mgr Ka ta rzy na Nad row ska

Uni wer sy tet im. Ja na Ko cha now skie go
w Kiel cach, fi lia w Piotr ko wie Try bu nal skim

Z

e wzglę du na krzy żo wa nie się więk szo ści
szla ków ner

wo wych łą

czą cych mózg

z na rzą da mi zmy

słów i ru

chu, czyn

no ści

i funk cje po wią za ne są z pół ku la mi w na -
stę pu ją cym po rząd ku: pra wa pół ku la kie ru -
je pra cą le wej stro ny cia ła, a le wa pół ku la
od po wia da za funk

cjo no wa nie na

rzą dów

po pra wej stro nie

1

. Naj le piej by ło by więc,

aby dziec ko pod czas wy ko ny wa nia czyn -
no ści wy ma ga ją cych udzia łu tyl ko jed ne -
go or ga nu, a ta kże, gdy za cho dzi po trze ba
przy ję cia ro li wio dą cej przez je den z nich,
pod czas wy ko ny wa nia czyn no ści an ga żu -
ją cych oby

dwa pa

rzy ste or

ga ny ru

chu

i zmy słu prze ja wia ło pre fe ren cję do uży -
wa nia rę

ki, oka, ucha, no

gi le

żą cych

po jed nej stro

nie osi cia

ła. Wy

so ki po

-

ziom pre

cy zji i eko

no mii ru

chów jest

osią gal ny wów czas, gdy jed na z koń czyn
do mi nu je, dru ga zaś z nią współ pra cu je
oraz gdy oko i rę ka do mi nu ją po tej sa mej
stro nie cia ła

2

.

Dziec ko ro dzi się z okre ślo ną pre dys po -

zy cją do da ne go mo de lu la te ra li za cji. Prze -
wa ga jed

nej stro

ny cia

ła nad dru

gą po

-

wsta je w on to ge ne zie stop nio wo w ko lej -
nych okre sach ży cia dziec ka. Trwa kil ka lat
przy współ udzia le czyn

ni ków bio

lo gicz -

nych i śro do wi sko wych. Jed na kże w wie ku
sze ściu lat więk szość dzie ci ma już usta lo -
ną rę kę do mi nu ją cą. W tym okre sie sta bi -
li zu ją się rów nież ośrod ki mo wy w jed nej
z pół kul, a ta kże pół ku la ta za czy na do mi -
no wać dla per cep cji słu cho wej i wzro ko -
wej ma te ria łu wer bal ne go

3

. Dziec ko roz -

po czy na ją ce na

ukę szkol

ną po

win no

osta tecz nie wy brać rę kę, któ rą bę dzie pi sa -
ło, ry so wa ło, wy ci na ło. Wy ró żnia się na -
stę pu ją ce wzor ce la te ra li za cji:
1. La te ra li za cja jed

no rod na: – pra wo -

stron na

(prze wa ża spraw

ność pra

wej

rę ki, pra we go oka, pra we go ucha, pra -
wej no

gi); – le wo stron na (prze wa ga

spraw no ści le wej rę ki, le we go oka, le -
we go ucha, le wej no gi).

2. La te ra li za cja nie jed no rod na: – skrzy -

żo wa na

(np. spraw niej sza pra wa rę ka,

le we oko, pra wa (le wa) no ga, lub le wa
rę ka, pra we oko, le wa (pra wa) no ga).

52

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

-latek

w szkole

Dziecko

z zaburzoną

lateralizacją

Jedną z przyczyn trudności i niepowodzeń w nauce są zaburzenia procesu
lateralizacji. Lateralizacja, czyli stronność, to przewaga funkcjonalna jednej
ze stron ciała nad drugą w zakresie symetrycznych narządów, związana
z dominacją półkuli mózgowej przeciwległej do wiodącej ręki, oka, nogi, ucha.

1

U. Oszwa, Dziec ko z za bu rze nia mi roz wo ju i za cho wa nia w kla sie szkol nej, Kra ków 2007, s. 97.

2

M. Bog da no wicz, Psy cho lo gia kli nicz na dziec ka w wie ku przed szkol nym, War sza wa 1985, s. 127.

3

M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 40.

3. La te ra li za cja osła bio na: – nie usta lo na

(dziec ko jest np. obu

ręcz ne lub obu

-

ocz ne, obu no żne).

Za kłó ce nia w pro ce sie la te ra li za cji

Ba da nia wy ka za ły, że dzie ci ró żnią się

od sie bie nie tyl ko stro ną, po któ rej za -
zna cza się do mi na cja stron na, lecz rów -
nież tem

pem i si

łą pro

ce su la

te ra li za cji.

W gru pie sze

ścio lat ków za

ob ser wu je my

więc dzie ci wcze śnie i sil nie zla te ra li zo wa -
ne, ale i ta kie, u któ rych la te ra li za cja prze -
bie ga po wo li, a na si le nie jej jest sła be.

