11 marca 2014, Pietrzyk, Biblioteka w komunikacji społecznej

Rzym

Rzymianie mieli biblioteki, które opierały się głównie na tym co zrabowali Grekom. Wykształcenie –
nauczycielami byli głównie Grecy, którzy uczyli Rzymian pisma, języka greckiego (grecki był językiem
wyższych sfer, także w Rzymie). Z tamtego czasu jest powiastka: kto był nauczycielem greckim w
Rzymie widząc robotnika który spadł z drzewa i złamał nogę powiedział: no, pożytku z niego nie
będzie, zostanie nauczycielem. Rzym to ten okres w którym zaczął się rozwijać kodeks i biblioteki
prywatne. Już od 1 wieku p.n.e. pojawiały się biblioteki, rozpoczęła się od 2 w. p.n.e moda na
wykształcenie i na to, żeby być wykształconym, kulturalnym człowiekiem. Książka zaczęła się rozwijać
w formie kodeksowej od 3 wieku. Dzięki temu można było inaczej książki składować i z nich korzystać
(lepiej niż w przypadku zwoju).

Na początku chrześcijanie byli swego rodzaju sektą; uważali

Pojawienie się chrześcijaństwa.

że trzeba żyć skromnie (ubrania, życie, księgi). Dopiero później liturgia i cała oprawa zaczęła być
bogata. Pojawiły się więc bogate kodeksy. W 1395 roku nastąpił podział na cesarstwo wschodnie i
zachodnie. 476 r. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego. Na terenie wschodnim bardziej rozwijała
się kultura.

? Ponieważ na terenach zachodnich prawie cały czas toczyły się wojny (najazdy Galów,

Dlaczego

podziały przeróżne, walki między różnymi cesarzami-uzurpatorami).

W cesarstwie wschodnim zaczęto kultywować nauki, istniały tam zarówno nauki które kultywowano z
czasów starożytnej gracji jak i nauki które weszły wraz z chrześcijaństwem. Kiedy chrześcijaństwo
stało się religią panującą to co było przekazywane z zakresu nauki starożytnej, zaczęto zakazywać. W
Atenach istniała szkoła nazywana „uniwersytetem”. Akademia gdzie wokół wykładowcy gromadzili
się uczniowie i to oni utrzymywali profesora.

W Konstantynopolu było trochę inaczej - cesarz utrzymywał profesorów, ale byli przypisani

do tej szkoły w której wykładali; przypadało im wiele przywilejów , np. nie byli brani do wojska, ale
nie mogli opuszczać Konstantynopola. Po zwycięstwie katolicyzmu w 522 roku został zamknięty
pogański uniwersytet w Atenach i Konstantynopolu a ośrodki kultury i wytwarzania kultury
przesunęły się do klasztorów(monasterów). Właśnie to co nas najbardziej interesuje czyli książka w
formie kodeksowej zaczęła rozwijać się w monasterach.

Św. Bazyli Wielki

ustanowił reguły

ascetyczne. Od tego czasu (czasy Szymona Słupnika) zaczęły się ruchy monastyczne.

Od 6 wieku na zachodzie Europy zaczął się rozwój klasztorów. Pierwszym sławniejszym

klasztorem jest

Monte Cassino

(hasło założyciela Monte Cassino : Ora et lavora – módl się i pracuj).

Klasztory benedyktyńskie stały się na tym terenie ośrodki, które dostarczały uczonych na dwory
możnowładców lub cesarski dwór. Książki które wtedy wytwarzano stawały się bardzo często
dziełami sztuki, ponieważ liturgia zaczęła być liturgią wystawną. Pierwsi chrześcijanie cesarstwa
zachodniego (łacińskiego) ośrodkami nauki obok dworów. Chrześcijanie uważali że liturgie a
zwłaszcza księgi liturgiczne powinny być skromne jak ich życie.

