1

Ekonomia

w. 8

Tomasz Geodecki

semestr letni 2011

Wykład 8 Elementy ekonomii dobrobytu

na podstawie D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Mikroekonomia, Wydawnictwo
PWE, Warszawa 2003, ss. 429-486.

Ekonomia dobrobytu

Alokacja efektywna na rynku

Zakłócenia i ich

ź

ródła

Efekty zewn

ę

trzne

„Problem gapowicza” przy alokacji dóbr publicznych
Opodatkowanie
Asymetria informacji
Konkurencja niedoskonała

2

Sprawy organizacyjne

9 maja br. kolokwium z mikroekonomii

Godzina?

Sala?

Forma – pytania: testowe, otwarte,
dziurawiec

Ekonomia dobrobytu

Ekonomia dobrobytu

Cz

ęść

ekonomii zajmuj

ą

ca si

ę

problemami

normatywnymi, której celem nie jest opisanie,
w jaki sposób działa gospodarka, lecz czy
działa ona dobrze.

3

Alokacja efektywna

Begg: przez alokacj

ę

zasobów w gospodarce rozumiemy

wykaz lub wyczerpuj

ą

cy opis tego, co kto robi oraz co kto

dostaje.

Rynek nie jest jedynym mo

ż

liwym mechanizmem alokacyjnym

– mo

ż

na sobie wyobrazi

ć

,

ż

e alokacja zasobów w gospodarce

dokonywana jest przez dyktatora. Na rysunku mamy do
czynienia z gospodark

ą

, któr

ą

tworz

ą

jedynie dwie osoby –

Wincenty i Urszula - punkt F oznacza alokacj

ę

lepsz

ą

od A, poniewa

ż

zakładamy,

ż

e oboje

woleliby wi

ę

cej. Je

ś

li mo

ż

liwa jest produkcja F, to

produkcja ilo

ś

ci A jest nieefektywna.

Alokacja efektywna

Kryterium Pareta

Je

ż

eli z kolei przejdziemy z punktu A do punktu C, to pogarsza to

sytuacj

ę

obu osób. W obu tych sytuacjach wybór wła

ś

ciwej

alokacji nie jest problemem. Trudniejsz

ą

spraw

ą

jest ocena

przej

ś

cia od alokacji A do B lub G. Jedna osoba zyskuje, ale

druga traci. Stosunek społecze

ń

stwa do obu tych alokacji jest

zdeterminowany tym, czy potrzeby jednej osoby uznajemy za
istotniejsze od potrzeb innych.

S

ą

dy warto

ś

ciuj

ą

ce dotycz

ą

ce sprawiedliwo

ś

ci podziału cz

ę

sto

przeplataj

ą

si

ę

z d

ąż

eniem do wykrywania marnotrawstwa lub

nieefektywno

ś

ci. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, czy

przej

ś

cie z A do B jest po

żą

dane czy te

ż

nie. Aby oddzieli

ć

dyskusj

ę

o sprawiedliwo

ś

ci od dyskusji o

efektywno

ś

ci ekonomi

ś

ci posługuj

ą

si

ę

kryterium Pareta (Vilfredo Pareto – włoski
ekonomista z przełomu XIX i XX w.).

4

Alokacja efektywna

Kryterium Pareta

Begg (431): Dla danego zbioru
gustów konsumentów, zasobów
produkcyjnych i techniki, alokacja
jest efektywna w sensie Pareta, je

ż

eli

niemo

ż

liwe jest przej

ś

cie do innej

alokacji, która polepszyłaby
poło

ż

enie niektórych ludzi bez

szkody dla innych.

Alokacja efektywna

Równowaga wolnokonkurencyjna zapewnia efektywn

ą

alokacj

ę

zasobów, przy której koszt kra

ń

cowy wyprodukowania danego

dobra zrównuje si

ę

z kra

ń

cow

ą

korzy

ś

ci

ą

konsumentów (MSC =

MSB, tj. marginal social cost = marginal social benefit).
MSB – to jednocze

ś

nie miara korzy

ś

ci (u

ż

yteczno

ś

ci) i popyt –

ludzie zgłaszaj

ą

taki popyt na dane dobro, jak kształtuje si

ę

ich

u

ż

yteczno

ść

.

Z poprzednich zaj

ęć

wiemy,

ż

e krzywa poda

ż

y w gał

ę

zi

wyznaczana jest przez krzywe kosztów kra

ń

cowych

przedsi

ę

biorstw. MSC odpowiada zatem poda

ż

y (S). Punkt

przeci

ę

cia krzywej poda

ż

y i popytu wyznacza punkt równowagi

na rynku i jednocze

ś

nie pokazuje, jaka jest efektywna alokacja

zasobów.

