Prawo konstytucyjne SSA(3) I gr 11 i 12 (ćw nr 2)

Ustrój państwowy.

Zasady naczelne ustroju RP

Ustrój państwowy.

Zasady naczelne ustroju RP

mgr Piotr Kapusta

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Pojęcie ustroju państwowego

Ustrój- struktura instytucji powiązanych ze sobą

organizacyjnie i funkcjonalnie

Ustrój państwowy- całokształt organizacji

państwa i metod działania władzy
państwowej; dzieli się on na:
- ustrój polityczny;
- ustrój społeczno-gospodarczy.

Ustrój- struktura instytucji powiązanych ze sobą

organizacyjnie i funkcjonalnie

Ustrój państwowy- całokształt organizacji

państwa i metod działania władzy
państwowej; dzieli się on na:
- ustrój polityczny;
- ustrój społeczno-gospodarczy.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ustrój polityczny (1)

Ustrój polityczny- prawnoinstytucjonalny wyraz

struktury i funkcjonowania władzy publicznej.
W jego skład wchodzą normy konstytucyjne
stanowiące o granicach, celach czy metodach
tej władzy

Ustrój polityczny- prawnoinstytucjonalny wyraz

struktury i funkcjonowania władzy publicznej.
W jego skład wchodzą normy konstytucyjne
stanowiące o granicach, celach czy metodach
tej władzy

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ustrój polityczny (2)

Elementy istotne dla analizy ustroju

politycznego:
- status jednostki w państwie,
- określenie suwerena,
- organizacyjna struktura władzy publicznej,
- zasady funkcjonowania władzy publicznej,
- relacje między organami władzy publicznej.

Elementy istotne dla analizy ustroju

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ustrój społeczno-gospodarczy (1)

Stanowią go materialne warunki życia

społecznego, struktura własnościowa oraz
funkcjonowanie gospodarki i finansów
publicznych.

Stanowią go materialne warunki życia

społecznego, struktura własnościowa oraz
funkcjonowanie gospodarki i finansów
publicznych.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ustrój społeczno-gospodarczy (2)

Elementy istotne dla analizy ustroju społeczno-gospodarczego:

- zakres ingerencji państwa w procesy gospodarcze,
- zakres wolności działania podmiotów gospodarczych w ramach
obowiązującego prawa,
- regulacja własności i prawna ochrona własności prywatnej,
- regulacja finansów publicznych,
- system oświatowy,
- system zabezpieczenia społecznego,
- ochrona środowiska naturalnego,
- regulacja własności i korzystania z zasobów naturalnych,
- rola państwa w kształtowaniu warunków sprzyjających
rozwojowi kulturalnemu i naukowemu

Elementy istotne dla analizy ustroju społeczno-gospodarczego:

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Forma państwa (1)

Konstytucyjnie określony sposób organizacji

życia politycznego i społecznego

Konstytucyjnie określony sposób organizacji

życia politycznego i społecznego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Forma państwa (2)

kryterium liczebności podmiotu władzy

państwo
monokratyczne

państwo
oligarchiczne

państwo
demokratyczne

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

państwo
monokratyczne

państwo
oligarchiczne

państwo
demokratyczne

Forma państwa (3)

kryterium sposobu powołania na urząd najwyższego reprezentanta

państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

monarchia

republika

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

monarchia

republika

Forma państwa (4)

kryterium struktury terytorialnej państwa

państwo unitarne

państwo federalne

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

państwo unitarne

państwo federalne

Forma państwa (5)

klasyfikacja o charakterze kompleksowym

(czynniki: społeczne, polityczne, gospodarcze o różnym

charakterze i relacje między nimi)

dyktatura

państwo
autorytarne

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

klasyfikacja o charakterze kompleksowym

(czynniki: społeczne, polityczne, gospodarcze o różnym

charakterze i relacje między nimi)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

państwo
totalitarne

państwo
demokratyczne

Zasady ustroju

- naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia

charakteryzujące ustrój państwowy

- z reguły utożsamiane z zasadą konstytucyjną
- niejednolicie pojmowane w doktrynie prawa

konstytucyjnego

- naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia

charakteryzujące ustrój państwowy

- z reguły utożsamiane z zasadą konstytucyjną
- niejednolicie pojmowane w doktrynie prawa

konstytucyjnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Zasady konstytucyjne