Od 9 wieku zaczęto używać przede wszystkim w cesarstwie wschodnim papieru natomiast na

zachodzie musiało to jeszcze trochę potrwać. Zaczęto wytwarzać coraz więcej książek. Klasztory które
bardzo się rozprzestrzeniły stały się miejscami gdzie wytwarzano książki. M.in. klasztory na górze

Synaj, (dzisiejszy Egipt) , następnie na półwyspie Atos (Grecja) [podobno było tam ok. 13 tysięcy
kodeksów wytworzonych przez mnichów], w Konstantynopolu istniał klasztor

bazyliański

pod

opactwem

, który był pisarzem, poetą, twórcą pieśni religijnych, także układał pieśni

opata Teodora

świeckie. Pisał również utwory o charakterze świeckim. Zreformował regułę bazyliańską, tak by życie
bazylianów było bardziej dynamiczne. Z klasztoru Studion zrobił ośrodek pracy literackiej i umysłowej.
Wierszem opisał życie mnichów i obyczaje klasztoru. W tym klasztorze założył

.

skryptorium

- miejsce gdzie wytwarzano rękopisy nie przez 1 człowieka, ale była to

Skryptorium

swego rodzaju manufaktura. Ktoś przygotowywał papier, ktoś liniował, ktoś przepisywał tekst, ktoś
robił iluminację, ktoś oprawiał.

Opat Teodor wydał przepisy pracy w Skryptorium : Przewidział kary (chłostę) za złe i brzydkie

pismo, za niedokładność i nietrzymanie się linii oraz przepisywanie z błędami. Ustanowił kary
również za nieodpowiedzialne wypożyczanie książek, a więc temu kto był niewiarygodny nie można
było książki pożyczyć. Opat Teodor opisał wszystkie reguły dotyczące pracy w Skryptorium i
Bibliotece. Stworzył szkołę pisarską która obowiązywała inne klasztory bazyliańskie. Szkoła ta stała się
wyznacznikiem dla całego Bizancjum od początku 9 wieku. Opat Teodor był bardzo wpływowym
człowiekiem w Bizancjum. Charakterystyczną cechą sztuki Bizancjum i zdobnictwa książkowego jest
IKONA.

Czym jest

IKONA

?

Obraz który przedstawia sceny rodzajowe, biblijne, historyczne. Najczęściej kojarzy nam się z

portretami wybitnych postaci, zazwyczaj świętych, ale także biblijnych. Ikony się

PISZE

a nie

MALUJE

.

Ikona charakteryzuje się :



brakiem perspektywy



długie twarze



figury przedstawiane na płaskim tle (zwykle niebieskim, purpurowym lub złotym)



jest to pewna schematyczność (postacie pierwszoplanowe są niewspółmiernie duże w
stosunku do postaci drugoplanowych; Szaty osób przedstawionych na ikonach są
sztywne, nienaturalne. )

Ikona stała się schematyczna, nudna i monotonna.

Ikonami były zdobione również kodeksy. Jeszcze nie rozwinęły się uniwersytety. W okresie
wczesnego średniowiecza starano się by kodeks (szczególnie pergaminowy) był pięknie oprawiony
ponieważ służąc do liturgii podkreślał atmosferę i znaczenie religii w życiu człowieka .

Najbardziej znanym rękopisem w formie kodeksu jest

Psałterz Chudowa

z 9 wieku (Moska),

Kodeks z 6 wieku który zawiera księgę Genesis, ponadto kodeksy:

Sinopensis

(Biblioteka Narodowa

w Paryżu), kodeks pisany złotymi literacki na purpurowym pergaminie.

Powstawały wspaniale iluminowane kodeksy. Jedną z charakterystycznych cech ówczesnych
kodeksów były oprawy złotnicze. Były oprawiane w skóry, blachy złote, srebrne, miedziane. Zdobione

drobnymi kamieniami. Takie oprawy nazywano:

lub

(były

złotniczymi

ołtarzowymi

wystawiane na ołtarze w trakcie liturgii).

Bardzo często oprawy ołtarzowe to były oprawy gdzie w centralnym miejscu był umieszczony krzyż z
kości słoniowej lub drogich kamieni.

– przeróżne kombinacje skóry, desek drewnianych (przede wszystkim!) i

Oprawy emaliowane

elementów zdobniczych. Oprawy emaliowane dzieliły się na :

żłobkowe

celkowe.

Kiedy rękopis był już gotowy, pozszywany wtedy przystępowali tzw.

– introligatorzy do

Oprawcy

oprawy. Najpierw deska – (deska, która była świetnie wysuszona(teraz wyszukuje się „pleców”
starych szaf)). Następnie deski powlekane są skórą, ale stworzenie oprawy emaliowej przysparzało
problemów, ponieważ wszystko by się spaliło.

?

Jak powstaje emalia

Emalia jest to płynne szkoło, które się wylewa i potem szlifuje.

