17 marca, Źródła informacji, Jaskowska,

OPRACOWANIA BIBLIOGRAFICZNE

Różnica między katalogiem a opracowaniem bibliograficznym

KATALOG

- rejestruje dokumenty należące do określonego zbioru materialnego, np. określonej księgarni lub
wydawnictwa
-uwzględnia cechy indywidualne egzemplarza, każdy egzemplarz biblioteczny ma sygnaturę – swój
indywidualny numer
-jednostką katalogową są dokumenty samoistne wydawniczo

OPRACOWANIE BIBLIOGRAFICZNE (BIBLIOGRAFIA)

-rejestruje dokumenty rozproszone
-jednostką bibliograficzną mogą być dokumenty samoistne wydawniczo, ale też niesamoistne, np.
utwory, fragmenty

Formy piśmiennicze

Postać fizyczna

Jednostki opisu

Przedmiot opisu

-spisy:

- Książka (kodeks) - Opis bibliograficzny

-początkowo książki

1) bibliografie pełne

- Wydawnictwo rejestracyjny

(księgi)

2) materiały do bibliografii

ciągłe

-

adnotacja

1

-potem głównie

3) zestawienia bibliograficzne - artykuł

- tłumaczenie

artykuły

4) bibliografie zalecające

- fragment tekstu -streszczenie

- obecnie wszystkie

5) spisy lektur

- baza danych

dokumenty

6) bibliografie załącznikowe

offline/online - w elektronicznych

piśmiennicze (dla

(kryptobibliografie)

systemach inf.-wyszuk. innych dokumentów

–przeglądy bibliograficzne

są często połączone

używa się też

(omówienia)

hiperlinkowo z pełnymi terminów :

- monografie bibliograficzne

tekstami dokumentów dyskografia,

- (indeksy słów kluczowych)

filmografia)

- bieżące spisy treści
czasopism
(current contents)
-indeksy cytowani
-bibliografie analityczne

1

Adnotacje bibliograficzne

(łac. Adnotatio = objaśnienie)

-zespół dodatkowych informacji o dokumencie uzupełniający jego zasadniczy opis bibliograficzny



Adnotacja

księgoznawcza

– zawiera wiadomości o materialnych cechach dokumentu

(papier, ilustracje, druk, oprawa), szczegółowe dane o jego cechach wydawniczo-formalnych

(autorstwo, tytuł, adres wydawniczy, forma piśmiennicza lub wydawnicza), informacje o
języku dokumentu, jego historii lub związkach bibiliograficznych a także dane o
przeznaczeniu czytelniczym lub poziomie opracowania



Adnotacja

treściowa

– zawiera informacje dotyczące treści danego dokumentu, którego

dotyczy, W zależności od jej typu mniej lub bardziej informuje nas ona przydatności danego
dokumentu dla potencjalnego użytkownika. Adnotacje treściowe dzielimy na:



adnotacje

wyjaśniające

, czyli takie, które podają temat dokumentu; temat ten ma na celu

objaśnienie tytułu niejasnego bądź tytułu o przenośnym znaczeniu; (podają tytuł gdy temat
nie wskazuje jednoznacznie na treść)



adnotacje

zawartościowe

– cytujące pełny lub częściowy spis treści danego dokumentu

poprzez wyliczenie występujących w nim utworów lub nagłówków jego poszczególnych części
składowych



adnotacje

wskazujące

(analizy wskazujące) – czyli takie, które podają tematykę lub główne

tezy autora danego dokumentu



adnotacje

omawiające

(streszczenia dokumentacyjne) – podające w sposób szczegółowy

problematykę lub wnioski autora danego dokumentu z ich ewentualnym uzasadnieniem lub
zapoznające z poszczególnymi metodami przedstawionymi w dokumencie

Analiza dokumentacyjna (abstrakt) –

Def. 1 zwięzła informacja o treści dokumentu udostępniana łącznie z dokumentem pierwotnym lub
łącznie z jego opisem bibliograficznym

Def. 2 rodzaj adnotacji treściowej stanowiącej część opisu dokumentacyjnego. Zawiera ona:



podstawowe informacje dotyczące treści opisywanego dokumentu



główne tezy i najważniejsze wnioski lub argumenty autora



elementy eksponujące nowe metody badawcze i nowe osiągnięcia naukowe, techniczne i
organizacyjne



elementy charakteryzujące sposób podania treści dokumentu

Bibliografia

– bibliograficzny system wyszukiwawczy umożliwiający dostęp do danych które

opisują i jednoznacznie identyfikują dokumenty.
Inne definicje:
1. Teoria bibliografii jako jedna z dyscyplin nauki o książce, badające przedmiot, metody i zadania
bibliografii, zajmująca się dokumentem jako przedmiotem działań bibliograficznych oraz pracami
bibliograficznymi

