G A Z E T A

o padaczce

Nr 5

W tym

numerze:

O sposobach
unikania
niepowodzeƒ
w leczeniu

Zespó∏ Lennoxa-
-Gastauta

Padaczka a
prowadzenie auta

Dzieci epileptologów

Rozwiàzywanie problemów w codziennej praktyce

wrzesieƒ / paêdziernik 2000

Co mo˝na zrobiç?

Rozpoczynajàc prac´ nad tym artyku∏em

zamierza∏em pisaç o tym, „jak uniknàç nie-

powodzeƒ w leczeniu padaczki”. Jednak nie-

powodzeƒ tych nie da si´ uniknàç, mo˝na

jedynie staraç si´, aby zdarza∏y si´ nam rza-

dziej ni˝ dotychczas. W dodatku jednym

ze sposobów ich unikni´cia jest pami´tanie

o tym, ˝e nie leczymy padaczki, ale chorych

na nià ludzi.

Ostatnie dziesi´ciolecie to czas gwa∏tow-

nego rozwoju epileptologii - poszerzy∏y si´

znacznie mo˝liwoÊci diagnostyczne, podwoi∏a

liczba znanych leków przeciwpadaczkowych.

Pomimo to w prowadzonych w Europie bada-

niach wÊród wielu tysi´cy chorych nadal 20%

pytanych ma napady cz´Êciej ni˝ raz w mie-

siàcu (1). Co ciekawe, przyczyny tego stanu

rzeczy mogà byç podobne jak w czasach, gdy

neurolog mia∏ do swojej dyspozycji trzy leki,

a nie kilkanaÊcie, jak dzisiaj.

Spróbowa∏em podsumowaç moje doÊ-

wiadczenia w pracy g∏ównie poradnianej, sku-

piajàc si´ na tym, co mo˝na poprawiç, majàc

do swojej dyspozycji pacjenta i histori´ choro-

by, d∏ugopis, swojà wiedz´ i zdrowy rozsàdek.

Podstawowà zasadà, która mo˝e nam w tym

pomóc, jest zasada nieufnoÊci co do ka˝de-

go, zarówno cudzego, jak i w∏asnego przeko-

nania i twierdzenia.

Nieodpowiednie rozpoznanie

Stykajàc si´ z pacjentem, u którego stale,

mimo kolejnych prób leczenia, wyst´pujà na-

pady, warto zastanowiç si´ jeszcze raz nad

Nieodpowiednie leczenie

JeÊli jesteÊmy pewni naszego rozpozna-

nia, warto przyjrzeç si´ dotychczasowemu le-

czeniu. Niezale˝nie od tego, czy leczyliÊmy

tego pacjenta sami od momentu postawienia

rozpoznania, czy trafi∏ on do nas po latach te-

rapii prowadzonych przez innych lekarzy,

warto jeszcze raz porozmawiaç z chorym (lub

rodzinà) i dok∏adnie przeanalizowaç ca∏à jego

przesz∏oÊç chorobowà, pytajàc po kolei

o morfologi´ napadów, zmiany ich charakteru

i cz´stoÊci, wynotowujàc z dokumentacji

zmiany zapisu EEG. Wszystkie te dane warto

skonfrontowaç z informacjami o stosowanych

lekach. Przy czym nie wystarczy informacja,

˝e pacjent leczony by∏ lekiem X - koniecznie

trzeba si´ tak˝e zapytaç, w jakiej dawce, jak

d∏ugo, w mono- czy politerapii. ¸atwo bowiem

przyjàç za dobrà monet´ s∏owa chorego lub

zdanie z epikryzy wypisowej, ˝e by∏ on leczo-

ny lekiem X bez efektu. Uznajemy wtedy, ˝e

jest to lek nieskuteczny i zastanawiamy si´,

czym by tu potraktowaç naszego pacjenta.

Tymczasem informacja taka znaczy tylko

i wy∏àcznie, ˝e lek X w dawce iluÊ tam mg

w danym momencie choroby by∏ nieskutecz-

ny. Nie wiemy zatem, czy w dawce wy˝szej

ten sam lek nie spowodowa∏by ustàpienia na-

padów lub wyraênego zmniejszenia ich cz´-

stoÊci. Podobnie ma si´ z informacjà, czy lek

taki by∏ podawany w monoterapii, czy w po∏à-

czeniu z innym (lub innymi). Wiele leków

przeciwpadaczkowych wchodzi ze sobà w in-

terakcje, co powoduje, ˝e ich st´˝enie w suro-

wicy b´dzie ni˝sze, ni˝ przy tej samej dawce

podawanej w monoterapii. Oprócz tego nie

nale˝y zapominaç, ˝e z faktu, ˝e pacjent mia∏

zalecony jakiÊ lek, nie wynika wcale, ˝e go

za˝ywa∏. Jedna trzecia chorych na choroby

przewlek∏e za˝ywa leki nieregularnie i osoby

cierpiàce na padaczk´ nie sà tu wcale wyjàt-

kiem. Czasem wystarczy spokojnie, nie

oskar˝ajàc, zapytaç pacjenta, czy dany lek

za˝ywa∏ regularnie, t∏umaczàc, ˝e bez tej

TOMASZ WOLA¡CZYK

Jak mieç mniej niepowodzeƒ, leczàc
chorych na padaczk´?

ISSN 1509 - 4782

rozpoznaniem. Mo˝liwych b∏´dów do pope∏-

nienia jest wiele: pacjent mo˝e mieç napady

o charakterze innym ni˝ padaczkowe (np. za-

burzenie konwersyjne), mo˝e mieç napady

objawowe, wtórne do czynników zewn´trz-

nych (np. zaburzenia rytmu serca), na co tyl-

ko w ograniczonym stopniu mo˝emy oddzia∏y-

waç lekami przeciwpadaczkowymi, wreszcie

mo˝e mieç padaczk´, ale zg∏aszane przez

niego (lub przez jego bliskich) objawy nie mu-

szà byç napadami padaczkowymi. Klasycz-

nym przyk∏adem ostatniej z wymienionych sy-

tuacji mo˝e byç zg∏aszanie jako napadów

impulsywnych ataków z∏oÊci dorastajàcego

ch∏opca z upoÊledzeniem umys∏owym i pa-

daczkà ogniskowà skroniowà.