Na skórę więc przybijano blachy (zazwyczaj miedziane) i w zależności od tego jaka miała być to
emalia:

Celkowa – układano na blasze odpowiedni ornament (na ogół ze złotych pasków) i następnie
zalewano to płynnym szkłem, które wystygało na tej blaszanej płycie. Następnie to szkło które zostało
wylane, było szlifowane.

Żłobkowe – W blasze, która już była przybita do oprawy drewnianej rzeźbiono przeróżne rzeczy, na
ogół postaci krzyża związane z liturgią, kiedy w blasze były zrobione wgłębienia rzeźb zalewano
emalią.

Były to bardzo luksusowe, drogie i niezwykle cenne oprawy.

W okresie

nastąpił pewien regres na ponad 100 lat. Związany przede wszystkim

Bizancjum

z religią. Te oprawy złotnicze były tylko częścią luksusu liturgicznego i głównym elementem były
IKONY. Które w tym czasie praktycznie były WSZĘDZIE.

Lata : 726-843 w Bizancjum to okres tzw.

Obrazoburstwa

czyli ikonoklazmu.

Klasztory doszły do bardzo dużego znaczenia : ekonomicznego i politycznego. W klasztorach oprócz
pism kościelnych rozwijała się muzyka, architektura. To właśnie w klasztorach wydawano przepisy jak
powinna wyglądać świątynia; malowano ikony i wytwarzano przepisy ich wytwarzania. Rozpoczął się
kult obrazów, który przemienił się w swego rodzaju . Wiara w Boga odeszła na boczny tor; teraz
najważniejszy był obraz. Ikony Chrystusa uważano, że nie są malowane ludzką ręką. I uważano, ze
obrazy te spadały z nieba. Były to obrazy które uzdrawiały, wskrzeszały, broniły miasta.

Cesarze chcieli stworzyć państwo, które było centralistycznie zarządzane, gdzie religia i język religii
był wspólny czyli uniformizm. Wraz z tymi ruchami, tzn kultem obrazów zrodziły się sekty które były
przeciwne kultowi obrazu, np. sekta paulicjanów. Była to sekta która była pod wpływem islamu i
uważała, ze przedstawienie Boga w ludzkiej postaci jest niemożliwe.

– tam (w Bizancjum) była ciągła walka między Konstantynopolem

Cezaropapizm w Bizancjum

a cesarzem o realną władzę. Cesarz czy Patriarcha – chodziło o to który z nich jest silniejszą
osobowością. W Cezaropapizmie chodziło o to, że patriarcha praktycznie rządził Kościołem.

Nastąpiło niszczenie klasztorów (zakaz obrazoburstwa, kary pieniężne i banicja za oddawanie czci
obrazom) i obrazów czyli ikon. W tym okresie (726-843) zniszczono prawdopodobnie zdecydowaną
większość ikon, które były w rękopisach, kodeksach. Z naszego punktu widzenia (żeby jak najwięcej
kodeksów dotrwało do naszych czasów) było to barbarzyństwo.

Następca Leona III, Konstanty V kontynuował politykę ikonoklazmu. Chodziło o to by całkowicie
osłabić znaczenie klasztorów i w klasztorach robiono wówczas koszary wojskowe. W pewien sposób
zahamowano całkowicie rozwój kultury; niszczono książki i kodeksy. Część mnichów którzy
wytwarzali rękopisy po prostu uciekła do tworzącego się wówczas Imperium Franków. Jest to
odpowiedź na renesans Karoliński. Oczywiście w Państwie Karola Młota, Pepina a potem Karola
Wielkiego były siły i zarządzenia cesarskie i zakonnicy którzy starali się rozszerzać kulturę; mnisi
którzy uciekli do krajów Franków wzmocnili potencjał intelektualny czasów karolińskich. Ikonoklazm
wzmocnił imperium Franków pod względem kulturalnym.

W Bizancjum tworzono bardzo wiele rzeczy związanych z nauka, kulturą. M.in.: powstała tam
Encyklopedia Wiedzy o Państwie, która liczy 200 ksiąg: z zakresu polityki, administracji państwowej,
ceremoniału. Powstawały również słowniki. Teren Bizancjum był rozległy a chociaż językiem
urzędowym był grecki, to jednak obejmował on różne ludy, więc potrzebne były słowniki. W połowie
9 wieku rozpoczął się renesans bizancyjski. Była sytuacja taka, że kiedy Focjusz był Patriarchą cesarz
był tzw. Figurantem. Ten renesans zapoczątkowany przez Focjusza kontynuował Konstantyn
Porfirogeneta (panowanie : 913-959). Wspierał pracę naukową i biblioteki. Biblioteki w Bizancjum
powstawały w 4 wieku. Najstarszą, najbardziej znaną biblioteką w Bizancjum była

Biblioteka Królewska w Konstantynopolu.

