Ek. 12, Przyczyny wzrostu, lit., 12cze11

Zainteresowanie wzrostem gospodarczym
w l. 80./90. XX w.

A. Wojtyna, Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy,
„Gospodarka narodowa”, czerwiec 1995

W okresie powojennym w

ród ekonomistów wyra

nie

dominowało zainteresowanie okresem krótkim i

rednim

(w ramach cyklu koniunkturalnego). Stosunkowo niewiele
miejsca po

cano badaniom nad wzrostem

gospodarczym. Inaczej mówi

c, uwaga koncentrowała si

na wzro

cie krótkookresowym, a nie na wzro

cie

długookresowym. Jak zauwa

a „The Economist”

(Economic Growth 1992), w odniesieniu do okresu długiego
„ekonomi

ci byli strasznymi ignorantami nawet według

własnych standardów”, a „gł

bia tej ignorancji była przez

długi czas ich najlepiej strze

onym sekretem”.

Przyczyny:

Tradycyjnie (od l. 30) – polityka makroekonomiczna bazowała na
politykach monetarnej i fiskalnej – ich celem łagodzenie waha

koniunkturalnych gospodarki w celu przeciwdziałania zjawisku
bezrobocia powoduj

cego rozbie

ść

dzy potencjalnym a

rzeczywistym poziomem produkcji oraz przeciwdziałaniu inflacji
odbijaj

cej si

ujemnie na wzro

cie PKB. Podstawow

tego

przyczyn

był wielki kryzys lat 30. i rewolucja keynesowska w

ekonomii.

Tymczasem „długookresowe konsekwencje wzrostu (…)
przesłaniaj

wszelkie mo

liwe skutki fluktuacji krótkookresowych,

na których zazwyczaj skupia si

makroekonomia. Na przykład

podczas przeci

tnej recesji w Stanach Zjednoczonych realny

dochód na głow

obni

a si

o kilka procent. Natomiast

spowolnienie wzrostu produktywno

ci (…) (l. 70.-90. XX w. – o 1

pp poni

ej poprzedniego poziomu) – spowodowało obni

enie

realnego dochodu na mieszka

ca USA o około 20% w stosunku

do tego, jaki mógłby zosta

osi

gni

ty przy niezmienionym

tempie wzrostu produkcyjno

ci.” (D. Romer, s. 23,24)

Przyczyny (2):

Ponadto zgodnie z modelem wzrostu
gospodarczego R. Solowa (1956, 1957) –
polityka gospodarcza ma niewielki wpływ na
długookresowe tempo wzrostu. Relacja
produkt na jednostk

efektywnej pracy –

kapitał na jednostk

pracy jest stała – w długim

okresie tempo wzrostu zale

y od wzrostu

zasobów siły roboczej (demografia) i od tempa
post

pu technicznego, które jest dane

zewn

trznie. Dla polityka gospodarczego jest

tu niewiele do zrobienia.

Model Solowa – implikacje (1):

1. Brak wpływu polityk publicznych na stop

wzrostu

gospodarczego (np. podniesienie stopy oszcz

dno

ci w

gospodarce zwi

kszy tempo wzrostu jedynie krótkotrwale)

2. Solow na podstawie funkcji Cobba-Douglasa oszacował wag

poszczególnych czynników wzrostu:

∆

Y/Y =

∆

A/A +

α ∆

N/N +

β ∆

K/K

Bior

c pod uwag

wynagrodzenia czynników produkcji (płac

dla

pracy i stop

procentow

dla kapitału) oszacował

e spo

ród

2,9% rocznego wzrostu PKB w latach 1909 – 1949 0,32 % było
efektem akumulacji kapitału, 1,09% wzrostu nakładu siły roboczej
i 1,49% innych czynników – tzw. reszta Solowa uto

samiana z

post

pem technicznym, który w modelu jest dany (a je

li chodzi o

PKB na jednostk

pracy, tzn. wydajno

ść

pracy, to mamy 7/8 dla A

i 1/8 dla K). David Romer: model Solowa „przyjmuje jako dane
warto

ci zmiennych, które w

wietle wniosków wynikaj

cych z

tego modelu – s

główn

sił

nap

dow

wzrostu

gospodarczego”.

Model Solowa – implikacje (2):

3. Model Solowa stanowi podstaw

do sformułowania hipotezy

konwergencji.