- zasada demokratycznego państwa prawnego
- zwierzchnictwo Narodu
- gwarancje praw i wolności jednostki
- podział władz
- istnienie samorządu terytorialnego
- uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej

na wolności działalności gospodarczej i własności
prywatnej za podstawę ustroju gospodarczego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (1)

Klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi zbiorcze wyrażenie szeregu

reguł i zasad, które wprawdzie nie zostały expressis verbis ujęte w pisanym tekście
Konstytucji, ale w sposób immanentny wynikają z aksjologii oraz z istoty
demokratycznego państwa prawnego. Owe reguły i zasady miały najróżniejszy
charakter, odnosząc się zarówno do prawa materialnego (za konieczny element
demokratycznego państwa prawnego uznano istnienie niektórych praw jednostki,
jak prawo do życia, prawo do prywatności, prawo do sądu), jak i tzw. zasad
prawidłowej legislacji (np. zakaz stanowienia prawa z mocą wsteczną, nakaz
zachowania odpowiedniej vacatio legis, nakaz poszanowania praw słusznie
nabytych), a ogólną podstawą było uznanie, że demokratyczne państwo prawne
wymaga poszanowania zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. To ostatnie wymaganie nawiązujące do konstrukcji prawa
administracyjnego (gł. niem. koncepcji Vertrauensschutz) powiązane z zasadą
proporcjonalności (zakazem nadmiernej ingerencji) stworzyło ogólne podstawy dla
wyznaczenia kształtu i konsekwencji demokratycznego państwa prawnego.

Por.: wyrok TK z 3.6.1998 r., sygn. K 34/97 (OTK ZU, Nr 4, poz. 49)

wyrok TK z 16.6.1999 r., sygn. P 4/98 (OTK ZU, Nr 5, poz. 98)

Klauzula demokratycznego państwa prawnego stanowi zbiorcze wyrażenie szeregu

Por.: wyrok TK z 3.6.1998 r., sygn. K 34/97 (OTK ZU, Nr 4, poz. 49)

wyrok TK z 16.6.1999 r., sygn. P 4/98 (OTK ZU, Nr 5, poz. 98)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (2)

W razie zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami

demokratycznego państwa prawnego, skonkretyzowanymi i rozwiniętymi
w odrębnych postanowieniach ustawy zasadniczej, podstawę kontroli
konstytucyjności powinny stanowić przede wszystkim szczegółowe
postanowienia konstytucyjne. W takich sytuacjach nie ma natomiast
potrzeby powoływania jako podstawy kontroli- zasady demokratycznego
państwa prawnego, wyrażonej w art. 2 Konstytucji. Zasada ta pełni
wówczas przede wszystkim funkcje wskazówki dla interpretacji
wymienionych szczegółowych przepisów ustawy zasadniczej.

Por.: wyrok TK z 9.6.1998 r., sygn. K 28/97 (OTK ZU 1998, Nr 4, poz. 50)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

W razie zakwestionowania zgodności aktu normatywnego ze standardami

Por.: wyrok TK z 9.6.1998 r., sygn. K 28/97 (OTK ZU 1998, Nr 4, poz. 50)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (3)

Art. 2 Konstytucji nie może (…) znajdować zastosowania tam,

gdzie sama Konstytucja dokonuje precyzyjnie i wyczerpująco
określenia zakresu i treści określonego prawa (…). Norma
zawarta w art. 2 Konstytucji nie jest bowiem nadrzędną normą
konstytucyjną w stosunku do innych postanowień samej
Konstytucji.