2. Metodyka bibliograficzna ustalająca zasady sporządzania spisów bibliograficznych

- niepełne, cząstkowe bibliografie

Materiały do bibliografii

– rejestracyjna lub abstraktowa bibliografia

Zestawienia bibliograficzne (tematyczne)

selekcyjna o zakresie ograniczonym do określonego zagadnienia (tematu)

– spis bibliograficzny odpowiednio dobranego piśmiennictwa

Bibliografie zalecające

przeznaczony do zadań kształcących (oświatowych i wychowawczych wobec określonego środowiska
czytelniczego; treść piśmiennictwa scharakteryzowana jest w adnotacjach zwanych zalecającymi

(kryptobibliografia , literatura przedmiotu)– spis bibliograficzny

Bibliografie załącznikowe

dołączony do wydawnictwa klub utworu zawierający najczęściej wykaz wykorzystanych przez autora
źródeł lub lekturę uzupełniającą

Przeglądy bibliograficzne (omówienia bibliograficzne)

-przeglądy piśmiennictwa w których dane bibliograficzne dotyczące uwzględnionych dokumentów są
wkomponowane w tekst omówienia.
-są one najczęstszą nieschematyczną formą bibliografii
-rzadko przyjmują postać bibliografii samoistnych wydawniczo
-Głównym zadaniem jest podsumowanie dorobku nauki w badaniach nad jakąś określoną dziedziną
wiedzy lub konkretnym zagadnieniem (we wskazanym zamkniętym okresie czasu)
-Nie tylko opisują, ale też dokonują wartościowania piśmiennictwa, dlatego tez najczęściej autorami
są specjaliści danej dziedziny wiedzy.

Odmianą omówienia bibliograficznego jest:
Stan badań = state of the art.

Monografie bibliograficzne

-wyczerpujące studium we wszystkich aspektach jednego lub wielu dzieł, które łączy osoba autora,,
temat lub forma;
W postaci rozprawy lub spisu bibliograficznego, ewentualnie obu form jednocześnie, np. dot. Pana
Tadeusza – spis wszystkich wydań i opracowań tego dzieła.

CHARAKTERYSTYKA TREŚCIOWA I FORMALNA PRZEDMIOTU

OPRACOWAŃ BIBLIOGRAFICZNYCH

Zakres – wyznaczony jest przez

treść

dokumentów objętych wykazem.

Typy bibliografii o zakresie pełnym:



Ogólne



Narodowe



Powszechne



Uniwersalne

Typy bibliografii o zakresie ograniczonym:



Specjalne



Dziedzin



Zagadnień

Zasięg wyznaczony jest przez cechy

wydawniczo-formalne

dokumentów objętych wykazem

Rodzaje zasięgu:



Terytorialny



Językowy



Chronologiczny



Autorski (może być ograniczony do 1 autora, do grupy autorów



Wydawniczo-formalny(np. tylko książki, czasopisma, filmy, nagrania dźwiękowe)

Zasięg chronologiczny:



retrospektywne (zasięg chronologiczny jest ograniczony i zamknięty, np. 2000-2013)



bieżące



prospektywne (np. zapowiedzi wydawnicze)

Zasięg terytorialny:



uniwersalne



regionalne (rejestrują publikacje ukazujące się na terenie większym niż 1 państwo)



narodowe



terytorialne (pow. Mniejsza od 1 kraju, np. województwo)



lokalne (bibliografia 1 miasta lub 1 miejscowości)

Zasady doboru materiału:



kompletne



selekcyjne



zalecające

Zasady doboru materiału według treści lub cech wydawniczo-formalnych:



treściowe



wydawniczo-formalne

Podstawa opisu :



prymarne (opisy tworzone z autopsji)



pochodne (kopiowane opisy)

Rodzaj opisu:



rejestracyjne



adnotowane



analityczne

CZĘŚCI BIBLIOGRAFII:

Bibliografia składa się ze:
1. wstępu (z jakich źródeł korzystaliśmy, jaki jest zasięg i zakres, po co zrobiliśmy tą bibliografię itp.)
2. zrębu głównego
3. spisów pomocniczych, w tym indeksów

- uporządkowany stosownie do przyjętego układu szereg opisów

Główny zrąb bibliografii

bibliograficzny reprezentujących zespół dokumentów dobranych według ustalonych z góry kryteriów
Układ zrębu głównego bibliografii odzwierciedla jej spis treści

– ustalona wg określonego kryterium kolejność haseł. Wyróżnia się

UKŁADY W BIBLIOGRAFII

układy mechaniczne (formalne) i rzeczowe. [to było na ćwiczeniach u Gruchałki! Sprawdź skrybę!)