Konwergencja ma miejsce wtedy, gdy biedna gospodarka
wykazuje tendencje do szybszego wzrostu ni

bogata, tak

e w

przyszło

ci nadgoni dystans pod wzgl

dem poziomu dochodu

per capita lub produkcji. (Barro, R.J., Sala-I-Martin X. Economic
growth, McGrawHill 1995)

Wynika to z samej natury procesu akumulacji kapitału, jak
równie

z mo

liwo

ci korzystania z przepływu wiedzy

technicznej w skali mi

dzynarodowej. (Begg D, Smith P.

Ekonomia, Warszawa 2001)

4. Niewytłumaczalne ró

nice mi

dzy poziomami rozwoju

poszczególnych pa

stw

wiata – ró

nice w zasobach kapitału w

rzeczywisto

ci s

zbyt małe, aby wytłumaczy

olbrzymie

dysproporcje w poziomach rozwoju, zbyt mały przepływ kapitału
do pa

stw biednych w porównaniu z modelem teoretycznym.

Zjawisko konwergencji notuje się przede wszystkim na poziomach
regionów, które należą do tego samego państwa – podobne warunki
rozwoju – stany USA, regiony EWG

- tzw. kluby konwergencji (cały świat – nie).

Rys. Stopa wzrostu w l. 1950-90 a log. PKB per capita w 1950 r. w 90
regionach EWG

Źródło: Opracowanie własne na podst. Barro 1995; 372-376.

y = -1,0971x + 0,0092

= 0,4697

-2

-1,5

-1

-0,5

0,5

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0,2

0,4

0,6

0,8

PKB per capita w stosunku do

redniej w kraju

(

)

6,5

7,5

8,5

9,5

1870 1890 1910 1930 1950 1970 1990

)

Australia

Kanada

Japonia

USA

Konwergencja

Źródło: Opracowanie własne na podst. Barro 1995

7,5

8,5

9,5

1870 1890 1910 1930 1950 1970 1990

)

RFN

Francja

Włochy

W. Brytania

Model P.M. Romera

Model Romera opiera si

na koncepcji K. Arrowa nabywania

wiedzy przez praktyk

(Barro, Sala-i-Martin, 1995, s. 146).

Arrow (1962) uznaje wiedz

za jeden z wa

nych czynników

produkcji, a podstaw

do jej zdobycia jest do

wiadczenie.

Przytaczaj

c (za Lundbergiem, 1961) przykład szwedzkiej huty

Horndala, w której mimo braku nowych inwestycji wydajno

ść

pracy zwi

kszała si

o 2% rocznie przypisuje to zjawisko

nabieraniu do

wiadczenia. Pracownicy nabywaj

z czasem

wiedz

, jako efekt uboczny normalnej działalno

ci gospodarczej.

d model Arrowa nazywany jest niekiedy modelem uczenia si

przez praktyk

(learning by doing). Wiedza przyswojona przez

pracowników w jakimkolwiek punkcie czasu przekłada si

przyszł

produktywno

ść

kapitału. Zatem w uproszczeniu

nabywanie wiedzy w efekcie inwestycji rzeczowych mo

uto

sami

z efektem tworzenia nowego kapitału (por. D. Romer,

2000). Dlatego przychody firmy z kapitału mog

niemalej

wzgl

dem skali.

Paul M. Romer (1986, 1990)

Produkcja towarów przy zastosowaniu nowych
technik mo

e mie

niemalej

ce przychody ze skali,

gdy

technologie raz opracowane mog

wdra

ane

wielokrotnie, a wi

c ich koszt kra

cowy jest malej

cy,

dodatkowo nabywanie do

wiadczenia (learning by doing),

poza tym wiedza wł

czona do zasobów kapitału w

gospodarce mo

e by

wykorzystana przez inne firmy.

Na skutek pozytywnego efektu zewn

trznego

rozprzestrzenienia si

wiedzy, w skali całej gospodarki

obserwowa

na rosn

ce przychody z kapitału

wzgl

dem skali.