Umie jęt no ści, w któ rych od zwier cie dla

się wy

stę po wa nie za

bu rzeń la

te ra li za cji

– la te ra li za cja osła

bio na (brak funk

cjo -

nal nej do mi na cji jed nej stro ny cia ła):

l

dziec ko po słu gu je się rę ką le wą, raz le -
wą a raz pra wą, cza sa mi po słu gu je się
na rów ni obie ma,

l

ma ła spraw ność ru cho wa w po rów na -
niu z sil

nie zla

te ra li zo wa ny mi ró

wie -

śni ka mi,

l

nie pra wi dło wa orien

ta cja w le

wej

i pra wej stro nie wła sne go cia ła, a co
za tym idzie trud no ści w wy kształ ce -
niu się orien ta cji w prze strze ni. Dziec -
ko nie umie wska zać, gdzie jest pra wa
rę ka, oko, no ga. Ma trud no ści ze wska -
za niem kie

run ków w prze

strze ni (na

pra wo, na le wo).

l

za bu rze nia ko or dy na cji wzro ko wo -ru -
cho wej,

l

ob ni że nie spraw no ści w za kre sie obu rąk,

l

szyb ka męcz li wość i znie chę ce nie pod -
czas wy ko ny wa nia czyn no ści ma nu al -
nych,

l

czyn no ści gra

fo mo to rycz ne dziec

ko

wy ko nu je nie

chęt nie, nie

dba le bądź

nie na dą ża za gru pą,

l

trud no ści z roz po zna wa niem i od wzo ro -
wy wa niem fi

gur geo

me trycz nych, li

ter,

cyfr po dob nych pod wzglę dem kształ tu,
ale ina czej uło żo nych w prze strze ni.
Umie jęt no ści, w któ rych od zwier cie dla

się wy

stę po wa nie za

bu rzeń la

te ra li za cji

– la te ra li za cja skrzy żo wa na (do mi nu ją ce

na rzą dy ru chu i zmy słów znaj du ją się po
obu stro nach osi cia ła):

l

sła ba ko or dy na cja wzro ko wo-ru cho wa,

l

szyb ko się mę czy i znie chę ca pod czas
wy ko ny wa nia czyn no ści ma nu al nych,

l

czyn no ści gra

fo mo to rycz ne dziec

ko

wy ko nu je nie

chęt nie, nie

dba le bądź

nie na dą ża za gru pą,

l

zmia ny kie run ku w ry sun kach, błęd ny
kie ru nek od wzo ro wy wa nia szlacz ków,
fi gur geo me trycz nych,

l

pi smo lu

strza ne, któ

re po

le ga na od

-

wró ce niu za

rów no kształ

tu, ko

lej no -

ści, jak i kie

run ku kre

śle nia li

ter (od

stro ny pra wej do le wej),

l

pod czas na uki pi sa nia: kre śli li te ry nie -
kształt nie w nie

rów nych od

stę pach,

opusz cza li

nij kę bądź za

czy na pi

sać

od środ ka kart ki,

l

w czy ta niu i pi sa niu wy stę pu ją symp -
to my za bu rzeń orien ta cji kie run ko wej:
dziec ko my li li te ry i cy fry o po dob nym
kształ cie, a in

nym uło

że niu w prze

-

strze ni: b–d, b–p, d–g, n–u, 6–9. Zja wi -
sko to na

zy wa my in

wer sją sta

tycz ną.

Oprócz in wer sji sta tycz nej w czy ta niu
i pi sa niu wy

stę pu je in

wer sja dy

na -

micz na, któ ra po le ga na prze sta wia niu
ko lej no ści li ter i cyfr, np.: kot – tok, 14
– 41

,

l

nie zli czo na ilość skre

śleń i po

pra wek

świad czy o re flek sji i kon tro li wzro ko -
wej, nie za wsze sku tecz nej,

l

je śli na

wet spraw

ność ma

nu al na jest

w nor mie, kon cen tra cja na pra wi dło -
wo ści za pi su nie po zwa la dziec ku sku -
pić się na es te ty ce pi sma.

Me to dy ba da nia la te ra li za cji

Aby uchro nić dziec ko przed kon se kwen -

cja mi nie

wła ści wych na

wy ków ru

cho -

wych, aby nie do pu ścić do ukształ to wa nia
się nie pra wi dło wej ko or dy na cji wzro ko wo-
ru cho wej, nie

wła ści wej orien

ta cji prze

-

strzen nej i nie po głę biać za bu rzeń spraw -
no ści ma

nu al nej ko

niecz na jest oce

na

do mi na cji stron nej u dziec ka, u któ re go ob -

53

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

ser wu je my za kłó ce nia w pro ce sie la te ra li -
za cji. Oce nia jąc prze wa gę stron ną, a szcze -
gól nie prze wa gę jed nej rę ki nad dru gą, mu -
si my brać pod uwa gę nie tyl ko pre fe ren cje
dziec ka w uży wa niu da nej rę ki, lecz ta kże
po rów nać spraw

ność ru

cho wą obu rąk

oraz ze sta wić ją ze spraw no ścią prze cięt ne -
go dziec ka w tym sa mym wie ku

4

. Okre śla -

jąc la te ra li za cję, od wo łu je my się do wy wia -
du z ro

dzi ca mi, w cza

sie któ

re go uzy

s-

ku je my in for ma cje na te mat do tych cza so -
we go prze bie gu la te ra li za cji, tem pa pro ce su
la te ra li za cji, obec no ści w ro dzi nie osób le -
wo ręcz nych, obu ręcz nych. Wie lu cen nych
in for ma cji do star cza ob ser wa cja za cho wa -
nia dziec ka w ró żnych sy tu acjach, kie dy to
wy ko ny wa ne czyn no ści wy mu sza ją uży cie
jed ne go z pa

rzy stych na

rzą dów cia

ła.