5

Brak alokacji efektywnej

Zakłócenia

Terminem zawodno

ść

rynku (wzgl. niesprawno

ść

– ang. market

failure) okre

ś

la si

ę

sytuacje, w których równowaga kształtuj

ą

ca si

ę

na wolnych rynkach nie prowadzi do alokacji efektywnej, tzn. mamy
do czynienia z pewnymi zakłóceniami na rynku, które
uniemo

ż

liwiaj

ą

„niewidzialnej r

ę

ce rynku” A. Smitha dokonania

efektywnego rozdysponowania zasobów:

1.

Efekty zewn

ę

trzne, b

ę

d

ą

ce skutkiem braku rynków na dobra takie

jak zdrowie, brak hałasu, rozładowanie tłoku i zwi

ą

zany z nimi

problem gapowicza utrudniaj

ą

cy zorganizowanie odpowiednich

rynków

2.

Konkurencja niedoskonała

3.

Opodatkowanie

4.

Brak innych (ni

ż

w 1) rynków na niektóre dobra, które powstan

ą

w przyszło

ś

ci, ryzyko, informacja

W takich przypadkach mamy wi

ę

c do czynienia z zakłóceniami,

które sprawiaj

ą

,

ż

e kra

ń

cowa korzy

ść

społeczna (MSB) nie

zrównuje si

ę

z kra

ń

cowym kosztem społecznym (MSC).

Zawodności rynku

Efekty zewnętrzne

Efekty zewn

ę

trzne (ang. externalities)

Powstaj

ą

wtedy, kiedy decyzje jednostki o konsumpcji lub

produkcji wpływaj

ą

na produkcj

ę

lub konsumpcj

ę

innych

jednostek bezpo

ś

rednio, a nie za po

ś

rednictwem cen

rynkowych.

Je

ż

eli nie istnieje rynek na pewne dobra, to mo

ż

e si

ę

okaza

ć

,

ż

e nie ma mo

ż

liwo

ś

ci zapłaty za osi

ą

gan

ą

korzy

ść

lub

czynion

ą

komu

ś

szkod

ę

(pozytywny i negatywny efekt

zewn

ę

trzny). Je

ż

eli produkuje si

ę

lub konsumuje, to cz

ę

sto

straty i korzy

ś

ci z tego tytułu odnosz

ą

równie

ż

osoby trzecie

niezaanga

ż

owane w dan

ą

działalno

ść

.

6

Zawodności rynku

Efekty zewnętrzne

Konsumpcyjne efekty zewn

ę

trzne to:

(negatywne) np. hałas powodowany przez osob

ę

słuchaj

ą

c

ą

zbyt

gło

ś

no radia lub emituj

ą

c

ą

z silnika swego samochodu zbyt wiele

spalin;

(pozytywne) np. pi

ę

kny ogród przy domu lub kształcenie si

ę

.

Produkcyjne efekty zewn

ę

trzne:

(negatywne) np. zanieczyszczenia wody lub powietrza przy
produkcji,

(pozytywne) np. rozprzestrzeniaj

ą

cy si

ę

post

ę

p technologiczny

za spraw

ą

wdra

ż

anych i wymienianych technologii, wiedza

zdobywana w trakcie szkole

ń

, infrastruktura komunikacyjna.

Najpopularniejszym przykładem pozytywnych produkcyjnych
efektów zewn

ę

trznych s

ą

korzy

ś

ci odnoszone przez s

ą

siadów, z

których jeden ma sad, a drugi pasiek

ę

.

Ć

w.

Zawodności rynku

Efekty zewnętrzne

Je

ż

eli mamy do czynienia z negatywnym produkcyjnym

efektem zewn

ę

trznym, wtedy w warunkach wolnej konkurencji

równowaga ustali si

ę

w punkcie H przy cenie A, równej

wysoko

ś

ci prywatnego kosztu kra

ń

cowego MPC. Negatywny

efekt zewn

ę

trzny powoduje,

ż

e MSC jest wy

ż

szy od MPC, i

wówczas cena i wielko

ść

produkcji, które ustal

ą

si

ę

w

warunkach rynkowych sprawi

ą

,

ż

e powstanie strata społeczna

odpowiadaj

ą

ca polu trójk

ą

ta GHK, który ilustruje nadwy

ż

k

ę

kosztu społecznego nad korzy

ś

ci

ą

społeczn

ą

przy przej

ś

ciu

od wielko

ś

ci po

żą

danej społecznie

do wielko

ś

ci faktycznie

produkowanej.

MSB =/= MSC

7

Internalizacja efektów zewnętrznych

Opłaty za korzystanie ze środowiska

Lp.

