236

Kazimierz WOJNOWSKI
Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
Franciszek PAWLAK
Pa

ństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

im. Jana Amosa Kome

ńskiego w Lesznie

MIERZENIE JAKO

ŚCI PRACY SZKOŁY – ZARYS ZAGADNIENIA

Funkcjonowanie szko

ły zawsze stanowiło przedmiot szczególnej uwagi wła-

dzy o

światowej, instytucji edukacyjnych, zainteresowania rodziców uczniów. Na-

uczanie i wychowywanie dzieci i m

łodzieży jest najważniejszym procesem kulturo-

twórczym o znaczeniu intelektualnym i aksjologicznym. Wiedza o dzia

łalności pla-

cówki szkolnej jest konieczna dla niej samej oraz dla

środowiska, w którym realizu-

je zadania dydaktyczne i wychowawcze oraz opieku

ńcze. Dlatego niezbędna jest

kryterialna ocena jej pracy. St

ąd mierzenie jakości pracy szkoły jest konieczne dla

podnoszenia jej poziomu we wszystkich zakresach pracy. D

ążenie do diagnozo-

wania pracy szko

ły jest warunkiem koniecznym działań służących poprawie i do-

skonaleniu jej procesu dydaktyczno - wychowawczego i wzrostowi kompetencji
kadry nauczycielskiej. Realizacja tego zadania musi by

ć prowadzona na podstawie

obowi

ązujących w tym zakresie standardów. Złożony strukturalnie zakres wymo-

gów zawartych w standardach stawianych szkole i ocena ich funkcjonowania, czy-
ni

ą proces mierzenia jakości pracy szkoły skomplikowanym proceduralnie i nieła-

twym w pe

łnym i właściwym wykonaniu. Jednak mierzenie jakości pracy szkoły

s

łuży temu celowi, aby szkoła była skuteczna w swej misji edukacyjnej i bezpiecz-

na w realizacji zada

ń wychowawczych oraz pomocna w zakresie opieki.

Dla informacyjnego ukazania ogólnego zakresu mierzenia jako

ści pracy szko-

ły przedstawiamy poniższe aspekty tej procedury pomiarowania. Od roku szkolne-
go 2004/2005 w szko

łach przeprowadzane jest zewnętrzne mierzenie jakości pra-

cy szko

ły. Istotne jest zwrócenie uwagi na bardzo liczny zakres przedmiotowych

aspektów podlegaj

ących mierzeniu oraz wnikliwą dogłębność stosowana ze strony

nadzoru pedagogicznego nad szko

łą. Istotę, cele i obszary mierzenia jakości okre-

śla zakres zadań czynności mierzenia.

Mierzenie jako

ści pracy szkół polega na zorganizowanym, systematycznym

analizowaniu i ocenianiu stopnia spe

łniania przez szkoły wymagań wynikających z

ich zada

ń, z uwzględnieniem opinii nauczycieli, uczniów i rodziców. Zewnętrzne

mierzenie stanowi element nadzoru pedagogicznego i jest powi

ązane z następują-

cym zakresem czynno

ść tego nadzoru:

1) wspomaganiem dyrektorów oraz nauczycieli szkó

ł w spełnianiu wymagań

w zakresie jako

ści pracy – dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej, or-

ganizacyjnej;

2) wspomaganiem szkó

ł w określaniu kierunków ich jakościowego rozwoju;

3) kontrol

ą zgodności organizacji i funkcjonowania szkół z przepisami prawa.

Zakres tych czynno

ści jest w praktyce przeważnie formalny i wyraża się w

administracyjnych czynno

ściach, niemniej jednak jest on bardzo istotny, ponieważ

dotyczy spraw „strategicznych” dzia

łalności szkoły, jednak wewnętrznych kwestii.

Celem zewn

ętrznego mierzenia jakości jest zobrazowanie placówki szkolnej w

zamiarze ukazania jej w szerszym

środowiskowym umiejscowieniu wśród innych

szkó

ł poprzez:

237

1) dostarczenie szkole informacji o mocnych i s

łabych stronach, dziedzinach

wymagaj

ących poprawy;

2) gromadzenie informacji o pracy dyrektora szko

ły;

3) zebranie informacji o stopniu osi

ągania standardów oceny jakości pracy

szkó

ł, dostarczanie właściwym ministrom, wojewodzie oraz jednostkom

samorz

ądu terytorialnego informacji o jakości edukacji.

Przedmiot tego mierzenia posiada znaczenie bezpo

średnio przydatne prak-

tycznie, a jego aplikacyjno

ść powoduje przeważnie i w krótkim czasie pozytywne

skutki dla szko

ły w zakresie korekty słabych stron i podjęcia zwiększonych starań

naprawczych, usprawniaj

ących, modyfikujących i efektywnego rezultatu.

