supramaksymalnym - je

ż

eli ma miejsce wysiłek o intensywno

ś

ci wi

ę

kszej ni

ż

maksymalny .

Spadek wydajno

ś

ci ł

ą

czy si

ę

z przekroczeniem maksymalnego wysiłku

organizmu, co poci

ą

ga za sob

ą

przyspieszenie ruchów poza granic

ę

rytmu

bez zapewnienia procesu jego odnowy we wprowadzonych przerwach.

Do oceny przyj

ąć

nale

ż

y pozycj

ę

ciała o najwi

ę

kszym obci

ąż

eniu statycznym,

je

ż

eli utrzymywana jest w czasie dłu

ż

szym od 3 godz./zmian

ę

robocz

ą

.

Ocen

ę

wykonuje si

ę

wg 3 stopniowej skali: małe,

ś

rednie lub du

ż

e,

uwzgl

ę

dniaj

ą

c równocze

ś

nie warto

ść

wydatku energetycznego oraz

monotypowo

ść

ruchów.

Ocena obci

ąż

enia statycznego oparta jest na znajomo

ś

ci takich czynników jak:

• rodzaju przyj

ę

tej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynno

ś

ci;

• stopnia wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała;
• mo

ż

liwo

ś

ci zmiany przyj

ę

tej pozycji ciała;

• poło

ż

enia ko

ń

czyn i ich czynno

ś

ci ruchowych;

• chronometra

ż

u czasu pracy pracownika.

Skutki obci

ąż

enia człowieka wysiłkiem statycznym:

• wywołuje szybki rozwoju zm

ę

czenia (szybszy ni

ż

wysiłek dynamiczny);

• wyst

ę

puje zmniejszony przepływ krwi przez napi

ę

te mi

ęś

nie, przy

towarzysz

ą

cych reakcjach hemodynamicznych jak: wzrost ci

ś

nienia

krwi, i przyspieszenie pracy serca;

• ma miejsce ucisk mechaniczny na naczynia krwiono

ś

ne;

• złe jest zaopatrzenie komórek w tlen i odprowadzenie z nich

szkodliwych substancji pochodz

ą

cych z przemiany materii (ich lokalne

gromadzenie si

ę

i ucisk na nerwowe zako

ń

czenia bólowe);

• szybki ubytek mi

ęś

niowych zapasów;

• lokalne zakłócenie homeostazy

(Homeostaza (gr. homoíos - podobny, równy i stásis –

trwanie) – zdolno

ść

do utrzymania stanu równowagi dynamicznej

ś

rodowiska, w którym zachodz

ą

procesy

biologiczne. Zasadniczo sprowadza si

ę

to do równowagi płynów wewn

ą

trz- i zewn

ą

trzkomórkowych)

.

W analizie brane s

ą

pod uwag

ę

:

• stopie

ń

ograniczenia ruchowego;

• liczba powtórze

ń

;

• wielko

ść

rozwijanych sił przez mi

ęś

nie b

ę

d

ą

ce w trakcie pracy.

Ocena monotypowo

ś

ci ruchów roboczych oparta jest o metod

ę

szacunkow

ą

.

Podczas ró

ż

nych prac bior

ą

udział tylko niektóre grupy mi

ęś

ni, wyst

ę

puj

ą

wtedy stany miejscowego zm

ę

czenia, które w efekcie wywołuj

ą

uci

ąż

liwo

ść

pracy.

Ocen

ę

monotypowo

ś

ci ruchów roboczych, tak jak w przypadku obci

ąż

enia

statycznego, okre

ś

la si

ę

za pomoc

ą

3-stopniowej skali.

Zaleca si

ę

podwy

ż

szy

ć

o 1 klas

ę

stopie

ń

ci

ęż

ko

ś

ci wykonywanej pracy je

ż

eli:

• ponad 75% wysiłku przypada na czynno

ś

ci,

które wymagaj

ą

WE>5 kcal/min;

• ponad 50% wysiłku przypada na czynno

ś

ci,

które wymagaj

ą

WE>8 kcal/min;

• temperatura efektywna TE > 30

°

C.