Tym, co najbardziej u∏atwia weryfikacj´

w∏asnego rozpoznania, sà klasyfikacje. Zarów-

no klasyfikacja napadów padaczkowych, jak

i padaczek oraz zespo∏ów padaczkowych,

przy wszystkich swoich wadach i ogranicze-

niach zawiera zdecydowanà wi´kszoÊç po-

znanych do tej pory form napadów. Majà one

swojà morfologi´, cz´sto specyficznà etiolo-

gi´, okreÊlony typ zmian w badaniu elektroen-

cefalograficznym. Stwierdzenie, jaki rodzaj

napadów ma dany pacjent, to nie tylko pro-

blem akademicki - bez tego niemo˝liwe jest

ustalenie, z jakim zespo∏em padaczkowym

mamy do czynienia, a zatem trudniej podjàç

decyzj´ o leczeniu i okreÊliç rokowanie.

W dodatku, jeÊli nie mo˝emy stwierdziç,

jakie napady wyst´pujà u chorego, bàdê kiedy

morfologia napadów w po∏àczeniu z przebie-

giem klinicznym i wynikami badaƒ elektroen-

cefalograficznych nie uk∏adajà si´ w ˝aden

znany zespó∏ padaczkowy, to mo˝e po prostu

nie jest to padaczka? OczywiÊcie, o ile nie zo-

staliÊmy w∏aÊnie odkrywcami nowego typu

napadów bàdê zespo∏u. Ale to, niestety, bar-

dzo rzadko si´ zdarza.

∇

wiedzy nie mo˝na ustaliç, czy lek by∏ skutecz-

ny. Nie zawsze jednak uda si´ zebraç pe∏ne

dane, zw∏aszcza gdy ktoÊ choruje od 20 lat.

Naprawd´ obiektywnà informacj´ przynosi

badanie st´˝enia (poziomu leku) w surowicy,

jednak do niedawna mo˝liwe do wykonania

by∏o tylko w laboratoriach specjalistycznych.

Nie znajàc st´˝enia w surowicy mo˝emy jedy-

nie przypuszczaç, jakie ono by∏o. Ale tak˝e,

gdy mamy mo˝liwoÊç oznaczania st´˝enia le-

ku w surowicy, cz´sto przeceniamy jego zna-

czenie. Có˝ znaczy bowiem „terapeutyczne

st´˝enie leku”? Jest to przedzia∏ wartoÊci st´-

˝eƒ, w którym wi´kszoÊç pacjentów nie ma

objawów niepo˝àdanych, natomiast sà

widoczne efekty terapeutyczne. Jak widaç,

to poj´cie czysto statystyczne, w którego de-

finicji zawarta jest ju˝ informacja, ˝e muszà

istnieç tacy chorzy, dla których „terapeutycz-

ne” b´dà st´˝enia znacznie wy˝sze, bàdê

znacznie ni˝sze. To samo zastrze˝enie doty-

czy przedzia∏u dawek terapeutycznych. Tak

naprawd´ „terapeutyczna” dla pacjenta jest

najni˝sza dawka, przy której ustàpi∏y napady,

bàdê najwy˝sza, przy której nie obserwuje si´

dzia∏aƒ niepo˝àdanych. O tym, ˝e ta pozornie

prosta prawda musi byç wcià˝ przypominana,

Êwiadczy choçby fakt, ˝e podawanie zbyt

niskich dawek leków tradycyjnych zosta∏o

uznane za najcz´stszy b∏àd w leczeniu pa-

daczki przez grup´ niemieckich epileptologów

pytanych o to przez prof. Dietera Schmidta (3),

Szanowni Paƒstwo!

Mamy wielkà przyjemnoÊç poinformowaç o istnieniu nowego programu edukacyjnego doty-

czàcego padaczki, którego powstanie zawdzi´czamy staraniom firmy Sanofi-Synthelabo od lat

nieustajàcej w wysi∏kach nad badaniami nowych leków przeciwpadaczkowych. Program otrzy-

ma∏ nazw´ “EpiEkspert” i stworzony zosta∏ w trosce o pacjentów, ich rodziny oraz lekarzy,

a jego celem jest rozpowszechnienie wiedzy na temat choroby. W czerwcu tego roku rozpoczà∏ si´

cykl spotkaƒ odbywajàcych si´ we wspó∏pracy z lekarzami neurologami i stowarzyszeniami pa-

cjentów, pod has∏em „Poznaj. Zrozum. ˚yj bez l´ku.” Spotkania w ró˝nych miastach Polski

odbywaç si´ b´dà jeszcze do grudnia 2000 roku, zaproszeni sà wszyscy zainteresowani, ale przede

wszystkim chorzy na padaczk´ i ich rodziny.

ÂwiadomoÊç tego, ˝e w naszym kraju oko∏o 400 tysi´cy osób choruje na padaczk´, a rocznie

przybywa 65 nowych zachorowaƒ na 100 000, u∏atwia zrozumienie powagi problemu i potrzeby

pomocy chorym. Pomimo coraz doskonalszych metod farmakoterapii, sfera ˝ycia spo∏ecznego

i prywatnego, nauki i pracy pozostaje nadal obszarem trudnoÊci. SpecjaliÊci sà zgodni, ˝e wie-

dza pacjenta na temat choroby i sposobów jej leczenia ma wp∏yw na jakoÊç ˝ycia i znacznie

u∏atwia radzenie sobie z trudnoÊciami. Im wi´cej pacjent wie o swojej chorobie, tym mniej

odczuwa obaw w zwiàzku z jej przezwyci´˝aniem, co pozwala mu uwolniç si´ od poczucia

odmiennoÊci. Im wi´cej wie na ten temat rodzina i bliskie otoczenie chorego, tym ∏atwiej jest im

udzielaç wsparcia niezb´dnego w pokonywaniu ró˝nych barier. Po to w∏aÊnie powsta∏ program

„EpiEkspert”.

Firma dbajàc o stworzenie pe∏nego wizerunku choroby tak˝e w ÊwiadomoÊci lekarzy, nie za-

pomnia∏a o zorganizowaniu spotkaƒ edukacyjnych tak˝e w tej grupie, obejmujà one warsztaty

i sympozja na temat padaczki i jej leczenia. Poznaniu postaw pacjentów i cz∏onków ich rodzin

wobec choroby b´dzie s∏u˝yç badanie ankietowe dotyczàce jakoÊci ˝ycia chorych na padaczk´,

o nazwie SPOKE (Sanofi-Synthelabo Study of Outcomes Knowledge in Epilepsy). Stanowi ono

cz´Êç programu prowadzonego ju˝ w dziewi´ciu krajach europejskich, a jego wyniki majà u∏a-

twiç wspieranie ró˝nych form dzia∏alnoÊci stowarzyszeƒ pacjentów, takich jak publikacje,

wyjazdy, obozy, organizowane dla jednoczenia Êrodowiska i wzbogacania wiedzy o chorobie.