Paul M. Romer – teoria wzrostu
endogenicznego

Ze wzgl

du na rosn

ce przychody z kapitału wzgl

dem skali, PKB

e wzrasta

bez ogranicze

. Mo

e to oznacza

e konwergencja

dochodu per capita nie b

dzie nast

powała, poniewa

bogate

gospodarki mog

rozwija

w szybszym tempie ni

biedniejsze. Co

cej, kierunek przepływu kapitału mo

e by

odwrotny ni

przyjmowano tradycyjnie, ze wzgl

du na mo

liw

kra

cow

produktywno

ść

kapitału w krajach rozwini

tych.

Znacz

ce s

implikacje dla polityki gospodarczej – zwi

kszenie tempa

wzrostu gospodarczego jest tu mo

liwe poprzez zwi

kszenie tempa

wytwarzania wiedzy, co mo

na osi

ąć

poprzez zwi

kszenie

zasobów kapitału ludzkiego i nakładów inwestycyjnych w sferze
naukowo-technicznej (por. Wo

niak, 2004, s. 187, Tokarski, 2005a) A

c, polityka gospodarcza mo

e podwy

szy

stop

wzrostu na stałe;

w ramach neoklasycznego modelu wzrostu trwałe podwy

szenie

stopy wzrostu mo

liwe tylko w okresie przej

ciowym.

Teoria ta tłumaczy wi

c dlaczego kraje bogatsze mog

mie

trwale

sze tempo wzrostu ni

kraje biedniejsze i stanowi po cz

ęś

odpowied

na pytanie dlaczego w skali

wiata konwergencja nie

nast

puje.

Source: European Commission, Growing regions, growing Europe,
Fourth report on economic and social cohesion, May 2007

B+R (w PKB) – GERD, BERD
Patenty
Wskaźniki zaawansowanej technologii

Mapy: Wskaźniki B+R (wydatki GERD, BERD, wnioski patentowe), 2004

Teoria wzrostu endogenicznego-
implikacje

Implikacj

takiego potraktowania technologii jest otwarcie si

pola dla działa

władz publicznych w zakresie trwałego

podniesienia tempa wzrostu gospodarczego. O ile bowiem
model R. Solowa zakładał znikome mo

liwo

ci wpływania przez

polityków na przyrost produktu krajowego, o tyle nowe teorie
wzrostu mo

liwo

ci takie stwarzaj

. Je

eli przyrost technologii

zale

y od nakładów pracy, kapitału i dost

pnego ju

poziomu

technologicznego gospodarki, to zwi

kszaj

c nakłady

czynników produkcji w tej dziedzinie mo

na przyspieszy

tempo

tworzenia technologii, a zatem i wzrostu gospodarczego.

[1]

Jego stopa mo

e w takiej sytuacji by

podniesiona na stałe.

Hall, Taylor, PWN, Warszawa 2004, s. 94-101.

Model Solowa
versus

trwałe

podniesienie
tempa wzrostu

rysunki

Model R.E. Lucasa (1988)

Dodatkowym, w stosunku do wcze

niejszych modeli, czynnikiem

wzrostu jest poziom wiedzy społecze

stwa okre

lany jako kapitał

ludzki.

Czynniki akcentowane przez model B+R i modele akumulacji
wiedzy, cho

lepiej oddaj

natur

wzrostu, nadal nie wyja

niaj

dlaczego wiedza zakumulowana w gospodarkach rozwini

tych

nie jest wykorzystywana przez pa

stwa biedniejsze. Wszak je

eli

wiedza ma charakter dobra wolnego, przedsi

biorcy z tych

krajów mogliby łatwo przyswoi

sobie nowoczesn

wiedz

techniczn

, je

eli za

ta byłaby chroniona patentami, mo

liwe

byłoby tworzenie zach

t do napływu inwestycji zagranicznych.

Model R.E Lucasa oddaje zale

ść

wzrostu gospodarczego od

czynników technologicznych (A), ale tak

e od jako

ci zasobów

ludzkich w gospodarce.

Wskaźniki edukacyjne

Wykres: Odsetek poszczególnych kohort siły roboczej z

wykształceniem wy

szym w 2005 r. (

ródło: opracowanie

własne na podst. danych OECD)

Mankamenty: ograniczona porównywalno

ść

(st

d badania

PISA).

Irl

lia

ło

25-34

35-44

45-54

55-64

Słabe strony teorii wzrostu
endogenicznego

D.C. North (w:) World Development Report, 2002: „Je

znamy

ródła dobrobytu, to czemu biedne kraje nie przyjmuj

po prostu polityki prowadz

cej do dostatku?”