W cza sie okre

śla nia praw

do po dob ne go

wzor ca la

te ra li za cji na

uczy ciel po

wi nien

prze strze gać na stę pu ją cych za sa d

5

:

l

w trak cie czyn

no ści dia

gno stycz nych

dziec ko nie po win no być świa do me, że
jest pod da wa ne ba da niu,

l

ba da nie dia gno stycz ne mo żna prze pro -
wa dzić do pie ro u trzy lat ków – wią że

się to z od po wied nim po zio mem ro zu -
mie nia in

struk cji słow

nej, na

śla dow -

nic twa i doj rza ło ści mo to rycz nej,

l

spraw dza jąc do mi na cję oka, ucha, rę -
ki, no gi na le ży wy ko nać trzy pró by,

l

przy ba da niu do mi na cji ucha, no gi czy
oka na

le ży stwo

rzyć sy

tu acje, w któ

-

rych dziec ko wy ko na okre ślo ną czyn -
ność bez uży cia rę ki.
Usta la jąc do mi na cję stron ną po le ca my

dziec ku wy ko na nie trzech z pro po no wa -
nych za dań w za kre sie ka żdej pa ry na rzą -
dów (tab. 1).

Na uczy ciel po prze pro wa dze niu ba dań

jest w sta nie usta lić praw do po dob ny wzo -
rzec la

te ra li za cji. Je

śli dziec

ko w ka

żdej

z prób wy

bie ra pra

we oko, rę

kę, no

gę,

ucho to ma my do czy nie nia z la te ra li za cją
jed no rod ną pra wo stron ną. Je śli na to miast
dziec ko pa trzy np. le wym okiem, a pre cy -
zyj ne czyn no ści wy ko nu je, po słu gu jąc się
rę ką pra wą, wów czas mó wi my o la te ra li -
za cji skrzy

żo wa nej. Nie

wy kształ ce nie się

osta tecz nej prze wa gi pół ku lo wej ob ser wu -
je my, kie dy dziec ko wy ko nu je po szcze gól -
ne za

da nia na

prze mien nie raz le

wą, raz

54

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

-latek

w szkole

4

H. Nar tow ska, Opóź nie nia i dys har mo nie roz wo ju dziec ka, War sza wa 1980, s. 185.

5

Po rów naj: J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja te ra peu tycz na. Sty mu la cja roz wo ju dziec ka

od no wo rod ka do 6 ro ku ży cia

, Kra ków 2007, s. 278.

Tabela 1. Wstępna diagnoza lateralizacji

Przewaga ręki

Przewaga nogi

Przewaga oka

Przewaga ucha

l

ope ro wa nie na przed mio -
tach,

l

cię cie no życz ka mi,

l

rzu ca nie pił ką,

l

od krę ca nie bu te lek, sło icz -
ków,

l

wrzu ca nie ko ra li ków
do ma łych po jem nicz ków.

l

sta nie na jed nej no dze,

l

ska ka nie na jed nej no dze,

l

za kła da nie klap ka,

l

wcho dze nie na krze sło,
scho dy no ga mi, ko la na mi,
scho dze nie z krze sła,

l

ko pa nie pił ki – pił ka po -
win na le żeć przed dziec -
kiem nie ru cho mo,

l

po chy la nie cia ła do przo -
du i ob ser wa cja, któ ra no -
ga „pój dzie” pierw sza.

l

pa trze nie przez tu bę,
dziur kę od klu cza, wi zjer
w drzwiach,

l

za glą da nie do bu tel ki,

l

pa trze nie na przed miot
przez wy cię ty w kar to nie
kwa drat 5

× 5 cm – wska -

zu je my oko, któ re wi dzi
przed miot w dziur ce,

l

wy cią gnię ty pa lec u rę ki
dziec ko za trzy mu je na
przed mio cie, pa trząc na
nie go za sła nia jed no, a póź -
niej dru gie oko, wska zu je -
my oko, któ re wi dzi ob raz
pod wy cią gnię tym pal cem.

l

słu cha nie od gło sów
za ścia ną, szu mu musz li,
od gło sów w te le fo nie, ze -
gar ka,

l

po le ca my dziec ku, aby
sta nę ło do nas ty łem, wo -
ła my je po imie niu, wska -
zu je my ucho le żą ce
po stro nie, któ rą dziec ko
się do nas od wró ci ło.

pra wą rę

ką (po

dob nie in

ny mi czę

ścia mi

cia ła). W przy

pad ku, kie

dy oka

że się, iż

ma my do czy

nie nia z nie

pra wi dło wym

mo de lem la te ra li za cji (la te ra li za cja skrzy -
żo wa na lub obu

stron na), sze

ścio let nie

dziec ko po win no być skie ro wa ne do po -
rad ni psy cho lo gicz no-pe da go gicz nej ce lem
po twier dze nia dia gno zy i usta le nia od po -
wied nich od dzia ły wań uspraw nia ją cych.