W zakresie wykonawczym mierzenie jako

ści pracy szkoły planuje, organizuje i

przeprowadza wizytator nadzoruj

ący szkołę. Wizytatorzy zobowiązani są do prze-

prowadzenia mierzenia jako

ści z poszanowaniem autonomii szkoły, zwłaszcza w

zakresie organizacji wewn

ętrznego nadzoru pedagogicznego dyrektora. W proce-

sie zewn

ętrznego mierzenia jakości mogą również uczestniczyć upoważnienia

przedstawiciele organu prowadz

ącego w porozumieniu z wizytatorem nadzorują-

cym szko

łę. Przedstawiciele organu prowadzącego badają obszary wynikające z

zada

ń określonych w art. 34a ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie

o

światy. Zakres przedmiotowy zwykle dotyczy wykonywania uzgodnień, umów i

zobowi

ązań.

Mierzenie jako

ści pracy szkoły i przedszkola dotyczy głównych /statutowych/

zada

ń i prowadzone jest w następujących działach oraz zakresach działalności:

1) koncepcji pracy szko

ły lub przedszkola;

2) zarz

ądzania i organizacji;

3) kszta

łcenia uczniów i wychowanków;

4) wychowanie i opieki.
Istotno

ść tych dziedzin działalności placówek oświatowych ma podstawowe

znaczenie nie tylko dla nich samych, lecz dla szczebli systemu o

światowego

w kraju. W mierzeniu jako

ści pracy szkoły, przedszkola stosowane są w szczegól-

no

ści następujące czynności:

1) kontrolowanie realizacji przez szko

łę wymagań określonych w przepisach

prawa;

2) diagnozowanie i ocenianie stopnia spe

łnienia przez szkoły standardów

oceny jako

ści;

3) diagnozowanie osi

ągnięć edukacyjnych uczniów;

4) monitorowanie polegaj

ące na ciągłej i uporządkowanej obserwacji pracy

szko

ły, zmierzające do doskonalenia jakości ich działań;

5) hospitacje polegaj

ące na prowadzeniu bezpośredniej obserwacji realizo-

wania zada

ń statutowych szkoły;

6) hospitacje diagnozuj

ące, polegające w szczególności na obserwacji wie-

dzy, umiej

ętności oraz postaw uczniów i wychowanków;

7) hospitacje czynno

ści hospitacyjnych dyrektora i innych nauczycieli zajmu-

j

ących stanowiska kierownicze;

8) ewaluacje polegaj

ące na ocenie przydatności i skuteczności podejmowa-

nych dzia

łań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesie-

niu do z

łożonych celów.

Przedmiotowy zakres pomiaru dotyczy bezpo

średnio pracy nauczycieli i wy-

chowawców i stanowi bardzo trudn

ą do przeprowadzenia procedurę ocenną.

238

Mierzeniu jako

ści pracy szkoły i przedszkola wymaga stosowania precyzyj-

nych i efektywnych technik pozyskiwania danych i odpowiednich do nich narz

ędzia

badawczych. Stosowane jest klasyczne instrumentarium bezpo

średniego i pośred-

niego zapoznawania przedmiotu mierzenia jako

ści, takich jak: przeglądy; wywiady;

ankietowanie; obserwacje; analiza dokumentów.

Dla adekwatnego zobrazowania przedmiotu b

ądź dziedziny mierzenia jakości

konieczne jest stosowanie efektywnych czynno

ści i procedur diagnozowania.

Koncepcja i procedura zewn

ętrznego mierzenia jakości pracy szkoły, przed-

szkola jest ujednolicona na terenie województwa. Ma to na celu usprawnienie pra-
cy wizytatorów, porównywalno

ść wyników i efektywniejsze gromadzenie materiału

niezb

ędnego do sporządzania wniosków z mierzenia jakości pracy szkół oraz ra-

portów. Wyniki zewn

ętrznego mierzenia jakości wizytator opracowuje oraz dołącza

do gromadzonej przez siebie dokumentacji nadzoru pedagogicznego sprawowa-
nego nad szko

łą. Należy mieć na uwadze również jakość mierzenia i pochodząca

st

ąd obiektywną waloryzację placówki szkolnej i jej kadry pedagogicznej. Dlatego

niezb

ędne jest mierzenie jakości w możliwie całościowym zakresie działalności

o

światowo-wychowawczej, a nie w segmentowych ujęciach.