Poza tym teoria wzrostu endogenicznego nie tłumaczy tzw.
Growth miracles – skoro bowiem nieprawdziwa jest teoria
konwergencji i kraje zamo

ne rozwijaj

szybciej, to jak

wytłumaczy

spektakularny wzrost niektórych gospodarek w

ostatnim dwudziestoleciu (np. Estonia, Irlandia, Chiny)?

A wi

c nowe teorie wzrostu (modele wzrostu

endogenicznego) upatruj

ce przyczyn braku konwergencji w

nieuwzgl

dnianych przez neoklasyków niedostatku kapitału

ludzkiego i niedorozwoju technologicznym staj

bezradne

wobec spektakularnego wzrostu w niektórych krajach
rozwijaj

cych si

, które na gruncie nowych teorii takiego

zwi

kszenia produktu nie powinny notowa

Transfer technologii i instytucje – nowa
ekonomia instytucjonalna

Zadowalaj

ce wyja

nienie mog

z jednej strony

przedstawiciele teorii koncentruj

cych si

na transferze wiedzy, w

tym technologii oraz efektywno

ci tego procesu, z drugiej za

strony przedstawiciele (nowej) ekonomii instytucjonalnej
konstatuj

e „granice pa

stwowe stanowi

zarazem granic

polityk publicznych i instytucji, które nie tylko s

ró

ne, ale w

jednych przypadkach lepsze, a w innych gorsze”.
M. Olson, Big Bills on the Sidewalk: Why Some Nations are Rich,
and Others Poor, Journal of Economic Perspectives, nr 2/ 1996.

Transfer technologii

Barro, Sala-i-Martin (1997): szybszy wzrost niektórych
gospodarek ubo

szych dzi

ki transferowi technologii.

Podmioty z krajów ubo

szych (kraj 2) nie maj

motywacji do

podejmowania samodzielnych prac wynalazczych, poniewa

ich gospodarki s

w tyle pod wzgl

dem technologicznym,

zatem taniej jest kupi

starsz

technologi

, lub tak

, która

uciele

niona jest w nabywanych za granic

maszynach.

da zmiana na lepsze pocz

tkowo oznacza du

e przyrosty

wydajno

ci.

W miar

doganiania, tempo wzrostu spowalnia na skutek

szej bazy oraz tego,

e najbardziej efektywne technologie

zostały nabyte na pocz

tku.

Poza tym, w niektórych dziedzinach kraje doganiaj

osi

gaj

poziom technologiczny liderów (kraj 1). Wzgl

dny

koszt imitacji ro

nie a własnej wynalazczo

ci zmniejsza si

Początki analiz instytucjonalnych

Pocz

tki analiz instytucjonalnych:

T. Veblen (koniec XIX w.) - procesy rynkowe i ich
efekty nie powinny by

postrzegane jako wynik

wiadomych decyzji racjonalnie i swobodnie

działaj

cych jednostek, gdy

oddziałuj

na nie

rozmaite instytucje społeczne takie jak normy
post

powania, obyczaje, religia, tabu itp. i utrudniaj

uniemo

liwiaj

całkowicie racjonalne (z punktu

widzenia interesów jednostki) zachowania

Lata 30. XX w.: J. Commons, R. Coase, K. Llevelyn

Lata 40-60. XX w.: F. Hayek, H. Simon, M. Polanyi

(patrz: przegl

d w prologu u Williamsona 1998)

Coase’a fundamentalne pytanie o sens
istnienia firm

(na podst. Kiuila)

R. Coase (1937) Je

eli rynek jest optymalnym

mechanizmem alokacji zasobów, to dlaczego w
ogóle istniej

firmy, w których alokacja opiera si

autorytarnym stosunku słu

bowym, a nie na

wymianie towarów i usług? Dlaczego robotnik nie
handluje z kierownikiem firmy, lecz sprzedaje swoj

gotowo

ść

do pracy i podporz

dkowuje si

mu?

Dlaczego konsumenci nie s

zarazem

jednoosobowymi firmami-producentami?

Koordynacja działa

w firmie w pewnych sytuacjach

jest ta

sza i efektywniejsza ni

koordynacja w

ramach rynku.