Serdecznie zapraszamy do udzia∏u w programie wszystkich, dla których problem padaczki

pozostaje wcià˝ jeszcze problemem.

Redakcja.

Motto:
„5.1 Nie uznawaj ˝adnego zdania bez sumiennego przekonania si´
o jego prawdzie albo przynajmniej o jego prawdopodobieƒstwie”.

O. Jacek Bocheƒski

„Podr´cznik màdroÊci tego Êwiata”

Przyczyn niepowodzeƒ w

leczeniu

padaczki mo˝e byç wiele, ale w zasadzie

mo˝na je przyporzàdkowaç do dwóch grup:

nieodpowiedniego rozpoznania oraz nieod-

powiedniego leczenia.

Weryfikacja rozpoznania

A.

Czy to sà napady padaczkowe?

B.

Czy to jest padaczka?

C.

Jaka to padaczka?

D.

JeÊli nie wiadomo, jaka padaczka,

patrz punkt A.

mujàcego si´ padaczkà w przypadku uzasad-

nionych wàtpliwoÊci diagnostycznych co do

charakteru napadów, ale tak˝e do zbyt póêne-

go skierowania pacjenta z padaczkà ognisko-

wà na leczenie neurochirurgiczne. Taki brak

pokory, a wi´c wieloletnie prowadzenie lecze-

nia, cz´sto kilkoma lekami w dawkach wywo∏u-

jàcych przykre dla pacjenta dzia∏ania niepo˝à-

dane, mimo wyraênego braku poprawy,

wynikaç mo˝e z ró˝nych czynników: niech´ci

do przyznania si´ do w∏asnych pora˝ek, ale te˝

z chwalebnego poczucia, ˝e samemu powinno

si´ pomagaç pacjentowi, który zg∏osi∏ si´ w∏a-

Ênie po pomoc. Wreszcie postawa taka mo˝e

byç nast´pstwem przekonania, ˝e i tak nic nie

da si´ zrobiç. Fatalistyczne opinie, ˝e to po

prostu padaczka, a jak ktoÊ ma padaczk´,

to widaç musi mieç napady, sà coraz rzadsze

wÊród neurologów, w miar´ jak poszerza si´

paleta leków, którymi dysponujemy.

Od przekonania, ˝e padaczka jest nieule-

czalna, bardzo blisko do najpowa˝niejszego

moim zdaniem b∏´du, jakim jest brak wytrwa∏o-

Êci i brak wyznaczonych celów terapeutycz-

nych. To b∏àd zrozumia∏y i ludzki. W pewnym

momencie, po kolejnych niepowodzeniach,

kiedy lek, który dla danego pacjenta wydaje si´

idealny, powoduje u niego wysypk´, po innym

skar˝y si´ na ból brzucha i wymioty, a próba

odstawienia klonazepamu, który za˝ywa od lat,

koƒczy si´ napadami gromadnymi i hospitali-

zacjà, opadajà nam r´ce. Wiele z∏ego uczyni∏o

poj´cie „padaczki lekoopornej” - stworzone ja-

ko termin naukowy, charakteryzujàcy pewnà

grup´ pacjentów. Zrobi∏o ono wielkà karier´.

Niezale˝nie jednak, jakà przyjmiemy definicj´

lekoopornoÊci, a jest ich wiele, ˝adna z nich nie

zwalnia lekarza od prób poprawienia istniejàcej

tu ukoƒczenia odstawiania i zwykle przez na-

st´pne 1-2 tygodnie nie powinniÊmy oceniaç

skutecznoÊci nowego farmaceutyku.

Uzyskane informacje, zarówno z wywia-

du, jak i w∏asnych zapisków, dotyczàce tera-

peutycznej przesz∏oÊci pacjenta, mo˝na zapi-

saç w formie tabeli, w której notujemy

zarówno form´ i cz´stoÊç napadów, jak

i wszystkie stosowane do tej pory leki. Warto

równie˝ zamieÊciç w niej dane dotyczàce

dzia∏aƒ niepo˝àdanych. Pozwoli to na unik-

ni´cie b∏´dów ju˝ raz pope∏nionych, ale tak˝e

na powtórzenie prób terapeutycznych z leka-

mi ju˝ stosowanymi. Dzia∏ania niepo˝àdane,

które kiedyÊ mia∏y miejsce, wynikaç mog∏y ze

zbyt wysokiej dawki, zbyt szybkiego jej zwi´k-

szania bàdê z równoczesnego stosowania

innych leków.

Analiza takiej tabeli daje mnóstwo infor-

macji: czasem pozwala na rozpoznanie

zespo∏u padaczkowego, gdy pozwoli na zoba-

czenie, w jakiej sekwencji pojawia∏y si´ u pa-

cjenta ró˝ne typy napadów, ale najcz´Êciej

pozwala na ustalenie, jakie tropy z przesz∏o-

Êci mo˝na podjàç jeszcze raz. Najlepszym

punktem wyjÊcia do szukania takich „luk

w lekoopornoÊci” jest skrupulatne analizowa-

nie okresów beznapadowych lub okresów

z rzadkimi napadami. Niekiedy powrót do leku

z tego okresu, mo˝e wybranie innego specy-

fiku o zbli˝onym mechanizmie dzia∏ania, sta-

nie si´ kluczem do sukcesu.

Najcz´stsze b∏´dy w leczeniu padaczki

W wynikach opisanej ju˝ ankiety rozes∏anej

do niemieckich epileptologów kolejne pozycje

zajmuje b∏àd, który skrótowo mo˝na by okreÊliç

brakiem pokory. Sprowadza si´ on do zbyt

póênego skierowania pacjenta do oÊrodka zaj-

a stosowanie subterapeutycznych dawek no-

wych leków by∏o szóstym z kolei najcz´st-

szym wymienianym b∏´dem. Tak˝e w polskich

badaniach jednà z najcz´stszych przyczyn

rzekomej lekoopornoÊci padaczki by∏o stoso-

wanie subterapeutycznych dawek, cz´sto

w kombinacjach (2).

Kolejnym pytaniem, które warto zadaç,

ustalajàc terapeutycznà przesz∏oÊç pacjenta,

jest ustalenie, jak d∏ugo pacjent otrzymywa∏

dany Êrodek i z jakiego powodu zosta∏ on od-

stawiony. Niekiedy lekarz rezygnuje z dalsze-

go leczenia pod wp∏ywem nacisku chorego,

kiedy wystàpi pojedynczy napad lub ich seria

w ciàgu doby, nie odczekujàc do czasu usta-

lenia, jaka b´dzie cz´stoÊç napadów obser-

wowana w d∏u˝szym okresie.