Ja go da Cie

szyń ska zwra

ca uwa

gę na

fakt, że ba da nie do mi na cji stron nej rę ki,
oka, ucha i no gi jest tak istot ne, dla te go że
funk cje mó zgo we ta kże są zla te ra li zo wa ne,
co ozna cza pre fe ren cje pół kul mó zgo wych
wo bec ró żnych ro dza jów in for ma cji

6

. Pod -

sta wo wa ró żni ca mię dzy pół ku la mi do ty -
czy spo so bu prze twa rza nia, ana li zo wa nia
in for ma cji. Le

wa pół

ku la prze

twa rza in

-

for ma cje w spo sób ana li tycz ny: do strze ga
ele men ty li ter, wszyst kie krop ki i kre ski,
a ta kże „wi dzi” za le żność mię dzy obec no -
ścią zna ku lub je go bra kiem, or ga ni zu je in -
for ma cje w spo sób se kwen cyj ny, od bie ra
i prze cho wu je bodź

ce zna

ne, kie

ru je się

w pro ce sie iden ty fi ka cji bodź ców związ ka -
mi lo gicz ny mi, od bie ra i re je stru je upły wa -
ją cy czas, za

wia du je pa

mię cią do

ty czą cą

ogól nej wie dzy o świe cie i ukie run ko wu je
uwa gę. Pra wa pół ku la prze twa rza in for ma -
cje glo bal nie przez ca ło ścio we i jed no cze -
sne ana li zo wa nie wszyst kich cech bodź ca,
do ko nu je prze twa rza nia wszyst kich in for -
ma cji prze

strzen nych, prze

twa rza i prze

-

cho wu je in for ma cje mu zycz ne i ma te ma -
tycz ne, prze

twa rza in

for ma cje zwią

za ne

z emo cja mi, umo żli wia wła ści wą in ter pre -
ta cję in for ma cji w świe tle kon tek stu, ro zu -
mie nie me

ta fo r

7

. Do

mi na cja pół

ku lo wa

nie ozna cza jed nak peł nej od po wie dzial -
no ści jed nej pół ku li za okre ślo ną funk cję.
Ozna cza je dy nie prze wa gę w kie ro wa niu
pro ce sa mi, spraw no ścia mi, umie jęt no ścia -
mi itp. Dla wła ści we go roz wo ju i funk cjo -
no wa nia po

trzeb na jest współ

pra ca obu

pół kul, spraw

ne prze

sy ła nie in

for ma cji

oraz za rów no glo bal ne jak i se kwen cyj ne
ana li zo wa nie bodź có w

8

.

Psy cho lo gom okre

śle nie do

mi na cji

stron nej jak i si

ły i tem

pa la

te ra li za cji

umo żli wia za

sto so wa nie ba

dań te

sto -

wych, ta kich jak np.:

l

Pró ba kre sko wa nia we dług Mi ry Stam -
ba k

9

.

l

Ze staw tzw. wskaź ni ków le wo ręcz no ści
wg E. Stie r

10

.

l

Pró by słu żą ce oce nie la te ra li za cji i mo to -
ry ki R. Zaz zo, N. Ga li fert -Gran jo n

11

.

l

Test la te ra li za cji Z.

Matějček i Z. Žla b

12

.

l

Pró by la te ra li za cji A. Har ri sa

13

.

l

Oce na do mi na cji oka – Pró ba Ro sen ba -
cha

14

.

Jak pra co wać z dziec kiem?

Nie pra wi dło wa la

te ra li za cja nie mu

si

być po wo dem nie po ko ju, do pó ki nie to -
wa rzy szą jej do

dat ko we za

bu rze nia, tj.

za bu rze nia mo

to rycz ne, za

bu rze nia per

-

cep cji wzro ko wej, orien ta cji w prze strze -
ni i wtór

ne za

bu rze nia emo

cjo nal ne

15

.

La te ra li za cja jed no rod na le wo stron na nie

55

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

J. Cie szyń ska, Ko cham uczyć czy tać. Po rad nik dla ro dzi ców i na uczy cie li, Kra ków 2006, s. 33.

7

Po rów naj: J. Cie szyń ska, Ko cham uczyć czy tać. Po rad nik dla ro dzi ców i na uczy cie li, Kra ków 2006, s. 33–35.

8

J. Cie szyń ska, M. Ko ren do, Wcze sna in ter wen cja te ra peu tycz na. Sty mu la cja roz wo ju dziec ka od no wo rod ka

do 6 ro ku ży cia

, Kra ków 2007, s. 266.