Aspekt proceduralny mierzenia jako

ści pracy szkoły dotyczy w najogólniej-

szym zakresie planowania zewn

ętrznego mierzenia oraz sposobu sporządzania

raportu i obejmuje swym celem:

- zewn

ętrzne mierzenie odniesione do standardów oceny jakości pracy po-

legaj

ące w szczególności na ocenie i ewaluacji wewnętrznego mierzenia

jako

ści dokonywanego w szkołach;

- nie rzadziej ni

ż raz na pięć lat wizytator sporządza raport o jakości edukacji

w szkole;

- raport powinien dostarcza

ć szkole rzetelnej wiedzy na temat jej mocnych

stron, a tak

że wskazywać dziedziny, które wymagają poprawy, moderniza-

cji, adaptacji.

Raport sporz

ądzany przez wizytatora jest dokumentem źródłowym, obiektyw-

nym zawieraj

ącym dane pochodzące z :

- corocznych raportów z wyników wewn

ętrznego mierzenia jakości, prowa-

dzonego przez dyrektora szko

ły;

- wyników mierzenia jako

ści i innych informacji uzyskanych przez wizytatora

w toku sprawowanego nadzoru pedagogicznego.

Znaczenie raportu dla szko

ły i administracji oświatowej oraz dla środowisko-

wego jej wizerunku w aspekcie promocyjnym i marketingowym jest niezmiernie
istotne.

Dyrektorzy szkó

ł raz w roku do końca pierwszego kwartału /30 kwietnia/ prze-

kazuj

ą wizytatorom raport z przeprowadzonego wewnętrznego mierzenia jakości

pracy szko

ły dotyczący:

- zewn

ętrznych standardów oceny jakości pracy;

- program rozwoju szko

ły.

Raport ten zawiera istotne elementy i cechy samooceny zobiektywizowanej

faktycznym stanem funkcjonowania szko

ły. Dyrektorzy szkół/placówek zobowiąza-

ni s

ą do współdziałania z wizytatorami w zakresie podejmowania przez nich czyn-

no

ści nadzoru. Dopuszcza się możliwość udziału w procedurze przygotowania

raportu wi

ęcej niż jednego wizytatora dla pogłębienia czynności mierzenia jakości

oraz uzyskania obiektywnego zwaloryzowania dzia

łalności przedmiotu nadzoru.

239

Procedura mierzenia jako

ści pracy szkoły.

Czynno

ści związane z mierzeniem jakości pracy szkoły wymagają od prze-

prowadzaj

ących pomiar wysokich kompetencji merytorycznych i umiejętności me-

todycznych. Nale

żą one do działań nadzoru pedagogicznego wobec których oka-

zywane jest najwy

ższe zaufanie. Działania te są strukturalnie i wykonawczo złożo-

ne. Procedura okre

śla zakres mierzenia, zasady planowania, organizowania i

przeprowadzania zewn

ętrznego mierzenia powiązanego z wewnętrznym mierze-

niem jako

ści pracy prowadzonym przez szkoły, zobowiązuje do stosowania jednoli-

tych technik i narz

ędzi oraz sposobów dokumentowania i wykorzystania wyników

przy opracowaniu raportu. Podstawowe zakresy mierzenia dotycz

ą i uwzględniają:

1) zewn

ętrzne mierzenie jakości pracy szkół/placówek, rozumiane jako ze-

staw procedur oceniaj

ących stopień spełniania przez szkoły standardów

jako

ści ich pracy i dotyczy wszystkich obszarów i standardów oraz organi-

zacj

ę i sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad szkołami. Mierzenie

obejmuje wszystkie typy szkó

ł wchodzące w skład zespołu. Mierzenie

przeprowadza wizytator lub zespó

ł wizytatorów wyznaczony przez dyrekto-

ra wydzia

łu lub delegatury. Zespołowa praca wizytatorów sprzyja wnikliw-

szemu pomiarowi;

2) zewn

ętrzne mierzenie jakości pracy szkół polega na badaniu poprawności i

wiarygodno

ści wewnętrznego mierzenia jakości prowadzonego przez szko-

ły. Procedura mierzenia w tym zakresie składa się z następujących eta-
pów, poniewa

ż każda szkoła dąży do osiągnięcia najwyższego stopnia ja-

ko

ści swojej pracy w zakresie trzech standardów rocznie:

a) jednego okre

ślonego przez Wielkopolskiego Kuratora Oświaty na dany

rok szkolny;

b) drugiego wybranego przez szko

łę spośród pięciu pozostawionych do

wyboru;

c) trzeciego wybranego z sze

ściu pozostałych w porozumieniu z wizytato-

rem zagadnie

ń ujętych w programie rozwoju szkoły/placówki;

3) szko

ła/placówka planuje, organizuje i przeprowadza wewnętrzne mierzenie

w zakresie ustalonych trzech standardów przypadaj

ących na dany rok oraz

zagadnie

ń ujętych w programie jej rozwoju;