Por.: wyrok TK z 10.11.1998 r., sygn. K 39/97 (OTK ZU 1988, Nr 6, poz. 99)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Art. 2 Konstytucji nie może (…) znajdować zastosowania tam,

Por.: wyrok TK z 10.11.1998 r., sygn. K 39/97 (OTK ZU 1988, Nr 6, poz. 99)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (4)

Z treści art. 2 w orzecznictwie konstytucyjnym i w nauce wyprowadza się

daleko idące konsekwencje, zarówno gdy chodzi o same wymagania co do
techniki legislacyjnej (zasada przyzwoitej legislacji, określoności
przepisów), jak i co do bezpieczeństwa prawnego (zasada ochrony zaufania
do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasada ochrony praw
nabytych). Trybunał podkreślił, że teoretycznie wyróżnione i nazwane
zasady na tle konkretnych stanów faktycznych splatają się ze sobą;
niejasność przepisu w praktyce zwykle oznacza niepewność sytuacji
prawnej adresata normy prawnej i pozostawienie jej ukształtowania
organom stosującym prawo, z kolei zróżnicowanie indywidualnych
rozstrzygnięć pociąga za sobą postrzeganie prawa jako niesprawiedliwego i
utratę zaufania obywateli do państwa.

Por.: wyrok TK z 20.11.2002 r., sygn. K 41/02

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Z treści art. 2 w orzecznictwie konstytucyjnym i w nauce wyprowadza się

Por.: wyrok TK z 20.11.2002 r., sygn. K 41/02

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (5)

Art. 2 Konstytucji został oceniony przez TK jako mający

zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i
organów władzy państwowej i uznany za fundament
konstytucyjnego porządku państwa prawnego.

Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/01

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Art. 2 Konstytucji został oceniony przez TK jako mający

zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i
organów władzy państwowej i uznany za fundament
konstytucyjnego porządku państwa prawnego.

Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/01

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (6)

„Pierwszy zarzut Prezydenta RP stawiany regulacji art. 322 prawa przemysłowego dotyczy

jej niezgodności z art. 2 Konstytucji RP. Sprzeczność ta wynika zdaniem wnioskodawcy z
naruszenia zasady określoności normy prawnej, zasady zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, które nie zawierałoby norm radykalnie i niespodziewanie
zmieniających stan prawny oraz zasady ochrony praw nabytych.

Artykuł 2 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym

państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Przepis
ten ma zasadnicze znaczenie dla sytuacji prawnej obywateli i organów władzy
państwowej i uznać go trzeba za fundament konstytucyjnoprawnego porządku Państwa
Polskiego. Zasada demokratycznego państwa prawa była przedmiotem wielokrotnego
zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego, który w szeregu orzeczeń zdefiniował jej
treść i zakres oraz wynikające z niej zasady szczegółowe, do których między innymi
należą: zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zawierająca w
sobie tak zwaną zasadę przyzwoitej legislacji i zasada ochrony praw nabytych. Każdej z
tych zasad Trybunał Konstytucyjny - doceniając wagę problemu - poświęcił wiele uwagi
w swym orzecznictwie”.

Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/00 (

LexPolonica nr 351636)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„Pierwszy zarzut Prezydenta RP stawiany regulacji art. 322 prawa przemysłowego dotyczy

Artykuł 2 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym

Por.: wyrok TK z 21.3.2001 r., sygn. K 24/00 (

LexPolonica nr 351636)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (7)

„Chodzi tu bowiem o gwarancje bezpieczeństwa prawnego jednostki oraz jej zaufanie do

państwa i prawa. Każdy podatnik - bez względu na uzyskiwane dochody - ma prawo
wiedzieć, odpowiednio wcześniej, jak ukształtowany zostanie jego obowiązek
podatkowy na następny rok. Prawo to nabiera szczególnego znaczenia, gdy efektem
zmiany obowiązku podatkowego ma być uszczuplenie dochodów podatnika”.

„Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa określana jest w orzecznictwie Trybunału

także jako zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych. Wyraża się ona w
stanowieniu i stosowaniu prawa w taki sposób, by nie stawało się ono swoistą pułapką
dla obywatela, który powinien móc układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się
na prawne skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i że jego
działania są zgodne z obowiązującym prawem oraz także w przyszłości będą uznawane
przez porządek prawny. Przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie
mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do
zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania (por.
wyrok z 25 listopada 1997 r. K. 26/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 64)”.

Por.: wyrok TK z 15.02.2005 r., sygn. K 48/04 (

LexPolonica nr 373960)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„Chodzi tu bowiem o gwarancje bezpieczeństwa prawnego jednostki oraz jej zaufanie do

„Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa określana jest w orzecznictwie Trybunału

Por.: wyrok TK z 15.02.2005 r., sygn. K 48/04 (

LexPolonica nr 373960)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (8)

„Zaskarżona ustawa nie pozostaje, zdaniem Trybunału, w zgodzie z zasadą państwa prawa, również

dlatego, że poprzez regulację w niej przyjętą ustawodawca ingeruje w istniejące stosunki umowne,
wiążące właścicieli nieruchomości (Skarb Państwa i gminy) z użytkownikami wieczystymi. To
umowa, zawarta między stronami, określa okres użytkowania wieczystego, wysokość opłat,
obowiązki użytkownika, itd. Trybunał miał już okazję wyrazić pogląd, iż tylko wyjątkowo istotne
względy mogą zadecydować o dopuszczalności ingerencji ustawodawcy w stosunki prawne
ukształtowane przez strony. W analizowanym przypadku, w ocenie Trybunału, nadzwyczajne
okoliczności usprawiedliwiające wkroczenie ustawodawcy nie wystąpiły”.

„Podsumowując uwagi dotyczące zaskoczenia wśród uczestników obrotu (właścicieli i użytkowników

wieczystych nieruchomości), a także nieuzasadnionej ingerencji ustawodawcy w istniejące stosunki
umowne, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżona ustawa jest przykładem aktu
normatywnego podważającego zasadę bezpieczeństwa prawnego, która - zwłaszcza z perspektywy
podmiotów prawa - stanowi istotny element państwa prawnego (por. B. Banaszak, op.cit, str. 174).
Przewidywalność rozwiązań legislacyjnych, poszanowanie przez ustawodawcę istniejących,
zwłaszcza umownych, stosunków prawnych, ich stabilność, to podstawowe cechy bezpieczeństwa
prawnego. Dokonywanie w procesie stanowienia prawa gwałtownych zwrotów, przekreślających
wcześniejszy kierunek zmian legislacyjnych i nieusprawiedliwionych żadnymi okolicznościami
obiektywnymi, musi się spotkać z oceną krytyczną, dokonaną na płaszczyźnie art. 2 Konstytucji”.

Por. wyrok TK z 12.4.2000 r., sygn. K 8/98 (

LexPolonica nr 346199

)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„Zaskarżona ustawa nie pozostaje, zdaniem Trybunału, w zgodzie z zasadą państwa prawa, również

„Podsumowując uwagi dotyczące zaskoczenia wśród uczestników obrotu (właścicieli i użytkowników

Por. wyrok TK z 12.4.2000 r., sygn. K 8/98 (

LexPolonica nr 346199

)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (9)

„Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie przypominał już znaczenie zasady zaufania do państwa i do

stanowionego przez nie prawa. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem zasada ta opiera się na
pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają
jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w
oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji
prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość
określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie
obowiązującego w danym momencie systemu jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni
ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa
umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań
własnych (por. m.in. wyrok TK z dnia 14 czerwca 2000 r. P. 3/2000 OTK ZU 2000/5 poz. 138).
Badając zgodność aktów normatywnych z wymienioną zasadą „należy ustalić, na ile
oczekiwanie jednostki, że nie narazi się ona na prawne skutki, których nie mogła przewidzieć
w momencie podejmowania decyzji i działań, są usprawiedliwione. Jednostka musi zawsze
liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać nie tylko
zmiany obowiązującego prawa, ale również niezwłocznego wprowadzenia w życie nowych
regulacji prawnych” (tak: wyrok z dnia 7 lutego 2001 r. K. 27/2000 OTK ZU 2001/2 poz. 29)”.