9

H. Ski biń ska, Pra ca ko rek cyj no-kom pen sa cyj na z dzieć mi z trud no ścia mi w pi sa niu i czy ta niu, Byd goszcz

1996, s. 109–110.

10

M. Sovák, La te ra li ta ja ko pe da go gický problém, Pra ha UK 1962.

11

R. Zaz zo, Me to dy psy cho lo gicz ne go ba da nia dziec ka, War sza wa 1974.

12

Z. Matějček, Z. Žlab, Test la te ra li za cji, Bra ti sla va 1983.

13

Har ris Te sts of La te ral Do mi nan ce, New York The Psy cho lo gi cal Cor po ra tion 1958.

14

M. Sovák, La te ra li ta ja ko pe da go gický problém, Pra ha UK 1962.

15

M. Bog da no wicz, Psy cho lo gia kli nicz na dziec ka w wie ku przed szkol nym, War sza wa 1985, s. 134.

jest uwa

ża na ja

ko za

bu rze nie roz

wo ju.

Dzie ci ta kie po win ny jed nak wy ko ny wać
sze reg ćwi czeń. U dziec ka, któ re wy ka zu -
je ten den cję do czę ste go po słu gi wa nia się
le wą rę ką na le ży pod jąć de cy zję, któ rą rę -
ką bę dzie pi sa ło. Na le ży prze strze gać kil -
ku za

sad. Ni

gdy nie prze

ucza my dzie

ci:

zla te ra li zo wa nych le wo stron nie, obu ręcz -
nych i le wo ocz nych, o wcze snych prze ja -
wach la te ra li za cji i sil nym stop niu prze -
wa gi rę ki le wej, ma ło spraw nych mo to-
rycz nie, opóź nio nych w roz wo ju umy sło -
wym, ak cep tu ją cych swo ją le wo ręcz ność
i nie chęt nych wo

bec prób prze

ucza nia,

u któ rych wy stę pu ją za bu rze nia to wa rzy -
szą ce, ta kie jak ją ka nie, ob ja wy ner wi co -
we, ob ja wy pi sma zwier cia dla ne go pod -
czas spi sa nia pra wa rę ką

16

.

Dzia ła niom wspo

ma ga ją cym roz

wój

pod da je my dzie ci sze ścio let nie, u któ rych
stwier dzo no la

te ra li za cję skrzy

żo wa ną

o nie zbyt sil nej prze wa dze le wej rę ki i do -
mi nu ją cym oku pra wym lub nie usta lo ną.
W ta kim przy pad ku na le ży za pro po no wać
ćwi cze nia, któ re przy spie szą pro ce sy zwią -
za ne z usta le niem się do mi na cji stron nej:

l

ćwi cze nia uspraw nia ją ce pre cy zję, szyb -
kość, płyn

ność, ko

or dy na cję ru

cho wą

obu rąk oraz zdol ność re gu lo wa nia na -
pię cia mię śnio we go rąk:
– ćwi cze nia ru cho we i ru cho wo-słu cho -

we pal ców, dło ni obu rąk we dług me -
to dy do bre go star tu

17

,

– ry so wa nie obu rącz – na uczy ciel mo że

tu sko rzy stać z al bu mu ry sun ków, któ -
ry po wstał na ba zie pro gra mu „Gim -
na sty ki mó zgu” Pau la i Ga il Den ni -
son, sche ma tów obu ręcz nych ćwi czeń
wg Kru szyń skiej, Łu kasz czy k

18

,

– kre śle nie obu rącz w po wie trzu, na tac -

kach z pia skiem i na kart kach ró żny mi

tech ni ka mi gra

ficz ny mi li

nii po

zio -

mych, pio

no wych, uko

śnych, ła

ma -

nych, krzy wych i fi gur geo me trycz nych,

– zbie ra nie i ukła da nie ró żnych ele men -

tów na okre ślo nych wzo rach,

– ugnia ta nie pa pie ru, bi bu ły, pla ste li ny,

ma sy sol nej,

l

ćwi cze nia zmie

rza ją ce do usta

le nia rę

ki

do mi nu ją cej – na tym eta pie pro wa dzi my
wy mie nio ne wcze śniej ćwi cze nia an ga żu -
ją ce obie rę ce, lecz co raz czę ściej tyl ko jed -
ną, bar dziej spraw ną. Uru cha mia my staw
nad garst ko wy oraz wpro wa dza my ćwi cze -
nia kształ

tu ją ce orien

ta cję w sche

ma cie

cia ła i prze strze ni. Du żą uwa gę przy kła -
da my rów nież do te go, aby dziec ko pra wi -
dło wo trzy ma ło na rzę dzie ry sun ko we. Ten
etap koń czy się de cy zją co do wy bo ru rę ki,
któ rą dziec ko bę dzie pi sa ło,

56

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

-latek

w szkole

16

Po rów naj: M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 134.

17

Sze reg in for ma cji na te mat wpły wu ćwi czeń z za kre su MDS na roz wi ja nie mo to ry ki rąk zna leźć mo żna

w po zy cji M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 157–167.