Kolejnym zagadnieniem, nad którym warto

si´ zastanowiç oceniajàc skutecznoÊç stoso-

wanego kiedyÊ leku, jest pami´tanie o mo˝li-

woÊci indukowania napadów przez odstawia-

nie leków przeciwpadaczkowych. Wiadomo,

˝e przy odstawieniu niektórych leków, np. ben-

zodiazepin, zwykle dochodzi do przejÊciowe-

go nasilenia napadów, o innych lekach dane

sà sprzeczne. Jednak jeÊli do leku X dodaje-

my lek Y, osiàgamy dawk´ docelowà leku

Y i zaczynamy odstawiaç lek X, to do momen-

sytuacji. To, ˝e pacjent ma obecnie jeden na-

pad w miesiàcu, nie oznacza, ˝e to znakomity

rezultat, bo mamy do czynienia z padaczkà

opornà na leki - jest to jedynie padaczka opor-

na na te leki, w takich dawkach i takich po∏à-

czeniach, jakie do tej pory stosowano u tego

pacjenta. OczywiÊcie, iloÊç pora˝ek terapeu-

tycznych zmniejsza za ka˝dym razem szanse

na osiàgni´cie sukcesu, jakim jest poprawa ist-

niejàcego w danym momencie stanu, ale nigdy

szanse te nie malejà do zera. Zw∏aszcza, ˝e

dzisiaj trudno mówiç, ˝e wyczerpa∏o si´

wszystkie mo˝liwoÊci terapeutyczne, kiedy na

rynku jest 11-12 leków przeciwpadaczkowych,

a iloÊç mo˝liwych kombinacji dwulekowych si´-

ga setki. Zak∏adajàc, ˝e po∏owa z nich nie ma

zastosowania u danego pacjenta, i tak zarów-

no lekarz, jak i pacjent ma zaj´cie na lata...

PiÊmiennictwo:

1.

H

ARDT

Y

M,

S

HORVON

SD

. Epilepsy Research

1995;21:43-50.

2.

J

¢DRZEJCZAK

J

,

W

OLA¡CZYK

T

. Epileptologia

1993;1(3):131-141.

3.

S

CHMIDT

D

.

W

:

S

CHMIDT

D

,

S

CHACHTER

S

.

C

. (red.) Epilepsy - Problem solving in clinical

practice. Martin Dunitz Ltd, London 2000: 303-314.

∇

Dr n. med. Tomasz Wolaƒczyk pracuje w Klini-

ce Psychiatrii Wieku Rozwojowego AM w War-

szawie. Jest neurologiem i psychiatrà dzieci i m∏o-

dzie˝y, otrzyma∏ certyfikat z epileptologii Polskiej

Ligi Przeciwpadaczkowej. Jest autorem wielu

prac dotyczàcych padaczki.

Epi

tafia

Jeden z za∏o˝ycieli Mi´-

dzynarodowej Ligi Prze-

ciwpadaczkowej, autor fundamentalnych ksià-

˝ek na temat padaczki, nie mia∏ byç wcale

lekarzem. Urodzi∏ si´ w Colorado Springs, w bar-

dzo religijnej (kwakierskiej) rodzinie zamo˝ne-

go farmera. Zgodnie z rodzinnym syste-

mem wartoÊci m∏ody W.G. Lennox zamierza∏

studiowaç teologi´, ale okaza∏o si´ to niemo˝li-

we, poniewa˝ nie zna∏ ani greki, ani hebrajskie-

go. Chcia∏ zostaç misjonarzem, postanowi∏ wi´c

zostaç lekarzem, by wyjechaç na misj´.

Ukoƒczy∏ studia w 1913 r., od 3 lat by∏ ju˝

wtedy ˝onaty i mia∏ 2 córeczki. Po kilku la-

tach pracy w Bostonie zdecydowa∏ si´ wyje-

chaç wraz z ca∏à rodzinà do Chin. Tam wydarzy-

∏o si´ coÊ, co zadecydowa∏o, ˝e dr Lennox

postanowi∏ zajàç si´ padaczkà - jego córecz-

ka Margaret w czasie kokluszu mia∏a kilkakrot-

ne drgawki we Ênie i jej ojciec zosta∏ skonfronto-

wany z tym, ˝e tak naprawd´ to nie zna ˝adnego

skutecznego sposobu post´powania. Byç mo-

˝e nie jest przypadkiem, ˝e w∏aÊnie Margaret

zosta∏a neurologiem i bliskim wspó∏pracowni-

kiem ojca.

Po powrocie do USA

zaczà∏ zajmo-

waç si´ wp∏ywem diety ketogennej i chudni´-

cia na padaczk´. JednoczeÊnie pracowa∏ ca-

∏y czas jako neurolog w Massachusetts

General Hospital. W tym czasie asystentkà tech-

nicznà dr. Lennoxa w laboratorium by∏a

wspó∏pracowników i przyjació∏ Lennoxa.

Ca∏a trójka zainteresowa∏a si´ europej-

skà nowinkà, jakà by∏a wtedy elektroencefalo-

grafia, i zacz´∏a rejestrowaç czynnoÊç bioelek-

trycznà mózgu u osób z napadami nieÊwiado-

moÊci. Pierwsze zapisy rejestrowano

u dwóch pracowników laboratorium, majà-

cych taki w∏aÊnie rodzaj napadów.

Wielu wspó∏pracowników dr. Lennoxa choro-

wa∏o na padaczk´, np. jedna z jego

sekretarek, która stale testowa∏a na sobie

nowe leki przeciwpadaczkowe. To w∏aÊnie u niej

po nag∏ym ustàpieniu napadów pojawi∏ si´

zespó∏ urojeniowy, który Lennox wyle-

czy∏, zmniejszajàc jej dawki leków i doprowa-

dzajàc do wystàpienia napadu.

Opisa∏ to wszystko w swoich notatkach, a do-

piero wiele lat póêniej Landolt opublikowa∏ pra-

ce na temat tego, co nazwa∏ „wymuszonà nor-

malizajà”. To, ˝e dr Lennox znacznie wi´cej

wiedzia∏ ni˝ publikowa∏, potwierdza zresztà wie-

lu jego uczniów.

Dzie∏o podsumowujàce doÊwiadczenia ˝y-

cia, napisane wraz z córkà Epilepsy and Rela-

ted Disorder, ukaza∏o si´ w roku 1960. Na ban-

kiecie z tej okazji autor dozna∏ udaru i zmar∏ po

kilku tygodniach.