Por.: wyrok TK z 18.12.2008 r., sygn. K 19/07 (LexPolonica nr 1975965)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie przypominał już znaczenie zasady zaufania do państwa i do

Por.: wyrok TK z 18.12.2008 r., sygn. K 19/07 (LexPolonica nr 1975965)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (10)

„(…) intertemporalna regulacja zabezpieczająca „interes w toku” służy respektowaniu

zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, dekodowanej z
przepisu art. 2 Konstytucji. Realizacja tej zasady, znajdującej oparcie konstytucyjne
może też - w sytuacji będącej przedmiotem oceny Trybunału - prowadzić do
adekwatnego zawężenia zastosowania zasady natychmiastowego skutkowania
zmian w prawie procesowym. Ta bowiem generalnie uzasadniona reguła
procesowa nie może - jako zasada „ustawowa” uzyskać priorytetu w zakresie, w
którym koliduje ona z oddziaływaniem ochrony „interesów w toku” jako elementu
konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa (por.
orzeczenie TK z 24 maja 1994 r. K. 1/94 OTK 1994/I poz. 10; wyrok z 13 marca 2000
r. K. 1/99 OTK ZU 2000/2 poz. 59)”.

Por.: wyrok TK z 28.1.2003 r., sygn. SK 37/01 (LexPolonica nr 360583)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„(…) intertemporalna regulacja zabezpieczająca „interes w toku” służy respektowaniu

Por.: wyrok TK z 28.1.2003 r., sygn. SK 37/01 (LexPolonica nr 360583)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (11)

„(…)

Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do sprawowania kontroli nad aktami

stosowania prawa, lecz przeprowadzając kontrolę konstytucyjności zaskarżonych
przepisów przyjmuje takie znaczenie zaskarżonych przepisów, jakie zostało im
nadane w praktyce orzeczniczej. W świetle zasady zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przez nie prawa adresaci norm prawnych mają bowiem prawo
zakładać, że treść obowiązującego prawa jest dokładnie taka, jak to zostało
ustalone przez sądy, zwłaszcza gdy ustalenie to zostało dokonane przez Sąd
Najwyższy (por. wyroki TK: z dnia 13 kwietnia 1999 r. K. 36/98 OTK ZU 1999/3 poz.
40; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU 2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6
marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23). Innymi słowy, ochronie
konstytucyjnej podlegać musi nie tylko zaufanie obywateli do litery prawa, ale
także do uzasadnionego sposobu jego interpretacji, przyjmowanego podczas
stosowania prawa przez organy państwa (por. wyroki TK: z dnia 27 listopada 1997 r.
U. 11/97 OTK ZU 1997/5-6 poz. 67; z dnia 9 października 2001 r. SK 8/2000 OTK ZU
2001/7 poz. 211 oraz z dnia 6 marca 2007 r. SK 54/2006 OTK ZU 2007/3A poz. 23)”.

Por.: wyrok TK z 3.6.2008 r., sygn. K 42/07 (LexPolonica nr 1908531)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„(…)

Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do sprawowania kontroli nad aktami

Por.: wyrok TK z 3.6.2008 r., sygn. K 42/07 (LexPolonica nr 1908531)

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (12)

„(…) zasada ochrony praw nabytych jest normą prawną formułującą powinności

organów publicznej:

nakaz każdorazowego rozważenia, czy stosując prawo albo podejmując inne
działania, organy te nie odbierają albo nie ograniczają prawa nabytego w sposób
arbitralny,

Zakaz arbitralnego odbierania albo ograniczania praw nabytych,

Nakaz ochrony praw nabytych w możliwie najwyższym stopniu, w zakresie w jakim
ochrona ta nie jest niezgodna z innymi regułami i zasadami konstytucyjnymi.