18

E. Kru szyń ska, E. Łu

kasz czyk, Ze staw ćwi

czeń ko

ry gu ją cych do

mi na cję stron

ną. Ma

te ria ły po

moc ni cze

do pra cy ko rek cyj no-wy rów naw czej w przed szko lu

, Ka to wi ce 1976.

Rys. 1. Sche ma ty obu ręcz nych ćwi czeń wg „Gim na sty -
ka mó zgu” Pau la i Ga il Den ni son

Rys. 2. Sche ma ty obu ręcz nych ćwi czeń wg Kru szyń -
skiej, Łu kasz czyk

– uspraw nia nie rę ki do mi nu ją cej i utrwa -

la nie jej ro li wio dą cej – uspraw nia my
głów nie jed

ną z rąk. Wpro

wa dza my

ćwi cze nia kształ tu ją ce na wy ki ru cho we
zwią za ne z kie run kiem pi sa nia. Włą -
cza my ćwi cze nia trud niej szy mi na rzę -
dzia mi gra

ficz ny mi oraz wy

ma ga nia

miesz cze nia się w mniej szych płasz czy -
znach. Utrwa la my zdol ność re gu lo wa -
nia na pię cia mię śnio we go rę ki ry su ją cej
oraz na

wyk pra

wi dło we go uchwy

tu

ołów ka. War to sko rzy stać z pro po zy cji
ćwi czeń Ha ny Ty mi chovej

19

.

Po nie waż dzie

ci sła

bo zla

te ra li zo wa ne

czy też o la te ra li za cji skrzy żo wa nej są ma ło
spraw ne mo to rycz nie, wy ma ga ją du żej ilo -
ści ćwi czeń. Nie wi dzą efek tów swo jej pra -
cy, więc szyb ko znie chę ca ją się, zwłasz cza
je śli mo gą swo je wy two ry po rów nać z pra -
ca mi ró wie śni ków. Na uczy cie lo wi po zo sta je
więc za

pro po no wa nie ćwi

czeń za chę ca ją -

cych dzie ci do ry so wa nia i za jęć gra fo mo to -
rycz nych. Naj le piej je śli ćwi cze nia te ma ją
cha rak ter gru

po wy. Po

win ny od

by wać się

co naj mniej raz w ty go dniu. Za sad ne jest,
aby roz po czy nać za ję cia od ćwi czeń roz luź -
nia ją cych i ła twych oraz zmie niać na rzę dzia
gra ficz ne i pro po no wa ne za da nia. Wy two -
ry dziec ka po win ny być chwa lo ne i eks po -
no wa ne. M. Bog

da no wicz

20

pro po nu je

w tym za kre sie na stę pu ją ce za ję cia:

l

ma lo wa nie pal ca mi i ca ły mi dłoń mi,

l

po zo sta wia nie na pa

pie rze od

ci sków

i dło ni umo czo nych w far bie,

l

ma lo wa nie gru bym pędz lem,

l

ma lo wan ki – nie spo dzian ki,

l

ob ry so wy wa nie dło ni i stóp, ca łe go cia ła
oraz kon kret nych przed mio tów,

l

ry so wa nie we dług sza blo nów,

l

za ba wy w ry so wa nie ma py dla ja dą ce go
sa mo cho du,

l

za ba wy ru cho wo -słu cho wo -wzro ko we we -
dług MDS (ry so wa ne wy li czan ki, szlacz ki,
wier szy ki, pio sen ki

21

) – rys. 5 i 6,

l

ry so wa nie pro stych sche ma tów,

l

pró by sa mo dziel ne go ry so wa nia.
Jed nym z ce lów wspo ma ga nia roz wo ju

dzie ci sze ścio let nich z za

bu rzo nym mo -

de lem la te ra li za cji jest roz wi ja nie per cep -
cji wzro ko wej i ko or dy na cji wzro ko wo-
-ru cho wej po przez za ję cia gra fo mo to rycz -
ne. Za le ca się tu wy ko ny wa nie na stę pu ją -
cych za da ń

22

:

l

za ma lo wy wa nie, za

kre sko wy wa nie ob

-

raz ków,

l

kal ko wa nie ry

sun ków, szlacz

ków, ry

so -

wa nie po śla dzie,

57

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

19

M. Bog da no wicz, Przy go to wa nie do na uki pi sa nia. Ćwi cze nia gra fo mo to rycz ne we dług Ha ny Ty mi cho vej,

Gdańsk 2003.

20

M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 199.

21

M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 178–181.

22

Po rów naj: M. Bog da no wicz, Le wo ręcz ność u dzie ci, War sza wa 1992, s. 202–226.