H. Simon i behawioryści

Zasadniczym elementem budowy neoklasycznej
teorii przedsi

biorstwa s

funkcje produkcji

opisuj

ce firmy – maksymalizuj

ce zysk

H. Simon i behawiory

ci podkre

laj

ograniczenia

kognitywne człowieka uniemo

liwiaj

maksymalizowanie zysku oraz zró

nicowane

interesy poszczególnych grup wewn

trz

przedsi

biorstwa.

Pozwala to wyja

obserwowan

odmienno

ść

zachowa

bardzo podobnych nawet firm, a wi

c i

ró

nych stóp zysku – im lepsze zarz

dzanie tym

lepiej mo

na pogodzi

interesy podmiotów wewn

trz

firmy.

O. Williamson; przejście od organizacji
zarządzania do instytucji rynkowych

O. Williamson na pocz

tku analizował wył

cznie

wpływ tzw. struktur zarz

dczych (czyli konkretnych

sposobów organizacji transakcji) na koszty
prowadzenia wymiany.

ródłem kosztów transakcyjnych s

brak pewno

w odniesieniu do zachowa

innych ludzi oraz

niepełna informacja, a tak

e dost

p do specyficznych

zasobów. Zebranie informacji, zmierzenie cech
produktów, które podlegaj

wymianie, ochrona praw

własno

ci i bezpiecze

stwa umów kosztuj

, ale s

niezb

dne, aby wymiana ekonomiczna nie była

ródłem jeszcze wi

kszych kosztów wynikaj

cych z

braku zabezpieczenia transakcji.

Instytucje – ekonomia instytucjonalna

Instytucje i organizacje pozwalaj

zmniejszy

koszty

transakcji, a tak

e ograniczaj

niepewno

ść

w procesach

gospodarowania. W ten sposób koszty ogólne mog

ulec

zmniejszeniu, co prowadzi

e do wi

kszej

specjalizacji. Stopie

w jakim instytucje pozwalaj

zredukowa

koszty transakcyjne jest pochodn

ich

jako

ci. Lepsze reguły gry i organizacje pozwalaj

zwi

kszenie zaufania do innych uczestników gry i

obni

enie kosztów ochrony wymiany, a zatem wpływaj

na zwi

kszenie liczby interakcji gospodarczych.

Instytucje rozumiane s

tu jako „reguły, mechanizmy ich

egzekwowania i organizacje.” (World Development
Report, 2001).

Koszty transakcyjne a optimum
specjalizacji (na podst. Małysz, 2003)

Typologia instytucji ze względu na
czas trwania

ródło: Małysz, 2003

Przedstawiciele nowej ekonomii instytucjonalnej
Konstatuj

e „granice pa

stwowe stanowi

zarazem

granic

polityk publicznych i instytucji, które nie tylko s

ró

ne, ale w jednych przypadkach lepsze, a w innych

gorsze” (Olson, 1996, s. 6). Instytucje mo

zdefiniowa

jako „reguły gry” w społecze

stwie, lub

bardziej formalnie: „ograniczenia wypracowane przez
człowieka kształtuj

ce ludzkie interakcje” (North, 1990,

s. 3). Poprzez nakładanie ogranicze

pozwalaj

zmniejszy

niepewno

ść

jednostki co do zachowa

innych, st

d instytucje rozumiane jako zasady gry s

naturalnym sposobem ochrony interakcji mi

dzy lud

wypracowywanym przez społeczno

ci.

Wojtyna 2009, O badaniach nad głębszymi
przyczynami wzrostu gospodarczego

. s. 189

„Obserwowana w ostatnich latach tendencja w
badaniach, polegaj

ca na uwypuklaniu znaczenia

czynników instytucjonalnych, przyniosła istotny
post

p w zrozumieniu procesów wzrostu i rozwoju

gospodarczego”.

„To skierowało uwag

badaczy na jeszcze gł

bsze

przyczyny; pojawiły si

interesuj

ce, konkurencyjne

hipotezy, które znacznie wydłu

yły okres

prowadzonej analizy i bardzo wzmocniły zwi

zki

ekonomii z histori

gospodarcz

”.

Badania instytucji – dwa poglądy

Wojtyna, 2009, s. 190.