Zasada ochrony praw nabytych chroni również w określonych przypadkach

ekspektatywy praw (oczekiwania prawne). (…) Jednakże w odniesieniu jedynie do
ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych i to w niektórych tylko sytuacjach”.

cyt. za: Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd

Sejmowy 1(84)/2008, s. 27.

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„(…) zasada ochrony praw nabytych jest normą prawną formułującą powinności

organów publicznej:

nakaz każdorazowego rozważenia, czy stosując prawo albo podejmując inne
działania, organy te nie odbierają albo nie ograniczają prawa nabytego w sposób
arbitralny,

Zakaz arbitralnego odbierania albo ograniczania praw nabytych,

Nakaz ochrony praw nabytych w możliwie najwyższym stopniu, w zakresie w jakim
ochrona ta nie jest niezgodna z innymi regułami i zasadami konstytucyjnymi.

Zasada ochrony praw nabytych chroni również w określonych przypadkach

ekspektatywy praw (oczekiwania prawne). (…) Jednakże w odniesieniu jedynie do
ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych i to w niektórych tylko sytuacjach”.

cyt. za: Jackowski M., Zasada ochrony praw nabytych w polskim prawie konstytucyjnym”, [w:] Przegląd

Sejmowy 1(84)/2008, s. 27.

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (13)

“Mimo wszelkich trudności, jakie tutaj powstają [Trybunał Konstytucyjny]

stanął na stanowisku objęcia ochroną ekspektatyw maksymalnie
ukształtowanych, tj. takich, które spełniają wszystkie zasadniczo przesłanki
ustawowe nabycia praw pod rządami danej ustawy, bez względu na
stosunek do nich późniejszej ustawy” (wyrok z 22 czerwca 1999 r., K. 5/99,
OTK ZU Nr 5/1999, s. 536; zob. też wyrok z 23 listopada 1998 r., SK 7/98,
OTK ZU Nr 7/1998, s. 628; wyrok z 28 kwietnia 1999 r., K. 3/99, OTK ZU Nr
5/1999, s. 366)”.

Por. wyrok TK z 24.10.200 r., sygn. SK 7/00

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

“Mimo wszelkich trudności, jakie tutaj powstają [Trybunał Konstytucyjny]

Por. wyrok TK z 24.10.200 r., sygn. SK 7/00

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (14)

TK w swoim orzecznictwie odróżnia retroaktywność właściwą od retroakcji pozornej

(retrospektywności).

Retrospektywność dotyczy stosunków zaistniałych wcześniej i nadal trwających (wyroki

z 31.1.1996 r., K 9/95; z 31.3.1998 r., sygn. K 24/97; z 20.1.2009 r., P 40.07).
Wówczas nowe prawo stosuje się bezpośrednio do trwających stosunków
prawnych. (…) O tym, że przepisy maja charakter retrospektywny, a ni
retroaktywny, możemy mówić wówczas, gdy nowe przepisy stosuje się do sytuacji
prawnych zastanych w chwili wejścia w życie nowelizacji i nie wywołują one
skutków dla stosunków i sytuacji prawnych, w zakresie, w jakim istniały one przed
ich wejściem w życie (wyroki z 10.7.2008 r., K 33/06; 18.10.2006 r., P 27/05;
20.1.2009 r., P 40/07).

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

TK w swoim orzecznictwie odróżnia retroaktywność właściwą od retroakcji pozornej

(retrospektywności).