Czynniki i zale

ż

no

ś

ci wpływaj

ą

ce na obci

ąż

enie systemu nerwowego

1.

dla zjawisk percepcyjnych istotna jest ilo

ść

napływaj

ą

cych informacji, ich

zło

ż

ono

ść

, zmienno

ść

, czy jednoznaczno

ść

,

2. gdy nie ma jednoznacznego przyporz

ą

dkowania mi

ę

dzy sygnałem a reakcj

ą

,

wysiłek psychiczny zale

ż

y od wagi podj

ę

tych decyzji,

3. w procesach wykonawczych, mimo,

ż

e zale

żą

one od wielko

ś

ci wysiłku

fizycznego, to mo

ż

e by

ć

te

ż

widoczny udział systemu nerwowego w przypadku

zło

ż

ono

ś

ci wykonywanej czynno

ś

ci i jej stopniu identyfikacji.

Podczas pracy pracownika nale

ż

y równie

ż

zwróci

ć

uwag

ę

na obci

ąż

enie

psychiczne człowieka, czyli stopie

ń

zaanga

ż

owania jego systemu

nerwowego.

Obci

ąż

enie psychiczne jest wi

ę

c sum

ą

wszystkich etapów pracy, a badania jego

powinny by

ć

prowadzone zwłaszcza, gdy wyst

ę

puje:

• monotypia (powtarzaj

ą

ce si

ę

czynno

ś

ci);

• monotonia (napływ tych samych informacji),
• czuwanie;
• konieczno

ść

podejmowania cz

ę

stych i trudnych decyzji;

• konieczno

ść

podejmowania precyzyjnych czynno

ś

ci motoryczne.

W badaniach mog

ą

by

ć

stosowane metody oparte na wska

ź

nikach

fizjologicznych lub psychologicznych.

Badania fizjologiczne dotycz

ą

tak małych zmian warto

ś

ci,

ż

e sprawiaj

ą

trudno

ś

ci

w powszechnym u

ż

yciu, dlatego te

ż

raczej stosuje si

ę

psychologiczne takie

jak:

• liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu - analiza ilo

ś

ciowa;

• liczba bł

ę

dów - analiza jako

ś

ciowa pracy;

• czas reakcji,
• tzw. zadaniu dodatkowym, co jest miar

ą

rezerwowej zdolno

ś

ci do

pracy.

Ocen

ę

przeprowadza si

ę

wg 5 stopniowej skali, uwzgl

ę

dniaj

ą

c wcze

ś

niej stopie

ń

uci

ąż

liwo

ś

ci pracy, analizuj

ą

c jej nast

ę

puj

ą

ce cechy:

• niezmienno

ść

(jednostajno

ść

) procesu pracy;

• niezmienno

ść

warunków pracy –

ś

rodowiska;

• konieczno

ść

zachowania stałego napi

ę

cia uwagi;

• stopie

ń

skomplikowania wykonywanych operacji.

O stopniu monotonii

ś

wiadczy ilo

ść

wyst

ę

puj

ą

cych cech:

• du

ż

a, gdy wyst

ę

puj

ą

wszystkie 4-ry;

•

ś

rednia, gdy wyst

ę

puj

ą

3;

• mała, gdy wyst

ę

puj

ą

2 lub 1 z nich.

Efekt fizjologicznego obci

ąż

enia człowieka prac

ą

Podczas wysiłku wyst

ę

puj

ą

zmiany czynno

ś

ciowe organizmu. O ich obrazie

decyduje zarówno intensywno

ść

wysiłku, jak i czas jego trwania.

Przyj

ę

to stosowa

ć

dwa okre

ś

lenia tego stanu organizmu. W przypadku zmian

dotycz

ą

cych w przewa

ż

aj

ą

cym stopniu:

• układu mi

ęś

niowego człowieka, okre

ś

la si

ę

jako zm

ę

czenie fizyczne,

• systemu nerwowego - jako zm

ę

czenie psychiczne.

Zm

ę

czenie jest to spadek zdolno

ś

ci do pracy, które rozwin

ę

ło si

ę

podczas

pracy i jest jej nast

ę

pstwem.