I. UKŁADY FORMALNE (MECHANICZNE)

Układ mechaniczny powstaje gdy porządkowania dokumentów dokonuje się według ich cech
formalno-wydawniczych biorąc pod uwagę autora, tytuły, miejsce lub daty wydania. Do układów
mechanicznych należą:

-

(autorsko-tytułowy) szereguje opisy w porządku abecadłowym według nazw

Układ alfabetyczny

autorów lub tytułów dokumentów anonimowych

-

(geograficzny) przyjmuje jako kryterium porządkowe miejsce wydania lub

Układ topograficzny

druki dokumentów (podział wg krajów, regionów, miejscowości)

-

- porządkuje dokumenty wg drukarń będących ich wytwórcami

Układ typograficzny

-

. Wyróżnia się tu chronologię wydawniczą

Układ chronologiczny

I coś jeszcze…

II UKŁADY RZECZOWE

Układ rzeczowy powstaje wtedy gdy porządkujemy dokumenty według ich cech treściowych, biorąc
pod uwagę temat lub ujęcie. Do układów rzeczowych należą:

-układ

działowy

-układ

systematyczny

-układ

przedmiotowy

-układ

klasowy

spisy pomocnicze w bibliografii …

… Uzupełniają nasze źródło informacji, aby ułatwić wyszukiwanie informacji



wykaz tytułów czasopism i innych wydawnictw ciągłych z których zaczerpnięto materiału do
bibliografii ze skrótami tytułów



Indeksy – spisy, które zestawiają materiał zawarty w głównym zrębie bibliografii w formie
bardzo skróconej, lapidarnej, podając tylko wybrane elementy opisu bibliograficznego
właściwe dla danego rodzaju indeksu i wskaźniki cyfrowe. Zadaniem indeksu jest wykazanie
zawartości bibliografii z odmiennego punktu widzenia.



Wykaz skrótów i symboli zastosowanych w bibliografii

INDEKSY FORMALNE



Indeks

alfabetyczny

– wykazuje w kolejności abecadłowej nazwiska autorów dokumentów

nieraz z tytułami prac, nazwiska współpracowników)



Indeks

autorski



Indeks

tytułowy



Indeks

chronologiczny

(np. wykaz dat)

INDEKSY RZECZOWE



Indeks

przedmiotowy



Indeks

klasowy



Indeks

systematyczny

– podaje zawartość bibliografii w działach i poddziałach wg przyjętej

klasyfikacji

Np.
Temat + Określnik:
Aktorstwo-biografie-Francja-20w. 237

INNE TYPY INDEKSÓW



Indeks

krzyżowy

– jest połączeniem indeksu alfabetycznego z przedmiotowym. W jednym

szeregu alfabetycznym występują tam nazwy autorów, współpracowników, tytuły dzieł
anonimowych i autorskich oraz tematy.



Indeks

osobowy

(formalno-rzeczowy)



Indeks

nazw geograficznych

– wykazuje w szeregu abecadłowym nazwy jednostek

geograficznych, występujących w tytułach dokumentów lub adnotacjach.

TEMAT : POCZĄTKI BIBLIOGRAFII W POLSCE

Źródła dokumentacyjne:
-pierwsze bibliografie
-Bibliografia Estreicherów
-bibliografie bieżące zamknięte
-bibliografie retrospektywne

Wiek XVI : (oprócz bibliografii Gessnera z 1945 roku pojawiło się w różnych krajach kilka spisów
bibliograficznych, które nazwalibyśmy narodowymi, ale oczywiście były to spisy mało doskonałe,
wykonane często na potrzeby własne uczonych, pisarzy. W Anglii, Francji, Niemczech, ale nie w
Polsce. )

(Szwajcarski lekarz, botanik) 1516-1565. Autor pierwszej bibliografii

Konrad Gessner

uniwersalnej, nazywany „ojcem bibliografii”. Dzieła Konrada Gessnera:



Bibliotheca Universalis (1545). Dzieła w porządku alfabetycznym według imion autorów
indeks nazwisk i przydomków.