Za Leona III (Kiedy zaczął się ikonoklazm) biblioteka królewska została zamknięta.

Zniszczona w roku 1204. Było to w trakcie wyprawy krzyżowej, kiedy krzyżowcy po dotarciu do
Konstantynopola całkowicie złupili Konstantynopol, w tym Kościoły i Biblioteka (częściowo
okradziona, częściowo spalona.). W 1453 biblioteka upadła całkowicie po upadku Konstantynopola.

Kolejną znaną biblioteką Konstantynopola była :

( 607-610) kolejna

Biblioteka Patriarchatu

biblioteka Konstantynopola. Z biblioteki tej korzystały synody i sobory które odbywały się w
Konstantynopolu. W 780 roku Bibliotekę dotknął pożar i została odtworzona dopiero w 16 wieku.
Mimo tego że Turcy zdobyli Konstantynopol patriarchat dalej tam istniał.

Te biblioteki które istniały w Konstantynopolu były znane na cały ówczesny kulturalny świat. W
Konstantynopolu mimo nacisku Arabów i Turków kultura dalej się rozwijała. Dopiero wyprawy

krzyżowe zmieniły sytuację, wtedy dopiero kultura zaczęła rozwijać się w większym stopniu na
zachodzie.

Od Bizancjum i z kultury greckiej kulturę pisaną i religię przejmowali Słowianie. Pierwsze zetknięcia
Słowian i ludzi z Bizancjum były to wojny. Słowianie najeżdżali teren Bizancjum. Byli pod względem
etnicznym bardzo zróżnicowani. Ok. 679r. Słowianie nad Morzem Czarnym zostali podbici przez
plemię Bułgarów, ale już w 8 wieku Bułgarzy wtopili się w ludność słowiańska. Właściwie to podbili
Słowian i jednocześnie wtopili się w tą masę Słowian która została przez nich podbita.

W 8 wieku po wtopieniu się tureckiego plemienia Bułgarów w Słowian stworzono państwo które
zagrażało Bizancjum.. W 9 wieku Han Krum doprowadził Bułgarów do szczytu potęgi. Jego następca
który zmienił imię z Borys na Michał przyjął w 1864 roku chrzest i zmienił tytuł „Han” na „car”.
Przyjął chrzest z rąk Bizancjum. Później była akcja prowadzona przez Kościół zachodni, żeby odbić
Bułgarię z rąk Greków. Dzięki temu Bułgarzy przejęli w pewnym sensie język liturgiczny i pismo( ale
tylko częściowo) od Greków.

Następnym państwem utworzonym przez Słowian było państwo Wielkomorawskie. Władcy państw
wielkomorawskich przyjęli chrzest. Poprosili Bizancjum o przysłanie misjonarzy, którzy mówili by w
„Ludzkim” języku, zrozumiałym dla ludzkości. Wówczas także przyjęto tą wiarę w rycie wschodnim
greckim. 1864 roku na teren państwa wielkomorawskiego przybyli dwaj Grecy/Słowianie (nie
wiadomo jak ich określić. Pochodzili z dzisiejszych Salonik, które były zamieszkane głównie przez

Słowian). Byli to :

. CYRYL był archiwaliuszem, bibliotekarzem i wykładowcą na

CYRYL i METODY

uniwersytecie w Konstantynopolu. Obydwaj byli misjonarzami wśród hazarów. Ci dwaj żeby
uprzystępnić pisma ojców kościoła liturgii Słowianom utworzyli alfabet i chcieli dzięki temu
alfabetowi przekazać Słowianom to co zostało wcześniej wytworzone przez kilkaset lat trwania w
cesarstwie bizantyjskim. Przetłumaczyli pismo Święte i pisma liturgiczne. Następnie stworzyli system
graficzny na bazie alfabetu greckiego. Dotąd są spory między językoznawcami jaki to był język. My
mówimy: starocerkiewnosłowiański.