Przedmiot opłaty

Górna jednostkowa
stawka opłaty

1

2

3

1

Gazy lub pyły wprowadzane do powietrza

335,36 zł/kg

2

Substancje wprowadzane ze ściekami do wód lub do ziemi

215,00 zł/kg

3

Wody chłodnicze wprowadzane do wód lub do ziemi

24,56 zł/dam

3

4

Umieszczenie odpadów na składowisku

245,67 zł/Mg

5

Pobór wody podziemnej

3,64 zł/m

3

6

Pobór wody powierzchniowej śródlądowej

1,89 zł/m

3

7

Powierzchnia, z której odprowadzane są ścieki, o których

mowa w art. 3 pkt 38 lit. c ustawy z dnia 27 kwietnia
2001 r. - Prawo ochrony środowiska

3,64 zł/m

2

8

Za każde rozpoczęte 100 kg przyrostu masy ryb innych niż

łososiowate lub innych organizmów wodnych w ciągu
cyklu produkcyjnego w obiektach chowu lub hodowli

23,51 zł

Źródło: OBWIESZCZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 18 sierpnia 2009 r.

w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2010

Zawodności rynku

Dobra publiczne

Na rynkach konkurencyjnych producenci i konsumenci
rywalizuj

ą

o korzystanie z dóbr. Konsumuj

ą

c dane

dobro wyklucza si

ę

konsumpcj

ę

tego dobra przez

innych.

Istniej

ą

jednak dobra, których konsumowanie nie

ogranicza dost

ę

pno

ś

ci do nich dla innych

konsumentów. Dobra takie okre

ś

lane s

ą

mianem dóbr

publicznych. Klasyczne przykłady: obrona narodowa,
drogi, pomniki, o

ś

wietlenie ulic, latarnie morskie,

emisja programów radiowych i telewizyjnych.

8

Zawodności rynku

Dobra publiczne

Korzystanie z dobra przez ka

ż

d

ą

kolejn

ą

osob

ę

nie zwi

ę

ksza

ł

ą

cznego kosztu produkcji tego dobra, co oznacza,

ż

e jego

koszt kra

ń

cowy jest praktycznie równy zeru. Acocella, Zasady

polityki gospodarczej, s. 131-134

Ogranicza to motywacj

ę

do wykluczania osób nie

partycypuj

ą

cych w kosztach wytworzenia dobra publicznego

(tzw. gapowiczów) z korzystania z dóbr publicznych, tym
bardziej,

ż

e najcz

ęś

ciej dobra publiczne to dobra, których

cechy sprawiaj

ą

,

ż

e takie wykluczenie byłoby trudne.

Podsumowuj

ą

c: dwie najistotniejsze cechy dobra

publicznego: niekonkurencyjno

ść

i trudno

ść

wykluczenia.

Zawodności rynku

Opodatkowanie (rynek z opodatkowaniem jako
skutek preferencji społecznych)

Gdy nie wyst

ę

puje opodatkowanie, równowaga ustala si

ę

w

punkcie J, któremu odpowiada płaca B. Po wprowadzeniu
opodatkowania krzywa popytu (DD) nie zmieni poło

ż

enia,

zmieni si

ę

tylko wielko

ść

zapotrzebowania przy wy

ż

szej

cenie.

9

Zawodności rynku

Opodatkowanie (rynek z opodatkowaniem jako
skutek preferencji społecznych)

Cena b

ę

dzie wy

ż

sza poniewa

ż

pierwotna krzywa poda

ż

y,

cho

ć

nie zmieniły si

ę

koszty produkcji (a wi

ę

c producenci

pozostaj

ą

na krzywej SSa – pokazuje funkcj

ę

ceny netto), to

postrzegana jest przez konsumentów jako powi

ę

kszona o

podatek (cena brutto).

SSb jest przesuni

ę

ta od SSa o

długo

ść

pionowego odcinka

odpowiadaj

ą

cego wysoko

ś

ci

podatku. Nowym punktem
równowagi jest teraz H, cena brutto
to OC, a cena netto to OA.
Ró

ż

nic

ę

bierze pa

ń

stwo.

MSB =/= MSC

Zawodności rynku

Asymetria informacji

Konsumenci mog

ą

nie wiedzie

ć

o niektórych cechach (lub

kosztach wytworzenia) pewnych dóbr.

Np. Pracownicy mog

ą

nie zdawa

ć

sobie sprawy z zagro

ż

e

ń

panuj

ą

cych w kopalni albo w hucie i mog

ą

pracowa

ć

za płace

ni

ż

sze ni

ż

te, których

żą

daliby, gdyby mieli dost

ę

p do pełnej

informacji. MSB =/= MSC

10

Zawodności rynku

Monopol



Monopol sprawia,

ż

e cena uzyskiwana za dobro w

warunkach maksymalizacji zysku (MR=MC), a wi

ę

c przy

wielko

ś

ci produkcji Qm nie jest równa kosztowi

kra

ń

cowemu (jak w

konkurencji doskonałej),



Dzieje si

ę

tak, poniewa

ż

jest tylko jeden producent

wytwarzaj

ą

cy dane dobro. Cena przy tej wielko

ś

ci

produkcji b

ę

dzie wy

ż

sza ni

ż

koszt kra

ń

cowy,

poniewa

ż

(zbyt) mała jest poda

ż

dobra.

MSB =/= MSC