Pandectarum sive partionum universalis libri (1548). Zawiera w układzie systematycznym
materiał z tomu 1 z pominięciem medycyny i teologii.



Partitiones theologicae (1549). Medycyna, teologia, indeks rzeczowy w układzie
abecadłowym.



Appendix Bibliothecae (1555). Uzupełnienia do tomów 1-3

Wiek XVII :
- w Europejskiej nauce zaczęły następować zmiany, które dot. Tego że następowała rewolucja
naukowa, były nowe metody badań.
-Komunikacja naukowa przestała sprowadzać się do dzieł zwartych a zaczęto porozumiewać się za
pośrednictwem krótszych form; czasopisma naukowe w wieku XVIII(18) zaczęły rozwijać się bardzo
intensywnie.

-1633 – „Bibliographia politica”,

(Świat)

Gabriel Naude

1625 rok – Scriptorium Polonicorum Hekatontas seu centrum illustrum Poloniare scriptorum elogia et
vitae = setnik pisarzów polskich,, albo pochwały i żywoty stu najznakomitszych pisarzów polskich,

(„Ojciec polskiej bibliografii”)

Szymon Starowolski

Wiek XVIII :
odnotowano 422 tytuły w wieku 18. Jest już co pisać, rejestrować. Mamy czasopisma. Wówczas
wzrost liczby czasopism nie był uznawany za rzecz pozytywną; narzekano na zalew piśmiennictwa i
trudno się z nim zapoznać. Uznaje się wiek 18 za czas powstania teorii bibliografii, została uznana za
naukę ogólną, jako wstęp wiedzy o książce,

Nazwisko do zapamiętania :

Józef Andrzej Zauski

Programma literarium ad bibliophilos / Józef Andrzej Zauski 1732

1754 Bibliotheca poetarum Polonorum, qui patrio sermone seripserunt, to jest katalog trojaki
polskich wierszopisów ojczystym jezykiem…
W latach 1754-1755 wychodziło „Warschauer Bibliothek”. Wydawcą był współpracujący z J. Załuskim
Mlitzer de Kolof
Po upadku „Warschauer Bibliothek” Mitlzer założył pismo „Acta Litteraria” w języku łacińskim
Michał Groll (1722-1798) zaczął wydawać pierwszą polską gazetę ogłoszeniową, pt. „ Warszawskie
Extraordynacyjne Tygodniowe Wiadomości”

XIX wiek:
Opublikowano ok. 2 milionów artykułów a więc ogromny wzrost publikacji. Powstało
zapotrzebowanie na wyspecjalizowane źródła informacji. To jest czas tworzenia się specjalizacji, jest
to wiek publikowania systematycznego bibliografii narodowych
1895 rok – założenie Międzynarodowego Instytutu Bibliograficznego
W wieku 19 do dyskusji w ramach teorii bibliografii włączają się Polacy:

Joachim Lelewe, Karol Estreicher,

1866 – pierwsze wydanie „O Bibliografii” Karola Estreichera
1840 – Historia Literatury Polskiej / Michał Wiszniewski
Osiągnięcia:
W wieku 19 należałoby wymienić i zapamiętać:

Feliks Bentkowski

(początek wieku 19, w 1814 r. ukazuje się „”Historia literatury Polskiej

wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych”)

Józef Maksymilian Ossoliński

(wydał w 1918 roku „Wiadomości historyczno—krytyczne

do dziejow literatury polskiej o pisarzach polskich, także postronnych, którzy w Polszcze albo o
Polszcze pisali oraz o ich dziełach z rozstrząśnieniem wzrostu i różnej kolei ogólnego oświecenia, jako
też poszczególnych nauk w narodzie polskim.” T.1 T.2 (1819 w Krakowie) T.3 Cz.1 Cz.2 T.4, ; był
pomysłodawcą biblioteki narodowej, był mecenasem; chciał stworzyć bibliografię 30 tomową,
skończyło się na czterech)

Jan Daniel Janocki

( 1819 – „Janociana sire clarorum atque illustrium Poloniae auetorum

miecnatumque memoriae miseellae”, 3 woluminy)

Michał Hieronim Juszyński

(1820 –„ Dykcjonarz poetów polskich”, 2 tomy

I połowa XIX w.
1838 – „Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce / Adam Benedykt Jochar; 3 tomy
1840 – Historia literatury Polskiej/ Michał Wiszniewski; 2 tomy