W zale

ż

no

ś

ci od przebiegu rozró

ż

nia si

ę

nast

ę

puj

ą

ce postacie zm

ę

czenia:

1. znu

ż

enie, które wyst

ę

puje przy nie du

ż

ym wysiłku, zwłaszcza w przypadku

monotonii, monotypii i przy braku zaanga

ż

owania emocjonalnego;

2. podostre, wyst

ę

puje przy krótkotrwałym, o

ś

rednim stopniu obci

ąż

enia, nie

zagra

ż

a zdrowiu, szybko ust

ę

puje;

3. ostre, wyst

ę

puje po bardzo intensywnych a krótkich wysiłkach;

4. przewlekłe, jest wynikiem kumulowania si

ę

mniejszych zm

ę

cze

ń

, rozci

ą

gni

ę

te

jest w czasie, trudne do rozpoznania;

5. wyczerpanie - wysiłek przewy

ż

sza mo

ż

liwo

ś

ci człowieka, typowe objawy to:

dr

ż

enie mi

ęś

niowe, nudno

ś

ci, powi

ę

kszenie w

ą

troby.

Czynniki wpływaj

ą

ce na proces zm

ę

czenia:

• rodzaj i intensywno

ść

wysiłku;

• rodzaj wykonywanej czynno

ś

ci i czas ich wykonywania;

• ilo

ść

i długo

ść

przerw oraz moment ich wprowadzenia w czasie pracy;

• czynniki organizacyjne;
• motywacja i stopie

ń

zaanga

ż

owania pracownika;

• warunki: zdrowotne i adaptacyjne pracownika, jego sposób od

ż

ywiania;

• warunki

ś

rodowiskowe;

• długo

ść

i sposób wykorzystanie czasu odpoczynku mi

ę

dzy

poszczególnymi zmianami oraz wypoczynku wakacyjnego.

Charakterystyczne objawy wyst

ę

puj

ą

ce w przypadku monotonii i zm

ę

czenia

(cechy i ró

ż

nice):

1. monotonia:

• falisty przebieg zdolno

ś

ci do pracy;

• spadek napi

ę

cia uwagi;

• spadek tonusu mi

ęś

ni;

• spadek ci

ś

nienia skurczowego krwi;

• spadek cz

ę

stotliwo

ś

ci t

ę

tna;

• spadek zu

ż

ycia energii i O

2

.

2. zm

ę

czenie:

• stopniowe wyczerpywanie zasobów wydolno

ś

ciowych;

• wzrost napi

ę

cia psychicznego;

• wzrost tonusu mi

ęś

ni;

• wzrost ci

ś

nienia skurczowego krwi;

• wzrost cz

ę

stotliwo

ś

ci t

ę

tna;

• wzrost zu

ż

ycia energii.

Tonus - lekkie fizjologiczne napi

ę

cie mi

ęś

ni szkieletowych, powstaj

ą

ce poprzez niewielkie impulsy nerwowe wytwarzane

przez mó

ż

d

ż

ek.

Zm

ę

czenie fizyczne charakteryzuj

ą

nast

ę

puj

ą

ce objawy:

• zmiany w układzie biochemicznym mi

ęś

nia;

• wzrost produktów przemiany materii;
• wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu

(m.in. pojawienie si

ę

długu tlenowego);

• pocenie si

ę

(odwodnienie organizmu, utrata elektrolitów,

co znacznie przyspiesza rozwoju zm

ę

czenia);

• pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej (spowolnienie ruchów,

spadek sił mi

ęś

ni i dokładno

ś

ci ruchu);

• spadek wydajno

ś

ci (wzrost liczby bł

ę

dów, czasu reakcji);

• wzrost zagro

ż

enia urazowego czy wypadkowego.

Zm

ę

czenie psychiczne charakteryzuj

ą

nast

ę

puj

ą

ce objawy:

• zmniejszenie stopnia koncentracji;
• utrudnione my

ś

lenie;

• spowolnienie i osłabienie postrzegania;
• spadek motywacji;
• zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdra

ż

nienie);

• spadek wydajno

ś

ci pracy (wzrost: czasu reakcji, liczby bł

ę

dów);

• wzrost zachorowa

ń

, urazów i wypadków.