„W badaniach tych (empirycznych, dot. roli instytucji)
wyró

nia si

dwie podstawowe grupy pogl

dów

(Levine 2005):

pogl

d akcentuj

cy odmienne tradycje prawne,

które ukształtowały si

w Europie kilka wieków temu

i poprzez podboje kolonialne oraz imitacj

okre

liły

obecne formy i zakres praw własno

ci (the law view)

(GB – prawo zwyczajowe, F, P, ES, B, NL –
francuski system prawa cywilnego - TG) oraz

pogl

d sugeruj

cy,

e to ró

nice w zasobach

naturalnych, klimacie, liczbie ludno

ci tubylczej oraz

podatno

ci na epidemie wpływały na powstanie

okre

lonych instytucji, od których zale

y obecny

kształt praw własno

ci (the endowment view).”

Instytucje i polityki publiczne

Źródło: World Bank,
Doing Business 2007

Kraje wyszehradzkie

Kraje bałtyckie

CZ HU

1. Klimat dla biznesu (rank)

2. Uruchomienie firmy (rank)

114

procedury (liczba)

czas(dni)

3. Uzysk. kredytu (rank)

4. Ochrona inwestorów (rank)

118

5. Płacenie podatków (rank)

110

118

113

6. Egzekwowanie umów (rank)

112

procedury (liczba)

czas (dni)

394

820

335

980

565

275

240

166

koszt (% kwoty kontraktu)

10,5

9,6

11,5

8,6

7. Likwidacja firmy (rank)

113

czas (lata)

1,2

1,7

Otoczenie instytucjonalne (government
effectiveness, regulatory quality, rule of law)

Otoczenie instytucjonalne (GE, RQ, RL) w TFA

2,7

3,0

3,3

3,6

3,9

4,2

4,5

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

IRL

SWE

GER

r TFA

ITA

ESP

Otoczenie instytucjonalne (GE, RQ, RL)

2,4

2,7

3,3

3,6

3,9

4,2

4,5

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

r KSR

LVA

EST

GRC

POL

HUN

PRT

MEX

Literatura:

Abramowitz, M. (1986), Catching Up, Forging Ahead, and Falling Behind, “Journal of Economic History”, vol. XLVI, no. 2,
(June), ss. 385-406.

Barro, R.J., X. Sala-i-Martin (1995), Economic Growth, McGraw-Hill.

Barro, R.J., X. Sala-i-Martin (1997), Technological Diffusion, Convergence, and Growth, “Journal of Economic Growth”,
no. 2, ss. 1–27.

Hall R.E., J.B. Taylor (2000), Makroekonomia; Teoria, funkcjonowanie i polityka, (tłum. A. Wojtyna (red.) i A. Szeworski),
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Lucas, R.E. (1988), On the Mechanics of Economic Development, “Journal of Monetary Economics”, no. 22, ss. 3-42.

Małysz, J. (2003), Instytucje a koszty transakcyjne w

wietle neoinstytucjonalnej ekonomii, „Ekonomista”, nr 3, ss. 315-

339.

D.C. North (1990), Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. New York: Cambridge University
Press.

Próchniak, M. (2006), Czynniki wzrostu gospodarczego – wnioski z bada

empirycznych, „Ekonomista”, nr 3.

Romer, D. (2000), Makroekonomia dla zaawansowanych, (tłum. A. Szeworski), Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.

Romer, P.M. (1986), Increasing Returns and Long-Run Growth, “Journal of Political Economy”, vol. 94, no. 5, ss. 1002-
1037.

Shaw, G.K. (1992), Policy Implications of Endogenous Growth Theory, “The Economic Journal”, 102 (May), ss. 611-621.

Smith, A. (2007 (1776)), Badania nad natur

i przyczynami bogactwa narodów, (tłum. S. Wolff,

O. Einfeld), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Verspagen, B. (1991), A New Empirical Approach to Catching Up or Falling Behind, “Structural Change and Economic
Dynamics”, vol. 2, no. 2.

Williamson,O.E. (1998), Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, PWN, Warszawa.

Wojtyna, A. (1995), Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy, „Gospodarka narodowa”,
nr 6.

Wojtyna, A. (2009), O badaniach nad „gł

bszymi” przyczynami wzrostu gospodarczego, (w:) Rapacki, R. (red.), Wzrost

gospodarczy w krajach transformacji: konwergencja czy dywergencja?, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Ponadto przegl

d koncepcji zwi

zanych z rol

instytucji we wzro

cie – Euromonitoring VI, Meandry instytucjonalizacji,

2002.