W 6 lat póêniej prof. Gastaut zapropono-

wa∏, by od nazwiska Lennoxa nazwaç ze-

spó∏, w sk∏ad którego wchodzà opisa-

ne przez niego napady. W literaturze Êwiatowej

ostatecznie przyj´∏a si´ podwójna nazwa:

zespó∏ Lennoxa i Gastauta.

Wielkim lekarzom i wiel-

kim chorym przesz∏oÊci.

Pytania o leki kiedyÊ nieskuteczne

● W jakiej dawce by∏ podawany?
● Jaki by∏ poziom leku w surowicy?
● Jak d∏ugo by∏ podawany?
● Czy by∏ za˝ywany regularnie?
● Dlaczego zosta∏ odstawiony?
● Jaki by∏ zapis EEG w czasie leczenia?
● Czy lek w mono- czy politerapii?
● Czy uwzgl´dniono napady z odstawienia?

Tak naprawd´ najwi´kszym b∏´dem w le-

czeniu padaczki jest przekonanie, ˝e ju˝ nic

nie da si´ zrobiç i rezygnacja z usi∏owaƒ zna-

lezienia skutecznego leku lub ich po∏àczeƒ.

William Gordon
Lennox
(1884-1960)

William Gordon
Lennox
(1884-1960)

niejaka Erna Leon-

hard. Wkrótce poÊlu-

bi∏a ona Fredericka

Gibbsa i nic jesz-

cze nie zapowiada-

∏o, ˝e w∏aÊnie zawar-

to zwiàzek rodziców

klinicznej elektroence-

falografii, najbli˝szych

P

I E R W S Z A J A K O Â å

D R U G I E J S Z A N S Y

Skuteczny w napadach ogniskowych
i wtórnie uogólnionych

¸atwo do∏àczyç do ka˝dego leku
przeciwpadaczkowego

Dobrze tolerowany

Pierwszy selektywny i odwracalny
inhibitor wch∏aniania zwrotnego GABA

Szczegó∏owych informacji udziela: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.; ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa;

tel.: [phone], fax [phone]

Epi

sto∏y, czyli

listy do eksperta

Jak post´powaç z pa-

cjentkà, która ma napady

wy∏àcznie w okresie oko-

∏omiesiàczkowym, a mie-

siàczkuje nieregularnie?

dr M.L. (Warszawa)

Dr n. med.

E

WA

M

OTTA

,

Klinika Neurologii

Âlàskiej AM w Zabrzu

Ponad jedna trzecia

kobiet chorujàcych na pa-

daczk´ ma zaburzenia hormonalne, które wy-

st´pujà jeszcze cz´Êciej (ponad dwie trzecie

chorych) u pacjentek z zaburzeniami menstru-

acyjnymi. Mo˝e byç to konsekwencjà samej

choroby, jak równie˝ wynikiem dzia∏ania sto-

sowanych leków przeciwpadaczkowych.

Odsetek kobiet, które majà napady wy∏àcz-

nie w okresie oko∏omiesiàczkowym w populacji

chorych na padaczk´, jest stosunkowo niewiel-

ki. U tych kobiet wi´kszoÊç napadów wyst´pu-

je w∏aÊnie w okolicy miesiàczki, a nieliczne po-

jawiajà si´ równie˝ w pozosta∏ych fazach cyklu.

Nie istnieje jednoznaczna definicja padaczki

menstruacyjnej (miesiàczkowej) okreÊlanej

U 29-letniej samot-

nej kobiety, dotychczas

zdrowej, zacz´∏y wyst´-

powaç niepokojàce epi-

zody o charakterze na-

padowym. Kobieta nagle czu∏a silny l´k

i niepokój, towarzyszy∏o mu odczuwane przez

nià szybkie bicie serca i uczucie d∏awienia

w gardle. Zwykle mia∏a wtedy spocone d∏onie

i wra˝enie, ˝e zaraz zemdleje. Po kilku minu-

tach napad koƒczy∏ si´, trudno by∏o okreÊliç,

czy mia∏ zwiàzek z jakimÊ konkretnym po-

przedzajàcym go bodêcem, choç cz´sto zda-

rza∏ si´ w czasie jazdy samochodem, zw∏asz-

cza gdy sta∏a w

korku. W

badaniu

przedmiotowym zwraca∏ uwag´ wyraênie za-

znaczony dermografizm i sk∏onnoÊç do szyb-

kiej czynnoÊci serca w granicach 90-110/min.

W badaniu neurologicznym stwierdzono bar-

dzo ˝ywe, ale symetryczne odruchy Êci´gni-

ste. W wykonanym badaniu eeg natomiast

obecnoÊç ogniska nieregularnych fal theta

w lewej okolicy centralno-skroniowej. Tomo-

grafia komputerowa g∏owy by∏a prawid∏owa.

Dok∏adniejsze zebranie wywiadu pozwoli∏o

ustaliç, ˝e ojciec pacjentki z niewyjaÊnionych

przyczyn nigdy nie jeêdzi∏ pociàgami i obawia∏

si´ miejsc, gdzie móg∏by znaleêç si´ w t∏umie.

1/ Na co cierpi pacjentka?
2/ Jakie leczenie nale˝a∏oby jej za-

proponowaç?

1)Pacjentka cierpi na zaburzenie l´kowe.

Jego dominujàcym objawem jest doÊwiadcza-

ne przez chorego uczucie zagro˝enia, nie wy-

wo∏ane konkretnà sytuacjà mogàcà powodo-

waç l´k. Towarzyszà temu objawy somatyczne

wynikajàce z

pobudzenia autonomicznego

uk∏adu nerwowego.

Mo˝na wyró˝niç ró˝ne rodzaje zaburzeƒ

l´kowych, jednym znich jest

zespó∏ l´ku na-

padowego. Jego istotà sà napady paniki

(ang. panic disorder

) czyli nagle rozpoczyna-

jàce si´ napady silnego l´ku lub uczucia dys-

komfortu, mogàce trwaç kilka minut, anawet

kilka godzin. Napad jest nieoczekiwany, po-

niewa˝ nie wyst´puje wzwiàzku z

sytuacjà,

która mog∏aby wywo∏aç l´k. Najcz´Êciej towa-

rzyszàcymi objawami sà: ko∏atanie serca,

dusznoÊç lub przyspieszony oddech, uczucie

d∏awienia wgardle, zawroty g∏owy, obfite po-

cenie, dr˝enia lub skurcze mi´Êni. Mo˝e wy-

stàpiç suchoÊç wustach, cz´ste oddawanie

moczu, niecharakterystyczne dolegliwoÊci

wklatce piersiowej czy nawet omdlenie. Cho-

ry mo˝e odczuwaç strach przed Êmiercià,

przeczuwaç zbli˝anie si´ nieokreÊlonego za-

gro˝enia izazwyczaj ma poczucie braku kon-

troli nad swym dzia∏aniem. Znapadami paniki

nierzadko wià˝e si´ agorafobia, silna obawa

przed otwartà przestrzenià, a tak naprawd´

przed przebywaniem wmiejscach, w

których

trudno uzyskaç pomoc, np. przebywanie poza

domem, wt∏umie, stanie w

kolejce, podró˝e,

np. pociàgiem.

