Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 1 z 6

WYBÓR

TERMINOLOGII ŁACIŃSKIEJ

W ZIELARSTWIE I ZIOŁOLECZNICTWIE

opracował: Jacek Drobnik

(na prawach rękopisu)

CZĘŚĆ I

ORGANY I WYDZIELNY ROŚLINNE

w nomenklaturze surowców leczniczych

plur. – liczba mnoga

agar – agar
aloë – alona (sok aloesu Aloë)

amylum – skrobia
anthodium (plur. anthodia) – koszyczek (kwiatostan u Asteraceae)

bulbotuber (plur. bulbotubera) – bulwocebula

bulbus (plur. bulbi) – cebula

corolla – korona
cortex – kora (gałązek lub pni)

embryo (plur. embryones) – zarodek

exocarpium, pericarpium – owocnia (naowocnia, „skórka” owocu)

faex – drożdże
farina – mąka

flos (plur. flores) – kwiat

folium (plur. folia) – liść

fructus (plur. fructus) – owoc

fucus – morszczyn (plecha morszczynu)
gemma (plur. gemmae) – pączek liściowy

glandula (plur. glandulae) – gruczoł wydzielniczy

herba – ziele

inflorescentia – kwiatostan
lichen islandicus – porost islandzki

lignum – drewno

lupulinum – gruczoły wydzielnicze chmielu

mel (plur. mella) – miód
radix (plur. radices) – korzeń

rhizoma (plur. rhizomata) – kłącze
semen (plur. semina) – nasienie

stigma (plur. stigmata) – znamię słupka
strobulus (plur. strobuli) – „szyszka” (owocostan chmielu)

summitas (plur. summitates) – szczyt pędu

resina, terebinthina, balsamum – żywica (wydzelina z pni drzew iglastych)

tuber (plur. tubera) – bulwa
turio (plur. turiones) – pęd wzrostowy (tegoroczny pęd drzew iglastych)

Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 2 z 6

CZĘŚĆ 2

DZIAŁANIA FARMAKOLOGICZNE

I TERMINY POMOCNICZE

A. NASKÓRNE I NA BŁONY ŚLUZOWE

adstringens – ściągający, od łac. adstringo – ‘ściągam’. Działanie wywierane na błony

śluzowe. Nazwa od smaku cierpkiego (=ściągającego).

derivans – odciągający wodę, wysuszający, od łac. derivo – ‘odciągam’

dermaticum – naskórny (ogólne określenie środków działających na skórę), od gr.

derma – ‘skóra’

dermoplasticum – przyśpieszające ziarninowanie (proces gojenia niektórych ran), od

gr. plastos – ‘utworzony, ukształtowany’

emolliens – zmiękczający (działanie śluzów), od łac. mollis – ‘miękki’

exsiccans – osuszający, od łac. siccus – ‘suchy’

irritans – drażniący skórę, od łac. irrito – ‘pobudzam, drażnię’
mucilaginosum – śluzowy (określenie surowców zielarskich bogatych w śluzy), od łac.

mucilago – ‘śluz’

protectivum – powlekające (wytwarzające ochronną warstwę śluzu na powierzchni

błon śluzowych), od łac. protectivus – ‘osłaniacz’.

rubefaciens – drażniące skórę (wywołujące zaczerwienienie, poprawiające krążenie

skórne), od łac. rubefacio – ‘czerwienię się na twarzy’

stypticum – przeciwkrwotoczne, od gr. stypho – ‘ściągam’

B. PRZECIW PASOŻYTOM ZEWNĘTRZNYM I WEWNĘTRZNYM

anthelminthicum – przeciwrobacze, od gr. helmins – ‘robak’

antiparasiticum – przeciw pasożytom, od gr.-łac. parasites – ‘współbiesiadnik’

antipediculoticum – przeciw wszom, od łac. pediculus – ‘wesz’
antiscabieticum – przeciwświerzbowe, od łac. scabies – ‘świerzb’

helmintho·gogum – robakopędne, od gr. agein – ‘prowadzić, wyprowadzać’

insecticidum – owadobójcze, od łac. insectum – ‘owad’ i occido – zabijam

taenicidum – tasiemcobójcze, od łac. taenia – ‘tasiemiec’
taenifugum – tasiemcopędne, od łac. fugo – ‘uciekam’

C. PRZECIWZAPALNE i PRZECIWALERGICZNE

antiallergicum – przeciwalergiczne, od gr. allos – ‘inny, obcy’
antiphlogisticum – przeciwzapalne, od gr. phlogeos – ‘palący się, ognisty, czerwony jak

płomień’

antirheumaticum – przeciwgośćcowe (=przeciwreumatyczne), od łac. rheumatismus –

‘reumatyzm’

D. PRZECIWGORĄCZKOWE

antifebrillum – przeciwgorączkowe, od łac. febris – ‘gorączka’
antipyreticum – j.w., od gr. pyr – ‘ogień’

febrifugum – przeciwgorączkowe, od łac. febris – ‘gorączka’ i łac. fugo – ‘uciekam’

Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 3 z 6

E. PRZECIW DROBNOUSTOJOM

bacteriostaticum – bakteriostatyczne

desinficiens – odkażające, od łac. inficio – ‘zakażam’ i inficio – zakażam
urodesinficiens – odkażające drogi moczowe, od gr. uron – ‘mocz’

F. PRZECIW CHOROBOM ZAKAŹNYM

antidysentericum – przeciwczerwonkowe, od gr. enterion – ‘jelito’

antipertussicum – przeciwkrztuścowe, od łac. pertussis – ‘krztusiec’

antisepticum – antyseptyczne, przeciwzakaźne (zewnętrznie!), od gr. sepsis –

‘zgnilizna’

antisyphiliticum – przeciwkiłowe, od łac. syphilis (w medycynie: lues) – ‘kiła’

antitetanicum – przeciwtężcowe, od łac. tetanus – ‘tężec’

G. UKŁAD ODDECHOWY

antiasthmaticum – przeciwastmatyczne, rozszerzające oskrzela, od gr. asthma –

‘duszność’

antibechicum – przeciwkaszlowe, od gr. bex – ‘kaszel’
antitussicum – j.w., od łac. tussis – ‘kaszel’

bechicum – wykrztuśne, od gr. bex – ‘kaszel’

expectorans – j.w., od łac. ex pectore – ‘z piersi, z płuca’

sternutatorium – pobudzające kichanie, od łac. sternuto – ‘kicham’

H. SERCE I CIŚNIENIE KRWI

cardiacum – nasercowe, od gr. cardia – ‘serce’. Ogólnie, nazwa grupy działań; tu należą:
►

antiarhythmicum – przeciw arytmii, od gr. rhythmos – ‘porządek’

►

cardiosedativum – zwalniające akcję serca, od gr. cardia – ‘serce’ i łac. sedativus –

‘spokojny’.

►

cardiotonicum – wzmacniające (= usprawniające) mięsien sercowy, od gr. tonos –

‘napięcie’

►

cardiovascularium – sercowonaczyniowe (rozszerzające naczynia wieńcowe

mięśnia sercowego), od łac. vasculum – ‘naczyńko’

hypertonicum – podnoszący ciśnienie krwi, od gr. hyper – ‘ponad’ i gr. tonos –

‘napięcie’

hypotonicum – obniżający ciśnienie krwi, od gr. hypo – ‘poniżej’

I. NACZYNIA, KREW i KRWAWIENIA

adstringens – ściągający, od łac. adstringo – ‘ściągam’. Działanie wywierane na błony

śluzowe/ Nazwa od smaku cierpkiego (=ściągającego).

anticoagulans – przeciwzakrzepowe, od łac. coagulo – ‘gęstnieję’

antihaemorrhagicum – przeciwkrwotoczne, od łac. haemorrhagia – ‘krwotok, wylew’
antihyper·tonicum – przeciw nadciśnieniu, od gr. tonos – ‘napięcie’

haemoplasticum – krwiotwórcze, od gr. haima – ‘krew’ i gr. plastos – ‘utworzony,

ukształtowany’

Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 4 z 6

haemopoeticum – j.w., od gr. poesis – ‘tworzenie’
haemostaticum – przeciwkrwotoczne, od gr. haima – ‘krew’ i gr. statikos –

zatrzymujący

stypticum – przeciwkrwotoczne, od gr. stypho – ‘ściągam’

vasotonicum – wzmacniające ściany naczyń, od łac. vas – ‘naczynie’ i gr. tonos –

‘napięcie’

J. METABOLIZM (PRZEMIANA MATERII,

ODŻYWIANIE) I CHOROBY METABOLICZNE

alterans – poprawiające przemianę materii, od łac. alter – ‘drugi, zamienny’

antiarthriticum – przeciwgośćcowe (przeciwartretyczne), od gr. arthron – ‘staw’

antidiabeticum – przeciwcukrzycowe, od gr. i łac. diabetes – ‘cukrzyca’

nutriens – odżywczy, od łac. nutrio – ‘żywię, karmię’
roborans – wzmacniające, pokrzepiające (surowce witaminowe), od łac. robur –

‘mocny’

tonicum – j.w., od gr. tonos – ‘napięcie’

K. UKŁAD TRAWIENNY

amarum – gorzkie (gorycze pobudzają ślinienie i wydzielanie soku żoładkowego), od

łac. amarus – ‘gorzki’

antidiarrhoicum – przeciwbiegunkowe, od łac. diarrhoea – ‘biegunka’

carminativum – wiatropędne, od łac. carmen – ‘pieśń’

catharticum – przeczyszczające, od gr. katharsis – ‘oczyszczenie’

cholagogum – żółciopędne, od gr. cholas – ‘żółć’ i gr. agein – ‘prowadzić’
cholereticum – żółciotwórcze, od gr. cholera – ‘wylew żółci’

depurativum – przeczyszczające, od łac. purus – ‘czysty’

digestivum – poprawiające trawienie, od łac. digestus – ‘rozpuszczony’

emeticum – wymiotne, od gr. emetos – ‘wymioty’
laxans – przeczyszczające, od łac. laxo – ‘rozcieńczam, rozluźniam’

nauseosum – powodujący nudności, od gr. nausea – ‘choroba morska’

obstipans – zapierające, od łac. obstipesco – ‘zapieram’.