Wzór I–18

Wzór I–7

Rys. 3. Ćwi cze nia na wy ków ru cho wych zwią za nych
z kie run kiem pi sa nia wg H. Ty mi cho vej

Rys. 4. Ćwi cze nia na wy ków ru cho wych zwią za nych
z kie run kiem pi sa nia wg M. Bogdanowicz

l

ob ry so wy wa nie z uży ciem sza blo nów,

l

uzu peł nia nie li nii, ry sun ków o ró żnym
stop niu trud no ści,

l

łą cze nie punk tów, kro pek, cyfr,

l

uzu peł nia nie ob raz ków,

l

od wzo ro wy wa nie ry sun ków np. wg H. Ty -
mi cho ve j

23

– rys. 7 i 8,

l

ćwi cze nia ru

cho wo-słu cho wo-wzro ko we

wg MDS.
Bar dzo du że zna cze nie w pra cy z dziec -

kiem z za

bu rzo nym mo

de lem la

te ra li za cji

ma rów nież kształ ce nie orien ta cji w le wej
i pra wej stronie sche ma tu cia ła i prze strze ni:

l

do star cza nie dziec ku do świad czeń z za -
kre su funk

cji: ru

cho wych, czu

cio wych,

per cep cyj nych, umy sło wych – Sno eze len

– cza ro dziej ski świat te

ra pii po

li sen so -

rycz nej – ćwi cze nia i za ba wy w ra mach
pod ró ży po Kra inie Ru chu Twór cze go

24

,

l

ćwi cze nia roz wi ja ją ce świa do mość oso by,

l

ćwi cze nia kształ tu ją ce świa do mość sche -
ma tu cia ła,

l

ćwi cze nia kształ tu ją ce świa do mość prze -
strze ni,

l

ćwi cze nia i za

ba wy z wy

ko rzy sta niem

me to dy We ro ni ki Sher bor ne

25

, np. „Fo te -

58

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

-latek

w szkole

23

Cie ka we pro po zy cje ćwi czeń w tym za kre sie za war te są w po zy cji M. Bog da no wicz, Przy go to wa nie do na -

uki pi sa nia. Ćwi cze nia gra fo mo to rycz ne we dług Ha ny Ty mi cho vej

, Gdańsk 2003, wzo ry III -1 – III -30.

24

A. Ko pik, M. Za tor ska, Wie lo ra kie pod ró że – edu ka cja dla dziec ka, Kiel ce 2010, s. 113–134.

25

M. Bog da no wicz, B. Ki siel, M. Prza sny ska, Me to da We ro ni ki Sher bor ne w te ra pii i wspo ma ga niu roz wo ju

dziec ka

, War sza wa 2003.

Rys. 5. Ry so wa ne pio sen ki, wy li czan ki wg M. Bog da -
no wicz

Rys. 6. Szlacz ki śpie wa ne i re cy to wa ne wg M. Bog da -
no wicz

Rys. 7. Wzór III–24 wg H. Ty mi cho vej

Rys. 8. Wzór III–19 wg H. Ty mi cho vej

lik”, „Iskier

ka”, „Mo

je – Two

je”,

„Świa do mość ko

lan”, „Prze

cią ga nie

się”, „Bą czek”, „Ma łe tu ne le,”

l

za ba wy i ćwi

cze nia z wy

ko rzy sta niem

Me to dy R. La ba na,

l

ćwi cze nia w roz

ró żnia niu po

jęć: gó

ra,

dół, przód, tył, nad, pod, na, w, za, obok,
do oko ła,

l

ćwi cze nia w od ró żnia niu pra wej i le wej
stro ny wła

sne go cia

ła oraz okre

śla niu

tych kie run ków w prze strze ni,

l

ćwi cze nia i za ba wy z wy ko rzy sta niem me -
to dy do bre go star tu M. Bog da no wi cz

26

np.

„Ro dzi na pa lusz ków”, „Świa do mość cia -
ła”, „Dzie wusz ka”, „La ba da”, „Pracz ki”,
„Bo ogie–wo ogie”, „Pin gwin”,

l

ćwi cze nia ze wska za niem przed mio tów
na ob raz ku,

l

ćwi cze nia do sko na lą ce spo strze ga nie po -
ło że nia przed mio tów w prze strze ni wg
E. Wasz kie wi cz

27

,

l

ob ry so wy wa nie ró żnych czę ści cia ła,

l

dyk tan da gra ficz ne, np. wg Z. Han dze l

28

,

l

lo te ryj ki, ukła dan ki, np.: „List ki”, „Lo -
te ryj ka” we dług T. Da nie le wicz, E. Han -
ter, A. Koź miń skiej i J. Ma gnu skie j

29

.

U dzie ci le

wo stron nie za

le ta ra li zo wa -

nych na le ży w szcze gól ny spo sób za dbać
o przy swo je nie pra wi dło wych na wy ków
ru cho wych:

l

pra wi dło wy uchwyt na rzę dzia pi sar skie -
go – uświa do mie nie dziec ku, w któ rych
pal cach i jak na le ży trzy mać ołó wek,

l

pra wi dło wą po

sta wę cia

ła, uło

że nie

ze szy tu, rę ki i na rzę dzia pi szą ce go,

59

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

26

M. Bog da no wicz, Ruch i pio sen ka dla naj młod szych, Gdańsk 2002.

27

Cie ka we pro po zy cje ta kich ćwi czeń znaj dzie czy tel nik w po zy cji E. Wasz kie wicz, Pra cu ję z sze ścio lat kiem,

War sza wa 1996, s. 48–58.