Retrospektywność dotyczy stosunków zaistniałych wcześniej i nadal trwających (wyroki

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (15)

Regulacja intertemporalna (retrospektywność), polegająca na nakazie

zastosowania nowego prawa do stosunków prawnych (stosunków
procesowych), które wprawdzie zostały nawiązane pod rządami dawnych
przepisów, ale wówczas nie zostały jeszcze zrealizowane wszystkie istotne
elementy tych stosunków, nie jest objęta wynikającym z art. 2 Konstytucji
zakazem wstecznego działania prawa (por. wyrok TK z 31.3.1988 r., K
24/97). Przyjęcie innego stanowisk oznaczałoby nadmierne ograniczenie
swobody władzy ustawodawczej w kształtowaniu i zmianach treści prawa
oraz dostosowywaniu go do zmian społecznych (wyrok z 4.4.2006 r., K
11/04). Bezpośrednie działanie nowego prawa, chociaż wygodne da
ustawodawcy z punktu widzenia porządku prawnego, w praktyce niesie
liczne zagrożenia w postaci naruszenia zasady zaufania obywatela czy też
podmiotów gospodarczych do państwa, zasady ochrony praw nabytych czy
też nieretroakcji prawa, które to zasady wynikają z art. 2 Konstytucji
(wyrok z 10.12.2007 r., P 43/07).

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Regulacja intertemporalna (retrospektywność), polegająca na nakazie

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (16)

Ustawowa regulacja winna czynić zadość dyrektywie

dostatecznej określoności i stabilności unormowań
prawnych, która stanowi pochodną zasady
demokratycznego państwa prawa wyrażonej w art. 2
Konstytucji (wyrok z 18.2.2004 r., P 21/02).

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Ustawowa regulacja winna czynić zadość dyrektywie

dostatecznej określoności i stabilności unormowań
prawnych, która stanowi pochodną zasady
demokratycznego państwa prawa wyrażonej w art. 2
Konstytucji (wyrok z 18.2.2004 r., P 21/02).

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (17)

Wymóg określoności regulacji prawnej znajduje swą

konstytucyjną podstawę w zasadzie demokratycznego
państwa prawnego. Odnosi się on do wszelkich regulacji
(pośrednio czy bezpośrednio) kształtujących pozycję
prawna obywatela. Zasada określoności prawa jest bowiem
jedną z dyrektyw prawidłowej legislacji. Stanowi ona także
element zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i
tworzonego przez nie prawa, wynikający z art. 2
Konstytucji.

Por. wyroki z 15.9.1999 r., K 11/99; z 11.1.2000 r., K 7/99; z 30.10.2001 r., K

33/00; 22.5.2002 r., K 6/02; 20.11.2002 r., K 41/02

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Wymóg określoności regulacji prawnej znajduje swą

Por. wyroki z 15.9.1999 r., K 11/99; z 11.1.2000 r., K 7/99; z 30.10.2001 r., K

33/00; 22.5.2002 r., K 6/02; 20.11.2002 r., K 41/02

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (18)

Vacatio legis jest okresem między ogłoszeniem aktu

normatywnego a jego wejściem w życie. Wymóg ustanowienia
odpowiedniej vacatio legis oraz należytego formułowania
przepisów przejściowych wynika z ogólnej zasady ochrony
zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie
prawa oraz zasady przyzwoitej legislacji (wyrok TK z
12.6.2002r., P 13/01).

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Vacatio legis jest okresem między ogłoszeniem aktu

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (19)

Nakaz stosowania odpowiedniej vacatio legis jest samodzielną

konstytucyjną zasadą prawa. Jest ona elementem
demokratycznego państwa prawnego. Ma ona oparcie także
na zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego
przez nie prawa. Stosowanie tej zasady ma służyć budowaniu
tego zaufania (wyrok z 9.4.2002 r., K 21/01). Zarazem zasada
odpowiedniej vacatio legis jest jedną z dyrektyw prawidłowej
legislacji, której stosowanie jest obowiązkiem prawodawcy
(wyroki z 15.2.2005 r., K 48/04; z 28.10.2009 r., K 32/08).