pepticum – poprawiające trawienie, od gr. peptos – ‘strawiony’

purgans – przeczyszczające, od łac. purgo – ‘oczyszczam’
ptyalogogum – wzmagające ślinienie, od gr. ptyon – ‘ślina’ i gr. agein – ‘prowadzić’

sialogogum – j.w., od gr. sialos – ‘piana’

salivans – j.w., od łac. saliva – ‘ślina’

stomachicum – poprawiające trawienie, od łac. stomachus – ‘żołądek’
vomitivum – wymiotne, od łac. vomitus – ‘wymioty’

L. GOSPODARKA WODNA

antidiureticum – zmniejszające wydzielanie moczu

diureticum – moczopędne, od łac. diureticus – ‘moczopędny’

antihydroticum – przeciwpotne, od gr. hydor – ‘woda’

diaphoreticum – napotne, od gr. dia – ‘przez’ i gr. pherein – ‘nosić’
hydroticum – napotne, od gr. hydor – ‘woda’

hydragogum – odwadniające, od gr. agein – ‘wyprowadzać’

Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 5 z 6

M. UKŁAD NERWOWY

antiepilepticum – przeciwpadaczkowe, od gr. epilepsia – ‘napad’

hypnagogum – nasenne, od gr. hypnos – ‘sen’ i gr. agein – ‘sprowadzać’
hypnoticum – nasenne, od gr. hypnos – ‘sen’

mydriaticum – rozszerzające źrenicę, od gr. mydria – ‘choroba oczu’

myoticum– zwężające źrenicę

sedativum – uspokajające, od łac. sedo – ‘łagodzę, uspokajam’
somniferum – nasenne, od łac. somnus – ‘sen’ i łac. fero – ‘noisę’

N. DZIAŁAJĄCE NA MIĘŚNIE

antispasmicum – przeciwskurczowe, od gr.-łac. spasmus – ‘skurcz, drgawki’
spasmolyticum – rozkurczowe, od gr.-łac. spasmus – ‘skurcz, drgawki’ i łac. lyo –

‘rozwiązuję, uwalniam’

O. ZNIECZULAJĄCE I PRZECIWBÓLOWE

anaestheticum – znieczulające miejscowo, od gr. aisthesis – ‘czucie’.

analgeticum – przeciwbólowe, od gr. algos – ‘ból’

anodyna – przeciwbólowe, gr. an – ‘bez’ + odyne – ‘ból’.
antidolorosum – przeciwbólowe, od łac. dolor – ‘ból’

antineuralgicum – przeciwbólowe, od łac. neuralgia – ‘nerwoból’

narcoticum – odurzające, od gr. narkao – ‘drętwieję’

P. UKŁAD ROZRODCZY

abortivum – poronne, od łac. abortus – ‘poronienie’.

uterotonicum – pobudzające skurcz macicy, od łac. uterus – ‘macica’ i gr. tonos –

‘napięcie’

uterostypticum – tamujące krwawinie (po porodzie)

R. MLEKOPĘDNE

galactagogum – mlekopędne, od gr. gala – ‘mleko’ i gr. agein – ‘prowadzić’

lactagogum – mlekopędne, od łac. lac – ‘mleko’

S. KOŚCI

osteoplasticum – pobudzające regenerację kości, od łac. os – ‘kość’ i gr. gr. plastos –

‘utworzony, ukształtowany’

T. PODZIAŁY KOMÓRKOWE

cancerostaticum – hamujące wzrost nowotworu, łac. cancer – ‘rak’

carcinostaticum – j.w., gr. karkinos (w medycynie: carcinoma) – ‘rak’
cytostaticum – hamujące podziały komórkowe, od gr. kytos – ‘komórka, jama’

Terminologia łacińska w zielarstwie i ziołolecznictwie, Strona 6 z 6

U. SMAK I ZAPACH

(terminy określające smak i zapach ziół,

wyciągów i olejków roślinnych)

acris – ostry (łac.)
aromaticum – aromatyczne, od gr. aroma – ‘zapach’

corrigens – poprawiające, polepszające (smak i zapach środków leczniczych), od łac.

corrigo – ‘poprawiam’

amarum – gorzkie, od łac. amarus – ‘gorzki’

V. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE

(terminy określające własności fizyczne

preparatów leczniczych)

conspergens – do przesypywania, zapobiegający sklejaniu się dawek leku, od łac.

conspergo – ‘obsypywać’

emulgens – emulgujący (łac.)

siccus – suchy (łac.)
exsiccatus – wysuszony (łac.)

spissus – gęsty (łac.)

recens – świeży (łac.)