Napady l´ku powtarzajà si´ znieokreÊlonà

cz´stotliwoÊcià. Choroba cechuje si´ przewle-

k∏ym przebiegiem zokresami zaostrzeƒ i

po-

prawy. Zespó∏ l´ku napadowego wyst´puje

zcz´stoÊcià 2-4% w

ogólnej populacji, nieco

cz´Êciej ukobiet. Poczàtek przypada zwykle

na drugà, trzecià dekad´ ˝ycia.

Zagadka z epikryzà

Odwróç gazet´!

Odwróç gazet´!

Nie istniejà specyficzne testy potwierdza-

jàce wyst´powanie l´ku, aw

badaniach za-

równo laboratoryjnych, jak ineuroobrazowych

nie ma patognomonicznych zmian. Wzespo-

le l´ku napadowego upo∏owy chorych stwier-

dzano wypadanie p∏atka zastawki mitralnej.

Istniejà te˝ obserwacje wzmo˝onego przep∏y-

wu krwi wprawym zakr´cie hipokampa w

ba-

daniu metodà PET. Mo˝liwe sà niespecyficz-

ne zmiany zzapisie eeg.

2)Najwa˝niejszà metodà leczenia zespo-

∏u l´ku napadowego jest psychoterapia

uczàca pacjenta radzenia sobie z l´kiem.

Doraênie stosuje si´ benzodiazepiny, nie d∏u-

˝ej jednak ni˝ przez 3-4 tygodnie ze wzgl´du

na ryzyko wywo∏ania zale˝noÊci, a kiedy

zawodzi psychoterapia, na sta∏e leki

przeciwdepresyjne z

grupy inhibitorów

wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) lub

trójpierÊcieniowe leki przeciwdepresyjne.

w piÊmiennictwie angloj´zycznym jako cata-

menial epilepsy. Cz´Êç autorów jest zdania,

˝e w padaczce miesiàczkowej napady muszà

wyst´powaç wy∏àcznie lub w przewa˝ajàcej

iloÊci (przynajmniej 75%) krótko przed mie-

siàczkà i w czasie jej trwania. Niektórzy okre-

Êlajà nazwà napady miesiàczkowe takie, któ-

re wyst´pujà w czasie pewnych faz cyklu,

np. w fazie oko∏oowulacyjnej, lutealnej i oko∏o-

miesiàczkowej.

ZdolnoÊç wywo∏ywania napadów w zwiàz-

ku z cyklem przypisuje si´ wp∏ywowi neuroak-

tywnych cech steroidowych hormonów gona-

dowych (estradiol, progesteron) i cyklicznym

wahaniom ich poziomów w surowicy. Niepra-

wid∏owe proporcje st´˝eƒ estradiolu i proge-

steronu (na niekorzyÊç progesteronu)

w dniach poprzedzajàcych krwawienie mie-

siàczkowe sà najpewniej przyczynà wzrostu

cz´stoÊci napadów w padaczce menstruacyj-

nej w okresie oko∏omiesiàczkowym.

Nale˝y równie˝ braç pod uwag´ wahania

st´˝eƒ w surowicy leków przeciwpadaczko-

wych. Chodzi tu g∏ównie o leki (PHT, CBZ, PB,

PRM) metabolizowane przez ten sam uk∏ad

enzymów mikrosomalnych wàtroby, który po-

Êredniczy w metabolizmie steroidowych hor-

monów gonadowych. U niektórych kobiet z pa-

daczkà menstruacyjnà stwierdzono niskie

st´˝enia, przede wszystkim PHT i niekiedy

CBZ w surowicy w dniach poprzedzajàcych

krwawienie miesiàczkowe.

Zatrzymanie wody w organizmie kobiety

raczej nie ma, jak wczeÊniej przypuszczano,

znaczenia w prowokowaniu napadów zwiàza-

nych z cyklem. Pierwsze próby leczenia pa-

daczki miesiàczkowej podejmowano ju˝ w XIX

wieku, ale do dzisiejszego dnia nie zosta∏y

ustalone zasady post´powania w takich przy-

padkach. Nieliczne (najcz´Êciej kazuistyczne

lub w ma∏ych grupach pacjentek) by∏y jak do-

tàd próby leczenia hormonalnego padaczki.

Podawano wówczas ró˝ne preparaty hormo-

nalne, w ró˝nych dawkach, w ró˝ny sposób

i w ró˝nym okresie. Stosowano progesteron

i jego syntetyczne pochodne u kobiet z niedo-

borem tego hormonu w surowicy w czasie fa-

zy lutealnej cyklu. Próbowano równie˝ poda-

waç preparat z∏o˝ony zawierajàcy w swoim

sk∏adzie gestagen i estrogen (Enevid), a tak-

˝e syntetyczny zwiàzek dzia∏ajàcy bezpoÊred-

nio na podwzgórze i pobudzajàcy wydzielanie

przysadkowych hormonów gonadotropowych

(Clomifen).

W ostatnich latach podejmowane sà próby

stosowania syntetycznych analogów GnRH

(podwzgórzowego neurohormonu uwalniajàce-

go LH i FSH, zwanego gonadoliberynà). Nie-

stety, wymienione próby leczenia hormonalne-

go nie u wszystkich pacjentek przynios∏y

zadowalajàce rezultaty. Wydaje si´, ˝e kobieta

z zaburzeniami miesiàczkowania i napadami

w okresie oko∏omiesiàczkowym powinna byç

przebadana ginekologicznie i hormonalnie

(chodzi przede wszystkim o oznaczenia st´˝eƒ

progesteronu w fazie lutealnej cyklu). W przy-

padku stwierdzenia niskich st´˝eƒ progestero-

nu w surowicy mo˝na rozwa˝yç terapi´ substy-

tucyjnà tym hormonem po uwzgl´dnieniu

wszystkich przeciwwskazaƒ i uzgodnieniu z gi-

nekologiem dawki i sposobu podawania.