28

Z. Han dzel, Dyk tan da gra ficz ne, Gdańsk 2001.

29

T. Da nie le wicz, E. Han ter, A. Koź miń ska, J. Ma gnu ska, Te ra pia uspo ka ja ją ca i roz wi ja ją ca dla dzie ci, Kiel -

ce 2010, s. 14, 27.

Rys. 9. Mo del I/3 – ukła da nie obok sie bie ta kich sa -
mych fi gur

Rys. 10. Model II/2 – ćwiczenie orientacji przestrzennej

l

pra wi dło we na wy ki ru cho we zwią za ne
z kie run kiem pi sa nia – utrwa le nie kie -
run ku ru chu rę ki od le wej do pra wej
stro ny, kie run ku kre śle nia okrę gów nie -
zgod nie z ru chem wska zó wek ze ga ra,

l

umie jęt ność kon

tro lo wa nia i re

gu lo -

wa nia na

pię cia mię

śnio we go pod

czas

za jęć gra fo mo to rycz nych.
Kil ka wa żnych uwag dla ro dzi ców i na -

uczy cie li dzie ci le wo ręcz nych:

l

Za le ca ne jest wy ko ny wa nie wie lu za dań
sty mu lu ją cych i uspraw nia ją cych ogól ną
spraw ność ru cho wą, spraw ność ma nu al -
ną, roz

wi ja nie ko

or dy na cji wzro

ko wo-

-ru cho wej i orien ta cji prze strzen nej.

l

Przy ry so wa niu i pi

sa niu sto

py po

win ny

być opar te o pod ło gę, ple cy pro ste z gło wą
nie od chy la ją cą się od osi pio no wej.

Wa żny jest ta

kże układ trzech ele

men tów

koń czy ny pi

szą cej: dło

ni, nad

garst ka

i przed ra mie nia. Dłoń i nad gar stek po win -
ny sta

no wić przed

łu że nie przed

ra mie nia,

a nie wy chy le nie ku przo do wi, pal ce po -
win ny być umiesz czo ne po ni żej li nia tu ry.

l

Ze szyt po wi nien le żeć uko śnie tak, aby
le wy gór ny róg był mak sy mal nie wy su -
nię ty ku gó

rze, za

le ca ne jest uży

wa nie

ze szy tów z uko śną li nia tu rą.

l

W ław ce dziec

ko le

wo ręcz ne po

win no

sie dzieć tak, aby pra wo ręcz ne go są sia da
mia ło po swo jej pra wej stro nie.

l

Lamp ka po win na być usta wio na po pra -
wej stro nie dziec ka.

l

Na le ży wy ka zy wać wy ro zu mia łość wo -
bec nie

po wo dzeń dziec

ka le

wo ręcz ne go

i uczu lać oto cze nie dziec ka na zro zu mie -
nie je go pro ble mów.

l

Na le ży pa

mię tać, że znacz

nie trud

niej

jest zmie

nić utrwa

lo ne na

wy ki niż je

pra wi dło wo kształ to wać.
Ka żdy na uczy ciel w gru pie dzie ci, w któ -

rej pra

cu je, nie

jed no krot nie spo

ty ka się

z dzieć mi z za bu rzo nym mo de lem la te ra li -
za cji. W przy pad ku sze ścio lat ków za gad nie -
nie to na bie ra szcze gól ne go zna cze nia. Roz -
po czy na się prze

cież na

uka w szko

le,

pierw sze suk ce sy, ale i pierw sze trud no ści
i nie po wo dze nia. Kie dy dziec ko cię żko pra -
cu je, a nie ma efek tów tej pra cy, pa da py ta -
nie, dla cze go? W przy pad ku za bu rzeń pro -
ce su la

te ra li za cji szcze

gól nie istot

na jest

czuj ność ro dzi ców i na uczy cie li, a co za tym
idzie wie dza do ty czą ca spo so bów ba da nia
do mi na cji stron

nej i do

bo ru wła

ści wych

ćwi czeń ni we lu ją cych kształ to wa nie się nie -
wła ści wych na wy ków ru cho wych.

n

60

Ż y c i e S z ko ły n r 1 0 / 2 0 1 1

6

-latek

w szkole

Rys. 11. Pra wi dło we uło że nie ze szy tu u dziec ka le wo ręcz ne go

Źródło: M. Bog da no wicz, Le wa rę ka ry su je i pi sze. Ćwi cze nia przy go to wu ją ce do pi sa nia dla dzie ci le wo ręcz nych, Gdańsk 2003, część I, s. 5.

Prawa ręka podtrzymuje
kartkę papieru.

Kartka papieru jest ułożona
ukośnie i bardziej w lewo
od osi ciała.

Przedramię zgięte
pod kątem około 45°
od krawędzi biurka.

Dłoń nie zasłania
napisanego tekstu.

Dziecko chwyta palcami
ołówek około 2 cm nad
kartką.