4) szko

ły/placówki decydują o doborze technik i narzędzi diagnostycznych

wykorzystywanych przy dokonywaniu wewn

ętrznego mierzenia jakości,

przez co adekwatniej dokonuj

ą mierzenia swojej działalności;

5) realizacja standardów oceniana jest w skali pi

ęciostopniowej, opartej o

jednolite kryteria okre

ślone dla wszystkich szkół, przez to zobiektywizowa-

nej;

6) w terminie do ko

ńca kwietnia każdego roku dyrektorzy szkół opracowują

raport z wewn

ętrznego mierzenia jakości swojej pracy i przekazują go wi-

zytatorom;

7) wizytator dokonuje zapoznania raportu dyrektora szko

ły poprzez:

a) analiz

ę wyników i poprawności przeprowadzonej w szkole procedury

wewn

ętrznego mierzenia jakości (na podstawie przekazanej dokumen-

tacji i wg ujednoliconych kryteriów),

b) dokonuje weryfikacji poziomu wewn

ętrznego mierzenia jakości wybra-

nych przez siebie szkó

ł,

240

c) mo

że samodzielnie dokonać pomiaru jakości pracy szkoły/placówki

w zakresie wybranych przez siebie standardów,

d) ocenia stopie

ń spełnienia przez szkołę/placówkę standardów jakości

w pi

ęciostopniowej skali;

8) potwierdzenie przez organ sprawuj

ący nadzór pedagogiczny oceny jakości

pracy dokonanej w ramach wewn

ętrznego mierzenia powoduje, że roczny

raport dyrektora szko

ły/placówki zostaje przyjęty i może stanowić część

raportu wizytatora;

9) istotne rozbie

żności w ocenie jakości pracy szkoły/placówki wizytator

uwzgl

ędnia w opracowanym przez siebie raporcie;

10) wizytator jest zobowi

ązany do monitorowania wcześniej zdiagnozowanych

obszarów pracy, w celu systematycznego prowadzenia nadzoru pedago-
gicznego.

Nadzór pedagogiczny w przedmiocie mierzenia pracy szko

ły dokonuje rów-

nie

ż diagnozowania środowiskowego poziomu funkcjonowania placówek eduka-

cyjnych i wychowawczych.

Procedura opracowania raportu szko

ły.

Sporz

ądzenie raportu z mierzenia jakości pracy szkoły wymaga spełnienia

okre

ślonych proceduralnie czynności, spośród których do podstawowych należą:

1) na wniosek wizytatora dyrektor organizuje spotkanie rady pedagogicznej

w programie, którego powinny si

ę znaleźć:

a) krótkie wprowadzenie w zagadnienie mierzenia jako

ści pracy szko-

ły/placówki przedstawione przez wizytatora,

b) przedstawienie harmonogramu czynno

ści związanych z mierzeniem ja-

ko

ści dokonane przez dyrektora,

c) omówienie celów, metod i narz

ędzi badania zaprezentowane przez

cz

łonka rady pedagogicznej,

d) okre

ślenie i ustalenie oczekiwań rady pedagogicznej wobec wizytatora;

2) przed podsumowuj

ącym spotkaniem z radą pedagogiczną wizytator

wspomagaj

ący wewnętrzne mierzenie jakości pracy szkoły odbywa spo-

tkani z dyrektorem w celu omówienia wyników oraz wys

łuchania jego i gro-

na pedagogicznego opinii i wniosków;

3) po spotkaniu z dyrektorem wyniki mierzenia jako

ści pracy szkoły/placówki

przedstawiane s

ą społeczności szkolnej w obecności wizytatora;

4) po zako

ńczonej wymianie stanowisk sporządzany jest raport o jakości

edukacji w szkole/placówce zgodnie z przyj

ętymi zasadami.

Tre

ść raportu stanowi podstawowy dokument, świadczący o adekwatnej bądź

nieadekwatnej dzia

łalności szkoły w zakresie jej statutowych działań oraz zawiera

zobiektywizowan

ą ocenę pracy szkoły. Raport jest dokumentem przydatnym dla

poprawy dotychczasowej pracy szko

ły lub dla jej dalszego doskonalenia we

wszystkich aspektach jej dzia

łalności.

Literatura

Kafel K,

Żłobecki E: Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli, Warszawa 1998

Pielachowski J.: Organizacja i zarz

ądzanie oświatą i szkołą. Poznań 2000

Polak K.: Dyrektor i szko

ła – wspomaganie rozwoju ucznia. Kraków 2001

Szubi

ński R.: Nadzór pedagogiczny sprawowany przez dyrektora szkoły. Warszawa - Łódź 2000