JeÊli u chorej wyst´pujà niskie st´˝enia

leków przeciwpadaczkowych w surowicy

w dniach poprzedzajàcych krwawienie mie-

siàczkowe, mo˝na podjàç prób´ zwi´kszenia

dawki leku w tym okresie.

Wydawca: Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

Redakcja: Redaguje zespó∏

Adres redakcji: Gazeta o padaczce, Sanofi-Synthelabo Sp. z o.o.

02-672 W-wa, ul. Domaniewska 41, tel. [phone], fax [phone]

Lato to okres konfe-

rencyjnej posuchy, ale

nie zawsze ˝yczliwego

zajmowania si´ ˝yciem

bliênich. W czasie opisy-

wanej ju˝ konferencji w Karlskronie, a w∏aÊci-

wie w hali dworca promowego w Gdyni ju˝,

ju˝ si´ wydawa∏o, ˝e b´dzie o czym plotko-

waç przez jakiÊ czas. Profesor Wojciech

S∏u˝ewski pojawi∏ si´ tam w towarzystwie bar-

dzo ∏adnej, ale te˝ bardzo, bardzo m∏odej da-

my. Zanim jednak zacz´to snuç daleko idàce

domys∏y, okaza∏o si´, ˝e m∏oda dama jest cór-

kà profesora, w dodatku studentkà medycyny

zainteresowanà neurologià, stàd decyzja

zaproszenia jej na konferencj´.

Panna S∏u˝ewska postanowi∏a pójÊç

w Êlady rodziców i wybra∏a zawód lekarza.

Okaza∏o si´, ˝e dzieci innych osób zajmujà-

cych si´ zawodowo epileptologià, choç równie

zdolne, wybierajà innà drog´ kariery, ale zwy-

kle tak˝e osiàgajà sukcesy.

Syn dr Wandy Laskowskiej-Studniarskiej,

studiujàcy ekonomi´ i finanse, najpierw w ra-

mach wymiany mi´dzyuczelnianej trafi∏ na stu-

dia do Francji, a nast´pnie ju˝ tam zapropono-

wano mu stypendium na uniwersytecie

w Montrealu, do którego w∏aÊnie wyjecha∏.

Inne dzieci te˝ radzà sobie dobrze - syn profe-

sora Zdzis∏awa Maciejka dosta∏ si´ na informa-

tyk´ nie na jednej, ale na kilku uczelniach, na

które zdawa∏ i ostatecznie na miejsce studiów

wybra∏ ¸ódê, z którà zwiàzana jest rodzinnie

Pani Profesorowa dr Anna Niezgodziƒska-

-Maciejek. Sukcesem zakoƒczy∏y si´ tak˝e eg-

zaminy wst´pne dla syna dr. Andrzeja Kozika.

Syn dr. Kozika zda∏ na socjologi´ - osobom nie

zdajàcym sobie dok∏adnie sprawy, jaki to suk-

ces, przypominamy, ˝e liczba ch´tnych przy-

padajàcm na jedno miejsce na socjologii jest

trzykrotnie wi´ksza ni˝ liczba kandydatów na

jedno miejsce na medycynie.

Pierwszy wyraêny sukces egzaminacyjny

ma te˝ na swoim koncie Tomek, syn dr Joanny

J´drzejczak - zosta∏ przyj´ty do podobno zna-

komitej szko∏y podstawowej, w której niezale˝-

nie od czesnego, dzieci przed przyj´ciem mu-

szà przejÊç specjalne badania psychologiczne.

Badania wskazujà,

˝e prawie jedna trzecia

chorych na padaczk´

lekoopornà nie waha

si´ prowadziç samo-

chód, mimo du˝ego ryzyka spowodowania

wypadku za sprawà napadu. Chory 20-let-

ni, pracujàcy dorywczo i majàcy prawo

jazdy, to prawie pewny kandydat na ofiar´

takiego wypadku.

O ró˝nego rodzaju ograniczeniach co-

dziennej ˝yciowej aktywnoÊci, na jakie napoty-

kajà osoby chorujàce na padaczk´, wiedzà

najlepiej sami chorzy. Z niektórymi barierami

na pewno trudno im si´ pogodziç, chocia˝ kon-

sekwencje takiej niezgody bywajà niebezpiecz-

ne. W kilku oÊrodkach pó∏nocnych i Êrodko-

wych stanów Ameryki naukowcy postanowili

przyjrzeç si´ temu, którzy chorzy na padaczk´

cz´Êciej ∏amià zakaz prowadzenia samochodu.

(Neurology 2000; 54: 625-630)

W wielu krajach, tak˝e w Stanach Zjedno-

czonych, istnieje zasada ograniczajàca mo˝li-

woÊç prowadzenia pojazdów przez chorych

z padaczkà. Warunkiem bycia wolnym od zaka-

zu jest okres jednego roku bez napadów. Oka-

zuje si´, ˝e spora cz´Êç chorych majàcych nie

poddajàce si´ leczeniu napady nie respektuje

tej zasady, co oczywiÊcie znacznie zwi´ksza ry-

zyko wypadków w tej grupie. Tymczasem

wÊród chorych stosujàcych si´ do ustaleƒ, czy-

li decydujàcych si´ usiàÊç za kierownicà po

przynajmniej rocznej przerwie od napadów,

ryzyko spowodowania wypadku jest takie samo

jak w ca∏ej populacji.

Analizie poddano 367 chorych bioràcych

udzia∏ w prowadzonym od kilku lat badaniu do-

tyczàcym mo˝liwoÊci leczenia operacyjnego.

Wszyscy byli w wieku 20 lat lub powy˝ej i cier-

pieli na opornà na leczenie padaczk´. Oceny

zwyczajów prowadzenia pojazdu dokonywano

przy u˝yciu ustrukturyzowanych kwestionariu-

szy. Z ca∏ej grupy 31,3% osób przyzna∏o, ˝e

prowadzi∏o samochód w czasie ostatniego

roku, z czego prawie po∏owa, codziennie.

Wi´kszoÊç jeêdzi∏a bez towarzyszàcej osoby

majàcej prawo jazdy. Fakt wystàpienia napadu

podczas jazdy nie tylko w ciàgu ostatniego ro-

ku zg∏osi∏o 39,2%, a u 98 osób (27% ca∏ej ba-

danej grupy) dosz∏o do wypadku spowodowa-

nego napadem. Niewielka cz´Êç chorych

przyzna∏a si´ do wielokrotnego spowodowania

wypadku. Najcz´stszà konsekwencjà by∏o

uszkodzenie samochodu, rzadziej dochodzi∏o

do urazu osoby prowadzàcej lub innej osoby

uczestniczàcej w zdarzeniu.