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Nakaz stosowania odpowiedniej vacatio legis jest samodzielną

Zasada demokratycznego państwa

prawnego (20)

„Odpowiedniość” vacatio legis rozpatrywać należy w

związku z możliwością pokierowania przez adresatów
norm prawnych- po ogłoszeniu nowych przepisów-
swoimi sprawami w sposób uwzględniający treść
nowej regulacji. Wymóg zachowania vacatio legis
należy bowiem odnosić nie tylko do ochrony adresata
normy prawnej przed pogorszeniem jego sytuacji,
lecz także do możliwości zapoznania się z nowym
prawem i możliwości adaptacyjnych. (wyrok z
20.1.2010 r., Kp 6/09)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

„Odpowiedniość” vacatio legis rozpatrywać należy w

Zasada zwierzchnictwa Narodu (1)

Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd, że

Konstytucja posługuje się pojęciem Narodu w sensie

politycznym, a nie etnicznym i w rozumieniu norm

konstytucyjnych, u podstaw których legło sformułowanie

preambuły do Konstytucji stwierdzające „my, Naród polski -

wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, pojęcie Naród określa

wspólnotę, którą tworzą obywatele Rzeczypospolitej.

Art. 4 Konstytucji formułuje zasadę zwierzchnictwa Narodu,

której treścią jest uznanie woli Narodu jako jedynego źródła

władzy i sposobu legitymizowania sprawowania władzy.

Oznacza ona, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej

nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja.

(wyrok z 31.5.2004 r., K 15/04, LexPolonica nr 368621)

Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd, że

Konstytucja posługuje się pojęciem Narodu w sensie

politycznym, a nie etnicznym i w rozumieniu norm

konstytucyjnych, u podstaw których legło sformułowanie

preambuły do Konstytucji stwierdzające „my, Naród polski -

wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, pojęcie Naród określa

wspólnotę, którą tworzą obywatele Rzeczypospolitej.

Art. 4 Konstytucji formułuje zasadę zwierzchnictwa Narodu,

której treścią jest uznanie woli Narodu jako jedynego źródła

władzy i sposobu legitymizowania sprawowania władzy.

Oznacza ona, że źródłem władzy w Rzeczypospolitej Polskiej

nie może być jednostka, grupa społeczna ani organizacja.

(wyrok z 31.5.2004 r., K 15/04, LexPolonica nr 368621)

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Katedra Prawa Konstytucyjnego

Zasada zwierzchnictwa Narodu (2)

Art. 4 ust. 2 konstytucji, który stanowi, że: „Naród sprawuje władzę przez swoich

przedstawicieli lub bezpośrednio”. Przepis ten wskazuje formy sprawowania władzy

przez Naród - podmiot suwerenności. Przedstawicielami Narodu są przede

wszystkim posłowie i senatorowie oraz Prezydent. W szerokim znaczeniu

przedstawicielami Narodu są również inne osoby wchodzące w skład organów

władzy publicznej, które nie pochodzą z wyborów, jeżeli organy te zostały

powołane przez konstytucję do realizacji woli Narodu, a ich działalność - poddana

w sposób mniej lub bardziej bezpośredni kontroli społeczeństwa. Również

samorząd terytorialny można uznać za jedną z form szeroko rozumianej demokracji

przedstawicielskiej, a rady gminy - za organy wyrażające wolę tej części Narodu,

która zamieszkuje obszar danej gminy. Art. 4 ust. 2 stanowi ważną wskazówkę dla

interpretacji innych przepisów konstytucyjnych. Przepis ten nie daje natomiast

podstaw do wyprowadzenia bardziej precyzyjnych wskazań co do treści regulacji

prawnych dotyczących ustroju państwa. Podstawowe rozstrzygnięcia w tym

zakresie zostały zawarte w szczegółowych przepisach konstytucyjnych. O

naruszeniu artykułu 4 ust. 2 można byłoby mówić wtedy, gdyby całokształt

obowiązujących regulacji prowadził do uniemożliwienia kontroli Narodu nad

organami władzy publicznej.

(wyrok z 26.5.1998 r., K 17/98, LexPolonica nr 348451)