Najcz´Êciej czynnikiem przyczyniajàcym

si´ do ∏amania zakazu prowadzenia by∏o po-

siadanie aktualnego prawa jazdy lub jego po-

siadanie kiedykolwiek w przesz∏oÊci. Ryzyko

znacznie cz´Êciej podejmowali te˝ m∏odzi

m´˝czyzni, ni˝ kobiety czy 50-latkowie. Po-

ziom wykszta∏cenia nie mia∏ tu znaczenia, po-

dobnie jak rodzaj napadów, chocia˝ stwierdzo-

no, ˝e chorzy majàcy uogólnione napady

toniczno-kloniczne rzadziej decydowali si´ na

prowadzenie samochodu. Najcz´Êciej prowa-

dzàcymi okazali si´ posiadajàcy nieregularne

lub sezonowe zatrudnienie (67%), a nie, jak

mo˝na by si´ spodziewaç, osoby ze sta∏à pra-

cà w pe∏nym wymiarze godzin. Najrzadziej zaÊ,

osoby niezatrudnione z powodu niezdolnoÊci

do pracy lub pracujàce w domu. Wyt∏umacze-

niem mo˝e byç to, ˝e sta∏a praca zwykle wià˝e

si´ z odpowiedzialnoÊcià, ta zaÊ z mniejszà

sk∏onnoÊcià do ryzyka.

Autorzy badaƒ pozwalajà przypuszczaç, ˝e

u 20-letniego m´˝czyzny chorujàcego na pa-

daczk´ i posiadajàcego prawo jazdy, szanse

na to, ˝e b´dzie on jeêdziç samochodem,

wynoszà 90%, u starszej o 10 lat kobiety z ak-

tualnym prawem jazdy, malejà one do 56%,

a u 50-letniego chorego, który nigdy nie mia∏

prawa jazdy, wynoszà tylko 2%.

Poznanie przyczyn, dla których chorzy

z trudno leczàcà si´ padaczkà, majàcy napa-

dy, prowadzà samochód, mimo niebezpie-

czeƒstwa, jakie stwarzajà sobie i innym, mo-

g∏oby staç si´ pomocne w próbach zmiany

tego rodzaju zachowaƒ.

Epicentrum wiadomoÊci

ZAKAZANY OWOC

Ból g∏owy znany jest chyba ka˝demu,

a jedna z jego postaci - migrena, zdaniem nie-

których autorów, dotyka a˝ 10% populacji. Jest

êród∏em dotkliwego cierpienia, utrudniajàcego

codzienne funkcjonowanie. O cierpieniu tym

wspomina∏ ju˝ Hipokrates, a póêniej w coraz to

nowszych i bogatszych uj´ciach pisali o nim

liczni autorzy. Choroba trzykrotnie cz´Êciej do-

tyka panie, nie bez powodu pewnie na tzw.

„globus” cierpia∏y bohaterki XIX-wiecznej po-

wieÊci. Chorzy z migrenowymi bólami g∏owy to

pacjenci nie tylko neurologa, ale tak˝e liczna

grupa chorych odwiedzajàcych kilka razy w ro-

ku gabinet lekarza rodzinnego.

Rozwijajàca si´ wiedza na temat mecha-

nizmów powstawania ataków migreny pozwa-

la na prowadzenie badaƒ nad nowymi lekami,

zarówno tymi przerywajàcymi doraênie ból

migrenowy, jak i mo˝liwymi do stosowania

w profilaktyce choroby, która bywa koniecz-

na, gdy iloÊç napadów przekracza 2 w mie-

siàcu lub sà one szczególnie ci´˝kie.

W ostatnich latach w piÊmiennictwie me-

dycznym (m.in. w specjalnych pismach

poÊwi´conych problemowi bólów g∏owy, jak

np. Cephalalgia) ukaza∏y si´ prace traktujà-

ce o stosowaniu kwasu walproinowego

w przewlek∏ym leczeniu migreny i jego sku-

tecznoÊci w porównaniu z placebo.

Pierwsze doniesienie na temat tego ro-

dzaju profilaktyki pochodzi z 1988 roku i od

tego czasu w wielu oÊrodkach przebadano

setki pacjentów. W jednym z randomizowa-

nych badaƒ wÊród doros∏ych chorych z mig-

renà (Methods & Findings in Experimental

& Clinical Pharmacology. 20(4): 353-9,

1998) badano skutecznoÊç ma∏ej dawki

kwasu walproinowego, podawanej przez

3 miesiàce. Terapi´ okreÊlano jako skutecz-

nà w przypadkach, gdy iloÊç napadów

migreny uleg∏a zmniejszeniu o po∏ow´.

Z grupy tej 71% chorych zaobserwowa∏o

popraw´ po 4-6 tygodniach leczenia

i u wi´kszoÊci utrzymywa∏a si´ ona przez

kolejnych 12 miesi´cy. Dokonano natomiast

obserwacji, ˝e chorzy nie reagujàcy na ma-

∏à dawk´ leku nie odnosili korzyÊci z dalsze-

go jej zwi´kszania.

NA BÓL G¸OWY – KWAS WALPROINOWY

Od dawna rozwa˝ano istnienie analogii

mi´dzy migrenà a padaczkà. W jednym z nu-

merów Epilepsii (38(9): 1032-4, 1997) mo˝na

znaleêç opis przypadku 23-letniego chorego,

który cierpia∏ z powodu napadów migreny

z aurà wzrokowà oraz napadów padaczko-

wych prowokowanych ogladaniem telewizji.

W zapisie eeg w czasie snu stwierdzano ze-

spo∏y fali ostrej z falà wolnà w tylnych odpro-

wadzeniach oraz wy∏adowania w okolicach

potylicznych w czasie fotostymulacji. W wyni-

ku zastosowanego leczenia kwasem walpro-

inowym napady padaczkowe ustàpi∏y po 4 la-

tach, utrzymywa∏y si´ natomiast rzadkie

napady migreny.

Uwa˝a si´, ˝e stosowany u chorych z mi-

grenà zwykle w dawce 600-1600 mg na do-
b´ kwas walproinowy ma zdolnoÊç hamowa-
nia mediatorów ja∏owego zapalenia. Przez
Niemieckie Towarzystwo Bólu G∏owy kwas
walproinowy zosta∏ uznany za lek drugiego
wyboru w profilaktyce migreny.

Epizody towarzyskie

Prof. S∏u˝ewski z córkà.